SİYASET TEORİSİ Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ

SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SİYASET TEORİSİ Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ 1

Ünite: 9 SİYASİ PARTİLER Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ İçindekiler 9.1. SİYASİ PARTLERİN ORTAYA ÇIKIŞI VE İŞLEVLERİ... 3 9.2. SIYASI PARTILERIN İŞLEVLERI... 3 9.3. SIYASI PARTILERIN KÖKENI... 4 9.4. PARLAMENTO GRUPLARI NASIL OLUŞMUŞTUR?... 4 9.5. PARLAMENTO DIŞINDA DOĞAN PARTILER... 5 9.6. PARTİ ÇEŞİTLERİ... 5 9.6.1. Kadro ve Kitle Partileri (1954)... 5 9.6.2. Temsil Bütünleşme Partileri (1956)... 6 9.6.3. Hepsini Yakala Partileri (1966)... 6 9.6.4. Seçimlere Dönük Profesyonel Partiler (1988)... 6 9.6.5. Kartel Partileri (1995)... 7 9.6.6. Modern Kadro Partileri (1992,1994)... 7 9.6.7. İdeolojilerine Göre Partiler... 7 9.7. PARTİ SİSTEMLERİ... 8 9.7.1. Parti Sayısı... 8 9.7.2. İdeolojik Kutuplaşma... 8 9.7.3. Parti Disiplini... 8 9.7.4. Kurumsallaşma Kriteri... 8 9.7.5. Çeşitli Parti Sistemleri... 8 2

9.1. SİYASİ PARTLERİN ORTAYA ÇIKIŞI VE İŞLEVLERİ Siyasi partiler demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez yapıtaşlarıdır. Siyasi partiler; halkın desteğini sağlamak suretiyle devlet iktidarının kontrolünü ele geçirmeye veya sürdürmeye çalışan ve bu suretle politika belirleme ve belirlenen politikaları uygulama amacı güden, sürekli ve istikrarlı bir örgüte sahip siyasi topluluklardır. Siyasi partilerin dört temel özelliği, onları benzer siyasi örgütlenmelerden ayırmaktadır: 1. Siyasi partiler iktidarı doğrudan ele geçirmeye çalışırlar. 2. Siyasi partiler resmi üye tabanına dayanırlar. 3. Siyasi partiler hem özel konularda hem de toplumun ve ülkenin bütününü ilgilendiren konularda politikalara sahiptir. 4. Siyasi partiler, ölçüsü değişmekle birlikte ortak bir ideolojik kimlik veya siyasal tercihlere sahip insanların oluşturduğu bir örgüttür. 9.2. SIYASI PARTILERIN İŞLEVLERI Siyasi partileri vazgeçilmez hale getiren bu yapıların yerine getirdiği işlevlerdir. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki; her parti içinde bulunduğu siyasal sistemin ve kültürün karakterine uygun işlevler ifa etmesi nedeniyle siyasi partilerin işlevlerini genellemek tehlikelidir. Yine de normal şartlarda siyasi partilerin şu önemli işlevlerini yerine getirdiklerini söyleyebiliriz: Temsil Siyasi devşirme Politika belirleme Menfaatlerin birleştirilmesi Siyasal sosyalleşme ve mobilizasyon Hükümetin organizasyonu Temsil: Siyasi partilerin hem üyelerinin hem de seçmenlerinin görüşlerini ve tercihlerini siyasal sisteme taşımaları anlamına gelmektedir. Bu yüzden siyasi partilerin en önemli işlevi temsildir. Siyasal Devşirme: Profesyonel siyasetçilerin, siyasi partilerin içerisinden ya da onlar aracılığıyla siyaset sahnesine taşınmasına denmektedir. Politikaların Belirlenmesi: Siyasi partiler temsil ettikleri toplumun, kendi içinde oldukça dağınık halde bulunan taleplerini uygulamaya koymak için belirli bir biçimde formüle edilmesi yani politikalara dönüştürülmesidir. Bunlar aynı zamanda siyasi partilerin iktidara geldiklerinde uygulamayı taahhüt ettikleri programı oluşturmaktadır. Menfaatlerin Birleştirilmesi: Siyasi partiler, temsil ettikleri toplumun içinde bulunan oldukça farklı düzlemdeki kişi, grup ve kuruluşların farklı menfaatlerini ortak bir eksende buluşturarak genel bir mutabakat içinde siyasi atmosfere aktarmasıdır. Bu şekilde farklı menfaat- 3

