Pamuğun Üretim ve Ticaretindeki Bölgesel Farklılıklar Doç. Dr. Osman ÇOPUR Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü 63100 ŞANLIURFA E-mail: ocopur@harran.edu.tr 1
10 Billions Dünya Nüfusu Artışı 2025 8.00 Milyar 2050 10.00 Milyar 2011 7.00 Milyar 5 0 1950 1970 1990 2010 2030 2050 Source: U.S. Census Bureau
Pamuk; Lif ile tekstil Çiğiti ile insan ve hayvan beslenmesinde önemli bir yer almakta, Türkiye de ihracat gelirlerinin % 12 si, Yağ üretiminin % 17 sini, Direk veya dolaylı olarak 5-6 milyon insana iş sağlamakta, 250 bin işletmenin üretim faaliyetlerini sürdürmesine olanak vermektedir. 3
Çizelge 1. 2015 Yılı Dünya Pamuk Ekim Alanı, Üretim ve Verim Durumu Ülkeler Ekiliş (1000 ha) Verim (kg/ha) Üretim (1000 ton) Tüketim (1000 ton) İthalat (1000 ton) Hindistan Çin ABD Pakistan Özbekistan Brezilya Türkmenistan TÜRKİYE Avustralya Yunanistan İspanya Dünya Top. 11.763 3.470 3.268 2.869 1.220 957 534 431 300 260 76 31.070 523 1.489 862 561 701 1.568 515 1.760 1.867 838 775 723 6.156 5.166 2.817 1.611 855 1.500 300 737 560 218 59 22.461 5.450 7.105 784 2.217 338 797 152 1.500 7 19 5 24.084 267 1.078 2 418 1 5 ----- 755 0 3 3 7.373 International Cotton Advisory Committee, USA (2016 kayıtları) 4
TÜRKİYE DE PAMUK ÜRETİM BÖLGELERİ 04.04.2016 5
Yıllar 2000 Grafik 1. Yıllara Göre Pamuk Ekim Alanı (1000 ha) Durumu 1000 ha 800 700 654 85 697 541 486 450 468 435 600 298 500 400 235 333 314 163 302 279 289 265 300 0 200 130 195 236 236 102 89 85 78 100 40 97 82 83 94 92 0 1935 1974 2001 2011 2012 2013 2014 2015 Yıllar Toplam GAB Akdeniz Ege 6
Grafik 2. Yıllara Göre Pamuk Üretim (1000 ton) Durumu 1000 ton 950 850 750 518 922 411 953 536 857 876 844 737 650 513 512 495 550 53 427 450 350 250 150 50 220 248 250 188 165 193 145 291 217 167 151 176 184 53 18 35 0 165 1935 1974 2001 2011 2012 2013 2014 2015 Ege Akdeniz GAB Toplam Yıllar 7
Grafik 3. Yıllara Göre Pamuk Lif Verim (kg/da) Durumu 250 kg/da 225 200 175 150 125 135 139 133 124 193 188 179 183 180 172 171 170 212 214 203 184 196 197 188 172 187 180 176 162 100 75 50 25 43 32 20 92 82 79 63 0 0 1935 1974 2001 2011 2012 2013 2014 2015 Ege Akdeniz GAB Ortalama Yıllar 8
Ülkemizde Pamuk Üretiminin Yapısı Üretimde Kullanılan Pamuk Türleri Gossypium hirsutum L., Gossypium barbadense L., Gossypim herbaceum L., Gossypium arboreum L. ~ 99% Gossypium hirsutum L. 9
Pamuk Üretiminde Temel Amaç; Yüksek Verim, Lif Kalitesi Üstün, Erkenci, Yüksek Çırçır Randımanı Hastalık, Zararlı ve Sıcaklığa Tolerans Makineli Hasada Uygun Düşük Üretim Maliyeti 10
Ülkemizde Pamuk Üretim ve Ticaretinde Bölgesel Farklılıklar İklimsel Farklılıklar, Pamuk Yetiştirme Tekniği İle İlgili Farklılıklar, Lif ve Kütlü Pamukta Kontaminasyon, Çırçırlama ve Standardizsyon Farklılıkları, Üretim Maliyeti, 11
