KPSS Türkiye'nin En Çok Satan DERS NOTLARI eğitimbilimleri kim korkar nden
Komisyon EĞİTİM BİLİMLERİ DERS NOTLARI ISBN-978-605-364-275-6 Yayın Yönetmeni: Seda Çelikkaya Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık AŞ. (Ankara-0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bandrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 1. Baskı YAYINEVİ DAĞITIM adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 430 67 50-51 (pbx) tel: +90 312 434 54 08 +90 312 434 54 24 belgeç: +90 312 425 44 60 belgeç: +90 312 431 37 38 gsm: 0506 345 19 36-0541 940 45 45-0533 205 52 30 gsm: 0506 345 19 37-051 434 54 24-0533 205 52 31 e-ileti: pegem@pegem.net e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA p.k. 175 06442 yenişehir-ankara
ÖN SÖZ Değerli Öğretmen Adayları, Eğitim Bilimleri alanında temel ve özgün kaynakların adresi olarak kabul edilen Pegem Akademi Yayınevinin geniş yayın yelpazesine yeni bir ürün daha eklemenin gururunu taşıyoruz. Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları Kim Korkar? serisinin en güçlü ayaklarından biri olan Kim Korkar Eğitim Bilimleri nden ders notu, içerik ve kapsam açısından son derece doyurucu olduğu kadar görsel açıdan da oldukça hareketli ve estetik bir şekilde hazırlandı. Konu ve alt başlıklarının ayırt edici bir şekilde sunulduğunda öğrenmenin daha etkili olacağı ilkesi dikkate alınarak tasarlandı. KPSS kapsamını fazlasıyla barındıran bu ders notlarıyla başarının kaçınılmaz olduğunu biliyor, şu ana kadar atanmış ve görev yapmakta olan binlerce öğrencimiz gibi sizleri de görevlerinizin başında görmeyi diliyoruz. Pegem Akademi Ailesi
KPSS HAKKINDA GENEL BİLGİLER Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS); 1999 yılından itibaren, kamu kurum ve kuruluşlarında görev alacak olan devlet memurlarını belirlemek üzere yapılan sınavların genel adıdır. KPSS; 1999 ve 2000 yılında Devlet Memurluk Sınavı (DMS) adıyla, 2001 yılında Kamu Memurluğu Sınavı (KMS) adıyla ve 2002 yılından itibaren ise Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) adıyla anılmaktadır. KPSS 2006 yılından itibaren ise KPSS/1 ve KPSS/2 adı altında yapılmaktadır. KPSS/1, lisans ve lisansüstü programlarından mezun olanlar ile bu programlardan mezun olabilecek durumda olan kişiler için her yıl yapılmaktadır. KPSS/1 sınavı; 1. KPSS-A sınavı 2. KPSS-B sınavı 3. KPSS-Öğretmenlik sınavı olmak üzere 3 bölümden oluşur. KPSS/2, ortaöğretim okullarından veya ön lisans programlarından mezun olanlar ile mezun olabilecek durumda bulunanlar için iki yılda bir yapılmaktadır. KPSS, doğrudan atama yapacak kamu kurum ve kuruluşları için bir seçme sınavı, giriş sınavı yapacak kamu kurum ve kuruluşları için ise bir eleme sınavıdır. KPSS sonucunda bir kamu kurum veya kuruluşunda çalışmaya hak kazanan devlet memurları kadrolu veya sözleşmeli statüsüyle istihdam edilmektedirler. KPSS A - NEDİR? Kamu kurum ve kuruluşlarındaki müfettiş, uzman, denetmen, kontrolör yardımcılıkları ile kaymakam adaylığı kadroları için yapılan sınavdır. Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik te (A) grubu kadrolar; özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutularak mesleğe alınan personel için ihdas edilmiş kadrolar olarak tanımlanmıştır. A-grubu kadroları tercih edecek adaylar KPSS ye girdikten sonra kurumlarca yapılacak yazılı veya sözlü sınavlarda da başarılı olmalıdır. Kurum sınavları ve aranılan diğer şartlar kurumun sınav ilanında belirtilmektedir. KPSS B - NEDİR? Müfettiş, uzman, denetmen ve kontrolör yardımcılığı ile kaymakam adaylığı kadroları (A grubu kadroları) dışındaki her kadro KPSS-B kadrosudur. Bu çerçevede, memur, mühendis, tekniker, teknisyen, psikolog, hemşire, sağlık memuru, mimar, veteriner vb. tüm kadrolar KPSS-B kadrolardır. Bu tip kadrolar için ilk kez atanacak olan personelin KPSS ye girerek ilan edilecek KPSS Tercih Kılavuzunda yer alan boş kadrolardan kendilerine uygun olanları tercih etmeleri halinde, puanları ve tercihleri doğrultusunda bilgisayar ortamında yerleştirme işlemleri yapılmaktadır. KPSS Hangi Tarihlerde Yapılır? KPSS/1 sınavı her yılın Haziran ayının sonu ile Temmuz ayının başı arasında Cumartesi ve Pazar günleri olmak üzere toplam iki günde yapılmaktadır. KPSS Oturumları Nelerdir? CUMARTESİ PAZAR SABAH Genel Yetenek Genel Kültür Yabancı Dil Hukuk İktisat İşletme Maliye Muhasebe ÖĞLEDEN SONRA Eğitim Bilimleri Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ekonometri İstatistik Kamu Yönetimi Uluslararası İlişkiler Cumartesi sabah yapılan ilk oturum; Genel Kültür - Genel Yetenek konularını içeren 120 sorudan oluşmaktadır. Genel Yetenek - Genel Kültür oturumu için adaylara 120 dakikalık bir süre verilmektedir. Genel Yetenek - Genel Kültür sınavının akabinde yapılacak yabancı dil testi ise 60 sorudan oluşup bu bölüme 60 dakika süre ayrılmıştır. Cumartesi günü yapılan ikinci oturumda ise eğitim bilimleri konularını içeren toplamda 120 soru bulunmaktadır. Cumartesi öğleden sonra yapılacak bu ikinci oturuma 150 dakikalık bir süre ayrılmıştır. KPSS