RĠSK DEĞERLENDĠRME METODOLOJĠLERĠ FĠRMA ADI
RISK YÖNETĠM PROSESI AġAMALARI; 1) Risklerin Belirlenmesi: Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için kuruluģta; ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet verebilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanır. Risklerin belirlenmesi için tipik girdiler belirlenir; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği ne iliģkin hukuki ve diğer Ģartlar, Ön gözden geçirme sonuçları, ÇalıĢanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, ÇalıĢanlardan elde edilen ĠSG bilgileri, iģyerindeki gözden geçirme ve iyileģtirme faaliyetleri (bu faaliyetler özelliği itibariyle reaktif yada proaktif olabilir), ĠSG politikası, Kaza ve olay kayıtları,
Uygunsuzluklar, Denetim sonuçları, ĠletiĢim belgeleri, En iyi uygulamalar hk.bilgiler, KuruluĢa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluģlarda olmuģ olan kaza ve olaylar, Elektrik kullanımı, KuruluĢun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkında bilgiler, Saha planları, Radyasyon kaynakları, Yangın, Proses akıģ Ģemaları, Makine, ekipman v.b. bilgiler, Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt ürünler), Toksikoloji ve diğer sağlık ve iģ güvenliği verileri, Verilerin izlenmesi,
Kimyasal ve biyolojik maddeler, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS), Yöntemler, görevler, Ġnceleme Raporları, Profesyonel destek, uzmanlık Tıbbi/ilk yardım raporları, Sağlık Riskleri taraması. Girdiler tehlikelerin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda yaralanma, kayma, düģme, ölüm, malzeme düģmesi, hastalık, makine-ekipman zararları, kimyasal maddelerle temaslar, yangın, patlama v.b. tehlikeler tanımlanır.
2) Risklerin Analizi: Olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar belirlenir. 3) Risk Değerlendirmesi: Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluģturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiģ kriterler ile kıyaslaması yapılır. Kalan riskin katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi yapılır. 4) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi: Değerlendirilen risklerle ilgili alınacak önlemler tartıģılır. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel Ģiddet derecesinin azaltılması yada tehlikenin transfer edilmesinin maliyet analizi yapılır.
Kontrol Önlemlerinin HiyerarĢisi Riskin ortadan kaldırılması (eliminasyon) etmeninzararlı kimyasalın riskin ortadan kaldırılması ilk seçim, Yerine koyma (substitusyon) daha düşük bir risketmen-makine-sistem seçimi ikinci seçim, Yeniden tasarım (yalıtım vb) donanım ya da süreç üçüncü seçim, Yönetsel önlemler kurallar-politikalar (süre kısıtlaması-eşik değerler vb) dördüncü seçim, KiĢisel koruma risk engellenemiyor-birey/topluma yönelim beşinci seçim.
Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan Temel Yöntemler risk risk risk çalışan çalışan çalışan 1 Riskin yok edilmesi 2 Risk yalıtımı 3 Çalışanın ortamdan uzaklaştırılması risk çalışan 4 Çalışanın korunması (kişisel korunma)
5)Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi: Belirlenen kontrol önlemleri uygulamaya konur, ancak tanımlanan her gerekli risk azaltma ve kontrol önlemleri ile ilgili değiģiklikler uygulamaya konulmadan önce denenmelidir. Kontrol önlemleri; öncelikle tehlikelerin bertaraf edilmesi ve riskin ortadan kaldırılması prensibini yansıtmalıdır, risk ortadan kaldırılamıyorsa azaltılma yoluna gidilir, riskin azaltılması için personel koruyucu teçhizatın kullanılması ise son çare olarak düģünülmelidir. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel Ģiddet derecesinin azaltılması sırası ile amaçlanır. 6) Ġzleme ve Gözden Geçirme: Riskin belirlenmesi, risk değerlendirme ve kontrol önlemlerinin ardından; riski ortadan kaldırmaya/azaltmaya yönelik gerekli faaliyetin zamanında tanımlanmasının izlenmesi ve gözden geçirilmesi gerekir. Alınan önlemler sonucunda risk kontrol proseslerinde de değiģiklikler olabileceğinden geriye kalan risklerin yeni durumlarını belirlemek amacıyla risk değerlendirmeler yeniden yapılabilir.
