Algoritmalarla Diyabette Beslenme Tedavisi
TEMD Diyabet Tanı ve Tedavi Rehberi
TIBBİ BESLENME TEDAVİ ALGORİTMASI Tip 1 Diyabetli Tip 2 Diyabetli Gestasyonel Diyabetli Diyabetik Gebe Prediyabet DEĞERLENDĠRME Besin tüketimi Fiziksel aktivite düzeyi Psikososyal ve ekonomik şartları Verilen medikal tedavi Gerekli değişimlere istekliliği BKİ, bel çevresi ve laboratuvar verileri Hastalık ve tedavi ile ilişkili bilgi düzeyi Besin ve beslenmeye yönelik inanç ve tutumları HEDEF SAPTAMA Ulaşılabilir ve uygulanabilir Kan şekeri kontrolü Vücut ağırlığı denetimi Kan lipid düzeylerinin kontrolü Hipertansiyon kontrolü ĠZLEM (İlk viziten sonraki 2 hafta içinde) Hedefe ulaşmak için belirlenen prensiplere uyumun değerlendirilmesi Mevcut sorunların saptanması ve çözüm sağlanması Bire-bir Grup eğitimi EĞĠTĠM Eğitim Saptanan hedefe ulaşmayı kolaylaştıracak Diyabet tedavisinin ve öğün planlama yönteminin uygulanmasını destekleyecek Diyabet ve beslenme tedavisi konusunda bilgi ve uygulama becerisi kazandıracak içerikte olmalı
A1c de azalma (%) TBT nin Etkinliği 0 Yeni Tanı Tip 1 Yeni Tanı Tip 2 DM yaşı=4 Tip 2-0,5-1 % 1 % 1-1,5-2 % 63 Retinopati % 54 Nefropati % 60 Nöropati DCCT % 2 % 17-21 Retinopati % 24-33 Nefropati UKPDS UKPDS: A1c %1; %37 MVK Azalma FDA: A1c %0.3-0.4
Diyabetin Önlenmesinde ve Tedavisinde Tıbbi Beslenme Tedavisi Algoritması BAG: 100-125 mg/dl BGT: 2 st. 140-199 mg/dl AKŞ 126 mg/dl 2. st PP 200 mg/dl Tıbbi Beslenme Tedavisi Diyetisyen, tercihen diyabet ve beslenme konusunda uzmanlaşmış diyetisyen tarafından sağlanmalıdır Beslenmenin Bireysel Değerlendirilmesi BKİ, Bel Çevresi, Besin Tüketim Öyküsü, Medikal Öyküsü, Lab. Bulguları, Yaşam Tarzı, Fiziksel Aktivite Düzeyi, Değişime İstekliliği Beslenme Müdahalesi Evde kan şekeri izlemi Öğün Planı PP glukoz yükselmelerini önlemek için karbonhidrat tüketiminin bireye özgü olarak ana ve ara öğünlere dağıtılması Öneri: %45-65 aralığında bireyin alışkanlıklarına göre karbonhidrat tüketimi saptanır. 130 g dan az karbonhidrat tüketimi önerilmez. Sağlıklı besin seçimini içeren bireysel ana ve ara öğün planının (sayı, içerik) oluşturulması Posa tüketiminin 25-35 g a yükseltilmesi Gerekli olduğunda ağırlık kaybının desteklenmesi Diyabetli bireyin gereksinimlerini karşılayacak bireysel hedeflerin oluşturulması
Diyabetin Önlenmesinde ve Tedavisinde Tıbbi Beslenme Tedavisi Algoritması BAG: 100-125 mg/dl BGT: 2 st. 140-199 mg/dl AKŞ 126 mg/dl 2. st PP 200 mg/dl Tıbbi Beslenme Tedavisi Diyetisyen, tercihen diyabet ve beslenme konusunda uzmanlaşmış diyetisyen tarafından sağlanmalıdır Beslenmenin Bireysel Değerlendirilmesi BKİ, Bel Çevresi, Besin Tüketim Öyküsü, Medikal Öyküsü, Lab. Bulguları, Yaşam Tarzı, Fiziksel Aktivite Düzeyi, Değişime İstekliliği Beslenme Müdahalesi Evde kan şekeri izlemi Öğün Planı PP glukoz yükselmelerini önlemek için karbonhidrat tüketiminin bireye özgü olarak ana ve ara öğünlere dağıtılması Öneri: %45-65 aralığında bireyin alışkanlıklarına göre karbonhidrat tüketimi saptanır. 