T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÇALIŞMAA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ANABİLİM DALI ÇALIŞMA EKONOMİSİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ AVRUPA BİRLİĞİ NDE HİZME TİÇİ EĞİTİM POLİTİKALARI: GELENEKSEL ve UZAKTAN EĞİTİM YAKLAŞIMINA GÖRE TRAKYA BİRLİK HİZMETİÇİ EĞİTİM MODELİNİN OLUŞUMUU İPEK HALVURT TEZ DANIŞMANI: YRD. DOÇ. DR. AYHAN GENÇLER EDİRNE 2010
i ÖN SÖZ Avrupa Birliği kuramsal çerçevesinden yola çıkarak geliştirilecek olan hizmetiçi eğitim modelinde tüm süreçlerin ve eğitim ortamının birbirine entegrasyonun sağlandığı karma bir eğitim sistemi yapılandırılması düşünülmüştür. Hizmetiçi eğitim modeli yapılandırmacı eğitim kuramı çerçevesinde, işbirlikçi öğrenme anlayışına uygun bir şekilde basitten, karmaşık sisteme doğru, eğitim, öğretim ve teknoloji tasarımı ve finansal süreç optimizasyonu sağlayacak ve birbiriyle çoklu eğitim ortamına göre bütünleşecek şekilde tasarlanmıştır. Böylece daha üst düzeydeki eğitim modellerine geçildikçe personelin uzmanlaşma derecesine bağlı olarak daha spesifik ve kişiselleştirilebilir, yaratıcılık yeteneklerini geliştirebilecek eğitim etkinliklerinin gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Türkiye ve dünyadaki trendler ile iş sonuçları bilimsel bir yaklaşımla ele alınmış, projenin sorunsalını destekleyecek istatistikî veriler yurt içi yurt dışı alan ve saha araştırmalarından derlenmiştir. Ayrıca yurt içi ve yurt dışında hizmet içi, uzaktan eğitim ve web tabanlı eğitim yönetimi sistemi üzerine otoriteler tarafından yapılan araştırma sonuçlarından yararlanılmış, bu bağlamda ülkemizdeki yasal çerçeve ile devlet politikasının yaklaşımı ışığında, kamu ve özel sektörde ortaya çıkan uygulamalar çözümlenerek kuruma özgü bir eğitim modeli geliştirilmeye çalışılmıştır. Ortaya konulan, hizmetiçi eğitim modelinin eğitim-öğretim, öğretim teknolojisi, değerlendirme ve geliştirme aşamaları planlanırken, sebepler, hedefler, varsayımlar ile araştırma sonuçları arasında mantıksal bir bağlantı ile neden-sonuç ilişkisi kurulmasına özen gösterilerek kurum açısından sorunsalla ilgili çözümlerin genelleştirilmesine önem verilmiştir.tezi hazırlarken büyük destek ve yönlendirme gördüğüm Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Ayhan GENÇLER e, bana her zaman güvenen ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen anneme ve babama teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunuyorum. İpek HALVURT Edirne
ii Hazırlayan: İpek HALVURT Tezin Adı: Avrupa Birliği nde Hizmetiçi Eğitim Politikaları: Geleneksel ve Uzaktan Eğitim Yaklaşımına Göre Trakya Birlik Hizmetiçi Eğitim Modelinin Oluşumu ÖZET Çalışmanın sorunsalı; kurumsal hizmet içi eğitim faaliyetlerinin tasarımı, planlaması, geliştirilmesi, yönetilmesi ile bunlarla ilgili finansal süreçleri kurumsal hedeflerin yönlendiriciliği altında tek bir merkezden en iyilemektir. Avrupa Birliği kuramsal çerçevesinden yola çıkarak geliştirilecek olan hizmetiçi eğitim modelinde tüm süreçlerin, eğitim yöntem ve teknikleri ile eğitim ortamının birbirine entegrasyonun sağlandığı karma bir eğitim sisteminin yapılandırılması hedeflenmektedir. Tez Giriş, Sekiz Bölüm", Sonuç olmak üzere üç ana kısmından oluşmaktadır. Tezin "Yaşamboyu Öğrenme ile Yetişkin Eğitim Arasındaki İlişkinin Kavramsal Çerçevesi" isimli 1. Bölümünde kurumsal hizmet içi eğitim modelinin geliştirilmesinin dayanağı olan medya zenginliği ile yaşam boyu öğrenme kavramları teorik çerçeveden ele alınmıştır. Tezin "Avrupa Birliğinde Yaşamboyu Öğrenme ve Yaygın Eğitim" isimli 2. Bölümünde ise; Avrupa Birliği ve OECD belgelerine göre yaşam boyu eğitim anlayışının temel prensipleri, sadece modelin avantajları açısından değil aynı zamanda karşılaşılabilecek olan riskleri göz önünde bulundurmak suretiyle dezavantajları açısından da ele alınarak tarafsız bir şekilde ortaya konulmak istenmiştir. Tezin 3. bölümü olan "Bilgi Ekonomisi Açısından Türkiye'de ve Dünya'da Eğitime Genel Bakış"ta ise global ekonomide artık temel ve bağımsız girdi olarak kabul edilen "bilgi gücü" ülkemizdeki ve dünyadaki trendler dikkate alınarak incelenmiş, bu noktada bilgi toplumu özellikleri açısından ülkemizin kaydettiği genel aşama geliştirilecek modelin sistem girdisi olarak ele alınmış, bu noktada işletmelerde toplam kalite yönetimi anlayışının eğitim boyutu ortaya konulmak istenmiştir.
