KIRSAL YAPIDA SOSYAL TABAKALAŞMA LÜTFİ SUNAR
Kırsal Alanda Sosyal Yapı Hanehalkı büyüklüğü fazladır... Geniş aile Kaba doğum oranı fazladır Kadın nüfus erkek nüfustan fazladır Genç erkek nüfus kentlere oranla daha düşüktür. Yaşlı nüfus fazladır Tarım bölgelerinde kırsal nüfus oranı fazladır Aktivite oranı yüksektir
Kırsal Alanda Sosyal Yapı Homojen. (Din, dil, meslek, eğitim... yönünden farklılaşma yok denecek kadar azdır) Evlenme Köyde evlenmeye daha fazla eğilim vardır. Kadınlar erken yaşta evlenir. Bekar, dul veya boşanmışların oranı oldukça azdır. Erken evlenme ve boşanma olmaması nedeniyle evlilik süresi uzundur. Dayanışma ve karşılıklı yardım duygusu daha fazla gelişmiştir. Köy aile hayatı daha istikrarlı ve sağlamdır.
Kırsal Alanda Sosyal Yapı Toplumsal tabakalaşma kentlere oranla sınırlıdır. Gelir dağılımındaki eşitsizlik köylerde daha azdır.????
Kırsal Alanda Ekonomik Yapı Mülkiyet Yapısı İşletme Biçimi-Üretim İlişkisi (Toprak-İnsan İlişkisi) İşletme yapısı ve büyüklüğü Bitkisel-hayvansal üretim Sulu-kuru tarım Ürün deseni Kırsal yerleşmelerin ekonomisini belirler
Mülkiyet Yapısı Her bölgede farklı bir yapı sergiler. Bölgeleri birbirinden ayıran işletme yapısı Osmanlı nın son dönemlerine dayanır. Tarım ekonomisinin temelini oluşturan Tımar Sistemi ile, tarımsal arazide devlet mülkiyeti esas kabul edilerek, önceden tespit edilmiş optimum toprak büyüklüklerinin bozulmamasına dikkat edilmekteydi. Ancak büyük mülk sahipliği, ağalık kurumu, beylik gibi kişisel bağımlılık ilişkilerinin doruğa ulaştığı bilinmektedir.
Mülkiyet Yapısı Mülkiyetin kırsal yerleşmelerin sosyal yapısındaki önemli rolü kırsal yerleşmeleri mülkiyet yapılarına göre; Halk Köyü (Muhtarlık) Ağa Köyü (Aile) Karma Köyler olarak sınıflandırılması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.
Mülkiyet Yapısına Göre Köy Tipleri Halk köyleri: Köyde yaşayan halkın, toprağı mülkiyet bakımından aralarında büyük ayrılıklar olmaksızın paylaşmış oldukları köyler olarak tanımlanmaktadır. Bu tür köylerde ailelerin arasındaki ilişkiler köklü ve geleneksel komşuluk temellerine dayanmaktadır ve Batı Anadolu, Trakya ve Karadenizdeki kırsal yerleşmelerde hakim durumdadır. Ağa (Aile) köylerinde: Toprak mülkiyeti bir şahsa, bir aileye veya sülaleye aittir ve bu köylerde çiftçilik yapan köylülerin toprağı yoktur. Geniş arazileri ağalar köylü aileler aracığıyla işletmekte olup köylü geçimini sağlamak için ağaya bağımlı durumdadır. Karma köylerde: ise bir/iki kişi veya aile geniş arazi mülkiyetine sahip olup geri kalan köylü aileler yeteri kadar toprağa sahip değildir veya hiç toprakları yoktur (Tütengil, 1979).
Arazi Kullanımı İşletme Biçimi: Kendi toprağını işleme Kiracılık Ortakçılık Üretim ilişkileri Küçük meta üretimi Yarı-feodal Kapitalist
İşletme Biçimi Ortakçılık: Ürünün kaldırıldıktan sonra toprak sahibi ile ortakçı (yarıcı, maraba vb.) arasında önceden belirlenmiş bir oranda ve ayni olarak paylaşılmasını öngören bir işletme biçimidir. Üretimin toprak ve (ortakçının sağlaması gereken) emek dışındaki girdileri ise, toprak sahibi ile ortakçı arasında örf adete göre veya anlaşma ile paylaşılmaktadır. Kiracılık: Ürün miktarına bağlı olmaksızın, üretim giderlerine katılmayan toprak sahibine götürü bir kira bedeli ödenmesine dayalı bir işletme biçimidir. Kiracılığın belirleyici özelliği, kiranın nakdi olması değil, ürüne bağlı olmadan götürü olarak ödenmesidir (Boratav, 2004).