130 g dan az karbonhidrat tüketimi önerilmez. Sağlıklı besin seçimini içeren bireysel ana ve ara öğün planının (sayı, içerik) oluşturulması Posa tüketiminin 25-35 g a yükseltilmesi Gerekli olduğunda ağırlık kaybının desteklenmesi Diyabetli bireyin gereksinimlerini karşılayacak bireysel hedeflerin oluşturulması BKİ>27 kg/m 2 ise %5-7 ağırlık kaybı sağlayacak hedefler saptanır Enerjinin yağ ve KH dan sağlanan oranı yüksek ise. Günlük alınan enerjiden 500-1000 kalori eksiltilir. TG>150 mg/dl ise KH tüketimi MUS yağ Omega 3-YA Lipid Tedavi Algoritması izlenir TG>500 mg/dl ise yağ tüketimi, GEG %15 i LDL- K>100 mg/dl ise Doymuş yağ GEG nin %7 si Kolesterol 200 mg/gün MUS yağ ve posa Trans yağ KB>130/80 mmhg ise Na kısıtlaması 1.5 g/gün
İzlem, Tedavinin Değerlendirilmesi Evde kan şekeri izlemi, A1c, Vücut ağırlığı, kan yağları ve KB sonuçları ve besin tüketimi izlenir. Metabolik hedefleri sağlamak için besin tüketimi, tüketilen besin miktarı ve öğün ve ara öğün zamanı; alınan medikal tedavi, fiziksel aktivite düzeyi ve evde kan şekeri ölçüm sonuçları (diyabet günlüğü) göz önüne alınarak planlanır. Eğer ; 1-3 ay içinde metabolik hedeflere ulaşılmadı ise Diyetisyen beslenme bakım planını ve hedefleri yeniden değerlendirmeli, eğitim tekrarlanmalıdır. Diyabetli birey hekime yönlendirilir. Hekim medikal tedavi ye başlayabilir veya mevcut tedaviyi yeniden değerlendirebilir.
Yeni Tanı Tip 2 Diyabetli için TBT Değerlendirme 2 gün hafta içi bir gün hafta sonu toplam 3 günlük besin tüketim öyküsü Besin tüketimindeki yeterlilik, sağlıklı beslenme alışkanlıkları Boy uzunluğu, vücut ağırlığı, BKİ Ağırlık hedefleri Aktivite düzeyi, egzersiz yapıyorsa şiddeti, süresi, yaptığı zaman Beslenme alışkanlıklarında gerekli değişimi yapmak için istekliliği Hedef Saptama Hedef kan glukoz, A1c, LDL- kolesterol, kan basıncı düzeyi ve BKİ değeri Besin öğesi tüketim düzeyi için hedef belirleme Düzenli egzersiz yapma ile ilişkili hedef belirleme Eğitim ve Tedavi Planı Diyabette kan şekeri kontrolü ve beslenme tedavisi arasındaki ilişki Sağlık için uygun besin seçimi Karbonhidrat içeren besinler ve kan şekeri arasındaki ilişki Öğün planlamasının yapılmasında önemli hususlar Öğünlerde ve ara öğünlerde hedef kan şekeri düzeyini sağlayacak, bireye uygun karbonhidrat tüketim düzeyleri Ana/ara öğün saatleri ve örnek öğün planı Egzersiz yapmasına engel yok ise bireye uygun egzersiz önerileri Tip 2 Diyabette TBT Prensipleri Yağ: Obez ve LDL- kolesterol düzeyi yüksek bireylerde GEG in %30 u Doymuş yağ: GEG in %7 si Kolesterol: < 200 mg/gün Sodyum: <2400 mg/gün Protein: Makroalbuminüri varlığında 0.8 gr/kg (GEG in %10 u) BKİ 25ise %5-7 ağırlık kaybı, -500-1000 kkal/gün Hedefler Trigliserid <150 mg/dl LDL- kolesterol <100 mg/dl Kan basıncı <130/80 mmhg B Kİ<25 kg/m 2 İdrarda albumin < 30 μg/mg kreatinin İzlem 2 hafta içinde (Bireysel)