7) ĠletiĢim ve DanıĢma: Sonuçlar, düzeltici/önleyici faaliyetlerin tanımlanması, konu ile ilgili geliģmeler, değiģiklik yapılan veya yeni ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği amaçlarının oluģturulması için girdi sağlanması amacıyla yönetime bilgi verilmeli, ayrıca bilgi toplama aģamasında alt iģverenlerde dahil olmak üzere tüm gruplarla iletiģim ve danıģma kurulmalıdır.
MESLEK HASTALIĞI RİSK YÖNETİM PROSESİ MSDS LERĠ OLUġTURULMASI SAĞLIK TEHLĠKESĠ KOD SEÇĠLMESĠ KĠMYASALLARIN SAĞLIK SINIFLAMASI İLETİŞİM VE DANIŞMA FĠZĠKSEL ġartlarin,çaliġma ORTAMININ GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ Tehlikenin Tanımlanması Risklerin Analizi Riskin Değerlendirilmesi (Doz-Yanıt Etkisi) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi İşyeri Hekimi Epidemiyoloji Toksikoloji Micro AyrıĢtırmaya Göre Sağlık Kodları MSDS Kartları(Sağlık Etkileri Kısmı) KiĢisel Özellikler Sınır Değerler Bilgi (Sağlık Muayeneleri, Testeler, Tahliller) İZLEME VE GÖZDEN GEÇİRME Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi
RĠSK ANALĠZĠ YÖNTEMLERĠ Kontrol Listeleri (Check- List) Ön Tehlike Analizi(ÖTA) Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA) Tehlike ve ÇalıĢılabilirlik Analizi (HAZOP) Hata Ağacı Analizi (FTA) Kaza Sonuç Analizi (ETA) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP) Böyle Olsa Metodu (What-Ġf Method)
ĠKI TEMEL RISK ANALIZ YÖNTEMI MEVCUTTUR. Kantitatif Risk Analizi Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur. Kalitatif Risk Analizi Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.
RĠSK DEĞERLENDĠRME METODOLOJĠLERĠ; BaĢlangıç Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) ĠĢ Güvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) What Ġf..? Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi (Risk Assessment Decision Matrix) L Tipi Matris Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı
Tehlike ve ĠĢletilebilme ÇalıĢması Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) Hata Ağacı Analizi Metodolojisi HAA (Fault Tree Analysis-FTA) Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi HTEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA) Güvenlik Denetimi (Safety Audit) Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA) Neden Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)
Risk; bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bu tehlikenin ortaya çıktığı anda sebep olacağı etkinin ciddiyeti olarak ele alındığında aģağıdaki bağlantı elde edilir; Risk = Tehditin Olma İhtimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) formülü nicel risk analizinin temel formülüdür.
Kriterler What if? PHA JSA Check List Gerekli Döküman Ġhtiyacı Çok Az Orta Çok Fazla Çok Az Tim ÇalıĢması Bir Analist ile Yapılabilir Bir Analist ile Yapılabilir Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Tim Liderinin Tecrübesi Orta Düzeyde Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Her Sektöre Uyar Risklerin Belirlenmesi AĢamasında Yeterlidir. Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Her Sektöre Uyar Birincil Risk Değerlendirme Yöntemidir. Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Her Sektöre Uyar Özellikle kiģilerin Görev Tanımları Ġyi YapılmıĢsa BaĢarı Sağlanabilir. Her Sektöre Uyar Basit Prosedürlü ĠĢlerde Uygulanabilir, Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir.
Kriterler HAZOP FMEA/ FMECA Gerekli Döküman Ġhtiyacı Tim ÇalıĢması Güvenlik Denetimi FTA Çok Fazla Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Bir Analist ile Yapılabilir Tim ÇalıĢması Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Kimya Endüstrisi Oldukça Zor Bir Yöntemdir, Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Elektrik / Makine Analiz Öncesinde, FTA Yapılması BaĢarı Oranını Artırır. Her Sektöre Uyar Tüm Sektörlerde Rahatlıkla Uygulanır, Tim Liderinin Terübesine Göre BaĢarı Oranı DeğiĢir. Her Sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir.
Kriterler ETA L TĠPĠ MATRĠS Gerekli Döküman Ġhtiyacı Tim ÇalıĢması Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir BranĢa Yönelik Uygulama BaĢarı Oranı L TĠPĠ MATRĠS NEDEN SONUÇ ANALĠZĠ Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Çok Fazla Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Kalitatif/ Kantitatif Her sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir. Bir Analist ile Yapılabilir Orta Düzeyde Deneyim Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Tim ÇalıĢması Çok Fazla Deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif Basit Prosedürlü ĠĢler Basit Prosedürlü ĠĢlerde Uygulanabilir. Tim Liderinin Tecrübesine Göre BaĢarı Oranı değiģir. Her sektöre Uyar Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır. Tim Liderinin Tecrübesine Göre BaĢarı Oranı değiģir. Her Sektöre Uyar Yüksek Tecrübe ve Takım Üyelerinin Yüksek Performansını Gerektirir.