Oturumlarında Uygulanacak Testlerin Kapsamı Nedir? Yaklaşık Ağırlığı Genel Yetenek Yaklaşık Ağırlığı 1) Türkçe % 50 2) Matematik % 50 a) Sözcük bilgisi % 5 a) Sayılarla işlem yapma % 10 b) Dil bilgisi % 10 b) Matematiksel ilişkilerden yararlanma % 10 c) Anlatım özellikleri % 5 c) Problem çözme % 20 d) Okuduğunu anlama % 30 d) Temel geometri bilgilerinden yararlanma % 5 e) Tablo, grafik okuma ve yorumlama % 5 Genel Kültür Yaklaşık Ağırlığı Yaklaşık Ağırlığı 1) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi % 40 3) Temel Yurttaşlık Bilgisi % 15 a) III. Selim den itibaren Türk inkılabını hazırlayan etkenler % 5 a) Hukuk başlangıcı ve genel kamu hukuku, devletler umumi ve özel hukuku b) Ulusal Kurtuluş Savaşı % 10 b) Anayasa % 5 c) Atatürk ilke ve inkılapları % 15 c) İdare % 5 d) Atatürk dönemi: İç olaylar ve dış politika % 10 4) Türkiye ve Dünya ile İlgili Genel ve Güncel Sosyoekonomik Konular 2) Türkiye Coğrafyası % 30 5) Türk Kültür ve Medeniyetleri % 10 a) Türkiye nin fiziki özellikleri % 5 a) Selçuklular ve önceki dönem % 5 b) Türkiye nin beşeri özellikleri % 5 b) Osmanlılar dönemi % 5 c) Türkiye nin ekonomik özellikleri % 20 Eğitim Bilimleri Yaklaşık Ağırlığı % 5 % 5 Yaklaşık Ağırlığı Gelişim Psikolojisi % 10 Program Geliştirme % 10 Öğrenme psikolojisi % 25 Öğretim Metotları % 25 Rehberlik % 15 Ölçme ve Değerlendirme % 15
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ 1 31 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ REHBERLİK 65 101 PROGRAM GELİŞTİRME ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 131 189 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
Bağlanma Kuramları...28 Erikson un Psikososyal Kişilik Gelişim Kuramı...25 Freud un Psikoseksüel Kişilik Kuramı...22 Freud un Psikoanalitik Kişilik Kuramı...21 Kişilik Gelişimi...20 Dil Gelişimi... 18 Ahlak Gelişimi... 29 Psikolojinin Tarihçesi...3 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Gelişim Psikolojisinde Araştırma Modelleri...4 Gelişim Psikolojisinin Temel Kavramları...5 Gelişimi Etkileyen Faktörler...6 Gelişim Psikolojisinin Temel İlkeleri...7 Bireysel Farklılıklar...8 Gelişim Görevleri... 9 Fiziksel Gelişim: Doğum Öncesinden Ergenliğe Kadar... 10 Bruner in Bilişsel Gelişim Kuramı...17 Vygotsky nin Bilişsel Gelişim Kuramı...16 Fiziksel Gelişim: Ergenlik...11 Fiziksel Gelişim: Özet...12 Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri: Somut İşlemler Evresi, Soyut İşlemler...15 Bilişsel Gelişim Temel Kavramlar... 13 Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri: Duyu Devinim Evresi, İşlem Öncesi Evre... 14
Gelişim Psikolojisi 3 PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ Psikoloji, bilim dalı olma özelliğini 19. yüzyılın sonlarından itibaren kazanmaya başlamıştır. 1879 yılında Wilhelm Wundt un ilk psikoloji laboratuvarını kurmasından itibaren, psikolojide farklı birtakım kuram ve yönelimler belirmiştir. Bu akımların özellikleri ve temsilcileri şu şekilde özetlenebilir: Yapısalcılık Temsilcileri: W. Wundt, Titchener İnsan zihni çeşitli bilinç öğelerinden oluşmaktadır. Psikolojinin temel amacı, bilinç denilen bu karmaşık yapıyı çözümlemek, zihnin en yalın öğelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri anlayarak bunları kanunlar şeklinde formüle etmektir. Yöntem olarak içe bakış yöntemini kullanmıştır. İşlevselcilik Temsilcileri: W. James, J. Dewey, R. Angell Davranışın ve zihinsel yaşamın çevreye uyumla ilgili işlevlerinin de incelenmesi gerektiği üzerinde dururlar. Her davranışın bir işlevi ve amacı vardır. Davranışçılık Temsilcileri: Pavlov, J. B. Watson, Guthrie, Thorndike, Skinner Psikolojinin sadece doğrudan gözlenebilen davranışları incelemesi gerektiğini savunur. Davranışı açıklarken içsel süreçleri ve içe bakış yöntemini reddeder. Davranışı sadece uyarıcı, tepki bağı ile açıklar. Öğrenmeyi mekanik süreçlerle açıklar. Onlara göre hayvan ve insan öğrenmesi aynı süreçlerle açıklanabilir. Bilişsel Psikoanalitik İnsancıl (Hümanistik) Nörobiyolojik Temsilcileri: Wertheimer, Koffka, Köhler, Miller, Piaget, Bruner, Ausebel Bilgi işleme modeli bilginin alınması, işlenmesi, depolanması ve geri çağrılmasından sorumlu süreçlerle ilgilenmişlerdir. Gestalt kuramına göre davranış bütüncül bir şekilde ele alınmalıdır. Öğrenmede ve insan davranışlarını açıklamakta dikkat, algı, kodlama, hatırlama gibi bilişsel süreçlerin önemini vurgular. Temsilcileri: S. Freud, E. Erikson İnsan davranışlarının büyük oranda bilinç dışında yer alan yaşantılar tarafından kontrol edildiğini ve davranışın anlaşılabilmesi için bilinç dışının anlaşılması gerektiğini savunur. Temsilcileri: Maslow, Rogers, Combs İnsan, özünde iyi varlıktır. Koşullar olumlu olduğunda bireyler sahip oldukları potansiyeli sonuna kadar kullanabilme yetisine sahiptirler. Her bireyin dünyayı algılama şekli farklıdır (Fenomen). İnsanı anlamak için öncelikle onun dünyaya bakış açısını anlamak gerekir. Temsilcileri: A. Meyer, J.Hebb Sinir sisteminin davranış, duygu ve düşünceleri anlamada önemli rol oynadığını ileri sürer.
