NİTEL ANALİZLER (İÇERİK VE BETİMSEL ANALİZ) Nitel analizler sosyal olaylar ve olguların nasıl ve ne şekilde gerçekleştiğini anlamamızı sağlayan tekniklerdir. Nitel araştırmalarda amaç ölçmekten çok, değişkenlerin derinlemesine incelenmesi ve çalışılmasıdır. Ancak nitel yöntemler her ne kadar sayılamaz dense de her zaman sayısal verilere dönüştürülebilme imkanı vardır. 1. İÇERİK ANALİZİ İçerik analizi sosyal bilimcilere arşivlerden, belgelerden, gazetelerden, sinema, dizi gibi çeşitli görsel dokümanlardan, çeşitli kitle iletişim araçlarından elde edilen bilgilerin bir anlam kazandırılması amacıyla sistematik olarak incelenmesidir. Daha somut bir ifade ile belirli konular hakkında mahkeme kararlarının incelenmesi, gazete haberlerinin incelenmesi, çeşitli tarihler arasında tarih arşivlerinin incelenmesi, televizyon görüntülerinin nasıl yansıtıldığının incelenmesi, romanların incelenmesi vb. gibi konular örnek gösterilebilir. 1.1. Avantajları ve Dezavantajları İçerik analizi ile ilgili olarak avantajları şu şekilde sıralayabiliriz (GÖKSEL (2006)'dan akt. BÖKE (Ed.), 2001 3.Baskı, s. 335-336): Doğrudan materyaller aracılığıyla iletişimle ilgilenir ve böylece sosyal etkileşimin merkezinde yer alır. Hem nicel hem de nitel konuları kapsar. Materyallerin incelenmesi aracılığıyla çok değerli tarihsel ve kültürel anlayışlar sağlayabilir. İnsanın karmaşık düşünce sisteminde kullandığı dile daha derinden bakış açısı sağlar Dezavantajları ile ilgili olarak ise şu noktalar göz önüne alınabilir (GÖKSEL (2006)'dan akt. BÖKE (Ed.), 2001 3.Baskı, s. 336): İçerik analizi metnin orijinal yapısını bozar. Kategorilerin belirlenmesi ve kodlama işlemi sırasında araştırma probleminin belirlediği 1
çerçevede metinlerin içeriğini ayırmakta ve yeniden araştırmacının belirlediği şekilde birleştirmektedir. Bu da metnin yapısını bozmaktadır. İçerik analizinde içerikler metinden soyutlanarak bağımsız kalmaktadır. Kategorilere ayırma işlemi sonucunda içerikleri birbirleriyle ilişkileri kaybolmaktadır. İçerik analizi iletişim içeriğinin belirgin yönü üzerinde durmaktadır. İçerik analizinde metinlerdeki dolaylı anlatımların gözden kaçtığı ve hep düz anlatımlara göre araştırmanın yapıldığı eleştirileri gelmektedir. Bu da metindeki anlamın eksik olarak ortaya konması olarak yorumlanmaktadır. İçerik analizi sayısallaşmayı gerektirmektedir. Sayısallaşma ise içeriğin gözden kaçırılmasına neden olabilir. İçerik analizinde kategorilerin belirlenmesi araştırmacının inisiyatifindedir. Fazla zaman gerektiren çalışmalardır. Bilgisayara uygulamak ve otomasyon sağlamanın zor olduğu eleştirileri yapılmaktadır. 1.2. İçerik Analizinin Özellikleri Çeşitli kaynaklarda içerik analizi ile ilgili olarak şu özellikler sayılmaktadır; a) Nesnellik: Bilimsel araştırmaların olmazsa olmaz şartlarından birisi her türlü şahsi etkilerden bağımsız hareket edebilme özelliğidir. Araştırmacıların aynı veriler, belgeler üzerinde aynı sonuçlara ulaşmasıdır; içerik analizinde bunun yolu ise analiz kurallarının net bir şekilde formüle edilmesidir. b) Sistemlilik: Belirli aşamaların belirli sırayla, kategoriye girecek veya girmeyecek bölümlerin aynı ölçütlere dayanarak seçilmesi sürecidir. Böylece araştırmacının taraflı davranmasının önüne geçecektir. c) Genellik: Sonuçların teorik bağlarının ve konuya ilişkilerinin kurulabilmesidir. d) Geçerlilik ve güvenilirlik: Geçerlilik ölçülmek istenen şeyin ölçülebilmesidir. İçerik analizi açısından bakılacak olursa oluşturulan kategorilerin herkes tarafından kabul edilmesi anlamına gelir. Güvenilirlik ise; ölçümü rasgele hatadan arındırmak anlamına gelir. İçerik analizi açısından bakacak olursak 2
kategorilerin açıkça tanımlanması ve nasıl oluşturulduğunun açıkça belirtilmesidir. Bu kapsamda araştırmanın başka araştırmacılar tarafından kontrol edilebilmesine de olanak sağlanmış olur. e) Sayısallaştırma: Bir şeyleri ölçme ile ilgili bir durumun olması bunun sayılarla ifade edilmesini gerektirmektedir. Dolayısıyla içerik analizinde de sözel değerler rakamsal olarak kodlanarak sayısallaştırılır. 1.3.İçerik Analizinin Uygulanması ve Aşamaları İçerik analizi araştırmalarında öncelikle araştırılacak sorunun belirlenmesi ve tanımlanması daha sonrasında kategorilerin tanımlanması ve net ilkelere dayanarak belirlenmesi ve kategorilere ayırma işleminin yapılması, kavramlardan çıkarımlar elde etmek üzere kodlama çalışmalarının yapılması, örneklemin (kitap, gazete, film, reklam vb.) seçilmesi işlemleri yapılacaktır. 