FİİLİMSİLER Fiillere getirilen, özel eklerle türetilen cümlede isim, sıfat, zarf görevinde kullanılan sözcüklere fiilimsi denir. Fiilimsiler üçe ayrılır. a)isim FİİL(MASTARLAR):Fiillere getirilen (MA y IŞ MAK) ekleriyle türetilen sözcüklere isim fiil denir. Bu konuda konuşmak beni aşar. Konuşmak: mak eki konuş- fiilini fiilimsi yapmıştır. Şiir okuyuşunu ben de beğendim. Okuyuş: - uş eki oku- fiilini fiilimsi yapmıştır. Kalıcı İsim Haline Dönüşmüş İsim Fiil: Çakmak, kızartma, sürme, kazma, deneme, danışma, kıyma, ekmek, dondurma b)sifat FİİL(ORTAÇLAR):Fiillere getirilen (AN ASI MEZ AR DİK ECEK MİŞ) ekleriyle türetilen sözcüklere sıfat fiil denir. Türkiye de görülesi yerler çoktur. Görülesi: -esi eki görül- fiilini fiilimsi yapmıştır. Kalıcı İsim Haline Dönüşmüş Sıfat Fiil: İçecek, yiyecek, yakacak, açacak, yazar, dolmuş, yemiş, ermiş c)zarf FİİL(ULAÇLAR):Fiillere getirilen (KEN y ALI MADAN İNCE İP ARAK LA DIKÇA) dığından,-r -mez,-a -a, -maksızın ) ekleriyle türetilen sözcüklere zarf fiil denir. Ahmet eve gelirken Ali yi gördü. Gelirken:-ken eki gel- fiilini fiilimsi yapmıştır. ADLAŞMIŞ SIFAT: Bazı sıfat fiillerin önündeki isimler düştüğünde adlaşmış sıfat denir. Araştıran insanları çok severiz. Araştıran:-an eki araştır- fiilini sıfat fiil yapmıştır. Araştıranları çok severiz. Bu sayede adlaşmış sıfat oluşmuştur. YAN CÜMLECİK: Birleşik cümlelerde yan cümle kurar. İçinde fiilimsi varsa bir cümlede orada yan cümlecik de vardır.
Söylemeni ben istedim. İsim fiil Yan Cümle Not: Cümle içindeki her fiilimsi bir an cümleciktir. CÜMLENİN ÖGELERİ YÜKLEM: Cümleyi kuran ve onu yargıya bağlayan öğedir. Cümlenin temel öğesidir. Yüklemsiz cümle olmaz. Not: Yüklemi olmayan cümlelere eksiltili cümle denir. YÜKLEM ÇEŞİTLERİ: a)çekimli Fiillerden Yüklem Olması: Pencereden uzaklara bakıyoruz. Çekimli fiil b)isim Soylu Sözcüklerin Ek Fiil Alarak Yüklem Olması: Türkiye nin başkenti Ankara dır. Çekimli fiil c)sıfat Tamlamalarının Yüklem Olması: Çalınan şey, kırmızı kalemimdi. Sıfat tamlaması d)kalıplardan Yüklem Olması: Öğle saatlerinde, karnım zil çalar. Deyimler Not: Yüklemler her zaman sonda olmaz. İstanbul u dinliyorum gözlerim kapalı. ÖZNE: Yüklemdeki işi yapan, yargıyı, oluşu gerçekleştiren öğedir. Ali camı kırdı. Özne yüklem Not: Özneyi bulmak için yükleme kim? ve ne? Soruları sorulur. Gizli Özne: Cümlede özne bazen açıkça yazılmayabilir. Bu durumdaki özneye gizli özne denir. Camı kırdılar. Yüklem(gizli özne: onlar)
NESNE: Cümlenin yardımcı öğesidir. Yüklemin gösterdiği ve öznenin yaptığı, fiilden etkilenen varlıktır. İsim cümlelerinde genelde nesne bulunmaz. Nesneyi bulmak için yükleme ne?, neyi? ve kimi? soruları sorulur. a)belirtili Nesne: Yükleme sorulan neyi?,kimi? sorularına cevap verir. Ben peygamberimi çok seviyorum. Belirtili yüklem nesne b)belirtisiz Nesne: Yükleme sorulan ne? sorularına cevap verir. Ahmet kitap almış. Belirtisiz yüklem Nesne YER TAMLAYICISI: Yüklemin nereye veya kime doğru yapıldığını belirten sözcüklerdir. Neye?,nereye?,kimde?,neyde?,nereden?,nerede?,kime?,kimden?,neyden? sorularına cevap verir. Ahmet eve gitmiş. Yer yüklem tamlayıcısı Kalemim sende kaldı. İçeri Yer yüklem tamlayıcısı ZARF TAMLAYICISI:Cümlede yüklemi zaman,miktar,durum,yer yön,sebep yönleriyle tamamlayan öğedir.yükleme sorulan ne zaman?,ne kadar?,nasıl?,niçin?,nereye?,neyle? sorularına cevap verir. İçeri Dışarı, İleri-Geri, Yukarı-Aşağı, Öte-Beri: Cümle içinde kullanıldığında zarf tamlayıcısı olurlar. a)kişi Bakımından: ÖZNE YÜKLEM UYUMU ben, o: Biz sen, ben: Biz Ahmet ve ben eve geldik. o, sen: Siz biz b)tekillik, Çoğulluk Bakımından:
