Çevre ve enerji 1 ÝKLÝM DEÐÝÞÝKLÝÐÝ VE ENERJÝ SEKTÖRÜ Tülin KESKÝN MMO Enerji Verimliliði Danýþmaný GÝRÝÞ müteakiben Türkiye 2004 yýlýnda Sözleþme'ye taraf olmuþtur. 2005 imkânlarýna eriþiminin arttýrýlmasý hususlarý müzakereler kapsamýnda Türkiye açýsýndan bakýldýðýnda yýlýnda yürürlüðe giren Kyoto görüþülmeye devam etmektedir. iklim deðiþikliði iki anlam ifade Protokolü'ne ise 2009 yýlýnda taraf etmektedir. Birincisi uluslararasý Diðer yandan Türkiye, I Ulusal olmasý nedeniyle, Protokol'ün Ek-B anlaþmalara taraf olarak veya taraf listesinde yer almamakta ve sera gazý Bildirimi 2008 yýlýnda sekretaryaya azaltýmýna yönelik sayýsal bir hedefi sunmuþ, ikinci ulusal bildirim olmayarak, bulunduðumuz pozisyonun bulunmamaktadýr. Bu durum, Kyoto hazýrlýklarýna devam etmektedir. yarattýðý politik konum dolayýsýyla Protokolü kapsamýnda yer alan esneklik Hazýrlanan Ýklim Deðiþikliði Stratejisi kazançlar- kayýplar. Diðeri ise artýk mekanizmalarýndan Türkiye'nin Mayýs 2010'da YPK kararýyla hemen hemen hiç kimsenin inkâr yararlanamamasýna yol açmaktadýr. onaylanmýþ ve faaliyet planlarý taslak edemediði iklimdeki deðiþikliklerin; su 2010 yýlý Aralýk ayýnda Meksika'nýn olarak hazýrlanmýþtýr. kaynaklarýmýz, tarýmsal üretimimiz, artan Cancun kentinde yapýlan 16. Taraflar yaz ve kýþ sýcaklýklarý, yaðýþ rejimi, bazý Toplantýsý'nda özgün konumuna atýfla, TÜRKÝYE'NÝN GÖSTERGELERÝ yeni hastalýklar, hatta termik santrallerin Türkiye'nin Sözleþme'nin Türkiye'nin ekonomik, sosyal ve sera üretimi üzerindeki etkileriyle mücadele yükümlülüklerini daha iyi gazlarýna iliþkin göstergelerine için daha fazla gayret ve kaynak ayýrma uygulayabilmesi amacýyla finansman, bakýldýðýnda gerek kiþi baþýna elektrik zorunluluðudur. Türkiye'de genel olarak teknoloji ve kapasite geliþtirme tüketimi, gerekse kiþi baþýna sera gazý toplumda bugün gelinen nokta iklim deðiþikliði vardýr, etkisinden daha az zarar görmek için önlem almalýyýz ve bizi zora koþmayacak þekilde dünyayla entegre olmalýyýz þeklindedir. ÝKLÝM DEÐÝÞÝKLÝÐÝ POLÝTÝK SÜRECÝNDE TÜRKÝYE'YLE ÝLGÝLÝ GELÝÞMELER Küresel iklim deðiþikliðiyle mücadele konusundaki en önemli yasal düzenleme, Birleþmiþ Milletler Ýklim Deðiþikliði Sözleþmesi ve onun uygulama araçlarýndan biri olan Kyoto Protokolü'dür. Türkiye'nin, Birleþmiþ Milletler Ýklim Deðiþikliði Çerçeve Sözleþmesi (BMÝDÇS) kapsamýnda 2001 yýlýnda alýnan 26/CP.7 sayýlý Karar'la taraflar, Türkiye'nin Sözleþme'nin Ek-I'inde bulunan diðer ülkelerden farklý özgün bir konumda olduðunu tanýmaya davet edilmiþ ve Türkiye'nin Sözleþme'nin Ek-II listesinden çýkarýlmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. Bu kararý Tablo 1. 