SİYASET TEORİSİ 19 ler de azınlıkta kalmaktan kurtulmaktadır. Siyasi Sosyalleşme ve Mobilizasyon: Siyasi partiler, bireylerin siyasal sisteme katılmaları, siyasal bilinç ve kanaatlerin oluşmasında aracı bir kurum olarak vazife görmektedir. Hükümetin Organizasyonu: Siyasi partiler, oluşturdukları program ve politikalarla yasama ve yürütme organlarını biçimlendirir; devletin karmaşık mekanizmasına bir biçim ve yön verirler. 9.3. SIYASI PARTILERIN KÖKENI 1850 yılından önce ABD dışında hemen hemen hiçbir ülkede siyasi partiler yoktu. Demokrasinin nispeten geliştiği ülkelerde ise fikir akımları, halk kulüpleri, felsefe dernekleri ve parlamento grupları vardı; fakat siyasi partiler henüz yoktular. İşte bu 150 yıllık zaman zarfında yaşanan değişimler siyasi partilerin doğuşunu meydana getirmiş ve bugün var olan siyasi partiler bu zaman zarfında yaşadıkları tarihsel sürecin izlerini taşımaktadırlar. Siyasi partilerin doğup gelişmesi, demokrasinin gelişmesine; yani genel ve eşit oy hakkının tedricen yerleşmesine ve parlamentoların yetkilerini artırmalarına bağlı olarak gerçekleşmiştir. Parlamentolar yetkilerinin ve bağımsızlıklarının arttığını gördükçe gruplaşmalara sahne olmuş; genel ve eşit oy prensibine doğru mesafe alındıkça sayıları arttan seçmenlerin örgütlenmesi ve adayların tanıtılması seçim komitelerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. İşte siyasi partileri sahneye çıkartan temel gelişme bu parlamento grupları ile seçim komitelerinin organik bir bağ kurarak kurumsallaşmasıyla gerçekleşmiştir. 9.4. PARLAMENTO GRUPLARI NASIL OLUŞMUŞTUR? Parlamento gruplarının doğuşu her ülke için önemli farklılıklar göstermektedir. Çoğu zaman aynı coğrafi bölgeden gelmek veya mesleki yakınlık, parlamento gruplarının ortak paydasını oluşturmuştur. Böylece bazı ülkelerde ilk parlamento grupları, bölgesel gruplar olmuş ve bunlardan bazıları daha sonra bir ideolojik gruba dönüşmüşlerdir. 1789 Fransa İhtilali nden sonra Fransa da, toplantıları için kiraladıkları manastırın adıyla siyaset sahnesine çıkan Jakobenler böyle bir dönüşümün ürünüdür. Bu sürecin bir benzeri de kendi tarihimizde olmuştur. 1876 da açılan Meclis-i Mebusan da gruplaşmalar, yöresel nitelikte olmuştur. İlk parlamentonun süresi kısa olduğu için gruplaşmalar ileri düzeye ulaşma fırsatı bulamamıştır. Partilerin doğuşunda, yöresel ve ideolojik etkenlerin yanında, yeniden seçilme kaygısı, bakanlık beklentisi gibi kişisel çıkar hesaplarının da rolü olmuştur. İngiliz parlamento gruplarının gelişiminde rüşvetin önemli bir payı bulunmaktadır. Yöresel seçim komitelerinin ortaya çıkışı, doğrudan doğruya oy hakkının yaygınlaşmasına bağlıdır. Çünkü seçmen sayısını arttıran bu süreç seçimi daha detaylı ve organize bir olaya dönüştürmektedir. Oy hakkı genişlediği zaman yeni siyasi seçkinlerin eskileriyle rekabet edebilmeleri için kendilerini tanıtmaya ihtiyaçla- 4

