Kitap Bölümü DERMAN Arteriyel Kateterizasyon Ahmet Çalıkan, Sinan Demirtaş, Şinasi Manduz Arteriyel Giriş Yolları: 1- Radial ve Ulnar Arterler: Kolay ulaşılabilir ve hayati organlardan uzak olmaları avantaj sağlar. Genellikle dolaşımda birbirlerini kompanse ederler. Bu yüzden uygulamada sıklıkla tercih edilirler. Ancak aynı taraf ulnar ve radial arterlerden birinin yokluğu ve ya stenozu gibi durumlarda dolaşımı bozacağı için kullanılmamalıdır. Bunu anlamak için Allen testi yapılmalıdır. Bilek seviyesinde ulnar ve radial arter üzerine parmaklarla kompresyon uygulanarak hastanın elini açıp kapatması söylenir, sonra elini açması söylenir ve bir taraf serbestleştirilir. Eğer avuç içinin rengi hemen (süre>15 sn ise bu bölgeden kateterizasyon tartışmalıdır) normale dönerse serbest bırakı- 18 Derman Tıbbi Yayıncılık
lan taraftaki damar dolaşımı sağlıyor demektir. Bu test bir pulse oksimetre ile modifiye Allen olarak aynı şekilde tekrarlanabilir. En sık kullanılan bölgelerdendir. Ancak ulnar arter genellikle el dolaşımının dominant arteri olduğu için, kateterizasyon amacıyla radial arter daha sıklıkla tercih edilmektedir.ayrıca radial arterin ponksiyonu kısmen daha kolaydır. 2- Brakiyal ve Aksiler Arterler: Elin distal tarafının dolaşımı iyi ise tercih edilebilir. Brakial arter, antekübital fossada bicipital tendon medialinde palpe edilebilir. Median sinire çok yakın seyrettiği unutulmamalıdır. Kıvrım bölgesinde olması nedeniyle monitörizasyon için kullanılacaksa kateterin katlanmasına bağlı yanlış değerlerin görülmesi muhtemeldir. Aksiller arter deltoid ve pektoral kasların bileşke yaptığı bölgeden palpasyonla kateterize edilebilir. Kateterizasyonunda Seldinger yöntemi (arter bir iğne ile bulunduktan sonra, içerisinden bir kılavuz tel ilerletilir. İğne çıkarıldıktan sonra tel yerinde bırakılır ve kateter kılavuz tel üzerinden yerlerştirildikten sonra tel çekilir) ile kateterizasyonu sık kullanılır. Sol aksiler arterin kullanılmasında kateter aorta içine kadar ilerletilebileceği için bu tarafın kullanılması serebral emboli riskini azaltır. Derman Tıbbi Yayıncılık 19
3-Femoral Arterler: Diğer arterlere ulaşılamadığı zaman kullanılabilir. Kompresyonu kolaydır ancak, iskemik komplikasyon oranının sıklığı, yalancı anevrizma gelişme oranının yüksekliği açısından uzun süre monitörizasyon için kullanıma çok uygun değildir. Aort patolojileri açısından da işlem öncesi dikkatli olunmalıdır. 4-Dorsalis Pedis Arterleri: Posterior tibial arterle birlikte ayağı besler. Bu yüzden kompanzasyon mekanizması vardır. Küçük çaplı olması nedeniyle son tercihtir. Sistolik basıncı 10-20 mmhg yüksek, diyastolik basıncı ise 20 Derman Tıbbi Yayıncılık
15-20 mmhg daha düşük gösterir. Başarısız kateterizasyon oranı yüksektir. 5-Pulmoner Arter: Diğerlerinden farklı olarak sol ventrikül dolum basıncını ölçmek, pulmoner arter basıncını ve wedge basıncı değerlendirmek için kullanılır. Bu amaçla sağ kalp kateterizasyonu için Swan-Ganz katateri uygulanabilir. Kalp yetersizliği ve volüm yetersizliği ayrımında yardımcı olur. Kullanım endikasyonları içerisinde; Myokard enfarktüsü, kapak yetersizlikleri, kalp yetersizliği gibi kalp hastalıkları, restriktif ve obstrüktif paternli pulmoner hastalıklar, yanık-şok gibi yüksek sıvı replasmanı gerektiren durumlar, açık kalp cerrahileri, ilaç yanıtlarının takibi (inotropik ajanlar) sayılabilir. Komplet sol dal bloğu, Wolf-Parkinson-White Sendromu gibi durumlarda kontraendikedir. Swan-Ganz katateri seldinger tekniği kullanılarak yerleştirilir. Arteriyel Kateterizasyon Endikasyonları 1. Aort klempi kullanılacak aortik veya açık kardiyak cerrahi ameliyatları. 