2008 Yýlý Ýçin Türkiye, OECD Ülkeleri ve Dünyaya Ýliþkin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve Karbon Veri ve Göstergelerinin Karþýlaþtýrýlmasý (IEA, 2010) * ** SOSYO- EKONOMÝK *** ENERJÝ KARBON GÖSTERGELER TÜRKÝYE OECD ÜLKELERÝ 2000 ABD $: Sabit 2000 yýlý ABD dolarý deðerleriyle. Sadece yakýtlarýn yakýlmasýndan kaynaklanan CO 2 emisyonlarýný içermektedir. Dünya için verilen sera gazý emisyonlarý, uluslararasý havacýlýk ve uluslararasý deniz taþýmacýlýðýndan kaynaklanan sera gazý emisyonlarýný da içermektedir. DÜNYA GSYH (milyar 2000 ABD $) * 375,96 30.504,00 40.482,00 Nüfus (milyon kiþi) 71,08 1.190,00 6.688,00 Kiþi baþý GSYH (bin 2000 ABD $) 5,29 25,63 6,05 Toplam Birincil Enerji Arzý (MTEP) 98,50 5.422,00 12.267,00 Toplam Elektrik Tüketimi (milyar kwh) 170,60 10.097,00 18.603,00 Kiþi Baþý Birincil Enerji Arzý (TEP/kiþi) 1,39 4,56 1,83 Kiþi Baþý Elektrik Tüketimi (kwh/kiþi) 2.400,00 8.486,00 2.782,00 Ekonominin Enerji Yoðunluðu (TEP/bin 2000 ABD $) 0,26 0,18 0,30 Toplam CO 2 Emisyonlarý ** (Mton CO 2 ) 263,53 12.630,00 29.381,00 *** Kiþi Baþý CO 2 Emisyonlarý (ton CO 2 /kiþi) 3,71 10,61 4,39 Ekonominin Karbon Yoðunluðu (ton CO 2 /bin 2000 ABD $) Enerji Arzýnýn Karbon Yoðunluðu (ton) CO2 /TEP) 0,70 0,41 0,73 2,68 2,33 2,40 1 Türkiye'nin Ulusal Eylem Planý Hazýrlama Projesi, Taslak Enerji Sektörü Raporu'ndan alýntýlanarak hazýrlanmýþtýr. 64
Þekil 1. Sektörler ve Yýllar Ýtibarýyla Sera Gazý Emisyonlarý (TÜÝK, 2011) emisyonlarý, OECD ülkelerinin yaklaþýk üçte biri oranýndadýr. Öte yandan, Türkiye'de ekonominin enerji yoðunluðu, OECD ülkelerindekinden yaklaþýk üçte bir oranýnda daha fazladýr. Türkiye'nin 1990-2008 yýllarý arasýndaki geliþimine bakýldýðýnda ise toplam elektrik üretiminin yüzde 245 oranýnda, ekonominin karbon yoðunluðunun yüzde 159 oranýnda artmasý, kalkýnmanýn giderek artan bir ivmeyle enerji yoðun olduðunun ve fosil yakýtlara dayandýrýldýðýnýn bir göstergesidir. Ayrýca ekonomik gelir artýþýnýn (%171), ayný dönemde elektrik üretimindeki artýþa (%245) kýyasla düþük seviyede kalmasý Türkiye'deki enerji verimliliðinin yeterli seviyede olmadýðýný da göstermektedir. Endüstriyel Süreçler 31.687 Gg; %9 Tarým 25.96 Gg; %7 Atýklar 33,934 Gg; %9 Þekil 2. Sektörlere Göre 2009 Yýlý Toplam Sera Gazý Emisyonlarý (Gg ve %) (TÜÝK, 2011) Enerji 278331 Gg; %75 sektörünün toplam emisyon Türkiye, toplam SGE global emisyonun miktarýndaki payý yüzde 75,3 oranýnda yüzde 0,8'ini oluþturmaktadýr ve Nisan 2011'de BMÝDÇS'ye sunulan gerçekleþmiþtir (Þekil 1 ve 2). dünyada 23'üncü en yüksek seviyedir. Türkiye'nin Ulusal Envanteri'ne göre Türkiye'de CO 2 salýmlarý 1990 yýlýndan toplam emisyonlar içinde en büyük beri önemli ölçüde artmaktadýr. Bu artýþ ENERJÝ SEKTÖRÜNÜN DURUMU artýþý gösteren ve en büyük payý (%75) 2007 yýlý itibarýyla yüzde 119, 2008 yýlý Bu göstergeler Türkiye'nin iklim alan enerji sektörüdür. Enerji sektörü itibarýyla yüzde 96 düzeyindedir. Bu politikasýnýn etkin olabilmesi için enerji kapsamýnda enerji üretimi, sanayi, artýþ oranlarýyla Türkiye dünya sektörünün buna göre yeniden ulaþtýrma ve diðer sektörlerde (binalar, tarým, ormancýlýk ve balýkçýlýk þampiyonudur (Þekil 3). 