REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No Hazırlayan: Onaylayan: Onaylayan: Hemşirelik Protokolleri Hazırlama Komitesi Adem Aköl Kalite Konseyi Başkanı Sinan Özyavaş Kalite Koordinatörü 1/6
1. AMAÇ Bu talimatın amacı insülin enjeksiyonu eğitiminde standart bir yöntem belirlemektir. 2. KAPSAM Bu talimat insülin enjeksiyonu eğitim faaliyetlerini kapsar. 3. SORUMLULARI Bu talimatın uygulanmasından diyabet eğitim hemşiresi ve servis hemşireleri sorumludur. 4. TANIMLAR 5. TALİMAT AKIŞI 5.1. Hastaya insülin hakkında; 5.1.1. İnsülinin pankreastan salınan bir hormon olduğu, 5.1.2. Tedavide kullanılan suni insülinin Rekombinant DNA teknolojisi ile üretilen insan insülini olduğu, 5.1.3. Diyabetli bireye uygun insülin türünün kan şeker değerine göre hekim tarafından belirlendiği, 5.1.4. İnsülinin bağımlılık yapmadığı, 5.1.5. Tip 1 diyabet hastalarının tek tedavisinin insülin olduğu ve sürekli kulanılması gerektiği bilgisi verilir. 5.2. İnsülin tedavisinin; 5.2.1. Tip 1 diyabet hastalarında, 5.2.2. Oral anti diyabetikle kan şekeri kontrol altına alınamayan Tip 2 diyabet hastalarında, 5.2.3. Karaciğer veya böbrek fonksiyonu bozuk olan diyabet hastalarında, 5.2.4. Steroid tedavisi, kemoterapi, radyoterapi gibi tedavi alan ve kan şekeri yüksek olan hastalarda. 5.2.5. Total Pankreatektomi olan hastalarda başlandığı anlatılır. 5.3. İnsülinin saklama koşulları; 5.3.1. Buzdolabında 2-8 0 C de saklanması gerektiği 5.3.2. Dondurulmaması gerektiği, 5.3.3. Güneş ışığına direkt maruz bırakılmaması gerektiği, 5.3.4. Kalem içine yerleştirilen insülinin oda ısısında (25 0 C ) bir ay saklanabileceği, 5.3.5. İnsülinde renk değişikliği, tortulaşma, flakona yapışma gözlendiğinde kullanılmaması gerektiği, 2/6
5.3.6. Yedek insülin kalemlerinin, kartuşlarının, penfillerin mutlaka buz aküleri ile taşınması gerektiği, seyahatlerde insülinin uygun ısıda muhafaza edilmesi gerektiği, 25 0 C ye kadar yanında taşıyabileceği anlatılır. 5.4. İnsülin alırken: 5.4.1. Alınan insülin ile hekimin reçete ettiği insülinin aynı olup olmadığının, 5.4.2. Son kullanma tarihinin kontrol edilmesi gerektiği anlatılır. 5.5. İnsülin uygulanacak bölgeler: 5.5.1. Enjeksiyonun kol, karın, bacak ve kalça bölgesine yapılabileceği, 5.5.2. Her bölgeye dönüşüm kartını kullanarak 8 enjeksiyon yapılması sonra diğer bölgelere geçerek rotasyon yapılması, enjeksiyonlar arasında 1-2 cm mesafe bırakılması, 5.5.3. Egzersiz yapılması durumunda insülin enjeksiyonunun egzersizden etkilenmeyecek pasif bölgeye yapılması gerektiği anlatılır. 5.5.4. Uzun süre aynı bölge kullanılır ise yağ dokusunun zarar görerek çöküp, kabarabileceği (lipoatrofi ve lipohipertrofi) anlatılır. 5.5.5. Hasta üzerinde gösterilerek anlatılır. 5.6. Enjektör ile insülin uygulanması 5.6.1. Hasta bilgilendirilip uygulama hemşire tarafından gösterildikten sonra hastaya uygulatılarak eğitimin etkinliği değerlendirilir. Gerekiyorsa eğitim tekrarlanır. 5.6.2. 0.5 ml ve 1ml olmak üzere iki tür 50 ve 100 ünitelik insülin enjektörleri olduğu anlatılır ve enjektör çeşitleri gösterilir. 5.6.3. 