SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8Cilt, lsay (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştrma ve L"fn"f: M Alsman, y ISO 14000 ÇEVRE YÖETİM SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ÖREK ARAŞTIRMA VE UYGULAMA Mirali ALOSMA, İbrahim ÇOLAK Özet Bu çalşmada ISO 14000 ÇYS (Çevre Ynetim Sistemi) ile ilgili araştrma yaplmş ve ÇYSnin beş temel eleman lan Çevre Plitikas, Planlama, Uygulama, Kntrl ve Düzeltici Faaliyet, Ynetimin Gzden geçirmesi knular incelenmiştir Aynca Aydn Örme Tekstil San ve Tic AŞde ÇYS kurma çalşmalarna değinilerek, Aydn Örmenin nemli çevre etkilerine sahip çevre byutlar farkl bir yntemle belirlenmeye çalşlmştr Anahtar Kelimeler Çevre Ynetim Sistemi, ISO 14000 Abstract In this study, the search relevant with the Envirnment Management System has been dne and the subjects f Envirnment Management System, wbich includes five titles; Envirnment Plicy, Planning, Practicing Cntrl and crrecting activity and reviewing f the management, have been examined Besides, by mentining the study n frming Envirnment Management System in Aydn Örme Textile lndustry and Trade Cmpany which has the effects f imprtant envirnmental dimensns, has been determined witb a different methd Key Wrds 14000 Envirnment Management System, ISO I GİRİŞ 1 970li yllardan itibaren sanayileşmey1e birlikte kaynaklar hiç bitmeyecekmiş gibi kullanlarak kalknmann sürdürülebileceği düşünülmüştür Fakat bu srumsuzluk hem çevre açsndan hem de kaynaklarn kstl lmasndan dlay fazla uzun sürmemiştir [ 1] 1972de Stckhlm Çevre Knferansndan sma çevre knusunda hassasiyet başlamştr 1992 ylnda Ri de Janerida düzenlenen Çevre Knferans ile sürdürülebilir kalknma prensibi dünya tarafndan benimsenmiştir [2] Çevre ve kalknmann birbirine girniş iki unsur lduğu anlaşlmştr M Alsman, Sakarya Üniv Çevre Müh Öğretim Üyesi l Çlak, Çevre Mühendisi, Aydn Örme Akyaz Sürdürülebilir kalknnayla uyumlu larak çe y incelenmesi ve ynetilmesi gerekliliği, çevre bilincitm giderek artnasna ve çevre üzerine stan knulmasna yneltmiştir Bu sebeple Çevre Yuedm Sistemleri geliştirilmiştir Kaliteli ve daha az maliyetli üretim, hammaddenin \t enerjinin dğru ve verimli kullanlmasyla mümküil rr Sanayiciler dünya rekabetinde başarl ve kalc labilme_ için tüm kaynaklarn en verimli bir şekilde kullanmat atk üretmek, atklarn labildiğince geri kazanmak :: yeniden kullanmak zrundadr ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemi standard işletmelerin, uygulamakta lduğu faaliyetlerin ptans=: çevre etkilerini kntr 1 altna alabilmeleri için gerek yapy sağlayan bir standatlar serisidir Bu stardr yaps itibaryla ISO 9000 serisi standartlann1n dayar: ilkeleri benimsemektedir Yani tplam kalitenin tem felsefesi larak PUKÖ dngüsil "Planla l) gula Kntrl et Ölç Değerlendir diye bililinen ya : Deming dngüsü gibi temel ynetim prensipleri [ 14000 (ÇYS) standard için de geçerlidir Bu şekilde: standardn anlaşlmas ve uygulanmas klaylaşr [3] Çevre ynetim sistemi, kuruluşun kendisine uygun t çevre plitikas tespit etmesini, nemli çevre byudare