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
Öğrenme Psikolojisi Giriş... 33 İnsancıl Yaklaşım... 63 Öğrenme İle İlgili Temel Kavramlar... 34 Bilgiyi İşleme Kuramı... 61 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler...37 Gestalt Yaklaşımı... 59 Bilişsel Yaklaşım...58 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme Sürecinde Öğrenenin Özellikleri... 38 Öğrenme Sürecinde Öğrenme Malzemesinin ve Öğrenme Yönteminin Özellikleri...39 Bilişsel Davranışçı Yaklaşım... 55 Davranışcı Yaklaşım: Genel Özellikler... 40 Edimsel Koşullanma... 47 Tepkisel Koşullanma...41 Bağlaşımcılık Kuramı... 46 Bitişiklik Kuramı: Guthrie...44 Bitişiklik Kuramı: Watson... 45
Öğrenme Psikolojisi 33 EĞİTİM Eðitim Psikoloji Bireyin kendi yaşantısı yoluyla istendik davranış değişikliği oluşturma sürecidir. EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Formal Eğitim Okullarda verilen kasıtlı ve planlı eğitimdir. İnformal Eğitim Gelişigüzel ve kasıtsız olarak yapılan eğitimdir. PSİKOLOJİ Organizmanın davranışları ve bu davranışı ortaya çıkaran süreçleri inceleyen bilim dalıdır. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Bireyin kronolojik yaşıyla onun davranışının türü arasındaki ilişkiyi inceler. Duyu organlarının yaşın ilerlemesine paralel olarak nasıl geliştiği, konuşma gibi oldukça karmaşık önemli bir davranışın hangi yaş aşamalarında ne gibi gelişim basamakları gösterdiği, gelişim psikologlarının üzerinde çalıştığı sorunlarla onun geliştirdiği davranış türleri arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Günümüzde gelişim psikolojisi çocuğun gelişimi ile ilgilendiği kadar, yaşlılık konusuyla da ilgilenir. ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme psikolojisi, genel öğrenme ve öğretme ilkelerinin yanı sıra, farklı özellikler taşıyan bilişsel, psikomotor ve duyuşsal öğrenme için gerekli öğrenme koşulları, kuram ve ilkeler ile öğrenme ürünlerinin öğretimine yönelik yöntem ve ilkeleri inceler. Öğrenme, organizmanın içinde yaşadığı çevreyle kurduğu etkileşimler sonucu, yaşantı kazanma yoluyla davranışlarında meydana gelen bir değişikliktir. Öğrenme en genel anlamıyla, bir davranış değişikliği olarak ele alınır ancak her davranış değişikliği bir öğrenme olarak kabul edilemez. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olması için taşıması gereken bazı koşullar vardır. Bunlar: 1. Davranış değişikliği gözlenebilir, ölçülebilir ve değerlendirilebilir olmalıdır. 2. Davranış değişikliği yaşantılar sonucunda oluşmalıdır. 3. Davranış değişikliği nispeten kalıcı izli olmalıdır. 4. Davranış değişikliği alkol alma, hastalık, yorgunluk gibi durumların etkisiyle ortaya çıkmamalıdır. 5. Davranış değişikliği sadece büyüme sonucunda değil, olgunlaşma ve hazırbulunuşluğun etkisiyle ortaya çıkmalıdır.
34 KPSS Eğitim Bilimleri ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. DAVRANIŞ Organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen, açık ya da örtük her türlü etkinliğidir. DAVRANIŞ TANIM ÖRNEKLER Doğuştan Gelen Davranışlar Geçici Davranışlar Sonradan Kazanılan Davranışlar Kazanılmasına Göre Davranışlar Refleks: Doğuştan getirilen, belli bir uyarıcıya gösterilen, belli, basit ve ani tepkilerdir. İçgüdü: Doğuştan getirilen, türe özgü olan, bir türün bütün üyelerinde bulunan karmaşık davranışlardır. İnsanlarda içgüdü yoktur, annelik, cinsellik, saldırganlık gibi içgüdüsel davranışlar vardır. Alkol, ilaç, uyuşturucu madde, hastalık gibi etkilerle ortaya çıkan ve bu etki ortadan kalktıktan sonra yok olan davranışlardır. Öğrenme ürünü olan davranışlardır. Elin sivri bir cisim battığında hemen geri çekilmesi Ani bir gürültüde irkilme Biber kokusu alan kişinin hapşırması İpek böceğinin koza yapması Örümceğin ağ örmesi Somon balıklarının göç etmesi Bebeğin yüksek ateş nedeniyle huysuzlanması Aç olan kişinin tansiyonunun düşmesi Çok heyecanlanan kişinin konuşurken kekelemesi Çocuğun yap-bozu tamamlaması Kan şekeri düşen kişinin tatlı yemesi Babasının arabasının sesini duyan çocuğun sevinmesi Refleks ve İçgüdü Arasındaki Farklar Refleks Türe özgü değildir (Pek çok canlıda aynı şekilde görülebilir). İçgüdü Türe özgüdür. Uyaranı bellidir. Belirgin bir uyaranı yoktur. Davranış basittir. Davranış karmaşıktır. Ertelenebilir. Ertelenemez. DAVRANIŞ TANIM ÖRNEKLER Bilişsel Davranış Duyuşsal Davranış Psikomotor Davranış Türüne Göre Davranışlar Bireyin zihninde varolan bilgiler ile bireyin algılama, kavrama, düşünme, dikkat etme gibi etkinliklerini içerir. Bireyin korku, tedirginlik, heyecanlanma, mutlu olma gibi olumlu / olumsuz duygularıyla; ilgi, tutum, değer, inanç gibi özelliklerini içerir. Bireyin her türlü fiziksel etkinliklerini içerir. Öğrencinin çarpım tablosunu ezberlemesi Postacının sokak isimlerini bilmesi Kişinin duyduğu şarkıların hangi sanatçılara ait olduğunu bilmesi Çocuğun karanlıktan korkması Öğrencinin matematik dersinde heyecanlanması Kişinin futbol maçlarına ilgi duyması Kişinin basketbol oynaması Bireyin dikiş dikmesi Çocuğun dişlerini fırçalaması
REHBERLİK
Çağdaş Eğitim... 67 Rehberlik Hizmetlerinde Örgüt ve Personel...90 Rehberlik Hizmetlerinde Öğretmen - Öğrenci İlişkileri ve Güncel Konular...94 Okul Düzeyinde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi... 92 Rehberlik... 68 Rehberlik İlkeleri... 70 Rehberliğin Gelişimini Etkileyen Faktörler...71 Rehberliğin Tarihsel Gelişimi...71 Bireyi Tanıma Teknikleri...86 Meslek Seçimi / Gelişimi Kuramları...84 Psikolojik Danışma Kuramları... 83 Eğitim Kademelerine Göre Rehberlik... 82 Problem Alanlarına Göre Rehberlik... 81 REHBERLİK Başlangıçtan Bugüne Rehberlik Anlayışındaki Değişmeler... 72 Rehberlik Modelleri...72 Rehberlik Hizmetleri... 73 Doğrudan Öğrenciye Yönelik Hizmetler... 74 Dolaylı Olarak Öğrenciye Yönelik Hizmetler...76 Temel İşlevlerine Göre Rehberlik...80 Rehberlik Türleri... 78 Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik... 80
Rehberlik 67 ÇAĞDAŞ EĞİTİM Çağdaş eğitim anlayışında amaç, öğrencileri temel alan ve öğrencilerin kendine güvenen, yeteneklerini kullanan, hoşgörülü, öğrenmeyi öğrenen, etkili problem çözme becerilerine sahip, akılcı ve yaratıcı, ulusal ve evrensel değerlere saygılı bireyler olmalarını sağlamaktır. Öğretim Öğrenci Kişilik Hizmetleri Yönetim/Denetim Öğrenciye bilgi-beceri kazandırarak zihinsel güçlerini geliştirme etkinliklerinin tümü Öğrencilerin öğretim faaliyetlerinden en etkili biçimde yararlanabilmeleri ve kendilerini her yönüyle tüm olarak geliştirmeleri için uygun ortam sağlamaya yönelik hizmetlerin tümü Öğretim ve öğrenci kişilik hizmetlerinin iyi bir şekilde yürütülmesi için gerekli personel, araç, gereç vb. sağlama ve programları yürütmekle yükümlü örgüt Sağlık Hizmetleri 1. Sağlıkla ilgili önlemler alma (aşı yapma vb.) 2. Sağlık eğitimi verme (AIDS, kanser, doğum kontrolü vb.) 3. Sağlık kontrolleri ve taramalar yapma 4. Tedavi hizmetleri sağlama Sosyal Yardım Hizmetleri 1. Parasal yardım hizmetleri (burs, kredi vb.) 2. Ek görev-iş bulma 3. Barınma hizmetleri (yurt, pansiyon vb.) 4. Beslenme hizmetleri (yemekhane, kantin vb.) 5. Ulaşım hizmetleri Rehberlik Hizmetleri 1. Psikolojik danışma 2. Oryantasyon 3. Bireyi tanıma 4. Bilgi toplama ve yayma 5. Yöneltme ve yerleştirme 6. İzleme ve değerlendirme 7. Sevk hizmetleri 8. Müşavirlik hizmetleri 9. Araştırma ve değerlendirme hizmetleri 10. Çevre ve veli ile ilişkiler 11. PDR programlarının hazırlanması Özel Eğitim/Özel Yetiştirme Hizmetleri 1. Başarısızlığı giderici yetiştirme çalışmaları 2. Özel ilgi ve yetenekleri geliştirme çalışmaları (gitar, resim kursları vb.) 3. İhtiyaca göre gerekli hazırlık kursları 4. Özel eğitime muhtaç çocuklara yönelik hizmetler (bina, yol düzenleme, sesli kütüphane vb.) Sosyal/Kültürel Hizmetler 1. Boş zaman eğitimi verme 2. Boş zamanları değerlendirme olanakları hazırlama 3. İlgilere göre çeşitli etkinlikleri planlama ve yürütme (spor, sanat, kültür vb.)