iii Tezin 4. bölümü olan "Karma Eğitim Uygulamasında Kurumsal Yapılanmaya İlişkin Kavramsal Model"de hizmetiçi eğitim modelinin geliştirilmesinde kullanılacak olan sistemin içsel ve dışsal girdi-çıktı analizi yapılmış, böylelikle sistemin alt yapısı ve sonuçları tarafsız bir şekilde ortaya konulmak suretiyle kurumun ihtiyaçlarına spesifike olmuş hizmetiçi eğitim modeli bilimsel verilerden yararlanılmak üzere geliştirilmiştir. Tezin "Karma Eğitim Yönlü Kurumsal Yapılanmaya İlişkin Hizmetiçi Eğitim Modelinde Sürecin Tasarımı" isimli 5. Bölümünde kurumsal hizmetiçi eğitim modelinin tasarım aşamaları ortaya konulmuştur. Tezin "Trakya Birlik Karma Eğitim Sisteminde Uzaktan Eğitim Modeli, Web Tabanlı Öğrenme" isimli 6. Bölümünde Web Tabanlı Öğretim sisteminin varsayımları, iletişim model ve eğitim programları ele alınmıştır. Tezin 7. bölümü olan "Web Tabanlı Öğretim Sistemine Aşamalı Geçiş Sürecinin Tasarımı"nda kuruma özgü web tabanlı eğitim sistemine geçiş ve satın alma etkinliğinin sağlanması konusu detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Tezin 8. bölümü olan "Web Ortamında Scorm Belirtimine Dayalı Senkron ve Asenkron Eğitim Yönetim Sistemi"nde ise sisteme ait kavramlar ve uluslararası standartlar ve sistemin teknik özellikleri genel anlamda ele alınmıştır. Tezin "Sonuç ve Genel Değerlendirme" bölümünde ise karma eğitim sisteminin gelecekte kaydedeceği aşama ile ilgili beklentiler ve karma eğitim sisteminin kuruma özgün boyutuyla hayata geçirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken olgular açıklanarak "İnsan Kaynakları Departmanlarıyla", "Kurumsal İletişim Departmanlarının" ortak çalışma alanlarına dikkat çekilmiş, karma eğitim modelinin tasarımında İnsan Kaynakları Yönetiminin rolü vurgulanmak istenmiştir. Anahtar Kelimeler: 1. Yaşamboyu Öğrenme, 2. Karma Eğitim Sistemi, 3.Web Tabanlı Öğrenme, 4. Bilgi Toplumu
iv Prepared By: İpek HALVURT Name Of Thesis: The Policies of In-Service Traning in European Union: The Formation of Trakya Birlik s In-Service Traning Model By Approach of Traditional and Distance Education. ABSTRACT The problematic of this study is to optimize designing, planning, improving and administration of educational activities and financial process about these in direction of institutional tragets only at a single central point. It is to be aimed at forming a mixed educational system which all the process, educational methods and techniques, educational enviroment are entagrated each other about in-service traning model improved in setting out with European Union s institutional frame. That thesis consist of three main sections; Inroduction, Eight Sections and Conclusion. The concepts of Media Richness and Lifelong Learning which are on the base of building up institutional inservice traning model are discussed in theorotical frame in the first section, named; The Conceptional Frame of Relationship Between Lifelong Learning and Adult Education. In the second section of that thesis, named Lifelong Learning and Extended Education in European Union, the main principles of lifelong learning comprehension are unbiassedly claimed by the documents of EU and OECD in paying attention to not only advantages of that model but also probable risks that could be encountered. In the third section of, named Overview on Education in Turkey and World in the Way of Information Society, information power that has been accepted as main an independent input from now on, has been examined by trends of world and Turkey, at that point, generel stage at which Turkey has arrived have been argued as system input of that model in view of the charasteristics of information society and total quality management comprehension s educational side in plants has been claimed.