Kan Şekeri Değerleri Hedeflenen Düzeylerde Olmayan Tip 2 Diyabetli için TBT Diyabetli birey 3 aydan fazla bir süredir TBT alıyor mu? Evet Tedavi hedeflerine ulaşım sağlanamamışsa medikal tedavi başlanır. Hayır Besin tüketimi alınır Hedef değerlere ulaşmayı önleyen beslenme davranışı/davranışları saptanır (Örn: porsiyon kontrolünün yapılmaması, öğünlerde düzenli karbonhidrat tüketiminin sağlanmaması gibi) Tedavi hedeflerine ulaşmayı önleyen sağlıksız beslenme davranışlarının tedavi üzerindeki etkileri ile ilişkili açıklama yapılır Saptanan sorunlara çözüm yolları geliştirilir İzlem 2 hafta içinde (her izlemde yukarıdaki akış uygulanır) Ayda bir
Gestasyonel Diyabetli veya Tip 2 Diyabetli Gebe Kadınlar için TBT Değerlendirme 2 gün hafta içi bir gün hafta sonu toplam 3 günlük besin tüketim öyküsü (öğün ara öğün zamanı, tüketilen besin ve porsiyon miktarı) Besin tüketimindeki yeterlilik, sağlıklı beslenme alışkanlıkları Gebelik öncesi ağırlık ve gebelik için uygun olan ağırlık artışı Fiziksel aktivite düzeyi ( aktivite tipi, yapıldığı zaman, süre) Alkol kullanımı Vitamin, mineral desteği alma durumu Mevcut medikal tedavisi Karbonhidrat sayımını uygulayabilme kapasitesi Gestasyonel Diyabette veya Gebe Tip 2 Diyabetlilerde Tıbbi Beslenme Tedavisi Prensipleri Karbonhidrat: GEG in %45-55 i Düşük glisemik indeksli besin tüketimi Protein: GEG in %20 si Yağ: GEG in %25-35 i Doymuş yağ: GEG in %10 u veya daha azı Hedefler Sağlıklı beslenme Uygun ağırlık artışı Hedef sınırlar içinde evde şeker kontrolü Keton saptanmaması Kan şekeri kontrolü ve öğün planı arasındaki etkileşimin anlaşılması Hedef Değerler Açlık ve öğün öncesi KŞ: 60-95 mg/dl 1. saat postprandial KŞ <130 mg/dl Keton: Negatif Vücut ağırlığı: Hedef sınırlar içinde ağırlık artışı Eğitim ve Tedavi Planı Kahvaltıda 2 karbonhidrat seçeneği ve uygun gece öğünü Ana ve ara öğün zamanı Öğün planlamasının yapılmasında önemli hususlar Öğünlerde ve ara öğünlerde hedef kan şekeri düzeyini sağlayacak, bireye uygun karbonhidrat tüketim düzeylerini belirlemek Gebelik öncesi aktivite düzeyine bağlı olarak fiziksel aktiviteyi desteklemek Ġzlem Evde şeker ölçüm sonuçlarının, idrarda keton ölçümünün, besin tüketim kayıtlarının 3 gün içinde değerlendirilmesi (diyetisyen telefon veya elektronik posta aracılığı ile de yapabilir) 1-2 hafta içinde yüz yüze diyetisyen ziyareti