68 KPSS Eğitim Bilimleri REHBERLİK Rehberlik, bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel yardım sürecidir. Rehberlik, bireyin kendini anlaması, problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması, kapasitelerini geliştirmesi, çevresine sağlıklı ve dengeli bir uyum yapması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için uzman kişilerce bireye yapılan psikolojik yardımlardır. Rehberlik, bireyin sorunlarını çözmesi ve yaşadığı toplumun özgür ve sorumlu bir üyesi olabilmesi için bireye yardımcı olacak deneyimler kazandırma programıdır. REHBERLİK NEDİR? REHBERLİK NE DEĞİLDİR? Rehberlik bir süreçtir. Rehberlik bireye yardım etme işidir. Rehberlik yardımı bireye dönüktür. Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardımdır. Rehberliğin esası bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, bireye tek yönlü olarak doğrudan doğruya yapılan bir yardım hizmeti değildir. Psikolojik Danışma ve Rehberliğin temelinde, bireye acımak, onu kayırmak, her sıkıntıya düştüğünde ona kol kanat germek gibi bir anlayış yoktur. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, bireyin sadece duygusal yanı ile ilgilenmez. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, akademik bir öğrenme konusu ya da ders değildir. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, bir disiplin görevi değildir, yargılamaz ve ceza vermez. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, her türlü problemi hemen çözebilecek sihirli bir güce sahip değildir. Psikolojik Danışma ve Rehberlikte kullanılan tüm yöntemler ve teknikler amaç değil sadece araçtırlar. Psikolojik Danışma ve Rehberlik, akıl ve öğüt vermek veya kişi karar veremediğinde onun yerine karar vermek değildir.
PROGRAM GELİŞTİRME
Eğitim ve Program Geliştirme İle İlgili Temel Kavramlar...103 Program Geliştirme Modelleri...127 Eğitim Kurumlarının İşlevleri ve Sistem Olarak Eğitim... 104 Öğretimde Planlama...126 Çağdaş Eğitim Programları ve Yeni İlköğretim Programımızın Özellikleri... 124 Programın Geliştirilmesi...124 Programın Değerlendirilmesi... 122 Sınama Durumlarının Belirlenmesi - Programın Denenmesi... 121 PROGRAM GELİŞTİRME Milli Eğitimle İlgili Yasalar... 105 Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri (Bilimsel Dayanakları)...106 Eğitim ve Felsefe...107 Program Geliştirme Tasarım Yaklaşımları...108 Eğitim Durumlarının Belirlenmesi - Düzenlenmesi...118 Programın Ögeleri ve Program Türleri... 109 Belirtke Tablosunun Hazırlanması... 118 Eğitim Programının Özellikleri...110 İçeriğin Belirlenmesi...117 Program Geliştirmenin Planlanması...111 Hedeflerin Belirlenmesi Süreci...113
Program Geliştirme 103 EĞİTİM VE PROGRAM GELİŞTİRME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR EĞİTİM, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişim meydana getirme sürecidir. Tanımda en dikkat çeken unsur istendik davranış değişikliğinin kişinin kendi yaşantısı yoluyla yani diğer bir deyişle YAPARAK - YAŞAYARAK gerçekleşmesidir. Ayrıca unutulmaması gereken bir diğer unsur eğitimin YAŞAM BOYU süren bir süreç olmasıdır. Çünkü eğitim KASITLI KÜLTÜRLENME sürecidir. Örneğin, bir öğretmen adayının fakültede öğretmen davranışlarını kazanması, bir çocuğun ailesinden doğru diş fırçalama becerisi kazanması ya da bir kişinin yeni bir yabancı dil öğrenmesi eğitimin kapsamındadır. Eğitim planlı - programlı olma veya olmama nedenlerine göre formal ve informal olarak ikiye ayrılır. İNFORMAL EĞİTİM: Bir plan ve programa bağlı olmaksızın gerçekleşir. Doğal ortamlarda kendiliğinden gerçekleşir. Eğitim kurumuna gerek duyulmaz. Her yerde her an gerçekleşebilir. Öğreticiler profesyonel değildir. Olumsuz yöndeki davranış değişimlerine de yol açabilir. Örneğin, insanlar yalan söylemek, küfürlü konuşmak, si-gara içmek vb. zararlı alışkanlık ya da olumsuz davranışları informal eğitimle kazanır. Formal eğitim ise informal eğitim aksine eğitimin planlı ve programlı boyutunu oluşturur. Buna göre: FORMAL EĞİTİM: Planlı ve programlıdır. Önceden belirlenmiş yazılı amaçları vardır. Sürecin belli aşamalarında ve sonunda değerlendirme işlemi yapılır. Eğitim uzman kişiler (öğretmenler) tarafından verilir. Olumlu davranışlar kazandırmak esastır. Belli bir mekân ve ortam gereklidir. Bu yüzden okullar ya da belli eğitim merkezlerinde (halk eğitim merkezleri gibi) yapılır. Eğitimde öğretim yöntem-teknikleri ve profesyonel araç-gereçler kullanılır. Eğitimin PLANLI boyutunu kapsayan FORMAL eğitim kendi içinde ÖRGÜN ve YAYGIN eğitim olmak üzere iki alt gruba ayrılır. ÖRGÜN EĞİTİM: Belli bir yaş grubundaki bireylere milli eğitimin amaçlarına göre hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim örgün eğitim sistemini meydana getirir. YAYGIN EĞİTİM: Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş veya örgün eğitim sisteminin herhangi bir kademesinde bulunan ya da bu sistemin herhangi bir basamağından ayrılmış olan kişilere ilgi ve gereksinim duydukları alanlarda yapılan eğitimdir. Halk eğitim merkezlerinde açılan kurslar ve hizmet içi eğitim çalışmaları yaygın eğitim örnekleridir. Öğretim, eğitimin okulda planlı, programlı olarak yürütülen kısmına denir. Yani öğretim eğitimin bir aracıdır. Öğretimin temelinde önceden planlanmış öğretme etkinlikleri yer alır. Öğretim önceden hazırlanmış bir program ile planlı, amaçlı ve kontrollü şekilde öğretme etkinliklerinin uygulanmasıyla gerçekleşir. Eğitim ve öğretim arasındaki ilişki ise şu şekildedir: Eğitim, zaman ve yer yönünden çok boyutlu; öğretim, zaman ve yer yönünden sınırlıdır. Eğitim, her an her yerde oluşabilir; öğretim, planlı ve programlıdır. Eğitim, her türlü bilgi ve deneyimi kapsarken öğretim, sadece önceden belirlenmiş etkinlikleri kapsar. Eğitim, öğrenme ve öğretimi kapsar; öğretim, ise eğitimin alt kategorisidir. Eğitim, genel anlamda temel amaçtır, öğretim, ise genel anlamda eğitimin aracıdır. ÖĞRENME, yaşantılar sonucu gerçekleşen nispeten kalıcı izli davranış değişmesidir. Buna göre öğrenme olabilmesi için mutlaka davranışta gözlenebilir bir değişme olması ve değişimin nispeten süreklilik göstermesi gerekir. ÖĞRETME ise en iyi ve kısa tanımlamasıyla, öğrenmeyi kılavuzlama işidir. Yani öğretmenlerin gerçekleştirdiği öğrenme düzenlemelerine öğretme diyebiliriz. Öğrenme ve öğretme kavramları çoğu kez birlikte ÖĞRENME-ÖĞRETME süreci olarak kullanılır. Bu süreçte öğrenmeye yol açacak düzenlemelerin yapılması ve bunlar sayesinde öğrencilerin yaparak-yaşayarak davranışlarını nispeten kalıcı olacak şekilde değiştirmeleri esastır. Öğrenme öğretme süreci; Öğretim programı, Öğretim hizmeti ve Öğrenci olmak üzere üç temel ögeden oluşur. KÜLTÜRLENME: Kültürler arasında etkileşim sonunda gerçekleşir. Örneğin, köyden kente göç eden insanların bu büyük kentin kültürel ögeleriyle kendi bölgesininin kültürel ögelerini birleştirmesidir. KÜLTÜRLEŞME: Farklı toplumların kültürlerine sahip insanların karşılıklı olarak birbirlerinin kültüründen etkilenmesidir. ZORAKİ KÜLTÜRLENME ise kültürel değerlerin bireye zorla kabul ettirilmesi sürecidir. Örneğin, bir ülkenin o ülkede yaşayan azınlıkların kendi kültürlerini yok sayıp zorla kendi kültürel özelliklerini kabul ettirmesi. Kişilerin gönüllü olarak mesleğinde ilerlemek ve kendilerini geliştirmek amaçlı aldıkları eğitime HALK EĞİTİMİ, kişilerin hizmetteki verim ve etkinliğini artırmak için çalıştığı kurum tarafından zorunlu tutulduğu eğitime ise HİZMET İÇİ EĞİTİM denir.
104 KPSS Eğitim Bilimleri EĞİTİM KURUMLARININ İŞLEVLERİ VE SİSTEM OLARAK EĞİTİM 1. TOPLUMSAL İŞLEV A. EĞİTİM KURUMLARININ TEMEL İŞLEVLERİ Bireyin sosyalleşmesini sağlamak Toplumun kültürel mirasını aktarmak Yenilikçi ve toplumun kültürünü geliştirecek bireyler yetiştirmek Örneğin, öğrenciler eğitim kurumlarından mezun olduklarında yaşadıkları topluma uyum sağlamakta güçlük çekmediğinde okullar toplumsal işlevini yerine getirmiş olur. Bu yüzden programların toplumun yapısı, ihtiyaçları ve beklentilerine uygun olması gerekir. 2. BİREYİ GELİŞTİRME İŞLEVİ Bireyleri ilgi, ihtiyaç ve yetenekleri doğrultusunda geliştirmek Bireyi bir bütün olarak geliştirmek Bireyi bir mesleğe hazırlamak Bireyin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmak Örneğin, bireyin eğitim kurumundan mezun olduğunda, eğitim kurumuna geldiği ana göre bilişsel, duyuşsal ve devinişsel olarak çok daha fazla kazanıma, beceriye bilgiye ve tutuma sahip olması gerekir. 3. SİYASİ İŞLEV 4. EKONOMİK İŞLEV Millet bilinci oluşturma ve mevcut rejimi koruma Bilinçli seçmen yetiştirme Nitelikli lider yetiştirme Demokrasi bilincini geliştirme İş gücü istihdam dengesini gözeterek nitelikli insan gücü yetiştirme Bilinçli tüketici ve üretici yetiştirme GİRDİ İşlem öğesinde kullanılacak her şey EĞİTİM KURUMLARININ GİZİL İŞLEVLERİ 1. Arkadaş edindirme 2. Eş edindirme 3. Statü kazandırma 4. Tanıdık sağlama 5. Suçları önleme 6. İşsizliği önleme 7. İyi bir ebeveyn olma GİRDİ B. SİSTEM OLARAK EĞİTİM 1. AÇIK SİSTEM OLARAK EĞİTİM İŞLEM Öğrenci davranışlarının hedefleri doğrultusunda değiştirilmesi DÖNÜT-DÜZELTME Çıktı sonuçlarına göre girdi ve işlemde yapılan düzenlemeler 2. YARI AÇIK SİSTEM OLARAK EĞİTİM İŞLEM 3. KAPALI SİSTEM OLARAK EĞİTİM ÇIKTI Sürecin sonunda ortaya çıkan ürünler ÇIKTI KAYNAK (İletişimi paylaşan) GİRDİ: Öğrenci, öğretmen, program, bina, donanım, yönetici, veli, hizmetli. İŞLEM: Model, strateji, yöntem, teknik, araç-gereç ve etkinliklerin kullanılması. ÇIKTI: Sınav sonuçları. DÖNÜT-DÜZELTME: Sınav sonuçlarına göre başarının ve başarısızlığın nedenlerinin belirlenmesi. Başarısızlığa yol açan sebeplerin ortadan kaldırılması. EĞİTİM VE İLETİŞİM MESAJ (İÇERİK) KANAL (Yöntem-Teknik) GERİ BİLDİRİM (Dönüt) ALICI (Mesajı alan) Örneğin, eğitim fakültelerinin, ülkenin öğretmen ihtiyaçlarından fazla öğretmen yetiştirmesi ve öğretmen adaylarının işsiz kalması ekonomik işlevin yerine gelmediğinin göstergesidir. GİRDİ İŞLEM
