OKULÖNCESĠ EĞĠTĠMDE UYGULANAN PROGRAMLAR Okulöncesi dönem çocuklarının eğitimlerine yönelik farklı eğitim programları uygulanmaktadır. Bu programlar hedef aldığı kişilere ve odaklandığı gelişim alanlarına göre dört grupta toplanır: 1. Çocuk merkezli okulöncesi eğitim programı 2. Bilgi beceri merkezli okulöncesi eğitim programı 3. Aile merkezli program 4. Aile / çocuk merkezli okulöncesi eğitim programı 1. Çocuk Merkezli Okulöncesi Eğitim Programı Temelini Frobel in attığı klasik okulöncesi eğitim programıdır. Programın amacı, çocuğun tüm yönlerden gelişimini sağlamaktır. Programın hedef kitlesi 3-6 yaş arası çocuklardır. Çocuklara gerekli eğitimin verildiği yer yuva ve anaokuludur. Aracı, serbest ve planlı oyundur. Eğitici ise anaokulu öğretmenidir. Bu programda ailenin yeri önemli görülmekle birlikte, kutlama vb. etkinlikler dışında aile programın dışında tutulur. 2. Bilgi beceri merkezli okulöncesi eğitim programı Programın amacı, özellikle sosyal kültürel açıdan dezavantajlı çocukların, eksik olan beceri ve yetkilerini tamamlamaları olanak sağlamaktır. bu programda 3-6 yaş çocuğunu hedef alır eğitim yuva ve Anaokulu gibi durumlarda verilir. Eğiticiler anaokulu öğretmeni ve yardımcı özel eğitim uzmanlarıdır. Araç ise planlı oyundur. Sosyo kültürel açıdan dezavantajlı çocukların daha çok dil gelişimi ve matematiksel kavram gelişimi yönünden yetersiz olabilecekleri düşüncesinden hareketle, bu yönde bir eğitime odaklanır. Hedef kitlesi çocuklar olan bu programda da aileler programın dışında tutulur. Bu bölgelerde ailelerin sosyo ekonomik düzeylerinin düşük olması, çocuk gelişimi ve eğitimi konularında yeterli olmaları, çocukların geleneksel eğitim anlayışına göre yetiştirmelerine neden olmaktadır. Program ailelerin soyutlanması nedeniyle eleştirilmektedir. 3. Aile Merkezli Program Çocuk merkezli ve bilgi beceri merkezli okulöncesi eğitim programlarının aileyi dışarıda tutmasının eleştirilmesi sonrası, anne baba eğitim programlarının önerilmesine neden olmuştur. Ülkemizde hızlı nüfus artışı, altyapı, finansman yetersizliği vb. nedenlerle okulöncesi eğitim yeterince yaygınlaşamamış ve hizmet geniş kitlelere ulaşamamıştır. Ülkemizde ve dünyada okulöncesi eğitimin yaygınlaşamamasından dolayı, birçok ülkede Evde Hizmet ve Anne Baba Eğitimi çalışmaları başlatılmıştır. Evde Hizmet modelinde sağlık uzmanı hemşire ve okulöncesi eğitim uzmanı belli zamanlarda evlere giderek anneleri çocuk gelişimi konusunda eğiterek bazı önerilerde bulunmaktadır. Anne Baba Eğitimi modelinde ise evde ya da bir merkezde veya kitle iletişim araçlarıyla anne-baba eğitimi yapılmaktadır. 4. Aile/Çocuk Merkezli Okulöncesi Eğitim Programı Yukarıda yer alan üç programın eleştirileri ve değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu programın amacı, çocuk aile etkileşimini pekiştirmek ve çocuğa ailesi, ailesine de çocuk yolu ile ulaşabilmektir. Aile ve çocuğu doğum öncesinden (anne-baba olmaya hazırlık) ele alır ve ilkokula uyum sağlayıncaya kadar devam eder. Uzun dönemli olduğundan, eğitim mekanları olarak ev, yuva, kreş, anaokulu, ana çocuk merkezleri gezici yuva ve anaokulları kullanılır. Programda araç, aile ve çocuğu aynı ilgi çevresinde toplayacak oyun dur. Programın temel ilkesi, ailenin ve çocuğun sosyo-kültürel özelliklerine ve bu özelliklerin neden olduğu eğitim gereksinimlerine yönelik programlar hazırlamaktır. OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠMDE AĠLE KATILIMI Bireylerin başarısında okul- öğretmen ve aile iş birliğinin etkisi tartışılmaz bir gerçektir. Bu anlamda aile katılımının sağlanması oldukça önemlidir. Çocuklar doğdukları günden başlayarak inançlarını,