İklimsel Koşullar Yüksek sıcaklıkla birlikte koza büyüklüğü, kozadaki tohum sayısı, çiçek ve genç kozaların silkmesine neden olabilmektedir. Kozaların gelişimi 28 C den sonra azalmakta ve çiçeklenme ile birlikte 32 C den sonra 3-5 gün içerisinde genç kozalar dökülebilmektedir. Küresel ısınma ile birlikte CO 2 artacak ve sıcaklıkla birlikte bitkilerin vejetatif olarak gelişmesine neden olacaktadır. 12
Çizelge 2. Pamuk Üretimi Yapılan Önemli İllerdeki İklim Verileri (1950-2014) İller Pamuk Yetiştirme Dönemindeki Ortalama Sıcaklıklar Yıllık Ort. ( C) Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Sıcaklık ( C) Şanlıurfa 16.2 22.1 28.1 31.9 31.3 26.8 18.3 Diyarbakır 13.8 19.2 26.3 31.1 30.4 24.8 15.8 Mardin 13.5 19.4 25.6 29.9 29.6 25.1 16.3 Adana 17.5 21.7 25.6 28.1 28.4 25.9 19.1 Antalya 16.2 20.5 25.4 28.4 28.2 24.8 18.6 Aydın 15.8 20.9 25.9 28.4 27.6 23.5 17.7 İzmir 15.9 20.8 25.6 28 27.6 23.6 17.9 Denizli 15 20 25 28 27 22 16 Optimal 15 20 25 25 20 15 19.0 04.04.2016 13
Daha erken dönemde ve daha sık sulama yapılacaktır. Bitkilerde vejetatif-generatif dengesi bozulmakta, bitki büyüme düzenleyicilerinin kullanımı söz konusu olacaktır. Daha fazla gübre ve zirai ilaç kullanılması gerekecektir. Lif inceliği azalmaktadır. 14
Pamuk Yetiştirme Tekniği İle İlgili Farklılıklar 04.04.2016 15
Çeşit Seçimi Çeşit sayısı çok fazla, Sıcaklığa tolerans pamuk ıslahı, Solgunluğa tolerans pamuk ıslahı, 16
Çizelge 3. Bölgelere Göre Ekilen Çeşitler Pamuk Üretim Bölgeleri Lif Uzunluğu (mm) Lif kopma Dayanıklılığı (g/tex) Lif İnceliği (mic) Lif Uzunluk Uyumu İndeksi (%) Kısa Lif İçeriği Ege Bölgesi Gloria 30.2 35.2 4.2 86.0 6.2 Cludia 31.4 34.8 4.5 86.0 6.1 ST 373 28.5 30.1 4.5 85.8 8.3 SG 125 29.2 28.9 4.7 83.6 8.4 Flash 28.8 32.4 4.8 86.0 7.2 Akdeniz Bölgesi Gaia 30.6 32.4 4.7 87.2 6.5 SG 125 29.2 28.9 4.7 83.6 8.4 Flash 28.8 32.4 4.8 86.0 7.2 Gloria 30.2 35.2 4.2 86.0 6.2 G.D.A.B Stoneville 468 28.00 31.2 4.7 85.6 8.3 Candia 27.9 29.8 4.5 84.0 6.1 BA 119 29.0 31.3 4.4 84.3 4.8 DPL 499 27.1 31.5 5.0 85.0 4.8 04.04.2016 17
Sulama Motopompla sulamada enerji çok pahalıdır 18
Su kayıplarını önlemek için mevcut sulama sistemleri kapalı sulama sistemine dönüştürülmelidir. Harran Ovasında 900-1050 mm, Ege Bölgesi 600-700 mm, Akdeniz (Çukurova) Bölgesi 400-600 mm 19
Hastalık ve Zaralılar
Hasat Koşulları Elle hasatta kütlü pamuklar çok kirli toplanmaktadır. Pamuk toplama ücretinin yüksek olmasından dolayı üreticiler makineli hasada yönelmiştir. Hasat makineleri pahalıdır. Makineli hasadın yaygınlaştırılması için ortak makine kullanımı veya üreticilere düşük faizli ve uzun vadeli kredi sağlanmalıdır. Makineli hasada uygun bitki yetiştiriciliği yapılmamaktadır. 23
Yaprak döktürücüler zamanında uygulanmalıdır. Düşük sıcaklıkta defoliantlar etkisini göstermemektedir.