rı vardır. Bu tanıtmı ise seçmenlerin güvenini kazanmış kişilerden oluşan seçim komiteleri aracılığıyla yapabilirler. İngiltere de 1832 yılında liberaller tarafından başlatılan seçmen kaydı sistemi, seçmen komitelerinin oluşmasının bir başka nedenidir. Kayıt işlemlerini kolaylaştırmak ve seçmenleri müracaat etmeye teşvik etmek için kayıt dernekleri kurulmuştur. ABD de Başkan Jackson dan sonra kamu görevlerinin seçimle belirlenmesi, bütün memuriyetlerin galip gelen partiye veren ganimet sisteminin yerleşmesiyle komitelerin eli oldukça güçlenmiştir.siyasi rüşvet İngiltere de parlamento gruplarını güçlendirirken ABD de seçim komitelerine katkı sağlamıştır. 9.5. PARLAMENTO DIŞINDA DOĞAN PARTILER Asıl faaliyet alanı seçim ve parlamento olmayan ve siyasi partilerden önce oluşmuş partiler de mevcuttur. Bunların en çok bilineni ise sendikalardır. Sendikalar özellikle sosyalist siyasi partilerin doğuşunu sağlamışlar, hatta sendikaların parlamento ve seçim faaliyetlerinin yürüten siyasi kolu olma niteliğini taşımışlardır. Örn: İngiliz İşçi Partisi Tarım kooperatiflerinin ve meslek kuruluşlarının da siyasi partilerin doğuşunda etkili olduğu örnekler vardır. Yine fikir kulüplerinin veya aydın gruplarının da siyasi partilerin doğuşunda etkili olduğu durumlar görülmektedir. Örn: Masonluk Fransa da Radikal partinin (veya liberal partilerin), kiliseler ve mezhepler muhafazakâr partilerin (hristiyan demokrat vs.), gazi dernekleri faşist partilerin doğuşuna katkı sağlamışlardır. Bazı Gizli örgütlenmeler Komunist partilere dönüşmüş ve burada hücre modeli korunmuştur. Ayrıca bazı ülkelerde ulusal kurtuluş savaşı veren dernekler daha sonra partileşmişlerdir. Örneğin Türkiye deki müdafai hukuk cemiyetleri CHP ye dönüşmüştür. Cezayir de ise Ulusal Kurtuluş Cephesi, Filistin de Filistin Kurtuluş Örgütü buna örnektir. 9.6. PARTİ ÇEŞİTLERİ 9.6.1. Kadro ve Kitle Partileri (1954) Maurice Duverger tarafından 19. Yüzyıl ve 20. Yüzyılın başındaki partiler hakkında yapılan çalışma sonucunda ortaya çıkmıştır. Kadro partileri, geleneksel statü liderliğine dayanmaktadır. Bu partiler az miktarda varlıklı ve saygın bir grup yada zümrenin kuruculuk ettiği bir siyasal örgüt modelidir. Finansmanı bu elitler tarafından sağlanır. Parti içi rekabet ise çıkara göre bu klikler arasında yaşanmaktadır. Bu partiler, halka yayılma ve üye sayılarını artırmadan ziyade, seçim zamanlarında etkili ve bilinen kişileri bünyelerinde toplamakta ve seçim dönemlerinde etkinliklerini artırmaktadırlar. Bunlara daha çok, Amerika Birleşik Devletlerinde rastlanır. Bu tür partilerde merkeziyetçilik, örgütlenme ve teşkilat sistemi zayıftır. Kadro partileri, genel olarak, seçimlerde başarılı olmak için çalışan komitelere benzerler. Amaçları sadece seçimi kazanmak olduğu için, etkinlikleri daha çok seçim zamanlarına ve parlamento çalışmalarına yönelik olur. Kadro partilerinde, disiplin, hiyerarşi ve merkezcilik görülmez. Bu partilerde ideoloji ve doktrin ikinci plandadır. Genelde parlemento içinde doğmuşlardır. 19 yüzyıldaki bazı liberal partiler bu duruma örnektir. 5