0.5 ml insülin enjektörlerinin her çizgisinin bir ünite olduğu, 1 ml lik insülin enjektörlerinin ise iki ünite olduğu anlatılır. 5.7. Tek tip flakon insülin uygulaması: 5.7.1. Ellerin yıkanması, 5.7.2. NPH ya da mix (karışım) insülinlerin avuç içinde yuvarlanarak karıştırılması, flakonun çalkalanmaması, 5.7.3. Lastik tıpanın üzerindeki koruyucu kapağı açması, 5.7.4. Her kullanımda lastik tıpayı alkol veya kolonya ile silinmesi, 5.7.5. Yapılacak insülin kadar enjektöre hava çekilmesi ve çekilen havanın flakon içine verilmesi, 5.7.6. Enjektör çıkarılmadan insülin flakonu ters çevrilerek insülin dozunun çekilmesi, 5.7.7. Enjektörde hava kabarcığı olup olmadığının kontrol edilmesi varsa çıkartılarak eksik dozun tamamlanılması gerektiği anlatılır. 3/6
5.8. İki tip flakon insülin kullanımı: 5.8.1. Ellerin yıkanması, 5.8.2. Lastik tıpanın üzerindeki koruyucu kapağı açması, 5.8.3. Her kullanımda lastik tıpayı alkol veya kolonya ile silmesi 5.8.4. NPH insülinin avuç içinde yuvarlanarak karıştırılması, flakonun çalkalanmaması, 5.8.5. Yapılacak NPH kadar enjektöre hava çekilmesi ve çekilen havanın flakonunun içine verilmesi, 5.8.6. Yapılacak kristalize insülin kadar enjektöre hava çekilmesi ve çekilen havanın flakonunun içine verilmesi, 5.8.7. Enjektör çıkarılmadan insülin flakonu ters çevrilerek önce kristalize insülin dozunun çekilmesi ve üzerine NPH insülin çekilmesi gerektiği anlatılır. 5.9. Kalem insülin kullanımı 5.9.1. İnsülin kalemi içine uygun formattaki kartuş ya da penfil yerleştirilmesi. 5.9.2. Kartuşların ve penfillerin 300 ünite olduğu bitene kadar kalem içinde kalması gerektiği. 5.9.3. Kalemin üzerine insülin iğnesi takılması ve her uygulamadan sonra değiştirilmesi. 5.9.4. Mix ve ya NPH insülin kullanılıyor ise homojen bir karışım elde etmek için kalemin yaklaşık on kez yavaşça sallanması. 5.9.5. Her yeni kartuş ve penfil değişiminde doz ayar düğmesinin 2 ye getirilip hava kabarcıklarının çıkarılması. 5.9.6. Doz ayar düğmesinden yapılacak dozun ayarlanması gerektiği anlatılır. 5.10. İnsülin enjeksiyonu uygulaması: 5.10.1. Enjeksiyon yapacağı bölgeyi su ile silmesi ve kurulaması, 5.10.2. Enjeksiyon bölgesini iki parmağı ile kavrayarak kaldırması yağ dokusu çok ise dik, az ise 45-60 derece eğim ile kalem/enjektörün iğnesini batırması, 5.10.3. İnsülinin tamamının verilmesi, 5.10.4. Kalem ile insülin uyguluyor ise pistonu ittikten sonra 5-10 sn içerde bekletmesi, 5.10.5. İğneyi, deriden girdiği açı ile çekip, pamukla 5-8 sn bastırması, 5.10.6. Kullanılan iğne ucunun atılması gerektiği anlatılır. 5.11. İnsülin tipine göre uygulama zamanları: 5.11.1. Kristalize insülin NPH insülin veya mix insan insülini uygulanıyor ise yemeklerden 20-30 dk önce yapılması, 5.11.2. Lispro, glulisin veya novarapit insülin uygulanıyor ise yemekten hemen önce yapılması, 4/6