İşletme Biçimi Bu tarımsal işletme tipi, bir taraftan az veya topraksız çiftçi ailelerin tarımla geçimlerini sağlama imkanını verirken, toprak açısından bakıldığında, çeşitli olumsuzlukları ortaya çıkarmaktadır. Bu tip işletmelerde ortakçı veya kiracı konumundaki çiftçi ailelerin toprağa ilişkin ileriye dönük yatırımlara girişmediği, yanlış ve yoğun kullanımın toprağın verimsizleşmesine neden olabildiği belirtilirken; kiracılığın, parasal ortakçılığın ise ayni bir kira ilişkisine dayanması nedeniyle kiracı işletmecinin, ortakçıdan daha etkin üretim gerçekleştirdiğine ilişkin yaygın bir kanı bulunmaktadır (Boratav, 2004)
İşletme Biçimi-Üretim İlişkisi Toprak sahibi işletmeci İşletme biçimi Üretim ilişkisi Küçük Küçük Kiracılık veya ortakçılık Küçük meta üretimi Büyük Küçük Ortakçılık Kiracılık-ortakçılık Yarı feodal Küçük meta üretimi Küçük Büyük Kiracılık veya ortakçılık Kaptalist toprak kirası Büyük Büyük kiracılık Kapitalist toprak kirası Mülk Sahipliği Küçük (0-500 dekar) Orta (500-5000 dekar) Büyük (<5000 dekar)
Toplumsal Tabakalaşma Kırsal toplumsal yapıda sınıf yapıyı belirleyebilmek için Boratav üç temel ayrıştırma kriteri kullanmıştır: üretim araçlarının mülkiyeti; ücretli işgücü istihdamı veya ücretli işgücü olarak çalışma durumu; toprağın kiraya verilmesi veya kiralanması durumu. Bu çerçeve sahip olunan toprak miktarı ve niteliği (kuru-sulu), traktör sahipliği ve ücretli işçi kullanımı gibi etkenlerle derinleştirilmiştir. Bu analizin neticesinde sekizli bir kırsal sınıf şeması ortaya çıkmıştır Kapitalist çiftçi Zengin çiftçi Zengin Köylü Orta köylü Küçük köylü Yoksul köylü Tarım işçisi Rantiye
Toplumsal Tabakalaşma Büyük Toprak Sahipleri Üretken emek harcamaz Tamamen artık ürünle yaşar Toprak Ağası Feodal/yarı-feodal üretim ilişkisi Artık toprağı kiraya vererek elde ediliyor Kapitalist Çiftçi Kapitalist üretim ilişkisi Artık işçi kullanarak elde ediliyor
Toplumsal Tabakalaşma Zegin Köylü Büyük toprak sahibinden ayıran temel ölçüt emek Artık elde eder Tarım alet ve makinalarına sahiptir. Toprak mülkiyeti var. Kira da olabilir. Kiralanan toprak kiraya verilenden fazladır. Yabancı işgücü aile emeğini aşar.
Toplumsal Tabakalaşma Orta Köylü Sadece kendi toprağını sadece kendi emeğiyle işler Tali olarak toprak kiralayıp işçi çalıştırabilir. En belirgin özelliği iş aletlerinin yeterliliği ve aile emeğinin işgücü piyasasına sunulmayışı Küçük üreticilik-küçük meta üretimi
Toplumsal Tabakalaşma Yoksul köylü Malik olduğu toprak ve iş aletleri ailenin yeniden üretimi için yeterizdir. Toprak kiralayarak veya işgücünü diğer işletelere satarak varlığını sürdürrebilir. İşgücü piyasasına girince kapitalist ilişki Toprak ağalarına bağlı ortakçlılık durumunda yarı- feodal ilişki Küçük-orta mülk sahibinde toprak kiralayarak piyasaya üretim yapan küçük meta üretimi
Toplumsal Tabakalaşma Toprak işçisi Tamamen veya büyük ölçüde işgüçlerini satarak yaşarlar Sınırlı ölçüde toprak mülkiyeti olsa dahi bunu bizzat işletme gücünden yoksundur. Kapitalist üretim ilişkisi Maraba Gündelikçi ve Yevmiyeciler Mevsimsel yerel İşçiler
Mülkiyete Dayalı Köylü Tipleri Küçük köylü; çoğunlukla kırsal hane ihtiyaçlarını gidermek amacıyla aile emeğine dayanan üreticidir. Küçük köylü kırsal ve tarımsal üretim açısından kendi bulunduğu yerde çok etkili değildir. Orta köylü; üretimde aile emeğinin yanı sıra yabancı işçilerin de kullanılmaya başlandığı, orta ölçekli veya yoğun teknolojiye başvuran üreticidir. Büyük köylü; çoğunlukla üreticinin kendisinin veya aile bireylerinin üretime katılmadığı, yoğun bir şekilde işçilerin kullanıldığı sınıftır. Miktar bakımından en çok araziye sahip olan gruptur. Teknolojiyi de en yoğun şekilde kullanan gruptur.