SİYASET TEORİSİ 19 Kitle partileri ise 19. Yüzyılda doğmuş ve 20. Yüzyılda genişlemesini tamamlamış geniş üye tabanına sahip partilerdir. Kitle partileri seçmenlerini parti üyesi yapmaya, olduğunca çok yandaş toplamaya çalışmaktadırlar. İdeolojik karakteri ağır basan bu partiler finansmanını üye aidatlarından sağlamaktadırlar. Bu partilerde parti içi rekabet siyasi eğilimler arasında yaşanmaktadır. İlk olarak, kitle partisi biçiminde oluşan partiler, sosyalist partilerdir. Daha sonra, faşist ve komünist partiler de aynı yapıya sahip olmuşlardır. Günümüzde genel olarak çoğu parti kitle partilerinin niteliklerin taşımaktadır. Kitle partilerinin, disiplinli bir parti iç yapıları vardır. Bu tür partiler yalnız seçim zamanları değil, onun dışında da etkinliklerini hızlı bir biçimde yürüten partilerdir. Kitle partilerinin en önemli özelliği, tüm ülkeyi kaplayan, küçük yerleşim birimlerinden merkeze kadar, geniş ve hiyerarşik bir yapıya sahip olmalarıdır. 9.6.2. Temsil Bütünleşme Partileri (1956) Sigmund Neumann a ait bu sınıflandırmaya göre temsil partilerinin amacı seçimlerde mümkün olduğu kadar çok oy alabilmektir. Bu partiler kamuoyunu değiştirmeyi değil bir biçimde etkilemeyi, olduğu gibi yansıtmayı ve temsil etmeyi amaçlamaktadır. Bu partiler disiplin ve ideoloji yönünden zayıf ve esnektir. Adaylar, geniş bir serbestliğine sahiptir. Üyelerinden aktif bir katılım beklenmez. Partinin başlıca fonksiyonu aday göstermedir. Temsil partiler gibi partilerin varlığı, siyasetçilerin ne pahasına olursa olsun iktidar peşinde koşan bir grup olarak gören rasyonel seçim modellerine güç vermiştir. Bu partiler hepsini yakala partilerine benzemektedir. Bütünleşme partileri ise siyasal strateji belirlerken temsil partilerinin yaptığı gibi reaktif değil proaktif bir tutum izlerler. Bütünleşme partileri kitleleri basit bir biçimde temsil etmeyi değil onları siyasal açıdan sosyalleştirmeyi, eğitmeyi, mobilize etmeyi arzulamaktadır. Bütünleşme partilerinin bazıları totaliter nitelikte olabilmekte üyelerinin özel hayatlarına müdahaleye kadar uzanan etkileri olabilmektedir. Neumann bu sınıflandırmasında partilerin işlevlerinden hareketle, Duverger ise siyasi partilerin örgütlenmelerinden yola çıkarak tipoloji geliştirmiştir. 9.6.3. Hepsini Yakala Partileri (1966) Otto Kircheimer in, çoğu modern partisini bu doğrultuda ele alınıp incelendiği kavram olan Hepsini yakala partileri partileri; ulaşabileceği en yüksek oy oranına ulaşabilmek için ideolojik ajandasını boşaltan partileri ifade etmek için kullanmıştır. Örn: Alman Hristiyan Demokratik Partisi, ABD deki Demokrat ve Cumhuriyetçi Partiler, İngiltere deki İşçi Partisi. Hepsini yakala partileri; belirli toplumsal kesimlerin veya sınıfların sözcüsü olmaktan çok tüm ulusun sözcülüğünü yapmak isteyen, finansmanını hem kamusal hem özel pek çok kaynaktan sağlayan, üyelerden çok liderlerin etkin olduğu ve baskın bir ideolojik karakter taşımayan bir örgütsel yapıya sahip olan partilerdir. Kitle iletişim araçlarının gücünün çarpıcı bir biçimde artması lider merkezli ve pragmatik bir niteliğe sahip bu partilerin belirmesi için elverişli bir zemin oluşturmuştur. 