tutumlarını ve davranışlarını şekillendiren bir aile ortamında yaşamaya başlarlar. Okul öncesi dönemde, büyüme ve gelişmenin her aşamasında çocuğu korumak, yetiştirmek, çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak, yaşam koşullarını iyileştirmek, gelişmesi için olanaklar sağlamak, ailenin olduğu kadar, yakın çevresinin, eğitim kurumlarının ve üyesi olduğu toplumun da görevidir. Aileler, çocukların günlük aktivitelerine katıldıkları zaman her iki taraf için de faydalı olur. Çocukların diğer çocuklarla etkileşimleri ve yardımlaşmaları sayesinde öğrenme etkinlikleri ve beceri kazanmaları kolaylaşır. Aileler çocukları ile daha iyi ilişki kurarak çocuklarının sosyal duygusal gelişimlerine katkıda bulunurlar. Okul öncesi eğitim kurumları günümüz toplumlarında çocuğun giderek artan güvenli oyun alanı ve yaşıtları ile birlikte bulunma ihtiyaçlarına cevap verebilmek açısından önemli bir görevi yerine getirmektedirler. Ayrıca sayıları gün geçtikçe artan çalışan kadınların, evden uzak bulundukları süre içinde çocuklarını güvenle bırakabilecekleri bir kuruma duydukları ihtiyaç okul öncesi eğitim kurumlarının temel kurulma nedenleri arasında yer almaktadır. Okul öncesi eğitim kurumları anne babaya çocuğunun eğitiminde kurumla birlikte olma olanağı sağlar. Ayrıca bu kurumlar aynı duygularla dolu ailelerin bir araya getirilebildiği ve çocuklarının eğitim sorunlarını birlikte çözmeye çalıştıkları yerlerdir. Okul öncesi eğitimde aile katılımının hedefi, eğitimde devamlılığı ve bütünlüğü sağlamaktır. Okulda verilen eğitimin evde, evde verilen eğitimin okulda desteklenmesi, bir devamlılığın söz konusu olması ve bu sayede hem okulda hem de evde çocuğun istendik davranış değişikliklerine güvenli ve kontrollü bir biçimde ulaşması ana amaçtır. Öğretmenlerin ve ebeveynlerin okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanan aile katılımı çalışmalarına yönelik görüşlerinin incelediği araştırmalarda; öğretmenler ve ebeveynler aile katılımının önemli olduğu konusunda birleşmişlerdir. Öğretmenler, çoğunlukla ebeveynlerin sınıfta etkinlik uygulaması şeklinde aile katılımı çalışmaları yaptıklarını belirtmişlerdir. Ebeveynler ise aile katılımına yönelik çalışmaların çeşitlendirilmesini istemişlerdir. Aile katılımı; okul öncesi eğitim kurumlarının etkili olabilmesi, belirlenen amaç ve kazanımların gerçekleşmesi, okul öncesi eğitim kurumlarında kazanılan davranışların pekiştirilmesi için gereklidir. Aile katılımı ayrıca; okul ve ev arasındaki yaşantı zincirinin oluşturulmasını, evin çocuk için uyarıcı bir ortam haline getirilebilmesini, anne babaların olumlu tutum ve davranışlar geliştirebilmelerini de sağlar. Aile katılımı çalışmaları; anne babaların çocukları ile olumlu bir iletişim kurabilmelerini de desteklemektedir. Aile katılımı kavramı; çocuğun gelişimi hakkında anne-babaları bilgilendirme, çocukları için etkili değişim etmeni olarak anne-baba öğretmenliği, anne babalara duygusal destek sağlama, çocuklarına öğretmenlik ve rehberlik yapabilmeleri için anne-babaların eğitimi, çocuk hakkında anne-baba ve öğretmen arasında karşılıklı bilgi değiş tokuşu, öğretmen ve anne baba aktivitelerini içeren ortak programlar planlama, anne babalara toplumsal hizmetlerden yararlanmaları için yardımcı olma unsurlarını içermesi gerekir. Çocuklara kalıcı ve olumlu davranışlar kazandırabilmek için, okulda verilen eğitim evde de devam etmelidir. Bu nedenle aileler eğitimin dışında bırakılmamalı, ailelerle birlikte çalışmak için fırsat yaratılmalıdır. Okulöncesi eğitimde aile katılımı ile varılmak istenilen nokta, eğitimde devamlılığı ve bütünlüğü sağlamaktır. Okulda verilen eğitimin evde, evde verilen eğitimin okulda desteklenmesi, bu sayede hem okulda hem de evde çocukta istendik davranış değişiklerinin güvenli ve kontrollü bir biçimde sağlanması, aile katılımında ana amaçtır. Aile katılımının diğer amaçları ise; anne-babaya eğitim vererek, çocuğunun eğitimine destek olmasını sağlamak, eğitimi daha etkili hale getirmek. Aile içinde ve okul yapısında yeni düzenlemeler yapmak. Çocuğun tüm gelişimine katkıda bulunmak ve bu konuda aileyi desteklemek. Çocuktaki olumlu değişikliklerin sürekliliğini sağlamak. Sorunları önlemek ve ailelere alternatif disiplin yöntemleri sunmak. Anne-babaların kendi ilgi, yetenek ve becerilerinin farkına varmalarına yardımcı olmak. Aileyi kurumda uygulanan eğitim programı ve çocuğun ev ortamında kazanabileceği deneyimler hakkında bilgilendirmek şeklinde sıralanabilir. Tüm bu amaçlara ulaşıldığında, aileler hem çocuklarının eğitimlerine katılıp, onların gelişimine katkıda bulunacaklar, hem de çocuklarının hayatlarında ne kadar önemli bir yere sahip olduklarının farkına 2