1990-2008 yapýlandýrýlmasý ve yeni anlayýþ faaliyetlerinde) yakýlan yakýtlardan arasýnda emisyonlar 126 milyon tondan ihtiyacýný ortaya koymaktadýr. Bugüne kaynaklanan emisyonlar yer 366,5 milyon tona yükselmiþtir kadar Türkiye'nin enerji politikasýnýn almaktadýr. 2009 yýlýnda enerji (2007'de 372 milyon ton CO eþdeðeri). arz güvenliði ekseninde yapýlandýrýldýðý 2 25 65
Çevre ve enerji Yine 2009 rakamlarýna göre Türkiye birincil enerji arzýnýn yüzde 71,4'ünü ithal etmiþtir. Enerji tüketiminin sýrasýyla yüzde 29 ve 31'ini teþkil eden petrol ve doðal gazda, yerli üretim payýnýn sýrasýyla yüzde 7,7 ve yüzde 1,9 oranýnda olmasý enerji arzýnýn önemli bir darboðazýdýr. Türkiye'de 2009 yýlýnda üretilen birincil enerjinin yüzde 57'si (17.402 MTEP) ise yerli kömürden karþýlanmaktadýr. Ancak yerli kömürün (linyitin) birincil enerji tüketimindeki payý, doðal gaza verilen aðýrlýk nedeniyle 2000 yýlýnda yüzde 15,5 iken; 2007 yýlýnda yüzde 13,6 seviyesine gerilemiþ, 2009'da ise yüzde 14,7 olmuþtur. 2009 yýlýnda Türkiye'de toplam birincil enerji arzýnýn 9,95 MTEP'i (%9'u) yenilenebilir enerji kaynaklarýndan Þekil 3. Ülkelere Göre 1990-2007 Arasýnda Toplam Sera Gazý Emisyonlarý Artýþý karþýlanmýþtýr. Þekil 4'te görüleceði üzere 2009 yýlý sonu itibarýyla görülmektedir. Geliþen ve enerji ihtiyacý arzýnýn yüzde 91'i fosil yakýtlardan, Türkiye'de yenilenebilir enerji arzýnýn hýzla artan bir ülke için bu durum yüzde 9'u hidrolik ve yenilenebilir yüzde 47'si biyokütle kaynaklarýndan, kaçýnýlmazdýr. Ancak alýnabilecek kaynaklardan elde edilmektedir. Enerji yüzde 31'i hidrolik kaynaklardan, yüzde önlemler açýsýndan da Türkiye þanslýdýr üretiminin ise yüzde 67'si fosil 17'si jeotermal kaynaklardan (ýsý ve ve bir potansiyeli vardýr. kaynaklardan saðlanmýþtýr. Ülkemizin elektrik olarak), yüzde 1'i rüzgârdan en önemli yerli kaynaðý olan kömür (elektrik üretimi olarak), yüzde 4'ü ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðýnýn birincil enerji üretimi içinde yüzde 57 güneþten (ýsý enerjisi olarak) elde 2009 yýlý verilerine göre Türkiye'de pay almýþtýr (Þekil 4). edilmiþtir. 106,3 milyon ton olan birincil enerji Þekil 4. 2009 Yýlý Birincil Enerji Arzýnýn ve Üretiminin Kaynaklara Göre Daðýlýmý (ETKB, 2011) 66