İşletmelerin ekonomik büyüklük ve tipoloji sınıflamasına göre dağılımı Ekonomik Büyüklük Tipoloji sınıfı Toplam 0-1.999 2.000-3999 4.000-8.499 8.500-12.999 13.000-16.999 17.000 25.999 26.000-34.999 35.000-85.999 86.000 199.999 200.000 ve + Toplam 100 34,5 24,7 23,9 8,5 3,3 2,9 1,2 0,9 0,2 0,0 Uzmanlaşmış tarla ürünleri 100 47,5 18,4 18,0 6,8 2,9 2,6 1,7 1,6 0,5 0,0 yetiştiriciliği Uzmanlaşmış bahçecilik (sebze ve çiçek) Uzmanlaşmış uzun ömürlü bitki yetiştiriciliği Uzmanlaşmış otlayan hayvan yetiştiriciliği (büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar) Uzmanlaşmış tek mideli hayvan yetiştiriciliği (kanatlı hayvanlar ve tavşan) 100 48,1 19,8 11,1 2,3 4,9 3,6 7,3 2,8 0,1 0,1 100 40,9 25,7 20,9 6,5 2,2 2,4 0,7 0,6 0,1 0,0 100 21,8 26,8 29,4 12,1 4,0 3,9 1,5 0,5 0,1 0,0 100 65,0-17,7 2,5 1,1 - - 4,1 0,5 9,0 Karışık bitkisel ürün yetiştiriciliği 100 30,0 29,3 25,9 8,0 3,1 2,1 0,7 0,7 0,1 0,0 Karışık hayvan yetiştiriciliği 100 21,0 30,4 27,6 10,5 4,8 4,2 0,8 0,7 0,0 0,0 Karışık bitkisel ürün ve hayvan yetiştiriciliği 100 27,8 26,3 28,2 9,5 3,7 3,0 0,9 0,7 0,1 0,0
Genel Tabakalar Küçük Köylü Orta Köylü Büyük Köylü Alt Gruplara Göre Üreticiler Topraksız Köylü Yoksul Köylü Küçük Çiftçi Orta Çiftçi Geçiş Sınıfları Alt Gruplarda İşletme Boyutu Üretime Katılanlar Kırsal Gruplar Ölçek (da) Üretime Katılım Durumu İşçi/Yar./Kir/Ort. Küçük Kendi Alt Yok -Başkasının hesabına çalışan İşçi/Yar./Kir./Ort. Küçük Kendi Alt 0-49 -Evsel üretim -Küçük parsel üretimi -Evsel hayvancılık üretimi İşçi/Yar./Kir./Ort. Küçük Kendi Alt -Arazi kiralama Küçük çiftçiden Orta çiftçiye İşçi/Yar./ Kir./Ort. Orta çiftçiden Zengin çiftçiye Zengin Çiftçi Ağa/Büyük çiftlikler/ Orta çiftçi Büyük Çiftçi Büyük Kendi/Kir./ Ortakçı Alt-orta Küçük Kendi Alt-orta Büyük Küçük Ağa Büyük -İşçi -Akraba Büyük Küçük Kendi/Kir./Ortakç ı/ Tarım işçisi Kendi/Kir./ Ortakçı/ Tarım işçisi Kendi/Kir./Yar./O rt./ Tarım işçisi Kiracı/Yar./Ortak çı Orta Üst-orta ve Üst Üst 50-99 100-499 -Yeter aile üretimi -Arazi kiraya verme -Küçük meta üretimi -Hayvancılıktan ek gelir -Küçük meta üretimi -Arazi satma -Arazi satın alma -Ek iktisadi faaliyetlere yönelim -Küçük meta üretimin den piyasa üretimine geçiş 500-999 -Makineleşme -Artık ürün elde eder -Pazara yönelik üretim -Farklı iktisadi faaliyetlerde bulunma 1000 ve üstü -Üründen pay alır -Kısmi pazar üretimi -1980 sonrası iktisadi faaliyetlerin çeşitlendirilmesi -Yaygın hayvancılık 5000 ve üstü Pazarla ilişkili -Küçük meta üretimi/ Piyasa üretimine geçiş -Artık ürüne el koyar -Arazi kiraya verme Büyük Tarım işçisi Üst -Büyük ticari üretimde bulunan çiftçi -Artık işçi kullanma -Pazara yönelik üretim -İktisadi faaliyetlerde canlanma -Yaygın hayvancılık
Arazi Mülkiyet İlişkileri Türkiye, 1991 Türkiye, 2001 Sayısal Oran (%) Sayısal Oran (%) İşletme büyüklükleri (da) İşletme Sayısı 3966822 100 3021190 100 Arazi (da) 234510993 100 184329487 100 Yoksul köylü 50 den az İşletme Sayısı 2659738 67 1958266 65 Arazi (da) 51889612 22 39331133 21 Küçük köylüler 50-99 İşletme Sayısı 713149 18 559999 19 Arazi (da) 46750693 20 38123216 21 Orta köylüler 100-499 İşletme Sayısı 557097 14 481018 16 Arazi (da) 95704065 40 85957939 47 Zengin köylüler 500-999 İşletme Sayısı 24201 0,6 17431 0,6 Arazi (da) 14982493 6 11218554 6 Büyük köylüler 1000 ve üstü İşletme Sayısı 12637 0,32 4476 0,14 Arazi (da) 25184130 10,73 9698645 5,26