5.11.3. Hızlı etkili karışımlar (novamix 30, humulog mix 25, humolog mix 50 ) uygulanıyor ise yemekten hemen önce yapılması, 5.11.4. Glarjin veya detemir gibi uzun etkili bir insülin uygulanıyor ise yemekten bağımsız fakat her gün aynı saatte uygulanması, 5.11.5. İnsülin enjeksiyon saatlerinin aynı olması, 5.11.6. Sabah ve akşam uygulanan insülinler arasında 12 saat olması gerektiği vurgulanır. 5.12. İnsülin enjeksiyonu sırasında ağrıyı engellemek için: 5.12.1. İnsülin buzdolabında ise enjeksiyon yapılmadan 30-60 dk önce çıkarılması, 5.12.2. Enjektör ya da kalemde hava kabarcığının kalmaması 5.12.3. Enjeksiyon bölgesinde kullanılan alkolün kurumasının beklenmesi, 5.12.4. Enjeksiyon sırasında rahat olması, kendini sıkmaması, 5.12.5. İğnenin deriye duraksamadan batırılması, 5.12.6. Deriye girerken ve çıkarken iğnenin yönünü değiştirmemesi, 5.13. İnsülin kullanan hastanın beslenmesi: 5.13.1. NPH, NPH + KI, aspart + aspart protamin, lispro + lispro protamin, glarjin ve detemir insülin kullananların altı öğün beslenmesi, 5.13.2. Lispro veya novarapit insülin kullanıyor ise üç ya da altı öğün beslenmesi, 5.13.3. İnsülin kullanan bireyde beslenmenin ve öğünlerini aksatmamanın önemi anlatılır. 5.14. Hipoglisemi: Kan şekerinin 70 mg/dl altına düşmesinin hipoglisemi olarak değerlendirildiği belirtilir. 5.14.1. Hipoglisemi nedenlerinin: İnsülin dozunun fazla alınması, İnsülin enjeksiyonundan sonra yemeğin geç yenmesi, Öğün atlanması0, öğünün geciktirilmesi, az yemek yenmesi, Aç karnına egzersiz yapılması, normalden fazla egzersiz yapılması, İnsülin enjeksiyonunun egzersiz sırasında aktif olan bölgeye yapılması, Alkol alınması olduğu anlatılır. 5.14.2. Hipoglisemi belirtileri: Açlık hissi Mide kazınması Ellerde, parmaklarda titreme Soğuk terleme 5/6
Baş ağrısı Bulanık görme, gözlerde cisimlerin uçuşması Çarpıntı hissi (bradikardi gibi) Dikkat dağılması Sinirlilik, ağlama veya gülme hissi Huzursuzluk, yorgunluk Davranış bozukluğu 5.14.3. Hipoglisemi belirtileri fark edildiğinde; Kan şekerinin düştüğü hissediliyor ise ölçüm yapması, yapamayacak durumda ise hemen 10-15 gr Karbonhidrat; 2-3 kesme şeker alması veya 2 tatlı kaşığı toz şeker (suda eritilmiş ) veya 1 çay bardağı hazır meyve suyu) alması. 10-15 dakika içinde kan şekerini ölçüp, belirtiler devam ediyor ise tekrar 10-15 gr karbonhidrat alması, Hipoglisemi belirtileri geçtikten sonra yediği öğünlerin veya ara öğünlerin saatlerinde değişiklik yapmaması bir sonraki yemek saatine 1 saatten daha uzun bir süre varsa ekstra bir ara öğün alması, Kan şekeri bayılmaya yol açacak ya da ağızdan şekerli besin almasına izin vermeyecek derecede düşükse, yakınları tarafından glukagon uygulanması (hasta yakınlarına glukagon enjeksiyonunun nasıl yapılacağı anlatılır), Hipoglisemi gelişme nedeninin sorgulanması bir neden bulunamıyorsa doktoru ya da diyabet eğitim hemşiresi ile görüşmesi, Tüm uygulamalara rağmen kişi kendine gelmedi ise derhal en yakın acil servise götürülmesi gerektiği anlatılır. 5.14.4. Bireye yanında şeker hastası olduğuna dair kimlik taşıması söylenir. 5.14.5. Hastaya eğitim broşürleri, İnsülin Uygulaması Kitapçığı verilir, soruları cevaplanır. 5.14.6. Verilen eğitim Hasta ve Yakınlarının Eğitim Kayıt Formu na kaydedilir. 6. İLGİLİ DOKÜMANLAR 5.1. Hasta ve Yakınlarının Eğitim Kayıt Formu 5.2. İnsülin Uygulaması Kitapçığı 6/6