Þekil 5. 2009 Yýlý Türkiye'de Yenilenebilir Enerji Arzýnýn Kaynaklara Daðýlýmý (ETKB, 2011) 1990'lý yýllarda elektriðin genel enerji yapýlan üretim, 2009 yýlýndaki yerli dengelerinde yüzde 8 civarýnda olan üretimin yüzde 17,4'ünü ve toplam payý gittikçe artarak 2009 yýlýnda yüzde enerji talebinin ise ancak yüzde 5'ini 13 seviyelerine yükselmiþtir. Bu durum karþýlamaktadýr). Rüzgâr ve jeotermal ülkenin hem üretim hem de tüketim kaynaklý elektrik üretimi ise son yapýsýnda gerçekleþen deðiþikliklerin yýllardaki önemli geliþmelere raðmen sonucudur. ETKB verilerine göre 2009 yýlýndaki toplam üretim içinde Türkiye enerji sektöründe 2011 yýlý yüzde 1 oranýnda pay almýþtýr. sonu itibarýyla 50.000 MW kurulu güce eriþen çok sayýda elektrik enerjisi tesisi bulunmaktadýr. Bu yatýrýmlarýn yüzde 65'i fosil yakýt bazlýdýr ve bunlarýn emre amadeliði yüksek olduðu için enerji üretimine toplam katkýlarý yüzde 83'tür. Bugün yenilenebilir enerji kaynaklarý olan jeotermal, rüzgâr ve biyokütle santralleri sayýsýnýn hýzla artmasýna raðmen, toplam kurulu güçteki paylarý sýnýrlý kalmaktadýr. 2009 yýlý sonu itibarýyla rüzgâr ve jeotermal Þekil 6. 2000-2009 Yýllarý Arasý Türkiye Elektrik Üretimi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Daðýlýmlarý (TEÝAÞ, 2011) santralleri, kurulu gücün ancak yüzde 2'sine yaklaþmýþtýr. Artan enerji talebiyle birlikte düþünüldüðünde enerji arz sisteminin Elektrik üretiminin kaynaklara göre gittikçe artan ithal fosil yakýt daðýlýmýna bakýldýðýnda ise doðal gazýn baðýmlýlýðý, ülke enerji politikalarýnda elektrik üretiminin yarýsýný karþýladýðý çözülmesi gereken bir sorundur. görülmektedir. Bunu ithal ve yerli Yandaki ETKB politika belgelerine kömür santralleri toplam yüzde 29 bakýldýðýnda da bu durumun kolayca payla takip etmektedir. Ýthalat deðiþtirilmesinin pek mümkün baðýmlýlýðýný azaltacak olan hidrolik ve olamayacaðý görülmektedir. diðer yenilenebilir enerji kaynaklarýndan (biyokütle hariç) Yukarýda özetlenen mevcut þartlar ve TÜRKÝYE'NÝN 2023 ENERJÝ HEDEFLERÝ Strateji Belgesinde Kaynak Bazýnda Hedefler Elektrik enerjisi üretiminde yerli kaynaklarýn payýnýn artýrýlmasý öncelikli hedef (teþvikler ve teknolojik geliþmelerle yönlendirilecek). Bilinen linyit kaynaklarý ve taþkömürü kaynaklarý 2023 yýlýna kadar deðerlendirilmiþ olacaktýr. Linyitten elde edilebilecek elektrik enerjisi üretim potansiyeli toplam 120 milyar kwh/yýl potansiyelin yüzde 44'ü deðerlendirilmiþ. Taþkömürünün 11 milyar kwh/yýl potansiyelinin yüzde 32'lik kýsmý deðerlendirilmiþ. Elektrik enerjisi ihtiyacýnýn karþýlanmasýnda yerli ve yenilenebilir kaynaklar öncelikli olup, bu kaynaklarýn kullanýmý konusundaki geliþmeler ve arz güvenliði dikkate alýnarak kaliteli ithal kömüre dayalý santrallerden de yararlanýlacaktýr. Yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarýnýn kullanýmý için alýnacak tedbirler sonucunda, elektrik üretiminde doðal gazýn payýnýn yüzde 30'un altýna düþürülmesi hedeflenecektir. Elektrik üretiminde nükleer santrallerin payýnýn 2020 yýlýna kadar en az yüzde 5 seviyesine ulaþmasý ve uzun dönemde daha da artýrýlmasý hedeflenmektedir (5000 MW). Temel Hedef: Yenilenebilir kaynaklarýn elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payýnýn 2023 yýlýnda en az yüzde 30 düzeyinde olmasýnýn saðlanmasýdýr. 