varacaklardır. Bu nedenle, okulöncesi eğitimde aile katılımının amaçları çok iyi belirlenmeli, mümkün olduğu kadar ailelerin çocuklarının eğitimine katılımları sağlanmalıdır. Aile katılımı anlayışının temel felsefesi aile yaşamını güçlendirmek yoluyla çocuğun gelişmesine katkıda bulunmaktır. Anne-babaya eğitim vererek ailenin okulöncesi eğitimine destek olabilmesini sağlayarak, çocukların en iyi şekilde büyüme ve gelişmelerine yardımcı olmak ve daha sonraki dönemlerdeki okul başarısını olumsuz yönde etkileyebilecek etkenleri azaltmak önemli amaçları arasındadır. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Aile Katılım Etkinlikleri Başarılı bir aile katılımı gerçekleştirebilmek için izlenecek çok çeşitli etkinlikler bulunmaktadır. Bu etkinliklerin her biri farklı yerlerde, farklı materyal ve kaynak gerektiren ve farklı sonuçlara yol açan çalışmalardır. Çocuğun Okula Getirilisi ve Okuldan Alınması Çocuk okula anne, baba veya yakını tarafından getirilir, okul çıkısında aynı şekilde alınır. Bu saatlerin esas amacı, çocuğu sıcak bir ilgiyle karşılamak ve uğurlamak olduğu unutulmamalıdır. Öğretmen, aileler çocuklarını okula bırakırken veya okuldan alırken onlarla karşılaşmaya ve selamlaşmaya özen göstermelidir. Veli Toplantıları Okulun işleyişi ve yapısı, eğitim programlarının tanıtılması, okuldaki etkinliklerin duyurulması, bu etkinliklere ailelerin katılımlarının sağlanması gibi konuları içeren grup toplantılarıdır. Okulun amaçlarını ve etkinliklerini açıklamak, kurulacak işbirliği ile ilgili görüşleri paylaşmak üzere ailelerle yapılacak toplantı, başlangıçta olumlu bir ilişkinin temellerini atmak için gereklidir. Bu toplantıların amacı, aile ve okul arasındaki bilgi alışverişini sağlamak, aileler ile iletişim kurmak, şikâyet ve problemleri birlikte çözümlemektir. Resmi ve özel okullarda, okul-aile ve öğretmenler arasında işbirliğini sağlamak, velileri öğrencilerin gelişim dönemleri hakkında bilgilendirmek, okula destek olmalarını sağlamak ve etkin bir şekilde eğitim hizmetlerine katmak üzere bir eğitim-öğretim yılında en az iki kez olmak üzere okul idaresinin ihtiyaç duyduğu zamanlarda veli toplantıları yapılmalıdır. Toplantılar sırasında öğretmen, anne-babaları konuşmaları için yönlendirmeli ve çocuklar arasında karşılaştırma yapmaktan kaçınmalıdır. Eğer ortada çocukla ilgili bir problem varsa, gerçekçi bir şekilde yaklaşılmalı ve öğretmen, anne-babayı iş birliği yapmaya davet etmelidir. Anlaşmazlık durumunda tartışmadan kaçınılmalı ve hemen toplantıya ara verilmelidir. Bireysel Görüşmeler Çocuk okula devam ederken çocuğun sorunlarını çözümlemek üzere yapılan ya da anne babaya çocuğun okuldaki durumu, gelişimi ve eğitimi hakkında bilgi vermeyi amaçlayan görüşmelerdir. Bununla birlikte bireysel görüşmelerin amacı, programın aile üzerindeki etkisini öğrenmek ve aileyi daha iyi anlamak, çocuk hakkında daha çok şey öğrenmek ve aileyi programı desteklemesi için teşvik etmektir (Cömert ve Güleç, 2004). Bireysel görüşmeler düzenleyerek anne baba ve çocuğun problemlerini tartışmak ve çözümlemek mümkün olabilir. Anne ve babalar grupla yapılan toplantılarda çocuklarıyla ilgili problemi rahatça paylaşamayabilirler. Bireysel görüşmelerde karşılıklı etkileşime girilebildiği için sorunun kaynağına inilebilir ve çözüm yolları üretilebilir. Bireysel görüşmelere çocukların olumlu davranışları ve özellikleri söylenerek başlanmalıdır. Gereksiz sohbetlere yer verilmeden asıl konu tartışılmalıdır. Bu görüşmeler yöneticinin ya da öğretmenin gerekli gördüğü durumlarda veya anne babaların isteği üzerine önceden kararlaştırılarak yapılır. Farklı Gereksinimi Olan Aileler İçin Çalışmalar Özel gereksinimi olan çocuğa sahip anne-babalar, boşanmış anne-babalar, eslerden birinin eksik olduğu aileler vb. özel durumlarıyla basa çıkabilmeleri konusunda desteklenmeli ve rahatlatılmalıdır. Çocuklarına 3