Yabancı Madde Oluşma Aşamaları Ve Kontaminasyon 1. Tarlada ve hasat sırasında 2. Nakliye ve depolama koşulları 3. Çırçır işletmelerinde 25
Çizelge 4. Yıllara Göre Bölgelerin Lif Yabancı Madde Sayıları. Yıl x Bölge 2010/2011,G.DOĞU 2011/2012,G.DOĞU 2012/2013,G.DOĞU 2011/2012,D.Akdeniz 2010/2011,D.Akdeniz 2012/2013,EGE 2012/2013,D.Akdeniz 2011/2012,EGE 2010/2011,EGE (Nedim Özbek, 2014) Yabancı madde sayısı (g/adet) 77,3 a 76,7 a 63,7 b 53,4 c 52,9 c 45,0 d 43,1 d 39,1 de 33,0 e 04.04.2016 26
Çizelge 5. İllere Göre Tohum Kabuğu Sayıları (g/adet) Lokasyon K.Maraş Ş.Urfa Diyarbakır Nazilli Adana g/adet 30,8 a 26,3 a 24,5 ab 19,6 b 19,4 b (Nedim Özbek, 2014) 04.04.2016 27
Sap, dal parçaları, yaprak, olgunlaşmamış koza ve yabancı ot artıkları.) Toprak, taş, naylon, jüt parçaları vb. 28
29
Ülkemizde pamuklar çok kirli toplanmaktadır. 1 cm lik bir polyester atığının yaklaşık 300 kg lık bir pamuk balyasına karşılık geldiği ve bunun da yaklaşık 290 kg pamuk ipliği, 1500 adet tişört üretimi anlamına geldiği, bu materyallerdeki kirlenme nedeniyle kaybın 6 ila 15 bin dolar düzeyinde olacağı bilinmektedir. 30
Kirlenmenin Önlenmesine İlişkin Olarak Alınacak Tedbirler Kütlü pamukların temiz toplanması, taşınması, muhafazasını sağlamak amacıyla bir Bakanlar Kurulu (2003/6189 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı) 9.10.2003 tarih ve 25254 sayılı Resmi Gazete de Kararı çıkarılmıştır. 32
Çırçırlama ve Standardizasyon Pamuğun iplik fabrikalarında işlenmeden önce roller-gin ve saw-gin çırçır fabrikalarında çırçırlanması gerekir. Çırçır fabrikalarının çalışma koşulları ile ilgili olarak; 33
1705 sayılı Kanun Tüzükler Pamukların kontrolü (1953) Çırçır-prese fabrikalarının kontrolü (1972) 1999/18 sayılı Tebliğ - kütlü pamuk naklinin önlenmesi 2003/6189 sayılı BKK kütlü pamuklarda kirlenmenin önlenmesi 2001/20 Sayılı Tebliğ - preselenmiş pamukların standardizasyonu 2001/21 Sayılı Tebliğ - ambalajlama 2009/37 Sayılı Tebliğ Tek Balya Sistemi 2012/25 Sayılı Tebliğ Kontrolüne ilişkin tebliği 2012/27 Sayılı Tebliği-- Standardizasyona ilişkin tebliği 34
Çizelge 6. Çırçır-prese Fabrikalarının Hammadde Alımlarında Uyguladıkları Kriterlerin Dağılımları Hammadde Alım Kriterleri Fabrika Sayıları (adet) Fabrika Sayıları (%) Renk 17 17.0 Yabancı madde ve 25 25.0 kirlilik Randıman 38 38.0 Nem 8 8.0 Tohum çeşidi 12 12.0 TOPLAM 100 100.00 (Erkan Özel, 2015) 04.04.2016 35
Çizelge 7. Çırçır-prese Fabrikalarının Pamuk Tasnifinde Önem Verdikleri Kriterlerin Dağılımları Pamuk Tasnif Kriterleri Fabrika Sayıları (adet) Fabrika Sayıları (%) Renk 37 37.00 Yabancı madde ve kirlilik 35 35.00 Nem 15 15.00 Lif özellikleri ve 9 9.00 standardizasyon Tohum çeşidi 4 4.00 TOPLAM 100 100.00 (Erkan Özel, 2015) 04.04.2016 36
Çizelge 8. İplik Fabrikalarının Yerli Pamuktan Şikayet Durumlarının Dağılımları Yerli Pamuktan Şikayet Durumları Fabrika Sayıları (adet) Fabrika Sayıları (%) Yabancı madde şikayeti 6 40.00 Standardizasyon şikayeti 4 26.67 Lif kalite şikayeti 3 20.00 Fiyat yüksek şikayeti 2 13.33 TOPLAM 15 100.00 (Erkan Özel, 2015) 04.04.2016 37
38