v In the fourth section,; Conceptual Model Concerning Institutional Structuring in the Practice of The Mixed Education System, internal and external input-output system analysis which is used for building up in-service educational system has been done, thereby in-service educational model could have been improved which specializes in the needs of institution could be improved by making use of scientific data and suggesting system s infrastructure and results unbiassedly. In the fifth section, In- Service Educational Model On Institutional Structring Biassed Toward The Mixed Education, designing stages of institutional in-service educational model has been argued. In the sixth section, The Model of Distance Education in Trakya Birlik s Mixed Educational System and Web-Based Learning, the hypothesis of web-based teaching system and communication model and education programmes are argued. In the seventh section, The Draft of Gradual Passing Process to Web-Based Teaching System, the matter on passage of web-based education system, peculiar to institution and efficency of purchasing that system have been indetail mentioned. In the eighth section, The System of Synckron, Asynckron Educational Management Based Upon Scorm Specificaiton in Web Environment, concepts, international standarts and technical qualifications about that system have been mentioned in general. In the section of Conclusion and Overall Evaluation, that thesis has mentioned joint sphere between Human Resorces Department and Corporate Communication Department by explaining expectations about future stage at which the mixed educational siystem has arrived and concepts which could be paid attention in order to carry out the mixed education system in specific way of institution and has put too much emphasis on the role of human resorces departments on designing of the mixed educational model. Key Words: 1. Lifelong Learning, 2.The Mixed Educational System, 3.Web-Based Learning, 4.Information Society.
vi İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ i ÖZET. ii ABSTRACT..iv İÇİNDEKİLER vi ŞEKİLLER LİSTESİ.xiii TABLOLAR LİSTESİ.. xiv KISALTMALAR.... xvi GİRİŞ....1 I. Problem.. 3 II.Çalışmanın Varsayımları......5 III.Kavramsal Çerçeve..5 IV.Çalışmanın Amaçları...8 V.Çalışmanın Kapsamı.....9 VI.Çalışmanın Sınırlılıkları.....11 V.Çalışmanın Gözlem Tekniği........12 BÖLÜM 1 YAŞAMBOYU ÖĞRENME İLE YETİŞKİN EĞİTİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ I. Medya Zenginliği Kuramı.....14 II. Yaşam Boyu Öğrenmeden Yaşam Boyu Eğitime...19 III.Yaygın Eğitim...22
vii Sayfa No BÖLÜM 2 AVRUPA BİRLİĞİ NDE YAŞAM BOYU ÖĞRENME ve YAYGIN EĞİTİM I. Belli Başlı Belgeler, Pratikler ve Politikalar.....27 II. OECD Belgelerine Göre Hizmet İçi Eğitim Belgeleri..... 53 BÖLÜM 3 BİLGİ EKONOMİSİ AÇISINDAN TÜRKİYE DE ve DÜNYA DA EĞİTİME GENEL BAKIŞ I. Eğitimde Bilgi Ekonomisi,Toplam Kalite Yönetimi..67 II. Yaşam Boyu ve Yaygın Eğitimde Karşılaşılabilecek Olası Sorunlar...76 BÖLÜM 4 KARMA EĞİTİM UYGULAMASINDA KURUMSAL YAPILANMAYA İLİŞKİN KAVRAMSAL MODEL I. Sistemin Girdilerinin Tanımlanması........84 A. İç Çevrenin Tanımı........85 1. TRAKYA BİRLİK Örgüt Kültürü.......85 2. TRAKYA BİRLİK Eğitim Kültürü.....86 3. TRAKYA BİRLİK Kurumsal Amaçları...88 B. Dış Çevrenin Tanımı.... 97 1. Kamu Sektörü.....98 2. Özel Sektör...106 a. Yurt İçinde Özel Sektör...106