nasıl rehberlik edecekleri konusunda bilgilendirilmelidirler. Çocuk eğitiminde babaları da etkin kılmak için onlarla ilgili özel plânlamalar (babalar için özel toplantılar vb.) yapılabilir. (Cömert ve Güleç, 2004) Bilgilendirme Toplantıları Bu toplantılarda aileler, kendi çocuklarının gelişimlerine destek verebilmek için çeşitli bilgiler alırlar. Bu bilgi desteği, grup toplantıları (konferans, panel, seminer gibi) ve bireysel olarak görüşmeler şeklinde gerçekleştirilir. Bu sayede ailelerin, çocuk gelişimi ve eğitimi ile ilgili bilgilerinin arttırılması ve anne babalık yeteneklerinin desteklenmesi sağlanabilir. Toplantı konuları çocuk eğitimi ile ilgili olabileceği gibi, çocuklarla evde yapılabilecek etkinlikler, çocuk kitapları gibi konularda olabilir. Ailelerin eğitim ihtiyaçları öğretmen tarafından okul başladığında ihtiyaç belirleme formları yardımı ile tespit edilebilir. Bu toplantıları gerçekleştirmeden önce, toplantının konusuna ve adına karar vermek gerekmektedir. Ailelerin gereksinimlerine cevap verecek bir toplantı gerçekleştirilmesi katılımı arttıracağından, ihtiyaç belirleme çalışmalarında çocuğun gelişimine ve eğitimine ilişkin olarak en çok gerek duyulan konu seçilmelidir. Genellikle bilgilendirme toplantılarında, bir uzman konuşma yapmaktadır, fakat ihtiyaç anne baba tarafından belirlenmediği için toplantıya katılım az olur ve anne babalar bu toplantılara bir daha katılmazlar. Ailelerin kendi belirledikleri konularda yapılan toplantılara katılım daha çok olacaktır. Toplantı konularında aile ve çocukların güçlü yönlerini destekleyen başlıklar seçilmelidir. Bu durum katılım sağlayan ailelerin başarısızlık korkularını yenmelerini sağlar. Ev Ziyaretleri Okul öncesi eğitimde yeni olmayan bir konudur. Veli öğretmen arasındaki ilişkiyi kurmak adına hala önemli bir rol oynamaktadır. Ev ziyaretleri ile çocuk veli ve ev ortamı hakkında bilgi edinimini sağlanır. Ev ziyaretlerinin özellikle okul açılmadan ayarlanması öğretmen ve velinin birbirlerini bir grup ortamından önce bireysel olarak daha iyi tanımasını sağlamaktadır. Ayrıca velilerde okul açılmadan önce öğretmeni tanımakta, program hakkında bilgi sahibi olmakta, beklentilerine ve sorunlarına cevap bulabilmektedirler. Ev ziyaretleri, ebeveynlerin değerlerini, çocuğuna karşı tutum ve davranışlarını, çocuk ile ilgili beklentilerini öğrenmek ve aileyi tanımak için kullanılan en iyi yöntemlerden biridir. Öğretmen açısından güç olsa da çocukların evlerine yapılan ziyaretler çok önemli eğitim fırsatları sunmaktadır. Öğretmenin ziyaretleri çocuk ve aileyi daha iyi tanımasına fırsat vermektedir. Aile, ev ziyaretleri sırasında duygu ve düşüncelerini daha rahat ifade edebilmekte, çocuk ise öğretmeninin kendisi ile ilgilendiğini ve değer verdiğini düşünerek özsaygısını geliştirebilmektedir. Bu ziyaretler sırasında öğretmen; çocuk ve velisinin birlikte oynayabileceği ve yapabileceği etkinlikleri planlar. Veliyi dinleyerek, tartışarak ona destek olur. Evdeki rutin işlerin çocuğun öğrenme yaşantısında nasıl kullanılabileceği gösterilir. Oyun oynar, öykü okur ve veliyi gözler. Ev ziyaretini değerlendirir ve sonraki ziyareti planlar. Öğretmenler ev ziyaretleri sırasında veliyi bilgilendirmek için hazırlanmış bir liste götürebilir. Bu liste içerisinde önemli tatil günleri, okul takvimi, yemek saatleri, doğum günü kutlamaları, getirilebilecek olası hediye listesi, okul ihtiyaçlarının bulunduğu bir liste açıklanarak veliye verilebilir. Ekonomik koşulları çok sınırlı olan ailelerin bile