tespit etmek için geçmişte uygulanmş lan hajuygulanan ve planlanmakta lan faaliyet, ürün hizmetlerinin nemli çevre etkilerini belirlemesini il mevzuat veya idari düzenlemelerden dğan u gerekli hususlar tespit etmesini, nceliklerinin tayini uygun çevre amaç ve hedeflerinin belirlenmesini, çer plitikasn uygulamasm, amaç ve hedefu _ ulaşabilmesine imkan veren bir yapya sahip lmasm prgram veya prgramlar hazrlanmasn, hem çe plitikasnn gereklerinin yerine getirilmesini lern ÇYS nin kuruluşa uygun lma zelliğini sağlamak iirr :: planlama, kntrl, izleme, düzenleyici faale girişme, denetleme ve gzden geçirme gibi işle klaylaştrmasn, değişen şartlara uyum sağlam25mümkün klar ÇYSnin uygulanmas ile çe knusunda daha ileri seviyede bir başanya u1aşn::: istenir Çevreyle ilgili meselelerin genel yne 84
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8Cilt lsay (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştrma ve Uygulama M Alsman, i Çlak s istemiy le bütünleştirilmesi, genel etkinliğin arttrlnasna ve grevlerin açklk kazanmasna katkda bulunduğu kadar, ÇYSnin kendisinin etkin bir şekilde uygulanmasna da katk sağlar [ 4] Il ISO 14001 ÇYS STADARDII BEŞ TEMEL ELEMAI MEVCUTTUR Çevre Ynetim Sistemi (ÇYS) standardnda tek bir ndel (ISO 14001) sz knusudur Diğer mdeller (ISO 14004, 14010, 14011, 14012, 14020, 14040, 14060) klavuz şeklinde ve ISO 14001 e hazrlk teşkil ederler [5] ISO 1400 1 : ÇYS Kullanm rehberi ISO 14004: ÇYS Genel Prensipler Rehberi, ISO 14010: ÇYS Çevre Tetkikleri Rehberi, JSO I 4011: ÇYS Tetkik Prsedür leri, 1 JSO 1 40 1 2 : ÇYS Çevre Tetkikçisinin itelikleri, JSO 14020: ÇYS Çevre Etiketlenmesi, JSO 14040: ÇYS Hayat Çevrimi Tetkiki, JSO 14060: ÇYS Ürün Standartlar ve ÇYS dir Her işletmenin ynetimi, "çevre plitikas"n tanmlamal ve dkümante etmelidir İşletmeler, çevre kalitesinin muhafazas ve geliştirilmesine, üretimlerinin ve hizmetlerinin insan sağlğna zararl lmayacak şekilde kntrl edilmesine ynelik etkili bir çevre ynetim sistemini luşturmal ve uygulamaya kymaldr Bir "Çevre Plitikas" İşletmenin faaliyetleri, ürünleri, hizmetleri ve bunlarn çevresel etkileri ile ilgilidir, İşletmenin her kademesinde duyurulmuş ve anlaşlmş lmaldr ve uygulanmaldr, Kamuya açklanmş lmaldr, İşletmenin çevresel perfrmansnn sürekli iyileşeceği knusunda kararllk gstermelidir, Çevre ile ilgili amaçlar tespit etmiş ve yaymanmş lma h d r, Sz knusu çevre ynetin1 sisteminin, kuruluşun hangi faaliyetlerini kapsaclğn belirtnelidir Çevre ile ilgili amaçlarn kamuya nasl duyurulacağn ve isteyenlerin ilgili belgeleri nasl elde edebileceklerini belirtnelidir ekil 1 de ÇYS standardnn beş temel eleman rülmektedir Ynetimin Gzden Geçirilmesi Kntrl ve Düzeltici Faaliyet Çevre Plitikas Çevre Ynetin Sistemi Planlama Gerçekleştirme ve İşletme kil l Çevre Ynetim Sisteminin Beş Temel Eleman 1 Çevre Plitikas lirli bir kuruluşun; çevreye ynelik knulardaki genel aatyla ilgili maksat ve prensiplerini beyan etmesi ve <st_aliyetlerinin çevreyle ilgili byutlar için amaç ve defler tayinine esas teşkil eden açklayc bir belgedir