viii Sayfa No b. Yurt Dışında Özel Sektör.........109 II. Sistemin Çıktıları....113 III.TRAKYA BİRLİK Kurumsal Yapısına Göre Hizmetiçi Eğitim...115 IV.Hizmetiçi Eğitim Yöntemleri........ 117 V.Kurum İçi ve Kurum Dışı Kaynaklara Göre Trakya Birlik Karma Eğitim Modeli 121 A. Ön Oryantasyon.121 B. İşi Tanıtma ve Uyum Eğitimi... 123 C. İş Başında Yetiştirme...125 D.Uzmanlık ve Meslek Eğitimi...127 E. Teknolojiye ve Yabancı Kültürlere Uyum Eğitimi...129 F. Meslekte İlerleme ve Geliştirme Eğitimi...131 G. Yöneticilerin Eğitimi...134 H. Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetleri...135 I.Spesifik Grupların Eğitimi...140 1.Bayilerin Eğitimi...140 2.Tüketicilerin Eğitimi.... 142 3.Çiftçilerin Eğitimi........ 144 BÖLÜM 5 KARMA EĞİTİM YÖNLÜ KURUMSAL YAPILANMAYA İLİŞKİN HİZMET İÇİ EĞİTİM MODELİNDE SÜRECİN TASARIMI I. Eğitim Süreci Aşamaları...150 A. Pedogojik Tasarım (Biçimlendirici Değerlendirme)...150 1. Ön Değerlendirme Aşamasının Tanımı...150
ix Sayfa No 2. Eğitsel Tasarım...151 B. Teknolojik Tasarım...152 C. Pilot Uygulamanın Tasarımı...153 D. Ara Değerlendirmenin Tasarımı.... 153 1. Öğrenmenin ve Davranışların Değerlendirilmesi...153 2. Eğitim Memnuniyetinin Değerlendirilmesi (Tanılayıcı Değerlendirme)...156 II.Sonuçların Değerlendirilmesi (Tümel ve Düzey Belirleyici Değerlendirme) 157 III.Yönetsel Sürecin Tasarımı...162 A.Arşivleme...162 B. Danışmanlık Hizmetinin Sunulması, Yönergelerin Hazırlanması...162 C.Maliyet ve Satınalma Etkinliğinin Sağlanması....164 D.Hukuksal Sürecin Yönetilmesi...165 E.Eğitim Programları ve Ders Planın Hazırlanması...165 F.Özlük Dosyasının Oluşturulması...166 G.Eğiticinin Eğitimi...166 H.Eğitim Sistemi Ekibinin Oluşturulması...169 1. Delegasyon Ekibi...169 a.trakya Birlik Yönetim Kurulu...169 b. Eğitim Komisyonu...169 c. Uygulama Ekibi...170 (1). Eğitim Danışma Kurulu......170 (2). Süreç Kolaylaştırıcılar..... 172
x Sayfa No BÖLÜM 6 TRAKYA BİRLİK KARMA EĞİTİM SİSTEMİNDE UZAKTAN EĞİTİM MODELİ WEB TABANLI ÖĞRENME I. Web Tabanlı Öğretim Sisteminin Dayandığı Varsayımlar......175 II.Web Tabanlı Öğretim Sisteminin Faydaları...177 III.Web Tabanlı Eğitim Sisteminde İletişim Modelleri......183 IV. Web Tabanlı Eğitim Sisteminde Senkron ve Asenkron İletişim Modellerine Göre Yaratılan İnteraktif Hipermedya....184 A. Web Tabanlı Eğitim Sisteminde Çoklu Ortam Uygulamalarının Yararları.......184 B.Web Tabanlı Bilgisayar Destekli Uzaktan Eğitimde Çoklu Ortam Erişim Metotları........185 V. Web Tabanlı Eğitim Sisteminde Eğitim Programları.........185 BÖLÜM 7 WEB TABANLI ÖĞRETİM SİSTEMİNE AŞAMALI GEÇİŞ SÜRECİNİN TASARIMI I. Aşamalı Geçiş Sürecinin Tasarımı...188 II. Web Tabanlı Eğitim Yönetimi Sisteminde Satınalma Etkinliğinin Sağlanması...190 A.Satınalma Sürecinin Yönetimi......190 B. Web Ortamında Eğitim Yönetimim Sisteminin Ana Maliyet Kalemleri......200 C. Finansal Kaynak Yönetimi....201
xi Sayfa No BÖLÜM 8 WEB ORTAMINDA SCORM BELİRTİMİNE DAYALI SENKRON ve ASENKRON EĞİTİM YÖNETİMİ SİSTEMİ (WEB ORTAMINDA BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM SİSTEMİ) I. Web Ortamında Eğitim Yönetimim Sisteminin Görevleri........205 II. Web Ortamında Eğitim Sistemine Ait Kavramlar......206 III. Eğitim Yönetimi Sisteminde Kullanılan Uluslararası Standartlar.....207 IV.SCORM (Paylaşılabilir İçerik Nesnesi Başvuru) Modeli.....207 A.İçerik Kümesi Modeli...208 1.İçerik Modeli...208 2.Üst Veri..........209 3. İçerik Paketleme.....209 B.SCORM Çalışma Ortamı...210 1. Yükleme.... 210 2. Uygulama Programlama Arabirimi......211 3. Veri Modeli..........211 V. Geliştirilen Eğitim Yönetimi Sistemi... 212 A. Eğitim Yönetimi Sisteminin Genel Yapısı.........212 B. SCORM Belirtimine Göre Eğitim Yönetimi Sistemi Modeli.....214 C.SCORM Belirtimine Göre Eğitim Yönetimi Sisteminde Yapılabilecekler. 216 1. Kullanıcı Belgileri Yönetim Birimi............216 2. Ders Yönetimi Birimi.........217 3. İçerik Yönetimi Birimi............217
xii Sayfa No 4. Sıralama Yönetimi Birimi.........218 5. Yetki Yönetimi Birimi 218 6. İzleme Birimi..219 7. Dağıtım Birimi...219 8. Raporlama Birimi.... 220 9. Çevrimiçi Yardım Birimi.... 220 10. Ödev/Proje Verme ve Değerlendirme Birimi.........220 11. Ders Araçları........220 D.Geliştirilen Eğitim Yönetimi Sisteminin Yazılım Özellikleri......222 1.Üç Katlı Mimarilerin Dayandığı Varsayımlar.....224 2.Geliştirilen Sistemin Mimarisi ve Bileşenleri....225 SONUÇ ve GENEL DEĞERLENDİRME.......230 KAYNAKÇA........232