Depolama koşullarının yetersizliği, İşletmelerde kurutma ve temizleme sistemleri kurulmalıdır. Islak pamuklarda ise, temizlenme oranı azalmakta, nep oranı artmakta ve çırçırlama sırasında pamukların sistem unsurlarına dolanması ve sürtünmenin artması sonucu yangın çıkabilmektedir. 39
Nemlendirme sistemi, Çeşitlerin tohum kabuğu kalitesi, Çırçır makinesi ayarları önemlidir. Hasat makinesi ile hasat edilen pamukların saw-gin veya Rotobar çırçır makineleri ile çırçırlanmalıdır. 40
Ülkemizde daha çok derece standartları uygulanmakta olup, Renk, Yabancı Madde Hazırlama Durumu (Çırçırlama) dikkate alınmaktadır. Bölgesel Bazda ise Ege Pamuğu, Ege tipi Çukurova tipi olmak üzere 3 tipe ayrılmaktadır. 04.04.2016 41
Türkiye pahalı pamuk üreten ülkelerden birisidir. Ülkemizde iş gücü diğer ülkelere göre pahalıdır. Üretim girdilerinin fiyatları yüksektir. (akaryakıt, gübre, zirai ilaç vb.) 42
Çizelge 9. Pamuğun üretim Maliyeti, Toplam Destekleme Ödemesi ve Kütlü Fiyatları Karşılaştırması Ekonomik göstergeler 2011 2012 2013 2014 2015 A- Türkiye de 1 kg kütlü pamuğun maliyeti (TL) TEBGE verilerine göre TZOB verilerine göre 1.25 1.67 1.40 1.55 1.31 1.74 1.31 1.93 1.30 1.85 B- Kütlü pamuk satış fiyatı (TL/kg) 1.87 1.24 1.35 1.53 1.71 C- Destekleme ödemesi (TL/kg) 0.42 0.46 0.50 0.55 0.65 D- Üreticinin eline geçen (B + C) 2.29 1.70 1.85 2.08 2.36 1 kg kütlü pamukta net üretici karı (D-A) TEBGE üretim maliyeti hesabına göre TZOB üretim maliyeti hesabına göre 1.04 0.62 0.30 0.15 0.54 0.11 0.77 0.15 04.04.2016 43 1.06 0.51
Öneriler Kütlü pamuğun temiz olarak toplatılması sağlanmalıdır (makinalı hasat). Tohum nemi %10 dan düşük olduğunda kütlü hasadına başlanılmalıdır veya nemli pamuklar kurutulduktan sonra depolanmalıdır. Hasat sırasında naylon ip, naylon çuval v.b. imalat ürünleri kullanılmamalıdır. 44
Sabah erken saatlerde çiğ oluşuyor ise; çiğ kalktıktan sonra hasada başlanmalıdır. Hasattan önce yapraklar uygun zamanda döktürülmelidir. Pamuk ekimi, zamanında yapılmalı ve geç ekimlerden kaçınılmalıdır Yetiştirilme devresinde; hastalık, zararlı ve yabancı ot mücadelesi uygun bir şekilde yapılmalıdır. 45
Çeşitlerin tohum kabuğu kalitesi iyileştirilmelidir. Aşırı gübreleme ve sulamadan kaçınılmalıdır. Çırçır makinalarının ayarı iyi yapılmalı ve lif dolanmaları, kırılma, tohum kabuğunu kırma, lifte tohum bırakma gibi istenmeyen durumlar önlenmelidir. Kütlü pamuklar nemli olarak uzun süre depoda bekletilmemelidir. 46
Ülkemizdeki yaklaşık 580 e yakın rollergin işletmelerinin ne kadarında kütlü temizleyici (extractör) olduğu bilinmemektedir. Varolanlarda ise, verimli bir çalışma ile temizlik yapıldığı tartışılabilir. Depo temizliği ve havalandırılmasına özen gösterilmelidir. Preseleme sırasında pamuğa en fazla %8.5 e kadar nem verilmelidir. Ancak uygulamada daha yüksek rakamlara rastlanmıştır. 47
Lif temizleyici (lint cleaner) sistemlerinin bakım ve ayarları mutlaka yapılmalıdır. İşletmeler veya birlikler, kütlü alımlarında, kütlü nemi ve yabancı madde oranına göre değerlendirme yapmalı; temiz ve nemi az olan pamuklara prim verilmelidir. Çırçır işletmeleri, yabancı madde tayininde kullanılan cihazlar temin etmelidir. Çırçırlama ve standardizasyon ile ilgili yönetmelikler gözden geçirilmelidir.
Teşekkürler... 04.04.2016 49