c:lni kuruluş çevre etkilerine uygun larak çevre 112 Çevreye Ynelik Stratejik Plan Bir kuruluşun uzun vadede erişmek istediği amaç ve hedeflerin ayrntlarn veren plandr Her işletme, çevre amaç ve hedeflerine ulaşabilmek için prgram ve çizelgeleri, kaynak ve srumluluklar da içine alan bir stratejik çevre plan hazrlamaldr Bu plann hazr lanmas nda; Her işletme, işlemlerin çevresel etkilerini tanmlayacak bir prsedür luşturmaldr, Hukuki ve diğer gereksinimlerinin tanmlandğ bir prsedür luşturulmaldr, İşletme içerisindeki her ilgili fnksiyn ve seviyede, dkümante edilmiş çevresel amaçlar ve hedefler luşturulmal ve krunmal dr, Hedeflere ve amaçlara ulaşlmada bir çevre prgram 1 uşturlmaldr Çevre Etkisi: Çevrede ksmen veya tamamen; kuruluşun, faaliyet, ürün ve hizmetleri dlaysyla rtaya çkan zararl veya yararl her türlü değişikliktir Kayt altna alnmas gereken etkiler genellikle şunlardr Havaya yaplan emisynlar, Su deşarj, Zararl ve zararsz kat atklar, Tprağa yaplan diğer etkiler, Kaynaklarn kullanm, Estetik zellik taşyan diğer etkiler <::l1itikasn luşturmal ve bu plitika ile çevre nusundaki taahhütlerini rtaya kymaldr Ayrca bu litikay destekleyen hedeflerini ve bu hedeflerini rçekleştirmek amacyla stratejilerini luşturmal ve gulamal d r Çevre Byutu: Kuruluşun faaliyet, üriln ve hizmetlerinin çevreyle karşlkl ilişkilere sebep lan unsurlandr 85
SAV Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8Cilt, lsay (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştrma ve Uygulama M Alsman, i Çlak 113 Uygulama Kuruluş, çevre ynetim sistemi faaliyetlerinin eksiksiz yürütülmesi, kntrlü ve ispat amacyla el kitabn, asgari düzeyde prsedür lerini, talimatlarn ve kayt frmlarn hazrlamal ve sürekliliğini sağlamaldr Yani yetki ve srumluluklar açkça belirlenmeli, persnelin mtivasyn ve eğitim gereksinimleri yannda haberleşme, rapr verme, kayt ve bilgi ynetimi, işletme kntrlü ve acil durum prsedürleri belirlenmelidir 114 Kntrl ve Düzeltici Faaliyetler Çevresel etkilerin güvence altna alnmas amacyla ncelikle kntrl faaliyetleri tanmlanrnaldr Bu kntrller belli aralklarla srumlularnca yaplmaldr Kntrller snucu bulunan uygunsuzluklar için, uygwsuzluğun tekrarn nleyici düzeltme ve nleme faaliyetleri devreye skulmal, surekli izlenmeli ve sistem sürekli gel iştirilmelidir Her işletme, kntrl ve lçümler yluyla, belirlenen çevresel amaçlar ve hedefleri karşlayabiledeki başarsn değerlendinnelidir Bir kntrl ve lçme prgran elemanlar için şu rnekler verilebilir: Atk su deşarj, Atk üretimi, Yağmur sularn1n deşarj, Havaya yaplan emisynlar, Prje plannda gerekli değişikliklerin yaplmas, Prsedürlerin ve dkümanlarn hazrlanmas, Değişim plannn hazrlanmas, Persnelin eğitimden geçirilmesi, Çevre ynetim sisteminin perfrmansnn değerlendirilmesi Çevre nlemleri; kuruluşun, işçi sağlğ, satn alma, ar ge, üretin, geliştirme, pazarlama, fnans gibi uygulamalaryla birlikte yürütülmesi ve aralarndaki ilişkilerin prsedürlerini kapsar 115 Ynetimin Gzden Geçirmesi İşletme ynetimi; Çevre Ynetim Sisteminin, uygunluk ve etkin liğin i devam ettirmek için