1.3.1. Araştırma Sorusu ve Varsayımlar Araştırma sorusunun belirlenmesi ve varsayımların ortaya konulması araştırmanın en titiz ve en kapsamlı aşamasını oluşturur. Dolayısıyla hipotezlerin araştırma sorusunu ne derece cevaplayabilir olduğu araştırmanın selameti açısından çok önemlidir. Bu aşamada yapılacak temel bir hata araştırmanın tamamen çöpe atılmasına neden olabilir. 1.3.2. Kodlama Bu aşamada elde edilen bilgiler incelenir, anlamlı olacak şekilde bölümlere ayrılır ve her bölümün ne anlam ifade ettiği bulunmaya çalışılır. Bu kapsamda kodlama yapılırken daha önceden belirlenmiş kavramlar göz önüne alınabileceği gibi, verilerden çıkarılan kavramlara göre veya genel bir çerçeve içerisinde yapılan kodlama işlemi gerçekleştirilebilir. 1.3.3. Kategorilere Ayırma Kodların bir araya getirilip ortak noktalarının bulunması ve bu ortak noktalara göre sınıflandırma yapılması işlemidir. Bu aşamada verilerin herkes tarafından net olarak anlaşılabilecek biçimde tanımlanması ve açıklaması yapılır. 1.3.4. Örnekleme Tekniği ve Yöntemleri 3
Araştırmanın ana kütlesinin tamamına ulaşmada güçlükler varsa ana kütle grubundan örneklem seçilmesi gereklidir. İçerik analizinde bilimsel araştırmalarda kullanılan tüm örneklem seçme yöntemleri kullanılabilmektedir. 1.4. İçerik Analizinde Kullanılan Analiz Teknikleri İçerik analizinde incelenen konuya dayalı olarak çeşitli analiz teknikleri geliştirilmiştir. Burada önde gelen analiz tekniklerinin kısaca tanıtılması faydalı olacaktır. 1.4.1. Frekans Analizi İncelenen içerikte belirlenmiş unsurların hangi sıklıkla tekrar ettiğini ve sayısal, yüzdesel ve oransal olarak tekrar etme sıklığının ölçülmesidir. 1.4.2. Kategorisel Analiz Belirlenen kategorilerin frekans analizine tabi tutulmasıdır. 1.4.3. Değerlendirici Analiz İncelenen unsurların olumlu veya olumsuz olma tutumlarına göre incelenmesidir. 1.4.4. Olumsallık ya da İlişki Analizi Mesajların içeriklerindeki ilişkileri yani mesajın unsurları arasında hangi ilişki yapısının bulunduğu belirlemeyi amaçlar. Yukarıdaki teknikler dışında bazı özel durumları incelemeye yönelik bazı analiz teknikleri gerçekleştirilmiştir. Özellikle bilgisayar yazılımlarındaki gelişmeler çok çeşitli tekniklerle içerik analizi yapılabilmesini olanaklı kılmaktadır. Bu kapsamda kullanılan başlıca bilgisayar programları General Inquirer, VB Pro, Wordsmith, Textpack, TACT sayılabilir. 2. BETİMSEL ANALİZ İçerik analizine daha yüzeysel bir yöntemdir; veriler görüşülenden elde edildiği şekilde değiştirilmeden alıntılar şeklinde aktarılır. 4
Nitel araştırmalarda önerilen üç yöntem söz konusudur. Bu yöntemler betimsel analiz, betimsel ve sistematik analiz, betimsel, sistematik ve veri analizi yöntemleridir. Betimsel analizde farklı kişilerin aynı soru hakkında farklı düşüncelerinin görüşülenlerden elde edildiği tarzda aktarılır. Betimsel ve sistematik analizde ise elde edilecek sonuçları daha sistematik belirlemek üzere; konuşma metinlerinin yazıya dökülmesi, alınan cevapların sınıflandırılması gibi yöntemlerin belirlenmesidir. Betimsel, sistematik ve veri analizinde ise bu iki analiz yöntemi veri analizi ile birleştirilir. Görüşmelerden elde edilen veriler kodlama sistemi ile sayısal verilere dönüştürülür ve analizi yapılır. Karmaşık ve zor bir yöntem olmasına rağmen ulaşılması oldukça zor veriler elde edilmiş olur. Betimsel analiz dört aşamadan oluşur: (ALTUNIŞIK vd. (2010) s:322) Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, Bulguların tanımlanması, Bulguların yorumlanması. Sonuç olarak, nitel araştırmaların analizi karmaşık bir süreçtir. İçerik analizi yazılı-basılı ve görsel materyaller ve belgeler içinde bulunan fakat sistematik olarak ortaya konmamış bilgileri sistematik olarak ortaya çıkaran bir tekniktir. Betimsel analiz ise; elde edilen veriler, daha önceden belirlenen başlıklar altında özetlenir ve yorumlanır. 5
KAYNAKÇA ALTUNIŞIK, R., ÇOŞKUN, R., YILDIRIM, E. ve BAYRAKTAROĞLU, S. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. 6.Baskı, Sakarya: Sakarya Kitabevi. BAŞFIRINCI ŞAHİN, Ç., (2008), Pazarlama İletişim Medyası Olarak Web Ortamında İçerik Analizi Yapmanın Güçlükleri ve Olası Çözüm Önerileri. Yönetim Dergisi Yıl:19, Sayı:61, Ekim 2008,s: 52-71 BÖKE, K.(Ed.).(2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (3.baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti. BÜYÜKÖZTÜRK Ş., KILIÇ ÇAKMAK, E,. AKGÜN, Ö.E., KARADENİZ, Ş., DEMİREL, F., (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 11.Baskı, Ankara: Pegem Akademi. 6