ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV 5.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski BATI Roma Cumhuriyet Dönemi Devlet Teşkilatı
CUMHURİYET DEVRİ SINIF MÜCADELELERİ Ager Publicus: Roma işgal sonrası toprakları satar yada kiraya verirdi. Genelde patriciler bu durumdan faydalanmaktadır. Plebler alınan borçlar nedeniyle köle oluyorlar. Esirlerin çoğu pleb sınıfına girince de iş çığrından çıkıyor.. Bu sepeble plebler ayaklanır. Pleblere özgü Concilia Plebis kurulur. Patrici Pleb mücadelesi 300 yıllarına dek süregelir Tribuni Plebis: Pleb halkını temsilen memurlar. Concilia Plebis: Pleb Meclisi Plebiscita: Pleb meclisinin(concilia plebis) Pleblere yönelik aldığı kararlar. Tribunus: Plebler dışındaki kararlar
CONCILIA PLEBIS Meclisin Plebler için aldığı kararlara Plebiscita, diğer kararlara ise Tribunus denir. 494 te plebler meclisi kurduktan sonra kenti terk ederler.. 494 te alınan kararlar: Pleblerin borçları bağışlanacak, borç köleleri azad edilecek. Plebler arasında Pleb halkını temsil edecek iki memur Tribuni Plebis seçilecek Başlangıçta 2 iken 5. yy da 10 olmuştur. Pleb tribunları patricilere hükmedebilebiliyorlar ancak consul ve dikdatorlere. Her yıl pleb tribunları seçimle yenilenmektedir.
CONCILIA PLEBIS 491 de M.Marcius Coriianus tribunluğu kaldırmak istemiş ancak başaramamış Pleb trib larına yardımcı Pleb Aedillleri seçilmiş. Bunlar Ceres tapınağındaki pleb cemaatinin kasa ve arşivini nezaret ederler. 486 da patrici Consulu Spurius Cassius devlete ait toprakların fakir pleb ve latinlere dağıtılmasına ilşkin kanun hazırlar. Ancak diğer consul kabul etmez 462 de Pleb Tribunu C.Terentilius Arsa yürürlükte olan örf adetlerin yazılı hale getirilmediği için kanun hazırlar fakat patriciler kabul etmez.
Başlangıçta Roma da kanunlar yazılı değildi. (aynen Yunanistan da olduğu gibi ) sorunların çözümünde gelenek ve göreneklere göre hareket edilirdi. Bunları ise Particilerin ileri gelenleri biliyordu. Bu durum, Particilerin işine geldiği için kanunların yazı ile tespitinde uzun zaman karşı koymaya çalışmışlardır. Fakat Plebler bu keyfi duruma daha fazla dayanamayarak kanunların yazı ile tespitinde ısrar etmişlerdir. M.Ö. 452 de kanunların yazılı hale getirilmesi için yapılan teklif 451 de kabul edilir. Bu iş için M.Ö.451 de 10 kişilik bir kanun yazıcı komisyon seçildi. (on adamlar- Decemviri Legibus Scribundis) Bunların tespit ettikleri kanunları 10 madeni levha üzerine yazdırarak Forum Romanum da hatip kürsüsü rostra ya asmışlardır. Şehir merkezinde görebileceği bir yere koymuşlarıdır. Sonrada buna 2 levha eklendi ve böylece soylu patriciler ile plebler arasındaki kavgaların ardından uzlaşmalar ve ilgili yasaların yazıldığı 12 levha kanunları meydana getirildi. Kanunların yazılacağı dönemde idari yönetim tribün ve consulluk bir meclise devredilmiştir. Aile, borç, veraset ve ceza hukukunu içeren bu 12 levha(leges duodecim tabutarum), roma hukukunun temelini meydana getirmiştir. Bu levhalar M.Ö. 4.yy da Galya saldırılarında yok olur. Sadece fragman ve antik yazarların aktardığı kayıtlara göre patricilerin keyfi hareketleri ve sınıf ayrımının engellenmesi yer alır.
Rostra nın F. Romanum daki bugünkü yeri
Bundan sonra çeşitli devlet işlerine katılma ve particilerle evlenme haklarını ele geçiren Pleblerin durumu daha da güçlenmiştir. Pleblerin iç siyasette kuvvet kazanmalarının, Particilere isteklerini kabul ettirebilmelerinin sebebi bu sırada Roma nın dış savaşlar için askere olan ihtiyacı idi. Bu ihtiyaca ise ancak sayıca üstün olan Pleblerden temin edilebileceği için onların isteklerine sürekli boyun eğmek zorunda kalıyorlardı. M.Ö 5.yy ortalarında devlet askeri ve sosyal düzeninde köklü değişiklik yaptı. Askerlikte ölçü olarak gelir esas alındı. Gelirlerine göre vatandaşlar önce ikiye ayrıldı. Daha sonra sınıf sayısı 5 oldu.