nu, uygun aralklarla sürekli larak denetlemeli ve bu denetim raprlar sistemin geliştirilmesi için kntrl edilmeli ve üst ynetime sunulmaldr Kuruluş çevre plitikasnda belirlediği hedeflerine, ksa ve uzun vadeli hareket planna uygunluğunu, çevresel etkilerini, perfrmans düzeyini, gerçekleştirdiği düzeltme faaliyetlerinin etkinliği sürekli gzden geçirerek çevresel perfrnansn iyileştirici kararlar almaldr B ir çevre ynetimi sisteminin gzden geçirilmesi; Çevre amaçlarnn, hedeflerinin, icraat ve başar durumunun değerlendirilmesi, Bir nceki gzden geçirne bulgularn ve Çevre ynetim sistemi plitikasnn uygunluk ve yeterliliğinin devamn içermelidir III ÇEVRE YÖETİM SİS TEMİİ BİR TEKSTiL SAA YİE UYGULAMASI Türkiyede 1 950den beri devam eden endtistrileşme hareketi, 1980den itibaren bir ivme kazanmştr Kurulan yeni tesislerin nemli bir ksm ihracata ağrlk vermektedir Tekstil endüstrisi de, en fazla gelişen sanayi kllarndan lup, ülkenin her tarafna yaylmştrr Türk tekstil sektrü, GSMHnn %10,4 ünü, sanayi üretiminin %39unu, tplam istihdamn /20sini ve tplam ihracatn %37,4ünü temsil etmektedir [6] m İşletmenin Tanm Aydn Önne San TicAŞ ev tekstili alannda faaliyet gstermektedir 1989 ylnda kurulmuş lan Aydn Örme, İstanbul Sanayi Odas nn 1998 yl rapnma gre, Türkiye nin en büyük sanayi kuruluşlan arasnda 651 srada yer almaktadr [7] Aydn Örmenin asl üretim knusu, perdelik tül ve elastik danteldir Aydn Örmenin üretim blümleri; byahane işletme, knfeksiyn işletme bask işletme ve yardmc blümlerden luşmaktadr lll2 Aydn Örmenin Çevre Plitikas Aydn Örnede ncelikle çevre plitikas luşturulmuştur Plitikann amac çevreyi krumaktr Bunun için; faaliyet, ürün ve himetlerde daha az atk luşturmak, geri kazanm çalşmalar yapmak, çevre kirliliğini nlemek veya en aza indinek, enerji, su ve malzeme kullanmnda tasarruf etmek, günlük çalşmalar çevreyi gz nünde bulundurarak sürdürmek, mal ve hiznet alnan tedarikçileri çevre knusunda ynlendl n ek, yasal yükümlülükleri yerine getirmek, bu ilkeleri ilgili taraftarla paylaşmak ve geliştirerek sürekliliğini sağlamak Aydn Örmenin çevre plitikasn luşturmaktadr ISO 14000 Standard, çevre plitikasnn çevre etki ve çevre byutlar ile tutarl lmasm ve çevre ile ilgili yaplacak tüm çalşmalar için çevre plitikasnn bir çerçeve grevi üstlenmesini istenmektedir Aydn Örme nin, faaliyet ve hiznetlerinin tüm aşamalar için amaç ve hedefler belirlenmeye ve bunlarla ilgili prsedürler luşturulmaya çalşlmaktadr Hedef ve amaçlar luşturulurken fabrikann çevre açsndan mevcut durumu, kanuni şartlar, finans ve ulaşlabilir lmasna dikkat edilmektedir Amaç ve hedefler kuruluşun çevre plitikas ile tutarl lmal ve mümkün lduğu kadar lçülebilir lmaldr Tabl 1 de faaliyetlerin çevre etki ve çevre byutlarna alnan nlemlerin, bu kapsamda amaç ve hedeflerin çevre plitikasyla tutarllğ grülmektedir 86
