TÜRKÇE WORLD ENERGY OUTLOOK

Transkript

1 TÜRKÇE

2 ULUSLARARASI ENERJÝ AJANSI Uluslararasý Enerji Ajansý (UEA) özerk bir kurum olarak 1974 yýlýnda kurulmuþtur. UEA'nýn iki temel görevi vardýr. Bunlar, petrol arzýndaki fiziki aksamalara karþý kolektif tedbirler yoluyla üyelerinin enerji arz güvenliðini geliþtirmek ve 28 üye ülke ve diðer ülkeler için güvenilir, ekonomik ve temiz enerji saðlama imkanlarý üzerine saygýn araþtýrma ve analizler gerçekleþtirmektir. UEA, her biri en az 90 günlük net ithalatý oranýnda petrol stoðunu elinde bulundurmak zorunluluðu olan üye ülkeler arasýnda enerji iþbirliði üzerine kapsamlý bir program yürütmektedir. Kurumun diðer amaçlarý þu þekildedir: Arz güvenliðinin aksamasý durumunda etkin bir acil müdahale kapasitesinin geliþtirilmesi gibi çözümlerle, üye ülkelerin tüm enerji çeþitleri için güvenilir ve yeterli arza eriþimini güvence altýna almak, Özellikle iklim deðiþikliðini etkileyen sera gazý salýmlarýnýn azaltýlmasý baðlamýnda küresel anlamda ekonomik büyümeyi ve çevrenin korunmasýný destekleyen sürdürülebilir enerji teþvik etmek, Enerji verilerinin toplanmasý ve analizi yoluyla uluslararasý piyasalarýn þeffaflýðýný iyileþtirmek, Enerji kaynaklarýný geleceðe dönük olarak güvence altýna almak ve enerji sektörünün çevresel etkilerini azaltmak amacýyla enerji verimliliðinin ve düþük karbon teknolojilerinin geliþtirilmesi ve küresel anlamda yayýlmasý için enerji teknolojileri alanýnda küresel iþbirliðini desteklemek, Üye olmayan ülkelerin, sanayi sektörü temsilcilerinin, uluslararasý kuruluþlar ve diðer paydaþlarýn katýlýmý ve fikir alýþveriþi yoluyla küresel enerji sorunlarýna çözümler bulmak. OECD/IEA, 2013 UEA Üye Ülkeleri: Almanya ABD Avustralya Avusturya Belçika Çek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Güney Kore Hollanda Ýngiltere Ýrlanda Ýspanya Ýsveç Ýsviçre Ýtalya Japonya Kanada Lüksemburg Macaristan Norveç Polonya Portekiz Slovakya Türkiye Yeni Zelanda Yunanistan Avrupa Komisyonu UEA'nýn çalýþmalarýna katýlým saðlar. World Energy Outlook 2013 in temel bulgularýnýn Ýngilizce aslý UEA tarafýndan yazýlmýþtýr. Bununla birlikte UEA bu Türkçe tercümenin doðruluðu veya tamlýðýna iliþkin sorumluluk kabul etmez; Türkçe tercümeye iliþkin tüm sorumluluk TÜSÝAD a aittir.