9.6.4. Seçimlere Dönük Profesyonel Partiler (1988) Panebianco, bu kavramı, Kircheimer in tipolojisinde örgütsel alanda görmüş olduğu aksaklıkları gidermek amacıyla geliştirmiştir. Panebianco nun seçimlere dönük-profesyonel parti kavramı, kitlesel bürokratik partiler kavramı ile iliş- 6

kilidir. Kitlesel bürokratik partiler ideolojik karakterli, güçlü bir teşkilatlanmaya sahip, finansmanını üye aidatlarından sağlayan bir yapıya sahipken, seçimlere dönük-rofesyonel parti kavramı ise ideolojinin hâkim olmadığı, profesyonellerin teşkilat içinde baskın olduğu, finansmanını belirli çıkar grupları ve devlet yardımları vasıtasıyla sağlayan partilerdir. 9.6.5. Kartel Partileri (1995) Katz ve Mair e göre kartel siyasi partilerin doğuşunda siyasi partiler ile üyelerinin arasında zayıflayan örgütsel yapı sonucu meydana gelen güvensizlik nedeniyle siyasi partilerin finansmanını üye aidatları yerine devlet yardımlarından sağlamak istemesi etkilidir. Kartel partileri dağınık ve geniş bir seçmen kitlesini cezbetmeye çalışan, özellikle seçim kampanyalarında yapılan harcamalarla kendisini göstermek isteyen, yönetim konusundaki maharetine vurgu yapan, üyeleri ile bağı ve örgütsel yapısı son derece zayıf olan partilerdir. 9.6.6. Modern Kadro Partileri (1992,1994) Ruud Koole, Hollanda daki siyasi parti yapılanmasına bakarak oluşturduğu bu kavramı Duverger in kadro partilerinden esinlenmiştir. Modern kadro partilerinin temel nitelikleri şöyle sıralanabilir: 1. Profesyonel lider grubunun hâkimiyeti söz konusudur. 2. Düşük üye ve seçmen oranı söz konusudur. Bununla birlikte var olan üyelerhem parti finansmanı hem de aday belirleme süreçleri açısından önemli görülür. 3. Seçmenlere dönük geniş bir yönelme söz konusudur. 4. Parti içi disiplini sağlamaya dönük dikey bir örgüt yapısı vardır. 5. Parti finansmanı hem üyelerin bağış ve aidatlarına hem de devlet yardımına bağlıdır. 9.6.7. İdeolojilerine Göre Partiler Bunların dışında partiler ideolojilerine göre partiler tasnif edilmektedir. 9.6.7.1. Muhafazakar Liberal Partiler Muhafazakar Liberal partiler 19. Yüzyıl burjuva partileri olarak ortaya çıkmışlardır. Bu partiler büyük ölçüde Kadro ve Temsil partilerinin özelliklerine sahiptir. 9.6.7.2. Sosyalist ve Sosyal Demokrat Partiler Sosyalist ve Sosyal Demokrat Partiler Kitle ve Bütünleşme partilerinin birçok özelliğine sahiptir. Bu özelliklere ek olarak salt seçimlere yönelik çalışmanın yanı sıra üyelerin eğitimine önem verilmektedir. Bu partilerde parti bürokrasisi güçlüdür. Liderliğin kişisel niteliği ise zayıflar ve otoritenin paylaşıldığı karmaşık kurumlar ağı ortaya çıkar. Teorik 0olrak bütün kademelerde seçim esastır fakat uygulamada oligarşik eğilimler ortaya çıkabilmektedir. Bu parti siyasal alanın dışına çıkarak ekonomik, sosyal ve ailevi konularla ilgilenir. 