xiii ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No Şekil 1. Çoklu Zeka Kuramı ve Yapılandırmacı Eğitim Yayılım.149 Modeli Şekil 2. Eğitim Etkileşim Alanı.150 Şekil 3. Eğitim Sistemi Tasarım Modeli...230
xiv TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1. Şubat-Nisan 2007 Eğitim Firmaları Tablosu.90 Tablo 2. Şubat-Nisan 2007 Eğitim İhtiyaç Analizi Tablosu 91 Tablo 3. Şubat-Nisan 2007 Görüşme Öncesi Eğitim Firması Seçim..94 Kriterleri Tablosu Tablo 4. Şubat-Nisan 2007 Görüşme Sonrası Eğitim Firması Seçim.95 Kriterleri Tablosu Tablo 5. Tarımsal Girdi, Muhasebe, Raporlama Bilgi Sistemi, Tedarik, Depolama, Satış ve Fiyatlandırma Semineri Eğitim Memnuniyeti Anketi Değerlendirme Tablosu... 96 Tablo 6. Eğitim Programı Değerlendirme Formu.......156 Tablo 7. Proje Değerlendirme Formu...157 Tablo 8. Eğitim Memnuniyeti Anketi.. 159 Tablo 9. Eğitim Planı....168 Tablo 10. Önceliklendirilmiş Eğitim Planı.......169 Tablo 11. Proje Değerlendirme Formu.194 Tablo 12. Zaman Akış Tablosu.197 Tablo 13. Bütçe Detay Formu...198
xv Sayfa No Tablo 14. Proje Ekibi Bilgi Formu. 199 Tablo 15. Firma Bilgileri Formu...200 Tablo 16. Ödeme Planı Tablosu.....201 Tablo 17. Geliştirilen Eğitim Yönetimi Sisteminin Sunucu Bilgisayarlardaki Yazılım Gereksinimleri Tablosu....229 Tablo 18. Geliştirilen Eğitim Yönetimi Sisteminin İstemci Bilgisayarlardaki Yazılım Gereksinimleri Tablosu....229
xvi KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri ADL : İleri Düzeyde Dağıtılan Öğrenme AIIC : Havacılık Endüstrisi Bilgisayar Destekli Öğretim Komitesi ARİADNE : Avrupa Uzaktan Yapılandırma Otoriteleri ve Network Dağıtım Birliği BİT : Bilgi ve İletişim Teknolojileri CDEJ : Avrupa Gençlik Yönetim Komitesi CEDEFOB : Avrupa Mesleki Eğitim Geliştirme Merkezi CMI : Bilgisayarla Yönetilen Eğitim CPID : Personel Gelişim ve Kiralama Enstitüsü CVTS : Sürekli Mesleki Yetiştirme Taraması DETC: : Uzaktan Eğitim ve Öğretim Konseyi DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DMK : Devlet Memurları Kanunu DPT : Devlet Planlama Teşkilatı GATS : Hizmet Ticareti Genel Anlaşması GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla ICA : Uluslararası Kooperatifler Birliği ICAO : Uluslararası Tarım Kooperatifleri IDC : Küresel Pazar Zekâ Şirketi IEEE : Öğrenme Teknolojisi Standartları Komitesi IMS : Yapısal Yönetim Sistemi Projesi Küresel Öğrenme Konsorsiyumu
xvii KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı LAN : Yerel İletişim Ağı MEB : Milli Eğitim Bakanlığı MORİ : Medya Araştırma ve Danışma Şirketi TKY : Toplam Kalite Yönetimi TODAİE : Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu ÜTİ : Üniversite-Toplum İşbirliği VTYS : Veri Tabanı Yönetim Sistemi WAN : Geniş Alan Ağı WAP : Kablosuz Uygulama İletişim Kuralları YBE : Yaşam Boyu Eğitim YBÖ : Yaşam Boyu Öğretim YÖK : Yüksek Öğretim Kurumu
1 GİRİŞ Çalışmanın sorunsalı; kurumsal hizmet içi eğitim faaliyetlerinin tasarımı, planlaması, geliştirilmesi, yönetilmesi ile bunlarla ilgili finansal süreçleri kurumsal hedeflerin yönlendiriciliği altında tek bir merkezden en iyilemek, eğitim faaliyetlerini sadece sınav ve prosedürlerden ibaret bir sürece indirgemekten ziyade, önerilen eğitim sistemine personel ve yöneticilerin aktif bir şekilde katılımlarını ve eğitim sorumluluğunu eşit bir şekilde paylaşmalarını sağlayan durağan değil yaşayan, kurumsal amaçlardan, bireysel amaçlara yayılımlanan, tüm personelin katılmaktan ve öğrenmekten zevk alacağı, kolay yönetilen süreçlerden oluşan bir eğitim sistemi oluşturmaktır. Hizmetiçi