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Öğretim İlkeleri... 133 Öğretim Teknikleri... 174 Öğretim Yöntemleri... 168 Öğretim Model ve Yaklaşımları... 135 Tam Öğrenme Modeli (Bloom)...135 Öğretim Stratejileri...165 Düşünme Biçimleri... 161 Gregorc un Öğrenme Stilleri... 160 Öğretim Durumları Modeli (Gagne)...137 Temel Öğretim Modeli (Glasser)... 138 Etkili Öğretim Modeli (Slavin)...138 Dunn ve Dunn ın Öğrenme Stilleri... 159 Kolb un Öğrenme Stilleri...158 Öğrenme Stratejileri ve Stilleri... 157 Kavram Öğretimi...149 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner)...139 Yapılandırmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt)...140 İş birlikli Öğrenme Modeli (J. Dewey, Vygotsky)... 141 İnternet Tabanlı Öğrenme Modeli... 148 Yaşam Boyu Öğrenme Modeli... 148 Kuantum Öğrenme Modeli... 147 Uzaktan Eğitim Modeli... 147 Proje Temelli Öğrenme Modeli (J. Dewey, Bruner, Kilpatrick)...146 Basamaklı Öğrenme Modeli...143 Okulda Öğrenme Modeli...144 5 E Modeli...144 Beyin Temelli Öğrenme Modeli (Caine ve Caine)...145 Etkin (Aktif) Öğrenme Modeli...145 Probleme Dayalı Öğrenme Modeli (J. Dewey)... 146
Öğretim Yöntem ve Teknikleri 133 ÖĞRETİM YÖNTEM ve TEKNİKLERİ Eğitim alanındaki bilimsel çalışmalarla doğruluğu kabul edilmiş, eğitim-öğretim etkinliklerinin düzenlenmesinde hedeflere ulaşmada öğretmene yol gösteren ilkelerdir. Her yaş ve düzey için geçerli olan öğretim ilkeleri, davranış değiştirme sürecini rastgele olmaktan çıkarır. ÖĞRETİM İLKELERİ Öğrenciye Görelik (Düzeye Uygunluk) Eğitim-öğretim etkinliklerinin merkezinde öğrenci olmalıdır, düşüncesine dayanan bu ilke diğer ilkelerin de temelini oluşturur. Öğrencinin ilgi, ihtiyaç, yetenek, hazır bulunuşluk ve özellikle gelişim düzeyleri öğretimin şeklini belirler. Örneğin, ilköğretim sınıflarına yönelik düzenlenen öğretim süreçlerinde, daha çok eğitsel oyunların kullanılması, kullanılan araç-gereçlerde daha çok canlı renklerin tercih edilmesi, öğretimin öğrenci özelliklerine göre yapıldığını göstermektedir. Somuttan Soyuta Çocukların zihinsel gelişimleri somuttan soyuta gerçekleştiği için somut içeriğin öğrenilmesi soyut içeriğe göre daha kolay olmaktadır. Bu yüzden eğitimde somut eşya, olay ve varlıklardan faydalanarak konulara başlamalı, daha sonra soyut kavramlara geçilmelidir. Bu ilke, ilköğretim kademesi için çok önemlidir. Örneğin, ilkokulda çocuklara önce nesnelerle, sonra rakamlarla ve daha sonra zihinden matematiksel işlem yaptırılması bu ilkeyle ilgilidir. Bilinenden Bilinmeyene Çocuk, bilgiyi önceki bilgileriyle ilişkilendirdiğinde öğrenme daha nitelikli olur. Bu yüzden öğretime başlarken öğrencinin mevcut bilgi ve yaşantılarından hareket edilmelidir. Örneğin, dört işlemle problem çözme becerilerinin kazandırılmasına yönelik bir öğretim süreci, öğrencinin daha önceden bildiği toplama-çıkarma-bölme ve çarpma işlemlerine dayalı olmalıdır. Yaşama Yakınlık (Hayatilik) Okulda öğrenciye öğretim ortamı hazırlanırken hayatta karşılaşabileceği durumlara yer verilmelidir. Öğrenci, bu sayede okulda öğrendiklerini yaşama aktarabilir. Örneğin, öğretmenlerin, dersin giriş bölümünde öğrenileceklerin önemine ve nerede kullanılacağına ilişkin açıklamalarıyla öğrencileri güdülemeye dönük davranışları, bu öğretim ilkesi kapsamında yer alır. Yakından Uzağa Çocuk, küçük yaşlardan itibaren yakın çevresiyle etkileşim içerisindedir. Dolayısıyla yakın çevresini daha iyi anlayabilmektedir. Bu yüzden örnekler çocuğun yakın çevresinden verildiğinde öğrenmeler daha kalıcı ve anlamlı olur. Örneğin, yönetim konusu işlenirken mahalle - köy - ilçe - il ve ülke yönetimi sırasıyla gidilmesi bu ilkeyle ilgilidir. Basitten Karmaşığa (Kolaydan Zora) Öğretim etkinliklerinde konular kolaydan başlayarak aşamalı olarak zorlaştırılmalıdır. Bu şekilde hem öğrenme kolaylaşır hem de öğrencinin öz güveni artar. Örneğin, denklem problemlerinin çözümünde öğrenci sırasıyla, bir bilinmeyenli, iki bilinmeyenli ve üç bilinmeyenli denklem problemlerinin çözümünü öğrenir.