Gestasyonel Diyabetli veya Tip 2 Diyabetli Gebe Kadınlar için TBT (İzlem) İdrarda keton pozitif mi? Hayır Ağırlık değişimi hedef sınırlarda mı? Evet Evet Hayır Ağırlık artışı yoksa : Gece öğününün karbonhidrat miktarı artırılır, gece öğünü ile kahvaltı arasındaki zaman azaltılır. Ağırlık artışı varsa: Akşam yemeğindeki 1 KH seçeneği gece öğününe aktarılır,gece öğünü ile kahvaltı arasındaki zaman azaltılır. Besin tüketim kayıtları değerlendirilir. Öğün planı yapılır. Sağlıklı beslenme davranışını sağlayamıyorsa nedenler ve çözüm yolları saptanır, gerekli konularda tekrar eğitim verilir. AKŞ bulguları iki veya daha fazla sayıda 95 mg/dl nin veya 1.st PP KŞ 130 mg/dl nin üstünde mi? Evet Beslenme tedavisi yönünden desteklenir. Uygun medikal tedaviye başlanır. Hayır Mevcut tedavi protokolüne devam edilir
Bazal/Bolus İnsülin veya İnsülin Pompası Kullanan Diyabetliler için Karbonhidrat-İnsülin Oranı Diyabetli öğün planlama yöntemi olarak karbonhidrat sayımı yöntemini kullanıyor mu? Diyabetli 1 hafta süresince besin tüketimi, kan şekeri ölçüm sonuçları, insülin tedavisini uygulama zamanı ve dozunu düzenli olarak eksiksiz kayıt etmiş ise Öğünlerde ve ara öğünlerde tükettiği karbonhidrat miktarını doğru hesaplıyor ise Ana ve ara öğünlerde benzer miktarda karbonhidrat tüketimini sağlayabilmiş ise 1 Evet Karbonhidrat- İnsülin Oranı Hesaplanır Öğünde tüketilen karbonhidrat miktarı (g)/ Öğün için uygulanan insülin dozu= K/İ oranı Örnek: Sabah kahvaltısı için insülin 5 ünite, tüketilen karbonhidrat miktarı 45 g ise 45/5=9 K/İ Her 9 g karbonhidrat tüketimi 1 ünite insülin uygulaması gerektiriyor. 500/ toplam insülin dozu :karbonhidrat (g)/ 1 ünite insülin Örnek. Toplam insülin dozu 50 ünite; 500/50=10 g karbonhidrat/1 ünite insülin İzlem Her öğün için ayrı ayrı belirlenen K/İ oranına göre uygulanan beslenme tedavisinin kan şekeri düzeylerine etkisi değerlendirilir. Hayır 2 Karbonhidrat sayımı yöntemi uygulama prensipleri anlatılır K-İ oranı öğün veya araöğünlerde tüketilen karbonhidrat miktarına göre bolus insülin gereksiniminin belirlenmesinde faydalıdır. İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF) Belirlenir İDF, 1 ünite insülinin kan şekeri düzeyini ne kadar azaltacağını veya hedef kan şekeri düzeyinin üstündeki değerlerde kaç ünite ek insüline gereksinim olacağını belirlemek için kullanılır. Kısa etkili insülin tedavisinde 1500/ Toplam günlük insülin dozu Örnek: 1500/50= 30 mg/dl Hızlı etkili insülin tedavisinde 1800/ Toplam günlük insülin dozu Örnek: 1800/50=36 mg/dl formülü ile hesaplanır. Örnek: Öğün öncesi kan şekeri 240 mg/dl ve hedef kan şekeri 120 mg/dl Hedeflenen düzeyden 120 mg/dl fazla kan şekeri düzeyi var. Kısa etkili insülin tedavisi alıyorsa 120 mg/dl yükseklik için 120/30=4 ünite insülin öğün öncesi insülin dozuna eklenir.