-Özne tekilse yüklem tekil olur. Annem çağırıyor. -Özne, insan ve çoğulsa;yüklem tekil de olur, çoğul da olur. Ahmet ve Ayşe ihtiyar amcaya yardım etti. Ahmet ve Ayşe ihtiyar amcaya yardım ettiler. -Özne insan dışındaysa yüklem her zaman tekildir. Kuşlar uçtu. -Kişileştirme yapıldığında yüklem çoğul olabilir. Ağaçlar yoldan geçenleri selamlıyorlar. ARA SÖZ - ARA CÜMLE Temel cümlenin tamamlayıcısı, bazen de bir öğenin açıklayıcısı durumunda olan kelime, kelime grubu ya da cümlelerdir. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olmaz. Eğer bir öğenin açıklayıcısı durumundaysa açıkladıkları öğeden sonra gelir ve o öğeyle aynı görevi yüklenir. Dayım, o da doktordu, geçen yıl buraya geldi. İki arkadaşım, Ahmet ve Hasan, dün yola çıktılar. CÜMLE DIŞI UNSUR Cümlede öğe üstlenmeyen söz ve söz gruplarına denir. Arkadaşlar, çok başarılı olacaksınız. Cümle dışı yüklem Unsur CÜMLE VURGUSU Yüklem sonda ve ortadaysa vurgu yüklemden hemen önce ancak yüklem baştaysa vurgu yüklemin kendisidir. Ali camı kırdı. (nesne) yüklem Kırdı Ali camı Vurgu (yüklem ) Vurgu
FİİLDE ÇATI Fiilde çatı öznesine ve nesnesine göre fiiller olmaz üzere ikiye ayrılır. 1)Öznesine Göre Fiiller: a)etken Fiil: Fiildeki işi yapan belliyse yanı özne gerçek özneyse fiillere etken fiil denir. Ali camı kırdı. Yağmur ince ince yağıyor. Gerçek (Yüklem) Gerçek (Yüklem) Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil Not: Cümlede gerçek özne gizli olsa bile fiil yine etken olur. Dün seni çok aradım. Etken Fiil ( Ben Gizli Özne) b)edilgen Fiil:(-l,-n) Edilgen fiillerde işi yapan varlık belli değildir.yani özne belli değildir.cümlede özne yerine işten etkilenen varlık özne olarak kullanılır.o tür öznelere de sözde özne denir. Sözde Edilgen Fiil Dün akşam yerler temizlendi. sözde edilgen fiil Özne c)dönüşlü Fiil:(-l,-n) Özne hem işi yapıp hem de işten etkileniyor. İşten etkilenen de işi yapan da öznedir. Ayşe, güzelce tarandı. Gerçek özne Dönüşlü fiil d)işteş Fiil:(-ş) Bu tip fiillerin özneleri birden çoktur. Birlikte ve karşılıklı yapılma anlamı taşırlar. Geçen yıl onunla mektuplaştık. İşteş fiil
İŞTEŞ FİİLLERİN BAZILARI uçuş görüş İÇİNDE Ş OLMAYAN AMA İŞTEŞ OLAN FİİLLER Savaş Barış 2)Nesnesine Göre Fiiller: a)geçişli Fiiller: Nesne alabilen fiillere denir. Fiilin başına (onu)uyarsa geçişlidir. Ahmet, duvarı boyadı. Nesne geçişli fiil Not: Cümlede nesne olmasa bile bazı fiiller geçişli olabilir. b)geçişsiz Fiiller: Nesne alamayan fiillerdir. Fiilin başına (onu) uymaz. Kimi, neyi sorularına cevap vermez. Dün akşam cam kırıldı. Sözde özne Geçişsiz fiil c)ettirgen Fiil: Geçişliyken derecesini artıran fiillere ettirgen denir. Başkasına yaptırma anlamı katar. Yaz: yazdırmak Oku: okutmak d)oldurgan Fiil: Geçişsizken geçişli olan fiillere oldurgan fiil denir. Gülmek: güldürmek Ağlamak: ağlatmak Bakmak: baktırmak