2023 yýlýna kadar teknik ve ekonomik olarak deðerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamýnýn elektrik enerjisi üretiminde kullanýlmasý saðlanacaktýr. Rüzgar enerjisi kurulu gücünün 2023 yýlýna kadar 20.000 MW'a çýkarýlmasý hedeflenmektedir. Elektrik enerjisi üretimi için uygun olduðu bu aþamada belirlenmiþ olan 600 MW'lýk jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yýlýna kadar iþletmeye girmesi saðlanacaktýr. Hedef, güneþ enerjisinin elektrik üretimi için de kullanýlmasý uygulamasýný yaygýnlaþtýrmak, ülke potansiyelinin azami ölçüde deðerlendirilmesini saðlamaktýr (elektrik için teknolojik geliþmeler yakýndan takip edilecek). Üretim planlamalarý, teknolojik geliþmelere ve mevzuat düzenlemelerine baðlý olarak diðer yenilenebilir enerji kullaným potansiyelindeki geliþmeler dikkate alarak hazýrlanacak, bu kaynaklarýn kullanýmýnýn artmasý halinde, baþta ithal kaynaklar olmak üzere fosil yakýtlarýn kullanýmý azaltýlacak. 25 67
Çevre ve enerji eðilimler altýnda Türkiye için emisyon azaltýmýnýn mümkün olmadýðý; iklim deðiþikliðiyle mücadele çerçevesinde emisyon artýþýndan azaltým yapmanýn, yani emisyon sýnýrlamasý politikasýnýn en öne çýkan seçenek olduðu söylenmektedir. Ancak hem arz tarafýnda hem de talep tarafýnda Türkiye'nin emisyon azaltmak üzere önemli seçenekleri mevcuttur. Arz tarafýnda henüz deðerlendirilmemiþ önemli boyutta yenilenebilir enerji potansiyeli ve talep tarafýnda da en az yüzde 25 enerji tasarrufu potansiyeli Türkiye için önemli emisyon azatlým fýrsatlarý sunmaktadýr. Zaten bütün dünyadaki beklentide enerji verimliliðinin arttýrýlmasýyla en fazla sera gazý emisyonu azaltma etkisi saðlanabileceði hesaplanmaktadýr. Uluslararasý Enerji Ajansý global sera gazý emisyonu konsantrasyonunu 450 ppm'de tutabilmek için en fazla etkinin enerji verimliliðiyle saðlanabileceðini hesaplamýþtýr (Þekil 7). Türkiye'nin benzer olarak hâlihazýrdaki enerji verimliliðini artýrma potansiyeli (Tablo 2) Türkiye için önemli bir imkân saðlamaktadýr. Bu imkân sadece emisyon azaltýmý açýsýndan deðil, ayný zamanda 50 milyar dolara týrmanan ithal enerji faturasýnýn azaltýlmasý, Tablo 2. Türkiye'nin Enerji Tasarrufu Potansiyeli Kaynak: Dünya Bankasý Tasarruf Potansiyeli, % Tasarruf Potansiyeli, 000 TEP/yýl Elektrik Yakýt Sanayi % 25 8,015 Demir - Çelik 21 19 1,402 Çimento 25 29 1,124 Cam 10 34 261 Kâðýt 22 21 206 Tekstil 57 30 1,097 Gýda 18 32 891 Kimyasal 18 64 2,283 Diðer yok yok 729 Bina % 30 7,160 Konut 29 46 5,655 Kamu ve Ticari 29 20 1,505 Toplam 27 % 15,152 Tablo 3. Gönüllü Karbon Piyasalarýnda Türkiye'nin Profili Türkiye'nin Gönüllü Karbon Piyasasý (GKP) Profili Bugüne kadar kayýt olmuþ GKP Projesi (Kamuya açýk kayýtlardaki bilgilerle sýnýrlý) Tahmini yýllýk emisyon azaltýmý (Baþvuruda bulunmuþ tüm projeler) 151 adet - 10 MtEþ-CO2 Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlýðý, 1 Mart 2011 itibarýyla sanayi sektörünün rekabet þansýnýn ve binalarýmýzdaki konforun arttýrýlmasý için de büyük bir fýrsattýr. 