L Fen Bilimleri Enstitüsil Dergisi (iil 1 Sa) (Mart 2004) lso 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştrma ve Uygulama M Alsman, i Çlak Tabl 1 Çevre Plitikasnn Çevre Amaç ve Hedeflerle Tutarllg r Faaliyet Çevre Byutu Çevre etkisi Hedef Amaç Pt itika Byahanede Dğal kaynak Dğal Byahanede Su tüketimini Atklarn ve dal byama tüketimi kaynaklarn bir yl içinde su kullanm / lo azaltmak kaynak işlemleri azalmas azaltlacak kullanmnn azaltln1as Enerji Dğal kaynak Dğal Yakma ayarlarn daha iyi yaparak, kaçaklar Enerji Atklarn ve dğal kullanm tüketimi kaynaklann ve bş yere elektrik kullanmn nleyerek kullanmn kaynak işlemleri azalmas 2004 ylnda enerji tüketimi %5 azaltlacak azaltmak kullanmnn azaltlmas Enerji Dğal kaynak Dğal yl içinde kjenerasyn çalşmas ve 6 ay Enerji Geri dnüşünü kullanm tüketimi kaynaklarn içinde atk s geri kazarum prjesi geri kazanm sağlamak işlemleri azalmas gerçekleştiriterek yl snunda tplam %1 O sağlamak 20 enerji geri dnüşomu sağlanacak A\ dn Örmenin 2004 yl için hedefleri: Yeni ürün ve prses değişikliklerinde çevresel ;,:!eri dikkate alnacaktr Aydn Ö n e bünyesinde, bş pil ve kağt tenlama istasynlar kurulacak, bylece bş piller kntrl alna alnacak ve kağtlarn geri dnüşümleri lanacak1r Revirden kaynaklanan tbbi atklar IZA YDAŞ tinnit Atklar Yakma ve Değerlendire AŞ)a derilecektir Üretimde en e rj i sarfyatn düşürme ve \enmliliği artt na çalşnalarna devam edilecek İşletme içi çevresel kşullarn kapsamna giren tüt çalşma rtamlarnn sağlk, temizlik, rahatlk ve güvenlik açsndan uygun lmas sağlanacaktr Hertürlü bya ve yardmc kimyasal maddelerin insan slğn lumsuz ynde etkilernemesi için kimyasal ve b}alarn işçi sağlğ ve iş güvenliği talimatiarna daha fazla dikkat ed i 1 ip b u kurallara uyulacaktr DUAydn Örmenin Önemli Çevre Etkilerine sahip Çerre Byutlarnn Yeni Yntemlerle Belirlenmesi (ÇYS nin Planlama Eleman) Çme etkilerinin nemlilerini belirlemek için geliştirilen y:tem, çevre etkilerini puanlama sistemine dayanmaktadr Çevre etkilerinin hangilerinin nemli (r1em alnmas gereken etki), hangilerinin nemsiz (nlem alnmasna gerek lmayan etki) lduğunu smut brrekilde rtaya kymak için her bir çevre etkisinin 025 nda çevre puanlar hesaplanarak çevre etkilerini nemli yada nemsiz larak ayrna yluna gidilmiştir Cnenli yada nemsiz ayrmnda 025 arasnda bir snr eeri belirlenmiştir ( 6 says) ve bu saydan düşük puanl ene etkilerine nemsiz, bu say ve 25 e kadar (25 dahil) uan alan çevre etkilerine nemli çevre etkileri enilmiştir Genel larak çevre riski açsndan 05 arasndaki saylarn ne anlama geldikleri Tabl 2de ZHA [Zürih Hasar Analiz) tabllar grülmektedir şiddeti çarplarak çevre etki puann luştum1aktadr Yukardaki frmülde sra nemlidir Bir çevre etkisi için nce laslğna ve daha snra şiddetine ve şiddeti içindeki sraya baklarak puaniandrmak gerekir Tabl 2de laslk ve şiddet eksenlerine bakarak her bir çevre etkisine uygun laslk ve şiddet puanlar verilir, bu puanlar yukardaki frmülde yerine knulur ve snuçta nemli ya da nemsiz çevre etkilerini gsteren puanlar bulunn1uş lur Etki snucu eğer; 6ya eşit yada büyük ise çevresel etki nemli, 6dan kliçük ise çevresel etki nemsiz,dir Tabl 2 ZHA (Zrih Hasar Analiz) Tablsul3] Çevrede Kaza veya hasar laslg 5 4 3 2 Çk Orta Çk S eyrek sk sklkta s eyrek Günde Ayda Ylda 5 1 den 1 den 1 den