eğitim gerek metodolojik gerekse de içerik açısından çok boyutlu bir kavramdır. Bununla birlikte oluşturulacak sistem yapılandırmacı eğitim kuramı çerçevesinde, işbirlikçi öğrenme anlayışına uygun bir şekilde basitten, karmaşık sisteme doğru, eğitim, öğretim ve teknoloji tasarımı ve finansal süreç optimizasyonu sağlayacak şekilde birbiriyle çoklu eğitim ortamına göre bütünleşecek şekilde tasarlanmıştır. Eğitim etkinliklerinde uzmanlaşma derecesi yükseldikçe gelneksel eğitimin ağırlığı giderek azalmakta, web tabanlı eğitim sisteminin ağırlığı ise giderek artmaktadır. Böylelikle daha üst düzeydeki eğitim modellerine geçildikçe personelin uzmanlaşma derecesine bağlı olarak daha spesifik ve kişiselleştirilebilir, yaratıcılık yeteneklerini geliştirebilecek eğitim etkinliklerinin gerçekleştirilmesi de mümkün olabilecektir. Önerilen Eğitim Yönetim Sisteminin etkin bir şekilde işlerliği ilk olarak sistemi destekleyecek Bilgisayar Yönetimli Öğretim sisteminde yer alan destek yazılımların kullanılmasına dayandırılmıştır. Böylelikle eğitim tasarımından, eğitim etkinliğinin değerlendirilmesine kadar tüm süreç birbirine bağlı olarak sistem tarafından otomatik bir şekilde işletilecek, eğitim yönetiminde çeşitlilik, hız, rekabet ve maliyet avantajı, sürekli öğrenme kültürüne uygun yeni liderlik tarzlarının gelişmesine yol açacak şekilde tasarlanacaktır. Lider, bireyleri ortak hedeflere yönelten, hedefleri benimseten, bireylerarası köprüyü oluşturan dağınık güç ve bilgiyi bir araya toplayıp sinerji yaratan, hedeflerin gerçekleştirilmesi için gereken dönüm noktasını oluşturan kişidir. Önerilen eğitim sisteminde yöneticilerin hem
2 transaksiyonel hem de transformasyonel liderlik özelliklerini taşıması beklenmektedir. Yöneticilerin günlük işlerini beklenen kalitede, müşteri memnuniyetini sağlayarak tamamlamasında transaksiyonel, yarının dünyasını düşleyerek bugünün dünyasına şekil vermede ise transformasyonel liderlik özelliklerine ihtiyaçları vardır. Hizmetiçi Eğitim Modeli geliştirilirken hizmet içi eğitim süreçlerinin daha etkin bir şekilde yönetilmesini sağlamak için hizmet için eğitim faaliyetleri uygulama süreci ve uygulama yeri yaklaşımına göre sınıflandırılmıştır. Hizmetiçi Eğitim Modeli, geliştirilen eğitim etkinliklerinin ödül, terfi, performans değerlendirilmesi gibi İnsan Kaynakları politikaları ile bütünleştirilmesini içermemektedir. Ancak eğitim ve öğretim etkinliğinin kurum içinde sürekli öğrenme kültürü yaratarak, personel ve iş kalitesinde katma değer yaratmak, eğitim sistemlerinin ana ve öncelikli amacı olduğundan, önerilen eğitim modeline uygun bir şekilde insan kaynakları politikalarının entegrasyonu tamamıyla İnsan Kaynakları Müdürlüğü nün çalışma ve araştırma sahasını oluşturmaktadır. Hizmetiçi Eğitim modelinde öğretici ve katılımcılar arasında çift yönlü etkileşimi öngören geleneksel eğitim yöntemi ile birlikte hizmet içi eğitimde uzaktan eğitim sistemlerinin bir alt parçası olan öğrenci-içerik etkileşiminin ağırlıklı olduğu asenkron tipi ile öğrenci-öğretmen etkileşiminin ağırlıklı olduğu senkron eğitim teknolojilerine göre tasarlanan interaktif çoklu ortam entegrasyonu temeline dayandırılan Web Tabanlı Eğitim Yönetimi Sistemleri de yer almaktadır. Bu araştırmanın birinci bölümünde, Avrupa Birliği nde hizmetçi eğitim yaklaşımında kuramsal temelleri olan medya zenginliği kuramı ile yaşam boyu öğrenme yaklaşımı arasındaki ilişkiyi ortaya koyan belli başlı politikalar ve öğretim yöntemlerinden bahsedilecektir. Araştırmamızın ikinci bölümünde, Avrupa Birliği ne üyelik sürecinde, ulusal kalkınma ve verimliliğin sağlanmasında hizmetiçi eğitiminin rolünün bilgi ekonomisi açısından sorgulanmasına ağırlık verilecektir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde karma eğitim yaklaşımına göre hizmetiçi eğitim sisteminin oluşturulmasında, örgüt ve eğitim kültüründe Türkiye ve Dünyadaki örnekler incelenerek kurum içi eğitim sisteminin amaçlarının