katılım sağlayabileceği güzel çöp listeleri hazırlanabilir. Bu listeler içerisinde ise; yumurta kapları, atık şişeler, gazete kâğıtları vb. bulunabilir. Ailelerin Sınıf İçi Etkinliklere Katılımı Aileleri çocuklarının eğitim gördüğü sınıflara dâhil etmek, aile katılım çalışmalarının en önemli ve en zor basamağıdır. Öncelikle öğretmen ailelere, çocuklarının sınıfta neler yaptıklarını, kendisinin çocuklarla iletişim kurma şeklini, onlarla nasıl konuştuğunu, hangi durumlar karşısında yardımda bulunduğunu, nasıl rehberlik ettiğini gözleme fırsatı sağlamalıdır. Böylelikle anne ve babalar öğretmeni model alarak, çocuk eğitimi konusunda bilgi ve tutumlarını geliştirerek evde çocuklarını nasıl destekleyebileceklerini öğrenirler. Ebeveynler, katılım sırasında farklı özelliklere sahip çocukların farklı yönlerini görerek insanlara karşı nasıl bir tutum geliştirecekleri konusunda deneyim sahibi olurlar. Aile katlım sayesinde kurumu, öğretmeni ve koşulları daha iyi gözlemleme fırsatı bulabileceği için beklentilerinde gerçekçi olmayı öğrenerek, okula ve öğretmene güven duyar. 4
Anne babalar her zaman kişilikleri, maddi imkânları ve yaşam şartları nedeniyle programa aktif olarak katılamayabilirler ya da katılmayı istemezler. Anne babalar bu konuda zorlanmamalı, sınıf dışındaki etkinliklere katılımı için yönlendirilmelidir. Öğretmen ve anne babalar beraber çalışarak kendi yetenekleri, ilgileri ve kariyerlerini kullanabilecekleri sınıf etkinlikleri geliştirmelidir. Ailelerin sınıfa katılımı; sınıfı ve uygulanan eğitim programının etkinliklerini gözleyerek, evde veya okulda eğitim materyali hazırlayarak, şarkı, şiir, hikâye okuma gibi etkinliklerde öğretmen rolünü üstlenerek, kahvaltı, yemek ve oyunlarda rehberlik ederek, sınıf dışı etkinliklerde öğretmene yardımcı olarak, dosyalama, kayıt tutma, sınıftaki eşyaların korunması, tamiri ve diğer konulardaki etkinliklerde öğretmene yardımcı olarak, meslekleriyle ya da özel yeteneğe sahip oldukları konularda, çocuklarla birlikte etkinliklere katılarak sağlanabilir. Kermesler, Sergiler Ve Gösteriler Okulöncesi eğitim kurumlarında aileler de birtakım etkinlikler düzenleyerek, okul-aile iş birliğinin geliştirilmesine katkı sağlarlar. Aileler tarafından en çok düzenlenen etkinlikler; kermesler, sergiler ve gösterilerdir. Kermesler; anne-baba ve öğretmenlerin, okul-aile iş birliğini arttırmalarında etkili olabilecek bir yol, onları iyi ilişkiler kurmaları için bir araya getirmektir. Bu da okulda düzenlenen kermeslerle gerçekleşebilir. Kermeslerde, anne-baba ve öğretmenler tanışıp kaynaşarak, aralarında daha iyi bir iletişim kurabilirler. Böylece hem eğlenceli bir gün geçirirler hem de çocukların eğitimine olumlu yönde katkı sağlayabilirler. Sergiler ve gösteriler; okulöncesi eğitim kurumlarında öğretmen ve ailelerin iş birliği ile çocukların etkinliklerinden oluşan sergiler hazırlanabilir. Örneğin kitap fuarları düzenlenerek, çocuk gelişimi ile ilgili en yeni ve en değerli kitaplar anne-baba ve öğretmenlerin dikkatine sunulabilir. Ayrıca, ailelerle birlikte yılsonu gösterileri, tiyatro ve sinema günleri yapılarak okul-aile ilişkilerinin daha da gelişmesi sağlanabilir. Okulöncesi eğitim kurumlarında aileleri eğitimin bir parçası haline getirmek için ayrıca, ailelerin istek, eleştiri ve önerilerini yazarak bırakabilecekleri bir dilek kutusu oluşturulabilir, ailelere her dönem sonunda, okulda yapılan çalışmaların özetleri ve çocuklarının genel durumunu değerlendiren bir rapor sunulabilir. Tüm bunlara ek olarak, çocuklarla birlikte ya da öğretmen tarafından kitapçıklar (yemek kitabı, adres kitabı vb.) hazırlanıp anne-babalara gönderilebilir. Çocukların okulda yeni öğrendiği bir şarkı, kelime, arkadaşlarıyla konuşmaları vb. kaydedilerek aile ile paylaşılabilir. Okulöncesi Seminerler Düzenleme Ailelerin ihtiyaç duydukları konular hakkında uzman kişiler çağırılarak seminerler düzenlenebilir. Seminerler ailelerin çocuk