3 2013 Hýzla deðiþen enerji dünyasýna genel bakýþ Enerji sektöründeki birçok temel ilke deðiþiyor: Büyük ithalatçýlar ihracatçý haline gelirken, uzun süredir enerji ihracatçýsý olarak görülen ülkeler küresel talep artýþýnýn önde gelen merkezlerine dönüþmektedirler. Doðru politika ve teknolojiler birlikte uygulandýðý takdirde ekonomik büyüme, enerji talebi ve enerji kaynaklý CO 2 emisyonlarý arasýndaki baðý zayýflatmak mümkündür. Konvansiyonel olmayan yeni petrol ve doðal gaz türevleri ve yenilenebilir enerjideki artýþ, dünya enerji kaynaklarýnýn daðýlýmýna iliþkin anlayýþý deðiþtirmektedir. Enerji piyasasýnýn temel deðiþkenlerinin bilincinde olmak ekonomi, çevre ve enerjiye iliþkin hedefleri bir araya getirme niyetindeki karar alýcýlar için büyük önem arz etmektedir. Küresel enerji piyasasýndaki geliþmeleri öngörebilenler bir adým öne geçerken, bu konuda baþarýsýz olanlar yanlýþ politika ve yatýrým kararlarý alma riskiyle karþý karþýya kalmaktadýrlar. World Energy Outlook 2013, 2035 yýlýna yönelik enerji ve iklim trendlerine iliþkin farklý seçimlerin sonuçlarýný deðerlendirerek, politika yapýcýlar, sanayi ve diðer paydaþlara hýzla deðiþen enerji dünyasýnda yollarýný bulabilmeleri için ipuçlarý vermektedir. Enerji talebinde aðýrlýk Çin, Hindistan ve Orta Doðu ülkeleri baþta olmak üzere, küresel enerji kullanýmlarýný üçte bir oranýnda artýran yükselen ekonomilere kayýyor. WEO 2013'ün ana senaryosu olan Yeni Politikalar Senaryosu kapsamýnda, Çin'in 2020 yýlýna kadar Asya'da hakim konumda yer alacaðý, bu tarihten sonra ise ekonomik büyümedeki öncü konumunu Hindistan'a devredeceði tahmin edilmektedir. Benzer biçimde Güneydoðu Asya geniþleyen bir talep merkezi olarak yükselmektedir. Bu geliþme 2013 yýlý Ekim ayýnda yayýnlanan World Energy Outlook'un "Southeast Asia Energy Outlook" baþlýklý Özel Raporu'nda ortaya konmuþtur. Çin, dünyadaki en büyük petrol ithalatçýsý konumuna yaklaþýrken Hindistan'ýn ise 2020li yýllarýn baþýnda en fazla kömür ithal eden ülke konumuna gelmesi öngörülmektedir. Diðer taraftan ABD, 2035 yýlýnda enerji ihtiyacýnýn tümünü yerel kaynaklardan saðlama yolunda kararlý adýmlarla ilerlemektedir. Tüm bu geliþmeler enerji ticaretinin Atlantik havzasýndan Asya Pasifik bölgesine doðru yer deðiþtireceðine iþaret etmektedir. Yüksek petrol fiyatlarý, elektrik ve doðal gaz fiyatlarýnda uzun süredir devam eden bölgeler arasý farklýlýklar ve birçok ülkede artan enerji maliyetleri, dikkatleri enerji ve ekonominin bütünü arasýndaki iliþkiye çevirmektedir. Enerji ve kalkýnma arasýndaki iliþki Afrika'da kendini açýk bir biçimde ortaya koymaktadýr. Örneðin, Afrika'da doðal kaynaklarýn zenginliðine raðmen, 2035 yýlýnda kiþi baþýna düþen enerji tüketiminin küresel ortalamanýn üçte biri dolayýnda olacaðý tahmin edilmektedir. Günümüzde dünyada elektriðe eriþimi olmayan 1,3 milyar insanýn yarýsýna ev sahipliði yapan Afrika, ayný zamanda yemek piþirmek için konvansiyonel biyokütle ürünlerine ihtiyaç duyan 2,6 milyar insanýn da dörtte birini barýndýrmaktadýr. Küresel ölçekte, fosil yakýtlar dünya enerji ihtiyacýnýn büyük bir kýsmýný karþýlamaya devam etmektedir. Bu durum, enerji, çevre ve iklim deðiþikliði arasýndaki baðlantý çerçevesinde bazý sonuçlarý beraberinde getirmektedir. 1