450 senaryosunun maliyeti 10,5 trilyon $ Kaynak: Uluslararasý Enerji Ajansý, WEO 2009 Þekil 7. Uluslararasý 450 Politika Senaryosuyla CO Salýmlarýnda Azalma 2 Enerji Verimliliðinin Katkýsý %65-67 Yenilenebilirin Katkýsý %19-23 Diðer taraftan emisyon ticareti özellikle portföyünde yüzlerce yenilebilir enerji projesi olan Türkiye için önemli bir yatýrým desteði olarak kabul edilebilir. Geçtiðimiz dönemde Kyoto Protokolü'nün esneklik mekanizmalarýndan yararlanamayan Türkiye'nin önündeki benzer bir seçenek, gönüllü karbon piyasalarýdýr. Kesin bir rakam belli olmamakla birlikte, bugüne kadar gönüllü piyasa mekanizmasýyla kayýt altýna alýnmýþ mevcut portföyün yýllýk 80-100 milyon dolar civarýnda bir getirisi olabileceði tahmin edilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlýðýnca 68
elektrik tüketiminin artmasýna neden olmaktadýr. Daha önce klimanýn ihtiyaç olmadýðý birçok þehirde split klimalar yaygýn olarak satýlmaya baþlanmýþtýr. Her yýl 1 milyon üniteden fazla klima satýþý olmasý sonucunda stokta her yýl artan klimalarýn yarattýðý enerji talebiyle son yýllarda yaz aylarýnda gündüz saatlerinde pik talebin oluþmasýna yol açmaktadýr. Elektrik enerjisi sektöründe risk yaratabilecek diðer bir husus da termik santrallerin, hatta kurulmasý planlanan nükleer santralin soðutma suyu sýcaklýðýnda olabilecek artýþlardýr. Bu Þekil 8. GKP Proje Türleri ve Sayýlarý artýþlar nedeniyle yaz döneminde termik santrallerin üretim kapasitelerinde Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlýðý, 1 Mart 2011 itibarýyla düþme görülebilecektir. gönüllü karbon piyasalarýnýn daha etkin kurak ve yarý kurak alanlarda yaðýþlarýn Elektrik enerjisi sektörünün iklim deðiþikliðinden etkilenecek bir sektör iþlemesi ve proje geliþtiricilere yol azalmasýna ve kuraklýðýn artmasýna olmasý nedeniyle sektörde muhtemel göstermesi maksadýyla Sera Gazý neden olmaktadýr. Yaðýþlarýn azalmasý ve riskler ve belirsizlikler konusunda, Emisyon Azaltýmý Saðlayan Projelere ayný zamanda ortalama hava sýcaklýðý özellikle su kaynaklarýndaki olasý Ýliþkin Sicil Ýþlemleri Tebliði artýþýna baðlý olarak buharlaþmanýn deðiþikliklerle ilgili olarak çalýþmalar 07.08.2010 tarih ve 27665 sayýlý Resmi artmasý su kaynaklarýný da olumsuz yapýlmasý ileriye dönük hedefler ve Gazete'de yayýmlanarak yürürlüðe yönde etkileyecektir. Su kaynaklarýndaki planlamalar açýsýndan önemli olacaktýr. girmiþtir. Sicile kaydý yapýlacak projeler azalma, hidrolik santrallerde su aracýlýðýyla Türkiye'de üretilen