9.6.7.3. Komunist ve Faşist Partiler Bu partiler aşırı merkeziyetçi ve katı hiyerarşik bir örgütlenme modeline sahiptirler ve bunlarda parlemento üyerlierinin etkisinden tamamen uzak liderlik modeli vardır. Bu partilerde ayrıca bölünmeye karşı kouyan disiplinli bir yapı mevcuttur ve yukarıdan atama yöntemiyle idare edilmektedirler. Bu partiler diğer kitle partilerinden ideolojik yapılanma itibariyle farklıdır. Zira bunlar sert ve totaliter doktrine dayanmaktadır. Örgütlenme yapıları legal ve illegal mücadele metodlarına uyarlanabilmektedir. Parti mensuplarından sadece siyasi katılım değil varlık- 7

SİYASET TEORİSİ 19 larının partilerine adanması istenir. Böylece üyelerde adeta dini mahiyette mit ve inançlara dayanan bağlılık oluşur. 9.7. PARTİ SİSTEMLERİ Parti sistemlerinin sınıflandırılmasında ve karşılaştırılmasında kullanılan temelkriter parti sayısı dır. İlk sınıflandırmalar iki partili ve çok partili sistemler şeklinde yapılmıştır. Daha sonraları sayı kriterine başta ideoloji olmak üzere parti disiplini ve kurumsallaşma gibi yeni kriterler de ilave edilmiştir. 9.7.1. Parti Sayısı Duverger in tek partili, iki partili ve çok partili sistemler şeklindeki sınıflandırmasını Neumann geliştirmiş ve nihayetinde parti sayısının esas alınarak yapılan en kapsamlı sınıflandırmayı Sartori yapmıştır. Sartori sınıflandırmaya yapmış olduğu katkı sayı kriterine ideoloji kriterini de eklemesidir. Bu iki kriter birlikte partiler ile siyasi istikrar arasındaki ilişkiyi belirlemektedir. Buna göre parti sistemleri parti sayısına göre üç gruba ayrılmaktadır: iki partili, üç-beş partinin yer aldığı ılımlı çok partili ve altıdan fazla partinin yer aldığı aşırı çok partili sistemlerdir. 9.7.2. İdeolojik Kutuplaşma ideolojik kutuplaşma kriteri, ayrı ayrı partilerin ideolojilerini değil partiler arasındaki ideolojik kırılmaların boyutlarını dikkate almaktadır. Şayet keskin kutuplaşmalar varsa bu partiler arasındaki mesafeyi arttırmakta ve parti sistemi çatışmacı hale gelmektedir. Santori, ideolojik mesafenin ılımlı veya aşırı olmasına göre ikili bir sınıflandırma yapmış;3-5 arası partiye sahip parti sistemleri ılımlı çok partili, daha fazlası ise kutuplaşmış çok parti sistemi olarak nitelendirmiştir. 9.7.3. Parti Disiplini Parti üyelerinin siyasi rekabetin ve gerilimin yüksek olduğu yasama organındaki oylamalarda birlikte ve aynı istikamette oy kullanmalarına parti disiplini denmektedir. Parti disiplini çeşitli faktörlere bağlıdır: Siyasi patiler kanunu, aday belirleme yöntemleri, parti ve adayların finansmanı, parti içindeki denetim usulleri gibi. 9.7.4. Kurumsallaşma Kriteri Mainwaring in bu analizi parti sayılarının yanına partilerin kurumsallaşmasını böylelikle siyasi sistemin istikrarlı olup olmadığını yerleştirmektedir. Parti sistemleri açısından kurumsallaşma siyasi aktörlerin karşılıklı olarak parti rekabeti ve davranışlarının temel şekli ve kuralları hakkında açık ve sabit beklentilere sahip olmalarıdır.kurumsallaşma dört unsura dayanmaktadır: istikrar, toplumsal köklerin sağlam temele dayanması,partilerin meşruiyeti ve parti örgütlerinin sağlamlığı. 9.7.5. Çeşitli Parti Sistemleri 9.7.5.1. Tek Parti Sistemi Bütün kamusal güçler tek partinin elinde ise sistem fonksiyonel olarak tek parti- 8