4 Küresel sera gazý emisyonlarýnýn üçte ikisinin kaynaðý konumundaki enerji sektörü, iklim deðiþikliði ile mücadeleye yönelik hedeflerin gerçekleþtirilmesinde kritik rol oynuyor. Her ne kadar bazý karbon azaltým mekanizmalarý baský altýnda olsa da, ABD Baþkaný'nýn Ýklim Deðiþikliði Eylem Planý, Çin'in yerel enerji tedarik sepeti içerisinde kömürü azaltmaya yönelik planý, Avrupa'da 2030 yýlýna yönelik enerji ve iklim hedeflerine yönelik tartýþmalar ve Japonya'nýn yeni enerji planýna yönelik tartýþmalarý vb. giriþimler enerji kaynaklý CO 2 emisyonlarýndaki artýþýn sýnýrlandýrýlmasýna imkan saðlayabilecek niteliktedir. Ana senaryo kapsamýnda, hükümetler tarafýndan enerji verimliliðini artýrmaya, yenilenebilir enerji kullanýmýný desteklemeye, fosil yakýtlara saðlanan sübvansiyonlarý sýnýrlamaya ve bazý durumlarda karbon emisyonlarýný fiyatlandýrmaya yönelik olarak açýklanan tüm önlemlerin yaratacaðý etkilere raðmen, 2035 yýlýnda enerji kaynaklý CO 2 emisyonlarýnýn % 20 oranýnda artacaðý öngörülmektedir. Bu durum, yeryüzünün uzun vadede 3,6 C seviyesinde bir ortalama sýcaklýk artýþý ile karþý karþýya kalabileceðini göstermektedir. Bu seviye, uluslararasý düzeyde uzlaþýlan 2 C hedefinin oldukça üzerinde kalmaktadýr. Kimin rekabet edecek enerjisi var? Enerji fiyatlarýndaki büyük bölgesel farklar, enerjinin ekonomik büyüme üzerindeki rolüne iliþkin tartýþmalarý beraberinde getiriyor yýlýndan bu yana Brent petrolün ortalama fiyatý varil baþýna 110 dolar düzeyinde seyretmektedir. Fiyatlarýn bu kadar uzun bir süre ayný düzeyde seyretmesi petrol piyasasý tarihinde rastlanmayan bir durumdur. Ham petrol fiyatlarý dünyada görece eþ düzeydeyken, diðer yakýt türlerinde bölgesel farklýlýklar önemli ölçüde göze çarpmaktadýr. Doðal gaz fiyatlarý arasýndaki farklýlýklar 2012 yýlý ortasýndaki aþýrý seviyeye kýyasla düþmüþ olmasýna karþýn, ABD'de doðal gaz Avrupa ithalat fiyatýnýn üçte biri, Japonya ithalatýnýn ise beþte biri düzeyinde fiyatlarla alýnýp satýlmaktadýr. Benzer biçimde elektrik piyasasýnda da fiyatlar bölgeden bölgeye deðiþkenlik göstermektedir. Japonya'da veya Avrupa'da ortalama bir endüstriyel tüketicinin elektriðe ödediði fiyat ABD'deki rakiplerinin ödediklerinin iki katýný aþmakta, Çin'de ise bu rakam ABD'dekinin iki katýna yaklaþmaktadýr. Birçok ülkedeki çoðu sektörde, enerji, rekabetçiliðin deðerlendirilmesinde görece düþük öneme sahiptir. Diðer taraftan enerji maliyetleri; kimya, alüminyum, çimento, demir-çelik, kaðýt, cam ve rafineri gibi enerji yoðun sektörlerde - özellikle nihai ürünün uluslararasý ticarete konu olduðu alanlarda - hayati önem arz etmektedir. Enerji yoðun sektörler, dünya ölçeðinde sanayideki katma deðerin beþte birini, sanayi istihdamýnýn dörtte birini ve endüstriyel enerji kullanýmýnýn % 70'ini teþkil etmektedir. Enerji fiyatlarýndaki farklar sanayide rekabetçiliði, dolayýsýyla da þirketlerin yatýrým kararlarý ve stratejilerini etkiliyor. WEO'nun Ana Senaryosu çerçevesinde doðal gaz fiyatlarýndaki bölgesel farklýlýklarýn azalmasýna karþýn, 2035 yýlýna yönelik süreçte büyük ölçüde ayný kalacaðý, elektrik fiyatlarýndaki farklýlaþmanýn ise devam edeceði öngörülmektedir. Özellikle Asya'da olmak üzere, birçok yükselen ekonomide enerji yoðun ürünlere yönelik yerel talepteki güçlü