gelişimi ve eğitiminde yüz-yüze eğitim görüp, merak ettikleri soruları sorarak eksik oldukları konular hakkında bilgi edinmelerine olanak sağlar. Ailelerin bu konulardaki görüşleri alınarak, kendi çocukları ile yasadıkları tecrübeleri veya problemleri anlatmalarına fırsat verilerek daha fazla katılım sağlanabilir. Seminerlerin belirli bir plan çerçevesinde olması gerekir. Öncelikle ailelerin ihtiyaç duydukları konulardan başlanarak amaçlar belirlenmelidir. Seminerin kim tarafından verileceği, hangi konuda olduğu, ne zaman yapılacağı gibi konularda ailelere önceden bilgi verilmelidir. Ailelerin Karar Verme Sürecine Katılımı Başarılı bir aile katılımı ancak velilerin amaçlar, hedefler ve politikaların belirlenmesinde, karar verme süreçlerine katılımları ile gerçekleşir. Bu yolla velinin okulun amaçları, iş birliği ve açık iletişim konularında katılımı garanti edilebilir. Okul öncesi eğitim kurumu, ne tür bir kurum olursa olsun, velinin karar verme sürecine katılımı gereklidir. Geçerli olabilecek kararlar, bilgi ve anlayış temeline oturtulmalıdır. Okulda politikaların belirlenmesi için, veli temsilcilerinin de bulunduğu yönetim heyetleri oluşturulmalıdır. Veliler program çalışmalarının başından sonuna kadar politika belirlenmesinde, sürece doğrudan katılmalıdır. Bu şekilde aileler okulöncesi eğitimde planlama, uygulama, değerlendirme ve yönetim süreçlerinin her birine dâhil edildiklerinde, gerçek bir aile katılımından söz edilebilir. Aile Ġletişim Etkinlikleri 1. Telefon Görüşmeleri 2. Kitapçıklar 5
6 3. Görsel işitsel kayıtlar 4. Fotoğraflar 5. Duyuru panoları 6. Bültenler 7. Haber mektupları 8. Yazışmalar / iletişim defteri 9. Gelişim dosyaları 10. Toplantılar 11. Okul ziyaretleri 12. Geliş gidiş zamanları 13. Dilek kutusu 14. Makale kutusu 15. Anne baba kütüphanesi 16. Kasetler 17. Afişler 18. Selamlaşma AĠLE EĞĠTĠMĠNDE KULLANILAN YÖNTEM VE TEKNĠKLER Örnek Olay Yöntemi Örnek olay yöntemi, hayatta karşılaşılan problemlerin sınıf ortamında çözülmesi yoluyla öğrenmenin sağlanmasıdır. Bu yöntem öğrenenlere bir konuyu ya da bir beceriyi kazandırmak ve o konuda uygulama yaptırmak amacıyla kullanılır. Günlük hayatta karşılaşılan geçek bir problemin çözümü için kullanılır. Özellikleri 1. Öğrenen merkezlidir. 2. Öğrenenler, bildiklerini ve kavradıklarını gerçek bir duruma uygulama şansına sahip olurlar. 3. Bir problemi çözmeyi, analiz edip sonuca ulaşmayı öğrenirler. Dikkat Edilecek Hususlar 1. Öğrenme ortamına getirilecek örnek olayda temel ayrıntılar iyi belirlenmiş olmalıdır (Örnek olay gerçek mi? Olay anlamlı mı? Bir bütünlük taşıyor mu? gibi.). 2. Örnek olayda temel bir sorun bulunmalı. 3. Bu sorunun analiz edilmesi istenmeli, böylece sorun iyice anlaşılmalı. 4. Örnek olay, hedefler, ilişkiler ve değerlendirilmeli. 5. Örnek olayda beklenen çözüm için öğrenenlere ön bilgiler verilmeli ya da örnek olayla ilgili bir video filmi gösterilmeli. 6. Örnek olay için yönlendirici tartışma soruları önceden belirlenmeli, olayın nedeni, oluş şekli ve sonuçları üzerinde tartışmalar yoğunlaşmalı. 7. Tartışma sonunda ortaya çıkan ilke ve sonuçlar ile en çok görüş birliğine varılan öneriler belirlenip bir yere kaydedilmeli. 8. Örnek olayda elde edilen sonuçlardan ve deneyimlerden kurumlardaki çalışmalarda ne şekilde yararlanılacağı konusu üzerinde durulmalıdır. 9. Eğitime katılan ebeveynlerin sosyal yapılarına ve yaşantılarına uygun, olabildiğince ayrıntılandırılmış bir olay şeçmelidir. Beyin Fırtınası Beyin fırtınası, bir konuya çözüm getirmek, karar vermek ve hayal yoluyla düşünce ve fikir üretmek için kullanılan yaratıcı bir tekniktir. Buna Buluş Fırtınası da denilmektedir. Bu teknikte, bir problem çözmekle görevlendirilen bir grubun üyeleri mümkün olduğu kadar çok fikir ileri sürerler. Dile getirilen her çözüm teklifi diğer grup üyelerini daha yeni ve iyi buluşları ortaya çıkarmaya yöneltir. Ancak ortaya atılan fikirlerin ayrıntılı bir şekilde açıklanması ya da savunulması istenmez. Sadece