li sistemdir. Bunun anlamı ülkeyi yönetenler bu parti tarafından belirleniyor ise ortada tek partili sistem var demektir. Hakim Tek Parti: Ülkede serbest seçimler oluyor ve birden fazla parti eşit şartlarda rekabet ediyor fakat seçim sonuçları hep aynı partiyi iktidara getirmektedir. 9.7.5.2. Hegemonik Tek Parti Ülkede birden fazla parti bulunmakla birlikte eşit ve özgür rekabet şartları bulunmadığı için iktidara gelme şansları bulunmamaktadır. 9.7.5.3. Gerçek Tek Parti Sistemi İktidara sahip olan parti dışında başka partiler hukuken de fiilen de bulunmamaktadır. Kapsayıcı ve kuşatıcı bir ideolojinin hakim olduğu totaliter tek parti modeline örnek olarak Sovyetler dönemindeki Komunist Parti verilebilir. Otoriter tek partilerde ise ideoloji zayıftır ve özellikle orduya dayalı olan bir yönetim mevcuttur. 9.7.5.4. İki Partili Sistem Her şeyden önce iki partili sistemlerin olduğu ülkelerde gerçek parti sayısı ikiden fazladır. Önemli olan nokta iktidarın iki parti arasında el değiştirmesi üçüncü partinin bu alanda rol sahibi olamamasıdır. Bunun en çarpıcı örneği olan İngiltere de bir üçüncü parti olan Liberal Parti olmasına rağmen iktidar iki parti arasında el değiştirmektedir. Ülkemizde de 1946-1960 arasında iki partili sistem hâkim olmuştur.iki partinin halkın büyük çoğunluğunu temsil ettiği ancak tek başlarına sayısal çoğunluğu yakalayamadığı; küçük bir üçüncü partinin iki partinin iki parti arasındaki dengeyi değiştirebildiği sisteme ise iki buçuk partili sistem denmektedir. 9.7.5.5. Çok Partili Sistem Santori, çok partili sistemi ılımlı ve aşırı çok partili sistem olarak ikiye ayırmaktadır. Ilımlı çok partili sistem prensip olarak iki partili sistem mantığıyla çalışmaktadır. Sistem içerisinde kutuplaşma olmayıp partiler arasında derin uçurumlar yoktur. Sistem hakkında genel bir mutabakatın sağlandığı bu sistemde iki partili sistemde olduğu gibi partiler iki kutup etrafında toplanmışlardır. İki partili sistemden farklı olarak bu sistemde parti yerine alternatif koalisyonlar yer almaktadır. Bu sistem küçük partilere koalisyon ortağı olarak iktidarda yer alma fırsatı sağlamaktadır. Siyasi sistem konusunda uzlaşının daha az olduğu aşırı çok partili sistemde ise kutup sayısı ikiden fazla olup uçtaki partilerin yelpaze üzerindeki ağırlığı fazladır. Bu sistemde birbirinden farklı program ve politikalara sahip partilerden oluşan koalisyonlar ancak gündelik işleri görüp sorunları çözecek esaslı teşebbüslere giremezler. Türkiye de 1991-2002 yıllarında iktidara gelen farklı koalisyon hükümetleri bu tabloya uygun bir yapı göstermiştir. 9