birkaç fazla fazla fazla kez labilir labilir labilir labilir Çevrede Hasarn byutu (şiddeti, etkisi) 15 imkansz Ylda Hiç lmayabilir 4 3 2 1 Facia Kritik KUçOk çapta Önemsiz Orta çapta Küçük çapta Kaza ve ve agr Ölümler agr yaralan yaralanma yaralan yaralanmalar, çevre malar, çevre yk, çevre malar, çevre kirlenmesi çk büyük kirlenmesi kirlenmesi kirlenmesi az yk buyük una gre çevre etki puan hesaplanmas şu şekilde lur: t!kipuan = (lashk)x[şiddet (yasal zrunluluk, çevresel tenlike mik1ar)] Burada bir çevre etkisinin laslğ ile 87
SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8Cilt, lsay (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşhrma ve ygnt 1\1 Alsma, Gl Burada snr değerin neden 6 larak seçildiği Tabl 3 de gsterilmiştir Çevre etkisi risk analiz tablsunda; laslk ile şiddet eksenierindeki saylarn her birinden karşlkl larak birleşim yerlerine gelinip (zellikle şiddet ekseninde 5 saysna, laslk ekseninde O saylarna gelinip ), saylarn anlamlarn düşilnülüp yrum yapldğnda 6 saysnn neden snr değer seçildiği anlaşlacaktr (Olmas durumunda çevre etkisi (şiddeti) çk büyük lacak bir etkinin meydana gelme ihtimali imkansz veya hiç lmayabilir ise bu çevre etkisi nemsizdir, 5 puanl çevre etkisidir, nlem alnmasna gerek yktur) Tabl 3 Çevre Etkisi Risk Analizleri c (l) "tj (l)t:j c :::S c: (l;j (l;j "0:: ct! c O r!:! ::t:o c: Q)::: :0 c; ;:; <( r ::::: :: _ r " G) > c> ::r:: C\3 E V) Ul c> Vl (") G) G) (:/) Ul v tl) fa E c ō Ul c a t:: < 1 J) ō c:: " Ul Q) " > G) v OLASILlGI VE ETKI St 5 4 3 6 2 4 2 s 20 25 12 16 20 9 1:! 8 6 h ru lo m\ Hatt 3 4 5 Çevrede riskin (hasarn) derecesi (byutu) Artan risk derecesi (etkisi) Önem SIZ 2 K 3 çok Kritik çapta 4 Orta çapta Çevre Çevre Çevre Çevre kirlen kirlen kirlen kirlen m es m es m es mes rta b yk az çapta yük Tabl 4 te çevre etkileri girdi ve çktlar larak belirlenmiştir 5 Facia Çevre kirlen me s çk büyük Tabl 4 Mevcut Durumun Puanlama sistemiyle Gsterilmesi Genel çevre etki puan = Şiddet * Olaslk, Mevcut Durum Çevr: :u Puan= GÇEP * MDÇEP Yer Çevre Byutu a i 5 Faal i 0 yet G) "C) u Girdiler Çktlar "C) 5 Cf} Su 5 2 lo Elektrik 5 2 lo Kimyasal 4 4 Hava s 5 s Su Su Deşarj 5 5 25 <E Taşma 3 2 6 Sznt atk su 3 2 6 KlU 3 3 9 artm Gürül tu 5 1 s v 5 E c: E u a :r u E > u_ c> c :Q 1 114 Tabl 5 de ise mevcut durumun çk açk bir : 1,J 1 ::: ll 6 " OL_: grünümü yer almaktadr Çevre etki değerlendirn knusundaki en sn tabl budur ISO 1400 standardnn fi r nalardan luşturmal ar: istediği tabl bu tabldur Denetçi (dş ve iç) firma, geldiğinde ilk grnek isteyeceği tabl da bu tabla Önemli çevre etkilerine sahip çevre byutlar bu tabl: yer almaktadr Burada nemli bir knu da ISO Ol standard her frmadan kendi sistemine uygun şe yntemler geliştirip çevre etkilerini nemli yada nem: şeklinde ayunalarn istemektedir Aydn Örme rill nemli çevre etkilerine sahip çevre byutlar da yntemle belirlenmiş lmaktadr Sn tabld n blümlerde yaplan işlerin çevre etki ve çevte b_ nl! bulunmuş, daha snra çevre byutlarnn nrmat anrn ve acil durumlar da dikkate alnarak direkt larak çevre elemanna (havaya, suya, tprağa, dğal kayna etkisi lduğu belirlenmiş (nemli çevre byutu) ve i;tf direkt çevreye lan etki kntrl altna alnma çalşlmaktadr Tablda nemsiz çevre et r leri : almamştr Mevcut durumda kntrl altna alnmj gereken etkiler belirlenmiştir Girdiler dğal kaynak ve kullanlan hammaddeyi çkr ise faaliyet srasnda ve snrasnda çevrede e gelen değişiklikleri gsternektedir 6 9 ar: daj Eğer mevcut durumda bir çevre etkisi için nlem alnmşsa ne kadar nlem alnmş, snuçta mevcut durum çevre etki puann bulabilmek için çevre etkisine nlem alnmamş ksm ran ile daha nce bulunan çevre etki puan çarplarak mevcut durum çevre etki puan bulunmuş lmaktadr Snuçta mevcut durum çevre etkileri belirlenmiştir 88
U Fen Bilimleri Enstits Dergisi iil say (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşt1rma ve Uygulama M Alsman, t Çlak Tabl 5 Önemli Çevre Etkilerini Belirleme Ynteminin Gsterilmesi YER FAALl YET ÇEVRE ÇEVRE BOYUTU ETKİSİ GİRDİLER ÇlKTILAR IH s T ç DK Su Elektrik Hava ÇEV RlSK * ÖEM A A c AÇlKLAMALAR * Su ve elektrik kullanmn azaltmaya ynelik çalşmalar devan1 ediyrçevp: 1 O AKSİYO VE TALiMAT O Kimyasal An tma Su Tesisi antm Su Deşarj Taşn1a Sznt atk su K ku Gürültü " * Su kirliliini en aza indirmek için sk kntrl * ve denetinller yaplyr ÇEVP:25 *H avuzlar beli i aralklarla sürekli haval<mdrlyr * ÇEVP: 9 la lso 14001 ÇYS Kapsamnda Aydn Örmede alan Araştrma ve Çalşmalar A) dn Onne AŞ de tasarlanan ve uygulannaya!anan çevre ynetin1 siteminin admlan; çevre litikas luşturmak, planlama yapmak, amaç ve nedeflerin belirlenmesi, gzden geçirme ve düzeltme faaliyetlerinin tasarlannas şeklinde gerçekleşmiştir Ayn Örme için luşturulan ÇYS nin dkümanlar şu ekilde sralanabil ir: El kitab, sistem prsedür leri, teknik llnatlar, dküman kntrlü, prses kntrlü, acil durum baz[hğ 10 14001 standardtnn, işletnenin kntrl mekanizmasnn, yürürlükteki mevzuatara uygunluğunu sürekli gelin" zelliğini taşmasn istediği dikkate illilarak Aydn Orme de kurulan kntrl mekanizmasnn risinde: Ölçüm ve deneyler, izleme, ekipman Pllb : nu, fabrika ve ekipman bakm, taşernlarm trlu, satn almann kntrlü, çevresel perfnnansn wesel amaç ve hedeflere uygunluğunun kntrlu, sel perfnansn çevre mevzuatna uygunluğunun rrrlü yer al m ştr yn Örme nin haberleşme knusundaki genel ensipleri: Çevresel riskler knusunda açklk esas lup, fetne içi ve dş iletişimin sağlanmasna gereken emin verilmesi, işletnenin çevresel riskler knusunda mularnn bilgilendirilmesi ve nlemleri knusunda lrdmc lunmas, bir acil durum karşsnda çalşanlar, 6ne t iciler, kmşular ve tüm ilgililerin bilgilendirilmesi larak belirlem iştir l l etmede üst ynetim, üst ynetici, çevre krdinatrü, neticiler ve tüm çalşanlar hep beraber iletişim halinde l dr Aydn Örme de, işletme çalşanlar lyetlerinin çevresel etkileri, çevre perfnnansnn nletirilmesinin faydalar ve bu knudaki yetki ve tnunuluklar knusunda bilgilendirilmiştir ISO 14001 llmalarnn eğitimine tedarikçi ve taşeren çahşanlar da dahil edilmiş ve bu knuda prsedür luşturu lmaktadr ISO 14001 standard işletmelerden, tannianan çevresel etkileri