3 geliştirilmesi detaylandırılacaktır. Çalışmamızın dördüncü bölümünde Kurum içi hizmetiçi eğitim ve web tabanlı öğretim sisteminin geliştirilerek, örgütsel amaçlarla bütünleştirilmesi ortaya konulacaktır. Çalışmamızın beşinci bölümünde kurumsal hizmetiçi eğitim modelinin tasarım aşamaları ortaya konulacaktır. Çalışmamızın altıncı bölümünde Web Tabanlı Öğretim sisteminin varsayımları, iletişim model ve eğitim programları ele alınacaktır. Çalışmamızın yedinci bölümünde kuruma özgü web tabanlı eğitim sistemine geçiş ve satın alma etkinliğinin sağlanması konusu detaylı bir şekilde işleyecektir. Çalışmamızın sekizinci bölümünde Scorm Belirtimine Dayalı Senkron ve Asenkron Eğitim Yönetim Sistemine ait kavramlar ve uluslararası standartlar ve sistemin teknik özellikleri genel anlamda ele alınacaktır. I. Problem Hizmetiçi eğitim, gerek metodolojik gerekse de içerik açısından çok boyutlu olan bir kavramdır. Avrupa Birliği pratiklerinde hizmetiçi eğitim yaklaşımının merkezini Neo-liberal politikaların yönlendirdiği Yaşam Boyu Öğrenme kavramı oluşturmakta, öğretim metodolojisinde formal ve informel eğitimi tamamlayıcı bir tarzda yapılandırılan Yaygın Eğitim Yaklaşımı, yetişkinlerin hizmetiçi eğitimlerinde giderek artan ölçüde tercih edilen bir eğitim yaklaşımı olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzaktan Eğitimin metodolojik olarak tarihsel gelişimi içinde teknolojik gelişmelere paralellik gösteren dört kuşak ortaya çıkmıştır. Dört kuşak şeklinde ifade edilen süreçlerin ortaya çıkışı aynı zamanda çalışma hayatının belli dönemlerindeki sosyolojik analizini içermekte, kurumlar için uzaktan eğitim modellerinin aşamalı olarak geliştirilmesinde ve bu modellerin anlaşılmasında bilimsel bir temel sağlamaktadır. Zira bu kuşaklar süresince eğitime sunulan eğitim teknolojilerinin birleşimi ve kullanımlarının yanı sıra, bu teknolojileri eğitimöğretimlerinde kullanan eğitim-öğretim kurumlarının örgütsel-yönetsel yapılarında da değişim yaşanmıştır. İlk kuşakta; tek bir teknolojinin (basılı materyaller) kullanımı söz konusudur. Bu kuşakta öğrenci ile eğitici arasında doğrudan bir etkileşim yoktur (Mektupla Öğretim vb.). İkinci kuşak; uzaktaki öğrencinin çalışması için öğretim materyallerinin özellikle tasarlandığı ancak iki yönlü
4 iletişimin üçüncü bir kişi tarafından sağlandığı, bütünleşik çoklu ortama geçişi ifade etmektedir. Bu üçüncü kişi öğretim materyallerinin yaratıcısından daha çok bir rehberdir. Telekomünikasyondaki gelişmelerin Uzaktan Eğitime yansıdığı bu süreçte uzaktan eğitimin uzak sınıf biçimi önem kazanmaya başlamıştır. Bu kuşağa bağımsız (sadece uzaktan eğitim sunan) üniversiteler örnek olarak verilebilir. Üçüncü kuşağın, uzaktaki öğrenciyle öğretmen arasında doğrudan etkileşime izin veren, iki yönlü iletişim ortamlarıyla başladığı söylenebilir. Uzaktaki öğrenciler ya bireysel ya da grup olarak eğitime katılmaktadırlar. Bu nedenle hem bireysel ortam hem de telekomünikasyon sistemleriyle zenginleşmiş ortamlar söz konusudur. Bu oluşumdaki teknolojiler, öğretmen-öğrenci ve öğrencilerin kendileri arasında, diğer kuşaklarda yaşanandan çok daha eşit bir iletişim ağı sağlamaktadır. Bu kuşaktaki eğitim kurumları, endüstri devriminin etkisinde bulunan, hiyerarşik yönetime sahip, standartlaştırılmış bürokratik politikalara sahip, benzer ürünler üreten endüstriyel (Fordist) kurumlardır. Bu kurumlara örnek olarak, Mega Üniversiteler olarak adlandırılan, 100.000 den fazla öğrenciye sahip, geniş ölçekli, ulusal, özerk, açık üniversiteler verilebilir. Günümüzde gelinen dördüncü kuşak ise Esnek Öğrenme Modelidir. Bu kuşakta öğrencinin öğrenme ortamı