2. Arteriyel kan gazı takibi gerektiren ciddi restriktif veya obstrüktif akciğer hastalığı olan durumlar. 3. Şok ve multi-organ yetmezliği durumları 4. Ciddi travma gibi monitörizasyon durumları 5. Cerrahi sonrası uzun süreli tansiyon ve kan gazı takibi durumları 6. İntra-aortik balon uygulaması 7. Periferik ve koroner anjiografi gibi işlemler. 8. Kardiyak kateterizasyon ve ventrikülografi 9. Karaciğer sirozu gibi masif asiti olan durumlar 10. Metabolik ve elektrolit takibi gerektiren sık kan örneği alınan durumlar. 11. Non-invaziv arteriyel tansiyon alınamayan durumlar (şok, obezite) 12. Mekanik ventilatör destekli, sürekli arteriyel ve kan gazı takipleri gerektiren durumlar. Derman Tıbbi Yayıncılık 21
13. Yoğun bakım ünitelerinde sık takip gerektiren hastalar Arteriyel Kateterizasyon Komplikasyonları 1. Kateterizasyon distalinde dolaşım bozuklukları ve iskemi gelişimi 2. Emboli ve tromboz 3. Psödoanevrizma 4. Diseksiyon 5. Enfeksiyon ve sepsis 6. Hava embolisi 7. Sinir, tendon ve çevre yapılarda hasar 8. Kanama ve buna bağlı ciddi kan kayıpları 9. Hematom 10. Kardiyak perforasyon ve tamponad 11. Koroner arter disseksiyon ve rüptürü (Koroner anjiografi) 12. Lokal arteriyel perforasyon ve rüptür Arteriyel Kateterizasyon Kontraendikasyonları 1. Lokal enfeksiyon ve abse 2. Kanama diyatezleri 3. Proksimalde stenoz 4. Proksimalde diseksiyon varlığı (özellikle femoral girişimlerde abdomial aort diseksiyonları) 5. Kollateral dolaşımla kanlanması sağlanan sağlanan periferik arteriyel hastalığı olan olgular 6. Radial ve ulnar arter gibi kompansatuar dolaşımı olan bölgelerde kompansatuar sistemin yeterli olmadığı olgular (tartışmalı) 7. Arteriyel greft uygulanmış bölgenin kateterizasyonu (özellikle grefte kateterizasyon yapılmamalıdır.) Kaynaklar Gilmartin K. Gaining access: arteriyel intervention techniques and special patient needs. Cath Lab Digest. 2006;14:12-14 Salmon AA, Galhotra S, Rao V, DeVita MA, Darby J, Hilmi I, Simmons RL. Analysis of major complications associated with arteriyel catheterisation. Qual Saf Health Care. 2010;19(3):208-12. Purdue GF, Hunt JL. Placement and complications of monitoring catheters. Surg Clin North Am. 1991;71(4):723-31. 22 Derman Tıbbi Yayıncılık
Scheer B, Perel A, Pfeiffer U. Clinical review: Complications and risk factors of peripheral arteriyel catheters used for hemodynamic monitoring in anesthesia and intensive care medicine. Critical Care 2002; 6(3):199-204. Sandhu NS. The use of ultrasound for axillary artery catheterization through pectoral muscles: a new anterior approach. Anesth Analg. 2004;99(2):562-5 Cousins TR, O Donnell JM. Arteriyel cannulation: a critical review. AANA J. 2004;72(4):267-71. Şanlı M. Yoğun Bakımda Vasküler Girişimsel Uygulamalar Ve Akciğer Destek Cihazları. Toraks Cerrahisi Bülteni. 2014:5(3):162-169 Kaplan M, Demirtas M, Cimen S, Özay B, Kut MS, Kanca A, Özler A. Swan-Ganz catheter entrapment in open heart surgery: J Card Surg 2000; 15: 313 15. Derman Tıbbi Yayıncılık 23