karbon gelirlerinde düþüþe, dolayýsýyla SONUÇ sertifikalarýnýn güvenirliðinin hidroelektrik enerjisi üretiminde artýrýlmasý amaçlanmaktadýr. Ayrýca azalmaya ve zaman içinde hidrolik Enerji sektörü, Türkiye'nin iklim sicilin, ileride oluþturulmasý planlanan potansiyelde de azalmaya neden deðiþikliði politikasý üzerinde gerek olabilecektir. planlama ve gerekse uygulama açýsýndan karbon borsasýna temel oluþturmasý en yüksek etkiye sahiptir. Enerji beklenmektedir. Türkiye'nin gönüllü Bu nedenle elektrik üretiminde yaklaþýk politikasýnýn iklim odaklý olarak karbon piyasalarýndaki profili Tablo 3'te yüzde 20-25 oranýnda paya sahip olan þekillendirilmemesi durumunda sera gazý görülmektedir. hidroelektrik kaynaklarýn üretime azaltýlmasýnda bir baþarý katkýsý, dolayýsýyla nihai emisyon saðlanamayacaðý açýktýr. Enerji ÝKLÝM DEÐÝÞÝKLÝÐÝNÝN ENERJÝ SEKTÖRÜ deðerlerine ve emisyon yoðunluklarýna ihtiyacýnýn sürekli arz politikasýna ÜZERÝNDEKÝ ETKÝSÝ etkisi yüksek oranda belirsizlikler dayandýrýlma alýþkanlýðý ve bu Enerji sektörü sera gazlarý açýsýndan içermektedir. alýþkanlýðýn da fosil yakýtlar öncelikli önemli bir sektör olmanýn yaný sýra iklim olmasý Türkiye'nin en önemli Ayrýca, yaðýþ rejimlerindeki deðiþimler deðiþikliðinin sonuçlarýndan da handikabýdýr. Bu nedenle Türkiye, nedeniyle oluþabilecek seller de hidrolik etkilenecek sektörlerden birisidir. mevcut enerji tasarrufu potansiyelini geri santraller açýsýndan bir baþka risk Türkiye, iklim deðiþikliðinden etkilenme kazanmak üzere enerji verimliliðini oluþturabilecektir. Türkiye'de henüz duyarlýlýðýna sahip ülkeler arasýnda yer arttýrmak için milyar dolarlar önemli ölçüde kullanýlmamýþ hidrolik almakta olup, son elli yýlýn sýcaklýk mertebesindeki teþviklerle konuyu potansiyelin bulunmasý gelecekte verileri incelendiðinde Türkiye'nin içinde ciddiye almalý, yenilebilir enerjinin daha yaþanacak sorunlara karþý þimdiden bulunduðu Doðu Akdeniz ve Orta Doðu fazla kullanýlmasý için ve özellikle güneþ hazýrlýklý olunmasýný ve bu konuda bölgesinde günlük ortalama ve en düþük enerjisinin sadece elektrik olarak deðil; gerekli araþtýrma çalýþmalarýnýn ayný zamanda ýsý olarak kullanýlmasý için sýcaklýklarda artma eðilimi yapýlmasýný zorunlu kýlmaktadýr. adeta seferberlik ilan edilmelidir. görülmektedir. Bunun sonucu olarak Diðer taraftan, ortalama sýcaklýðýn Hükümet toplumsal tepkilere ve günümüzde ilk iþaretlerinde görüldüðü artmasý yaz döneminde evlerdeki dünyadaki Fukishima NS'daki gibi baþta kuraklýk olmak üzere çeþitli buzdolaplarý dâhil soðutma sistemlerinin geliþmelere raðmen nükleer enerji sorunlar yaþayacaktýr. daha fazla çalýþmasýna ve klimalarýn santrali kurmak konusunda gösterdiði Atmosferde ortalama sýcaklýðýn artmasý daha fazla enerji talebine sebep olarak kararlýlýðý bu alanda da göstermelidir. 25 69