açısından esnekliği korunurken etkileşim, karma sunum teknolojileriyle üst düzeyde sağlanabilmektedir. Bu kuşak Uzaktan Eğitim kurumlarını teknolojiyi yönetme yetisine sahip kurumlar olarak yeni yapılanmalara götürmektedir. Bu yeni tür yapılanmadaki kurumlar Post- Fordist kurumlar olarak adlandırılmaktadır. Bu kurumlar küresel üretime yönelen, değişime açık ve daha esnek yönetime sahip, etkileşimli teknolojileri üretimlerinde ve sunumlarında yoğun şekilde kullanan kurumlardır. Türkiye de ve Dünyada eğitim metodolojisi ve teknolojisinde meydana gelen değişiklikleri değerlendirerek, kurumsal hizmet içi eğitim faaliyetlerinin geliştirilmesi, planlanması ve yürütülmesi süreçlerinin optimizasyonu sağlamak, kurumsal örgüt kültürüne uygun hizmet içi eğitim faaliyetleri ile kurum içinde sürekli öğrenme kültürünün yaratılmasını sağlayan süreçlerin aşamalı olarak hayata geçirilmesini sağlamaktır. Araştırmada, kurumsal hizmet içi eğitim etkinliklerinin mevcut durumu analiz edilerek, örgütsel hafızanın bilinçli ve planlı bir şekilde devamı ve gelişmesini sağlamak hedeflenmiş, örgütte sürekli bir öğrenme
5 kültürünün yaratılmasını mümkün kılacak önlemler ve geliştirilecek politikaların kuruma nasıl ve ne derece uyarlanacağı ortaya konmak istenmiştir. Kurumun örgüt kültürü, kurumda genç yaşlarda alınan personelin, zaman içinde işiyle ilgili gerekli beceri ve vasıflara doğal bir süreç içinde ulaşacağını varsaymakta ve çalışanlarına güvenceli bir statü sunmaktadır. Kurumsal örgüt kültüründe öngörülen bu unsurlar, iş yapış süreçlerinde geleneklere sıkı sıkıya bağlı, personelin büyük çoğunluğunun sorumluluk ve inisiyatif gerektirmeyen rutin işleri icra etmesine neden olmaktadır. II. Çalışmanın Varsayımları Çalışmanın varsayımları şu başlıklar altında özetlenebilir: Eğitim Teknolojisinde meydana gelen değişimlerin iş sonuçları (kar, kalite, gelir vb.), maliyet, iş türleri ve personelin bilgi ve beceri seviyesine etkisi nedir? Teknolojik gelişmeler nasıl bir birey ve eğitim anlayışı gerektirmektedir? Kurumsal hedeflere ulaşmak açısından hizmetiçi ve uzaktan eğitimin rolü nedir? Kurumların sürekli öğrenme kültürüne geçmelerinin önemi nedir? Kurum içindeki hizmet içi eğitim etkinliklerinin mevcut yapısı kurumun hedeflerine cevap vermekte midir? III. Kavramsal Çerçeve Geliştirilen eğitim sistemi modelinde kullanılacak olan kavramlar ve içerikleri aşağıda yer almaktadır:
6 Hizmetiçi Eğitim: İstihdam edilmiş işgücünün mesleğe uyum, meslekte ilerleme ve gelişme ihtiyaçlarını karşılayan her türlü eğitim-öğretim faaliyetidir. Uzaktan Eğitim: Kaynak ile alıcılarının öğrenme-öğretme süreçlerinin büyük bir bölümünde birbirlerinden ayrı ortamlarda bulunduğu, alıcılarına öğretim yaşı, amaçları, zamanı, yeri, yönetimi vb. açılardan bireysellik, esneklik, bağımsızlık olanağı tanıyan, öğrenme ve öğretme süreçlerinde işitsel araçlar, görselişitsel teknolojiler ve yüz yüze eğitim gibi materyal, araştırma, teknoloji ve yöntemlerin kullanıldığı, kaynak ile alıcılar arasındaki iletişimin ve etkileşimin ise televizyona ve bilgisayara dayalı etkileşimli/tümleşik teknolojilerle sağlandığı planlı ve sistematik eğitim teknolojisi uygulamasıdır. Web-Tabanlı Eğitim: Web üzerinden verilmek üzere hazırlanmış, zamandan ve mekandan bağımsız olarak erişim olanakları sunan, erişimin ağ üzerinden (internet ya da intranet) yapıldığı eğitim şeklidir. Senkron Tipi Eğitim: Zamana bağımlı, aynı mekânda ve yüz yüze verilen eğitimdir. Asenkron Tipi Eğitim: Bireyin kendi öğrenme sorumluluğunu üstlendiği zamandan ve mekândan bağımsız eğitimdir. Scorm: ADL tarafından geliştirilen, web tabanlı eğitsel içeriğin birlikte kullanılabilirlik, erişebilirlik ve yeniden kullanılabilirliğin sağlanması için farklı kaynaklardan uyarlanmış bildirimlerden oluşan modeldir.