134 KPSS Eğitim Bilimleri ÖĞRETİM İLKELERİ (devamı) Temel Kavramlar Yaparak - Yaşayarak Öğrenme Öğrenme, bireyin kendi yaşantısı yoluyla gerçekleştiğinde daha kalıcı olacağından birey öğrenme sürecinde pasif değil, aktif olmalıdır. Bu şekilde birey, öğretme sürecinde daha da istekli olur. Zaman sabit tutulduğunda insanlar; Okuduklarınının % 10 unu, İşittiklerinin % 20 sini, Gördüklerinin % 30 unu, Görüp + işittiklerinin % 50 sini, Görüp + işittikleri + söylediklerinin % 70 ini, Yapıp + söylediklerinin % 90 ını anlamaktadır. Özellikle ilköğretim düzeyindeki öğrenciler ve bilişsel öğrenmeler için en etkili ve verimli öğrenme yolu yaparak yaşayarak öğrenmedir. Bütünlük Öğrencinin bir yönünün tek başına değil, tüm yönlerinin (bilişsel, duyuşsal ve psikomotor) birlikte geliştirilmesi gerekir. Bunu sağlamak için de farklı konulardaki içeriğin birbirini destekleyecek şekilde sunulması faydalı olacaktır. Örneğin, sadece düzenlenmiş bazı bilgileri öğretme üzerine yapılandırılmış, sosyal ve paylaşma duygularının gelişmesi adına etkinliklere yer verilmemiş bir öğretim sürecinde öğrenci bilgileri öğrenmiş olabilir ancak sosyalleşmemiş ve paylaşma duyguları gelişmemiş bir birey olarak süreci tamamlayabilir. Açıklık Öğretim etkinliklerinde kullanılan içeriğin (kavram, kelime, konu vs.) öğrencinin anlayabileceği kadar açık ve net olması gerekir. Ayrıca, öğretim etkinliklerinde kullanılacak yöntem ve teknikler, öğrencinin ne kadar çok duyu organını etkilerse öğretimin kalitesi de o oranda artar. Örneğin, iç organlar konusu işlenirken iç organları gösteren insan maketlerinden faydalanılması bu ilkeyle ilgilidir. Güncellik (Aktüalite) Öğretim etkinliklerinde içerik, güncel gerçeklerle ilişkilendirilerek öğrenciye sunulmalıdır. Bu şekilde öğrencinin yakın çevresindeki, ülkesindeki ve dünyadaki olaylara ilgi duyması da sağlanabilir. Örneğin, Çanakkale Savaşı konusunun mart ayında işlenmesi güncellik ilkesi ile ilgilidir. Ekonomiklik Öğretimin amaçlara en az zaman, para ve emek harcanarak ulaşılacak şekilde planlanması gerekir. İyi bir planlama ile hem öğretim kolay gerçekleşir hem de israf önlenmiş olur. YAKLAŞIM Öğretimin örgütlenmesinde temele alınan felsefeyi ya da merkeze alınan ögeyi ifade eden bakış açısıdır. Örneğin, Tam Öğrenme, Yaşam Boyu Öğrenme, Yapılandırmacılık... STRATEJİ Hedeflere ulaşmak amacıyla, kullanılacak yöntem, teknik, araç ve gereçlerin belirlenmesine yön veren genel yoldur. Örneğin, Sunuş Stratejisi, Buluş Stratejisi, Araştırma-İnceleme... YÖNTEM Bir konuyu öğrenmek ya da öğretmek için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yoldur. Örneğin, Anlatım, Tartışma, Örnek olay... TEKNİK Bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür. Örneğin, Soru-cevap, Beyin fırtınası...
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ...265 Betimsel Araştırma...265 İlişkisel Araştırma...265 Deneysel Araştırma...265 Tarama Araştırması...265 Nedensel Karşılaştırma Araştırması...265 Kesitsel Araştırma...265 Meta Analiz Araştırması...265 ÖLÇME SONUÇLARI ÜZERİNDE İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER...243 İstatistiksel Temel Kavramlar...243 Merkezi Eğilim (Vasat, Yığılma) Ölçüleri...243 Merkezi Dağılım (Değişim, Yayılma) Ölçüleri...250 Normal Dağılım...254 Madde İstatistikleri...259 ÖLÇMENİN TEMEL KAVRAMLARI... 191 Değişken... 191 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME... 193 Ölçüm... 194 Ölçme Kuralı... 194 Ölçüt... 194 Değerlendirme... 195 Ölçek... 197 ÖĞRETİM SÜRECİNDE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI VE EĞİTİMDE DAVRANIŞLARIN AŞAMALI OLARAK SINIFLANDIRILMASI...223 Eğitimde Davranışların Ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Araçları...223 Testlerin Sınıflandırılması...224 Bilişsel Alandaki Davranışların Ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Araçları...225 Duyuşsal Alandaki Davranışların Ölçülmesinde Kullanılan Araçlar...230 Psikomotor Alandaki Davranışların Ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Araçları...230 Tamamlayıcı (Süreç Temelli) Değerlendirme Yaklaşımları ve Alternatif Değerlendirme Araçları...231 ÖLÇMEDE HATA VE ÖLÇME ARAÇLARINDA ARANAN NİTELİKLER...205 Ölçmede Hata...205 Korelasyon (İlişki)...208 Güvenirlik...211 Geçerlik...216 Kullanışlık...221
Ölçme ve Değerlendirme 191 1. BÖLÜM ÖLÇMENİN TEMEL KAVRAMLARI Neden Ölçme Yaparız? Ölçme yapmanın en önemli gerekçesi, gelecekte karşılaşılacak zorlukların önlemini önceden alabilmektir. Eğer uygun zamanda ölçme yapılmaz ise iş işten geçmiş olacak ve zorluklarla karşı karşıya kalınması kaçınılmaz bir durum olacaktır. Zamanında yapılan ölçme önceden zorluklara karşı önlem almayı sağlayıp sonraki süreçte meydana gelebilecek problemleri önleyecektir. Örnek: Gün boyu kent merkezinde gezip dolaşacak olan Kemal önceki gün hava durumuna bakmadan o anki havadaki serinliği dikkate alarak kazak giymiş ancak sonraki gün hava sıcak olduğundan terleyip bunalmıştır. Burada Kemal in ölçme yapmaması yani hava durumuna bakmaması gün boyu terleyip bunalmasına neden olmuştur. Eğer hava durumuna bakıp ölçme yapsaydı havanın sonraki gün sıcak olacağını öğrenip daha ince giyinecek, terleyip bunalma durumuyla karşı karşıya kalmayacaktı. Eğitimde Ölçme Yapmanın Gerekleri Eğitim, amaçlanan hedefler doğrultusunda öğrenciye kazandırılmak istenen hedef davranışları kazandırmak, istenmeyen davranışları ortadan kaldırmak için yapılır. Eğitimde ölçme yapmanın gayesi ise öğrencinin dersteki, programdaki, konu veya ünitelerdeki hedeflerin ne kadarını kazandığını belirlemektir. Eğer eğitimde ölçme yapılmasaydı sonraki hedef davranışları kazanmak için bu hedef davranışların ön koşulu olan hedef davranışların