Roma yı dışardan tehdit eden en büyük tehlikelerden biri, M.Ö 390 yılında kuzeyden gelen, Latium a giren ve Roma yı son derece güç durumda bırakan Galler olmuştur. Roma bu tehlikeyi atlattıktan sonra sınırlarını Latium da biraz genişletmiştir. Bu sırada yeniden Roma içinde Partici Pleb mücadelesi başlamıştır. Zengin Plebler, Particilerle eşit haklara sahip olabilmek için mücadele ederken, fakir Pleblerde borç kanunun hafifletilmesini ve devlet topraklarından kendilerine arazi dağıtılmasını istemekteydiler. Sonuçta, M.Ö 367-366 yılı Consüllerinden birisi ilk defa olarak Pleblerdendi. Bu sıra fakir Pleblerin borçlarının hafifletilmesi ve hiç kimsenin devlet arazisinden 125 hektardan fazla almaması, (Consullerden birinin mutlaka Pleblerden olması) gibi maddeler içeren kanunların kabul edilmesi için mücadele ediyordu. Sonunda Particiler bunu da kabul ettiler. Böylece, bütün memuriyetler yavaş yavaş Pleblere açılmaya başladı.
Gittikçe çevresinde genişleyerek kuvvetlenen Roma, artık İtalya nın zaptı konusuna girişmişti. M.Ö 363-290 yılları arasında 3 safhada yapılan Samnit Savaşları sonunda Roma, İtalya nın orta kısmında yer alan Samnium bölgesine de egemen oldu. Güneydeki Grek kolonileri ile M.Ö. 282-272 yılarına kadar süren Tarentum Savaşıyla İtalya nın güney kısmına tamamıyla egemen oldu. Zengin Tarentum şehrine hakim oldu. Bu Roma tarihi için son derece önemli bir başlangıçtır. Epenros kralı ile Pyrrhos savaşını yapar.
Erken Cumhuriyet İÖ 4.yy: 396 son Latium savaşlarından sonra yine birçok yerleşim Roma kolonisi statüsü alır Galya tehlikesi: 390 da K. İtalya ya girerek Roma ya kadar gelirler. Bunun için sağlam surlar yapılmaya başlanır: Roma büyük kent olarak yeni çehresini kazandıran Servian Surları Orta İtalya da Romanizasyon rüreci; ilk vatandaşlık hakları; 354 de Roma-Samnit savaşları Cumhuriyetin Büyümesi İÖ 3.yy: 3.yy başı Samnit savaşları; 246-146 Punik Savaşları; 272 de grek kolonisi Tarent kuşatılır; Romanın klasik Yunan sanatına ilgisi büyür( Helenizasyon)
Cumhuriyetin büyümesi Helenizasyon Hellenistik Krallar üzerindeki etki KARTACA KORINTH - PERGAMON Grek etkisi sanat Asia kolonileri
M.Ö. 136 Sicilya köle ayaklanmaları Savaşlar nedeniyle Roma topraklarında sosyal ve sivil değişiklikler: fakirleşen çiftçi, ihmal edilen tarım, yüksek borçlar; nedeniyle M.Ö. 133 Tribunu Tiberius Gracchus tarım reformu Ager publicus u yenileyerek özel mülk olarak alınan toprakları en fazla 500 hektar ile sınırlandırır. Zengin toprak sahiplerini böylece karşısında bulur. Pergamon ile ile kazanılan toprakların çiftçilere paylaştırılma fikri aristokratları kızdırır. Gracchus un öldürülmesi kaçınılmazdır. (123-122) Başka reformları: plebsler patriciler tarafından kötüye kullanılan memuriyetleri (senat ve magistrat) karşısında korumak. Roma vatandaşı ihtiyacı tahıl rezervini sabit fiyatlara bağlamak. İnşa programlarında ve ordu hizmetinde iyileştirmeler. Reformların hepsi başarılı olmasa da bu girişimler plebs haklarını korumayı ön plana çıkarmıştır.
Geç Cumhuriyet /Roma Cumhuriyetin son Yüzyılı M.Ö. 2.yy sonu 1.yy başı M.Ö. 108 Gaius Marius konsul seçilir. Marius 111-105 yılları arasında K. Afrika daki Numidya Krali Jugurtha nın ordusuna karşı savaşır. Bu savaşta lejyonlar hizmetleri karşılığı ödenir, böylelikle ilk defa askerlik paralı bir meslek olur General Gaius Marius
Geç Cumhuriyet /Roma Cumhuriyetin son Yüzyılı M.Ö. 2.yy sonu 1.yy başı İÖ 90 da İtalya Yarımadası nda Roma ya sadık tüm halklara Roma vatandaşlığı verilir Marius un rakibi Sulla 87-84 arasında Doğu Akdeniz de Hellenistik Devlet Pontos Kralı VI. Mithridates e karşı savaşır Republik içinde önemli başka bir kişilik Plutarchos un biografisini yazdığı Pompeius dur İÖ 60 I. Triumvirat: Crassus, Pompeius, J. Caesar