RĠSK DEĞERLENDĠRME FORMLARINDAKĠ ORTAK BĠLGĠLER 1) Proses/Sistem Adı Analizi yapılacak olan proses/sistemin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; kaynakhane, galvanizhane, montaj bölümü, boyahane vb.), 2) Alt Sistem Eğer proses veya sistemin bir alt sistemi için analiz yapılıyor ise bu alt sistemin kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.), 2) Takım Üyeleri Takımı oluģturan bütün kiģilerin isimleri ve bölümleri, 3) Takım Lideri Sorumlu olan ĠĢ Güvenliği Uzmanının adı, 4) Tarih Risk Değerlendirmesi nin yapıldığı tarih, 5) Revizyon Tarihi Risk Değerlendirmesi nin son revizyon tarihi, 8) Risk Değerlendirmesi Numarası Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası yazılır.
CHECK LĠSTELERĠ Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz iģleyip iģlemediğini saptar. Ġki adımda gerçekleģtirilir. Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmıģ listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)
OLASI HATA TÜRLERI VE ETKILERĠ ANALIZI FMEA En yaygın bir biçimde kullanılan metotlardan biridir. Metotun temeli; herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.
FMEA ÇEġĠTLERĠ 1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA
FMEA NIN DÖRT TİPİ VE ARALARINDAKİ İLİŞKİ SİSTEM Bileşenler Alt sistemler Ana sistemler TASARIM Bileşenler Alt sistemler Ana sistemler PROSES İnsan gücü Metot Makine Malzeme Ölçüm Çevre SERVİS İnsan gücü/ İnsan kaynakları Makine Metot Malzeme Ölçüm Çevre Odak: Sistemdeki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Sistem kalitesini, güvenirliliğini ve korunabilirliğini artırmak Odak: Tasarımdaki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Tasarım kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmak Makineler Araçlar İş istasyonları Üretim hatları Prosesler Ölçümler Operatör eğitimi İnsan kaynakları Görev İş istasyonları Servis hatları Servisler Performans Operatör eğitimi Odak: Bütün prosesteki (sistem) hata etkilerini azaltmak. Hedef: Proses (sistem) kalitesini, güvenirliğini, korunabilirliğini ve verimliliğini artırmak Odak: Organizasyondaki hata etkilerini azaltmak. Hedef: Kalite, güvenirlilik ve serviste müşteri tatminini artırmak
FMEA ÇĠZELGESĠ Sistem /Parça Potansiyel Hata Türleri Hatanın Sonuçları S Hataların Nedenleri P Kontrol Önlemleri D RÖS Tavsiye Edilen ĠyileĢtirmeler/ Eylemler Sorumlu & Tamamla ma Tarihi Hareket Tarihi Ye ni (S) Ye ni (P) Ye ni (D) Ye ni RÖ S P: Her bir zarar modunun oluģma olasılık değeri; S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, Ģiddet, ciddiyet, D: Zarar meydana getirecek durumun keģfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RÖS: Risk öncelik sayısı.
TEHLIKE VE ĠġLETĠLEBĠLME ÇALIġMASI METODOLOJISI HAZOP Kimya endüstrisi tarafından,bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliģtirilmiģtir. Multi disipliner bir tim tarafından,kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalıģmasıdır. ÇalıĢmaya katılanlara,belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.