ve değerlendirilmelerini, çevre etkilerini nasl luşturduklarn, nemli çevre etkilerini nasl belirlediğini, uyulmas gereken kanuni zrunluluklar ve çevre plitikasu, çevre amaç ve hedeflerini kapsayacak şekilde sistemli bir dkün1antasyn luşturn1asn istemektedir Aydn Örmede uygunsuzluklar, hedeflere ulaşnann verimliliği, daha nceki denetlenelerde belirlenen uygunsuzluklarn giderilnesi knusunda yaplan faaliyetler ve etkinliği, snuçlar ve tavsiyeler başlklar altnda denetleme snuçlar bir rapr hal ine getirilmektedir Aydn Önnede ISO 14001 çalşnalarnda ÇYSnin beş temel elemanndan "Çevre Plitikas ve Planlama, n addeleri gerçekleştirilmiştir Aydn Örme de ÇYS knusunda uygulamaya ynelik diğer çalşmalar Çevre Plitikas ve Planlama" dğrultusunda lmaktadr "Uygulama" knusundaki kural ve talimatlar, ÇYSnin diger temel elemanlarndan "Kntrl ve Düzeltici Faaliyetler, Ynetirnce Yürütülen Gzden Geçinne" maddeleri hakkndaki ça1şmalar tamamlanmamştr Özellikle planlama knusunda; fabrika genelinde tüm çevre etkileri belirlenmiş, çevre etkilerinin nemlilerini belirlemek için yukarda grüldüğü gibi yntemler geliştirilmiştir Aydn Örmede ISO 14001 çalşmalannda bu aşamadan snra, belirlenen nemli çevre etkilerinin nlenmesi veya kntrl altna alnmas amacyla kurallar ve talimatlar yazlacaktr ISO 9002 standard ile ISO 14001 standard arasndaki rtak lan talimatlar ve kurallar ayn prsedürde rtak kullanlacaktr (ÇYSnin "Uygulama maddesi) 89
SAU Fen Bilimleri Enstitstl Dergisi 8Cilt, lsay (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Ynetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştrma \t Utftn, M Alsma t Çrit IV SOUÇ Aydn Örmenin ana hedefi;"ürün tasarm ve üretim süreçleri içerisindeki tüm faaliyetlerin çevreye duyarl bir biçimde gerçekleştirilmesi" larak belirlenmiştir Kstl dğal kaynaklar verimli şekilde kuljanmak, ileri teknlji ürün ve çevre dstu teknljilerden yararlanmak, temiz ve verimli enerji kaynaklar kullanmak, atklar geri kazanmak, çalşanlarna sağlkl bir rtam sağlamak, çevre bilincini tüm tpluma kazandrmak, çevre etkileri knusunda sürekli iyileştirme halinde lmak ve kamuyuna enfrmasyn vennek Aydn Örmenin hedefleri larak kararlaştrlmştr Aydn Önne AŞ de tasarlanan ve gerçekleştifilmeye başlanan çevre ynetim sistemi çalşmalarndan snuç larak; işletme maliyetlerinde azalma, fnansal perfrmansta artş, gelişmiş bir çevresel perfrnans, gelişmiş tplumsal ilişkiler, pazar paylarnda artş ve hukuki faydalarn elde edilmesi beklenmektedir KAYAKLAR [1 ] TSE Çevre Ynetim Sistemi Eğitim tlar, 2, [2] Feldman, I, ISO 14000 and Envirmental Management, 6, (The McGraw Hill Cmp, Ine, 1997) (3] İstanbul Sanayi Odas, Çevre Şubesi, 2000 Yl Ocak Haziran Dnemi Çevre Seminerleri tlar, [ 4] wwwcevkrgtr, wdgasavascilarirg, wwwizaydascmtr, wwwrecyclenet [5] Yalçn, B, "Çevre Ynetim Sistem]eri", SGS Seminer talar, 8, İstanbul, I 997 [6] Evrensel, E, "Güncel Durum vebeklentileriyle Türk V ekstil Sektrü", Dünya Gazetesi Cumhuriyetin 75 Ylnda Türkiye Eknmisi Özel Ek, 150, 1998 [7] "Türkiyenin En Büyük Sanayi Kuruluşlar Listesi", ISO, 1998 90