fikirlerin mümkün olduğu kadar hızlı ifade edilmesi, yazıya geçirilmesi ve sonra sükunetle değerlendirilmesi istenir. Bu tekniğin özellikleri aşağıda verilmiştir. 1. Toplantının amacı ya da sorunun ne olduğu belirtilmesi, 2. Zaman sınırı belirlenmeli, bu süre içinde herkesin katkı getirmesi istenmeli ancak eleştiriler için zaman ayrılması istenmelidir. 3. Tartışma süresi bitince söylenilenlerin analiz edilmesi, değerlendirilmesi ve yeniden örgütlenmesi yapılmalıdır. 4. Önerileri not ettikten sonra anne babalar her bir görüşün olabilirliği ve etkililiği le ilgili konuşabilmeli ve yine onlarla birlikte en etkili görüşleri belirlemelidir. Gösteri (Demonstrasyon) Gösteri, izleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için başvurulan tekniktir. Sınıf içinde genellikle öğretmen ya da varsa kaynak kişilerce yapılabilir. Gerektiğinde ebeveynlerden de yararlanılır. Gösteri tekniği sınıf içinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için dikkatli bir hazırlık gerekir. 1. Bu dersle ilgili gösterinin hedefleri nelerdir? Öğrenenlere öğretilmek istenen bir beceri mi yoksa bir bilgi midir? 2. Gösteri için yeterli araç ve gereç var mıdır? Gerçek araçlar kullanılarak tapılabildiği gibi modeller kullanılarak da yapılabilir. Bunlardan başka resim, slayt, film şeridi, hareketli filimler, basit çizimler ya da semboller kullanılarak da yapılabilir. Yapılan hazırlıkta bu araçlardan hangilerine ihtiyaç duyulduğu kararlaştırılmalıdır. 3. Gösteri için yeterli zaman ayrılmış mıdır? Bu arada öğrenenlerin düşünceleri, sordukları sorular göz önünde tutulmalıdır. Öğrenenleri hazırlamada şu sorulara cevap aranmalıdır. a. Hangi hedeflere ulaşılacaktır. Bu hedeflere ulaşılmasında ebeveynler ne gibi bir rol oynayacaktır? Bu gösteriye öğrenenlerin ilgisini çekecek hususlar nasıl sağlanacaktır? b. Gösteri sırasında öğrenenler olaya nasıl iştirak edeceklerdir? Gösteri ilerledikçe hangi sorular sorulacaktır? c. Gösteri sırasında öğrenenler not alacaklar mı, yoksa bazı önemli noktalar onlara ders notları halinde mi verilecektir? Yapılan hazırlıklar tüm araç ve gereçler ve öğreneniler hazırsa artık gösteriye başlanabilir. Tüm gösterilerde ana amaç, öğrenmeyi sağlamak olmalıdır. Gösteri sırasında dikkat edilecek hususlar: 1. Tüm öğrenenler iyi duyuyor ve görüyor mu? Gösteri ilerledikçe tahtaya bir taslak çıkartılıyor mu? Bu taslaktan amaç öğrenene düşünmesine yol göstermek ve gösteriyi daha iyi anlamasını sağlamaktır. 2. Bilinmeyen yeni terimlere dikkat ediliyor mu? Gösteriye devam etmeden önce öğrenenler bunları anlıyor mu? 3. Kimi sorularla öğrenenlerde merak uyandırıyor mu? Öğrenenlerin de öğretmenle birlikte tahmin yürütmesine izin veriliyor mu? 4. Öğrenenler soru sormaları için cesaretlendiriliyor mu? Gerektiğinde gösteri için öğrenenlerden yardım isteniyor mu? Gösteri tamamlandığında öğretmen kendine şu soruları sormalıdır. a. Öğrenenler ne öğrendi? b. Öğrendiklerinin uygulaması yapılabildi mi? Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılması zorunluluğu yoktur. Gerektiğinde öğrenenler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerinin geliştirme ve başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler. Soru - Cevap 7
Sınıf içi uygulamalarda en yaygın bir şekilde kullanılan tekniktir. Bu teknik düşünme ve konuşma alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır. Öğrenenlere soru sorarken dikkat edilecek hususlar: a. Bütün sınıfı ilgilendiren sorular, tüm sınıfa sorulmalıdır ve aynı anda herkes cevabı bulmak için düşündürülmeli daha sonra da soruyu cevaplandıracak kişi belirlenmelidir. Bu belirlemede cevap vermeye gönüllü öğrenenlere öncelik verilmeli, kolay sorular gruba göre öğrenmesi yavaş olan öğrenenlere sorulmalıdır. Yanlış cevap veren öğrenciler azarlanmamalı, küçük düşürülmemelidir. Sorular tüm öğrenenlere adaletli biçimde yöneltilmelidir. b. Doğru cevaplar anında