HAZOP PROSESĠN VEYA OPERASYONUN BĠR BÖLÜMÜNÜ FĠZĠKSEL PARAMETRELER KĠMYASAL PARAMETRELER HAZOP SAPMA MATRĠKSĠ (ANAHTAR KELĠMELER + KLAVUZ KELĠMELER) TEHLĠKELĠ SAPMA NEDEN ARAġTIRMASI SONUÇ ARAġTIRMASI
HAZOP METODOLOJĠSĠ ANAHTAR KELĠMELER ANAHTAR KELĠMELER FAZLA (MORE) AZ (LESS) HĠÇ (NONE) Ters (Reverce) ANLAMI Kantitatif Çoğalma Kantitatif Azalma Mevcut Değil Öngörülen Yönün Aksine PARÇASI (PART OF) Sistemin Bir Bölümü Olması Gerekenden Farklı...Kadar Ġyi (As Well As)...DAN BAġKA (OTHER THAN) Aynı Derecede Tamamen Farklı
HAZOP METODOLOJĠSĠ KILAVUZ KELĠMELER AkıĢ Basınç Sıcaklık Viskozite Seviye, Kompozisyon veya Durum Reaksiyon Zaman Sıra HAZOP ÇĠZELGESĠ Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Ciddiyet Azaltma Ölçümü Dikkat Edilecek Hususlar Kimin Tarafından Tespit Edildiği
HATA AĞACI ANALĠZĠ METODOLOJISI FTA 1962 Yılında Bell Telefon Laboratuvarları.nda Amerikan Hava Kuvvetleri (U.S. Air Force) için geliģtirilmiģtir. Bir tepe olayın (top event) gerçekleģmesi veya gerçekleģmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir Ģekilde analiz edilir. Olmaması istenen tepe olay saptanıp,bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir.
FTA Tümdengelimli Mantığı kullanır. 1.AnlaĢılabilir Zirve Olayı teģhis et 3. Zirve olaya katkıda bulunan olaylara mantık kapısı ile bağlantı kur 2. Birinci-seviye katkısı bulunan olayı teģhis et 5. Zirve olaya katkısı bulunan ikinci-seviye olaya mantık kapısı ile bağlantı kur Esas olay ( yaprak, baģlatan veya temel ) analitik çözümün limitini gösterir. 4. ikinci-seviye katkısı bulunan olayı teģhis et 6. Tekrarla/devam
FTA KANTĠTATĠF ANALĠZ VE KAPISI P T = П (1 P i ) n i=1 VEYA KAPISI P T = 1 - П (1 P i ) n i=1
BOOLEAN MATEMATĠĞĠ Boolean matamatiği Hata Ağacı Analizinde, bu analizi yapan analiste iyi bir analiz yapabilmesinde yardımcı olur. Boolen matematiği ile hata ağacının indirgenmesi sağlanır.
BOOLEAN KURALLARI A B A. B A B A + B 0 0 1 1 0 1 0 1 0 0 0 1 Tablo- : Lojik VE (AND) işlemi 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 Tablo- : Lojik VEYA (OR) işlemi Kural 1. A = 0 veya à = 1 2. 0.0 = 0 3. 1 + 1 = 1 4. 0 + 0 = 0 5. 1.1 = 1 6. 1.0 = 0.1 = 0 7. 1 + 0 = 0 + 1 = 1 BOOLEAN TEOREMĠ Minimal Cut Set (Asgari Hata Ağacı) Minimal Paht Set (Meydana Gelmediği Takdirde Zirve Olay Garanti Olarak Meydana Gelmez )
OLAY AĞACI ANALIZI ETA Her hangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeģitli senaryolar analiz edilir. Ġdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir.
ETA KANTĠTATĠF ANALĠZ Tümevarım mantığı kullanır. P(EP) P(D) P(P1) Q(P1) P(P2) Q(P2) P(P2) Q(P2) 1-S 2-P 3-P 4-F BaĢlatma Q(D) 5-F Q(EP) 6-F P(.) Parçanın BaĢarı Olasılığı Q(.) Parçanın Hata Olasılığı S Tüm Sistemin BaĢarısı P Sistemin Kısmi BaĢarısı F Sistem Hatası
NEDEN- SONUÇ ANALĠZĠ Bu teknik nükleer enerji santrallerinin risk analizinde kullanılmak üzere Danimarka RISO labaratuvarlarında yaratılmıģtır. Diğer endüstrilerin sistemlerinin güvenlik düzeyinin belirlenmesi için de adapte edilebilir. Neden - Sonuç analizi, Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizinin bir harmanıdır. Neden - Sonuç analizinin amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken istenilmeyen sonuçların nelerden meydana geldiğini belirlemektir.
NEDEN- SONUÇ ANALĠZĠ KANTĠTATĠF ANALĠZ Sonuç Tanımlanması Sonuç Tanımlanması P 0 P 1 P 0 (1 P 1 )(1-P 2 ) Evet Hayır Olay P 2 P 0 (1 P 1 ) P 1 Evet Olay Hayır Hata Ağacı Analizi Hata Ağacı Analizi Olay BaĢlangıcı P 0 Hata Ağacı Analizi