öğrencide bulunmaması durumunda öğrenci sonraki hedef davranışlara ulaşamaz ve sorunlarla karşılaşırdı. Bu nedenle bir programın, bir dersin ya da bir konunun başında ölçme yapılıp programdaki, dersteki, konudaki hedeflere ulaşabilecek ön koşula sahip öğrenciler seçilerek programda, derste ya da konuda karşılaşılacak sorunların önlemi önceden alınmış olur. Eğitimde ölçme, girdilerde, süreçte ve çıktılarda yapılır. Örnek: Ülkemizde yapılan LYS sınavı ile üniversitedeki hedeflere ulaşılabilecek ön koşul hedef davranışlara sahip öğrenciler seçilerek öğrencinin üniversite programındaki hedeflere ulaşması sağlanır. Eğer LYS yapılmayıp üniversite programına rastgele öğrenci alınsa idi öğrenciler üniversitedeki hedef davranışları kazanamayıp sorunlarla karşılaşırlardı. Görüldüğü gibi doğru zamanda yapılan ölçme sonra meydana gelecek sorunların önlemini almayı sağlayacaktır. Bu durum, eğitimde girdilerde, süreçte ve çıktılarda ölçme yapmayı gerekli kılmaktadır. Ancak ölçme yapıldığında doğru kararlar verilerek isabetli değerlendirmeler yapılır. Neden Sürekli Olarak Ölçme Yapılır? Sürekli ölçme yapmanın nedeni, özelliğin zaman içinde değişime uğramasıdır. Eğer özelliğin zaman içinde miktarında değişme olmasaydı (özellik sabit olsaydı) sürekli ölçme yapmak yerine bir kez ölçme yapılırdı. Bir daha ölçme yapmaya gerek kalmazdı. Örnek: Ağaç diken bir çiftçi, ağacın boyunu yıldan yıla ölçmektedir. Çünkü ağacın boyunda değişme olmaktadır. Eğer bir çubuğun uzunluğu ölçülecek olsaydı her yıl ölçme yerine bir kez ölçme yapmak yeterli olurdu. Eğitimde öğrenme öğretme sürecinde öğrencinin sahip olduğu hedef miktarı zaman içinde değişeceğinden sürekli olarak konu ve ünite sonlarında ölçme yapılır. O halde "Neden sürekli ölçme yapılır?" sorusunun yanıtı değişme olduğundandır. "Neler sürekli olarak ölçülür?" sorusunun yanıtı ise değişkenlerdir. Sabit: Zamandan zamana, mekandan mekana kişiden kişiye, nesneden nesneye farklılık göstermeyen özelliktir. Örnek: Bir cetvelin uzunluğu, sayısı, e sayısı, insanların tamamının kalbinin olması sabittir. Değişken (Özellik): Birimden birime farklılık gösteren özelliklere değişken denir. Değişken; zamandan zamana, mekandan mekana, kişiden kişiye, nesneden nesneye farklılık gösteren özelliklere sahiptir. Örnek: Boy, kilo, tutum, zekâ, yetenek, ilgi vb. özellikler kişiden kişiye farklılık gösterir. Hava sıcaklığı zamandan zamana, mekandan mekana farklılık gösterdiği için değişkendir. Sigara içip içmeme durumu, cinsiyet, göz rengi, meslek, memleket, branş vb. özellikler kişiden kişiye farklılık gösterdiği için değişkendir.
192 KPSS Eğitim Bilimleri Değişken Türleri 1. Nitel Değişken 2. Nicel Değişken 3. Sürekli Değişken Betimsel bir özelliktir. Azlık, çokluk (miktar) belirtmez. Bir nesnenin ya da bireyin sahip olduğu özelliğin sınıflandırılabilir olmasıdır. Örnekler Ali sigara içiyor. Eda sarı saçlı. Fatma evli. Mehmet Kayserili. Yeliz siyah saçlıdır. Ayşe İngilizce konuşamıyor. Kadir in bölümü fen bilgisi vb. Örnekler incelendiğinde bireyin sahip olduğu özelliklerin azlık-çokluk belirtmediği, sınıflama ifade ettiği görülecektir. Sayısal bir özelliktir. Azlık-çokluk (miktar) belirtir. Bir nesnenin ya da bireyin sahip olduğu özelliğin düzeyinin sayısal olarak belirtilmesidir. Örnekler Ayşe KPSS den 90 puan aldı. (Başarı) Ali nin boyu 180 cm dir. (Boy) Hava sıcaklığı 24 o C dir. (Sıcaklık) Otoparkta 20 adet araba var. (Araba sayısı) Yolun eğimi 45 derecedir. (Eğim) Örnekler incelendiğinde özelliklerin azlık, çokluk (miktar) belirttiği görülecektir. İki birim arasında sonsuz değer alan değişkendir. Hem tam sayı ile hem de ondalıklı sayılarla ifade edilen değişkendir. Örnekler Uzunluk özelliği cetvelle ölçülür. Cetvel üzerindeki birimlerin arası uzunluk olarak tanımlanabilir. Örneğin, "Kitabın uzunluğu 25,6 cm dir." ifadesinde uzunluk birimler arası ondalıklı ifade edilebildiği için sürekli değişkendir. Diğer yandan "Bahçenin yüz ölçümü 90,5 metre karedir." ifadesinde yüz ölçümü sürekli değişkendir. "Yeliz KPSS den 87,6 puan aldı." ifadesinde Yeliz'in başarısı sürekli değişkendir. Zaman, sıcaklık, tutum, zekâ, yetenek başarı, kütle, yüz ölçümü vb. özellikler sürekli değişkendir. Bu değişkende birimler arası boşluk yoktur. Birimler arası doludur ve birimler arası her nokta tanımlıdır. 4. Süreksiz Değişken 5. Bağımlı Değişken 6. Bağımsız Değişken İki birim arasında değer almayan değişkendir. Ondalıklı ifade edilemez sadece tam sayı ile ifade edilir. Örnekler Aile 8 kişiliktir, ifadesinde ailenin mevcudu için mesela 7,5 kişilik olduğu söylenemeyeceğinden süreksiz değişkendir. Ayşe KPSS de birinci oldu, ifadesinde Ayşe nin başarı sırası için mesela 1,5. olduğu söylenemeyeceğinden süreksiz değişkendir. Cinsiyet, meslek, memleket, sigara içip içmeme durumu, sınıf mevcudu vb. betimsel özellikler süreksiz değişkendir. İki özellik arasındaki etkileşim sürecinde etkilenen değişken, bağımlı değişkendir. Bağımlı değişken, bir etken özelliğin meydana getirdiği sonuç ya da değişimdir. İki özellik arasındaki etkileşim sürecinde etkileyen yani neden olan değişken bağımsız değişkendir. Bağımsız değişken etkisi araştırılan değişkendir. Örnekler İlacın kanser hastalığına etkisinin araştırılmasında kanser hastalığını etkileyen faktör ilaç olduğundan araştırmanın bağımsız değişkeni ilaçtır. Araştırmada ilaçtan etkilenen faktör olan kanser hastalığı bağımlı değişkendir. Öğrencinin tutumunun başarısına yönelik etkisinin araştırılmasında etkileyen faktör öğrenci tutumu bağımsız, etkilenen faktör olan başarı bağımlı değişkendir. Gübrenin verime yönelik etkisinin araştırılmasında etkileyen faktör gübre bağımsız, etkilenen faktör verim bağımlı değişkendir.