pekiştirilmelidir. Yanlış cevaplar doğrusu tekrar ettirilerek düzeltilmelidir. Doğru cevapların verilmesi için ipuçları kullanılmalı ya da yan sorular sorulmalıdır. c. Sınıfa değil de öğrenenlere tek tek sorular yöneltiliyorsa oturma sırası, numara sırası gibi belli bir sıraya göre değil seçkisiz yolla sorulmasında yarar vardır. Soruları öğretmen sorabileceği gibi öğrenenlerin öğretmene ya da öğrenenlerin birbirine soru sormalarına imkân sağlanmalıdır. Soruların öğrenciler tarafından cevaplandırılmasında dikkat edilmesi gereken hususlar: 1. Soruyu sorduktan sonra düşünmek için zaman bırakınız. 2. Öğrenenlerin, soruya kendi sözcüklerini kullanarak cevap vermelerini sağlayınız. 3. Konuşma güçlüğü olan öğrenenleri sabırla dinleyiniz. Diğer öğrenenlerde sanırla dinlemesini sağlayınız. 4. Cevap vermek isteyen öğrenenlere adlarını söyleyerek söz veriniz. Yanlış cevap verenler, azarlanmamalı, küçük düşürülmemelidir. 5. Direkt bilgiden ziyade, ailelerin gerçek yaşam deneyimlerine uygun, açık uçlu sorular tercih edilmelidir. Öğretmenlerin ister kaynak, ister çeşitli kaynakların düzenleyicisi, ister çevre uyarlayıcısı, ister eğitim teknolojisinin uygulayıcısı olsun, teknoloji ile ilişkili olan görevlerini yapabilmesi için gerek program geliştirme, gerekse eğitim teknolojisi alanında başarılı olması için bilişsel, duyuşsal, psikomotor davranışlara sahip olması gerekir. Bu konuda öğretmenin başarısını etkileyecek önemli bir şey onun eğitim araç, gereç ve yöntemlerinin özeliklerini, eğitim yönünden yararları ve sınırlılıkları ile ilgili gerekli olan bilgi ve tecrübe yeterliliğine sahip almamalarıdır. Rol Yapma Rol yapma, öğrencinin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir. Rol yapma, sosyodrama olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla sosyodrama, öğrenenlere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri ve anlayış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir. Bu teknik uygulanmasında, öğrenenlere rol dağıtırken dikkatli olunmalı, özellikle ilk uygulama için gönüllü ve başarılı öğrenenlerin rol almasına özen gösterilmelidir. Roller ve oynayacak kişiler belirlendikten sonra sahne düzeni ya da durum öğrenenlere açıklanır. Rol yaparken öğrenenlerden öğrendikleri diyalogda ya da bir konuşma metninde geçen aynı cümleleri kullanma yerine o durumda söylenmesi gereken ve öğrendikleri cümle kalıbında uygun düşen kendi cümlelerini kullanmalarını istenir. Burada anne babalardan beklenen, rolünün gerektirdiği şekilde davranmasıdır. Bu da kişilerin empati geliştirmesini sağlar. Aşağıda belirtilen aşamalar rol yapma için önerilen sınıf içi etkinliklerini yönlendirici olabilir. a. Ortam yaratmak: Burada temel nokta doğal olmaktır. Öğrenmeye hazır duruma getirecek şekilde grubu güdülemek gerekir. b. Rol yapmak için sahneyi hazırlamak: Eğer hangi soruya ya da olayın rolü oynanacağına karar verilmişse, roller paylaştırılır ve provaları yapabilir. Kimlerin rol alacağı kararlaştırılmamışsa, sorun bütün sınıfla birlikte ele alınır. Tartışma ilerledikçe sorunla ilgili ana noktalar tahtaya yazılır. Bu şekilse olayda yer alan karakterlerin özelliklerinin belirlenmesine ve tanımlanmasına yardımcı olunur. 8
c. Roller için öğrenenlerin seçimi: Öğrenciler, rollerinin genel özellikleri açısından aydınlatılır. Rol yapmanın bir uyarlama işi olduğu vurgulanır. Bu vurgulama özellikle ilk defa rol alacaklara bir katkı sağlayabilir. Rol dağıtımı öncelikle, konuyu iyi bilen ve kendilerini rolünü yapacakları kişiliğe iyice adapte edebilenler arasında yapılmalıdır. d. Rollerin oynanması: Bu aşamada rol alan öğrenciler rollerini oynar durumda, sınıfın geri kalan öğrencileri de seyirci olarak olayı izlerler. e. Olayın tartışılması: Oyunun sunuluşu tüm sınıf tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da tüm sınıf tarafından tartışılabilir. Öğrenenlerden, oyunun ve oyuncuların güçlü ve zayıf noktalarını söylenmeleri istenebilir. 9