büyüme, üretimin hýzla artmasýna (ve ihracatýn geniþlemesine) yol açmaktadýr. Ancak görece enerji maliyetleri, diðer bölgelerde geliþmelerin þekillenmesinde daha etkin bir rol oynamaktadýr. Enerji yoðun ürünlerin küresel ihracatýnda hafif bir artýþ kaydeden ABD, görece düþük enerji fiyatlarý ile sanayinin durumu arasýndaki iliþkinin en net örneðini ortaya koymaktadýr. Buna karþýn hem Avrupa Birliði hem de Japonya, ihracat oranlarýnda - hali hazýrdaki ihracat paylarýnýn üçte biri düzeyinde bir toplam kayýp - kuvvetli düþüþ yaþamýþlardýr. 2

5 Ekonomiye enerji desteði arayýþý Ülkeler enerji piyasalarýnýn daha verimli, rekabetçi ve birbirine baðlý olmasýný saðlayarak yüksek fiyatlarýn etkisini azaltabilirler. Bölgesel doðal gaz piyasalarý arasýndaki fiyat farklarý küresel bir doðal gaz piyasasýna yönelik hýzlý ilerleme ile azaltýlabilir. Doðal Gaz Fiyat Uyumu (Gas Price Convergence Case) çalýþmamýzda da deðerlendirdiðimiz üzere bu durum; oldukça katý koþullar içeren sývýlaþtýrýlmýþ doðal gaz sözleþme yapýlarýnýn ve petrol endeksli fiyatlandýrma mekanizmalarýnýn, Asya - Pasifik bölgesinde ivmesi artan doðalgaz piyasasý reformlarýnýn desteklenmesi ve Kuzey Amerika'dan yapýlan sývýlaþtýrýlmýþ doðal gaz (LNG) ihracatýnýn (bunun yaný sýra LNG sývýlaþtýrmasý ve nakliye maliyetlerinin düþürülmesini) teþvik edilmesi ile gevþetilmesini gerektirmektedir. Diðer taraftan, Çin, Güney Amerika'nýn bazý bölgeleri, ve hatta Avrupa'nýn bazý kesimleri de dahil olmak üzere bazý bölgelerde, ABD'nin geleneksel olmayan gaz kaynaklarýnýn geliþtirilmesi konusundaki baþarýsýný daha küçük ölçekte tekrarlama potansiyeli gözlemlenmektedir. Ancak kaynaklarýn kalitesi, üretim maliyetleri ve bazý ülkelerde kamuoyunun tepkisine iliþkin belirsizlikler devam etmektedir. Enerji verimliliðinde ortaya çýkan yeni yaklaþým rekabet gücünün iyileþtirilmesinin çok ötesinde faydalar saðlayacak. Avrupa ve Japonya'da binalarda, Kuzey Amerika'da motorlu araçlarda, Orta Doðu'da klimalarda verimliliðin artýrýlmasýna yönelik tedbirler, bunun yaný sýra Çin ve Hindistan'da enerji fiyatlandýrma reformlarý dahil olmak üzere geçtiðimiz yýl uygulamaya konan politikalar dikkate deðer niteliktedir. Verimliliðin artýrýlmasýna yönelik tedbirler, sanayide maliyetleri düþürmenin yaný sýra, enerji fiyatlarýnýn hane bütçesine olan etkisini azaltmakta (Avrupa Birliði ülkelerinde hane harcamalarý içerisinde enerjinin payý çok yüksek seviyelere ulaþmýþtýr) ve enerji ithalatýnýn sebep olduðu maliyet yükünün hafifletilmesine katký saðlamaktadýr (Enerji ithalatýnýn Japonya'nýn GSYH'sindeki payý hýzla yükselmiþtir). Öte yandan, enerji verimliliðinde halen kullanýlmayý bekleyen geniþ bir potansiyel bulunmaktadýr: WEO'nun Ana Senaryosuna göre enerji verimliliðinin ekonomik potansiyelinin üçte ikisi halen deðerlendirilmeyi beklemektedir. Bu çerçevede, enerji verimliliði yatýrýmlarýnýn önündeki engellerin kaldýrýlmasýna yönelik önlemlere ihtiyaç duyulmaktadýr yýlýnda 544 milyar dolara ulaþtýðý tahmin edilen fosil yakýtlara yönelik sübvansiyonlarýn kaldýrýlmasý bu önlemlere dahildir. Enerjide rekabetçiliðin artýrýlmasý, iklim deðiþikliði ile mücadeleye yönelik çabalarýn azaltýlmasý anlamýna gelmiyor yýlý Haziran ayýnda yayýnlanan "Enerji - Ýklim Haritasýný Yeniden Çizerken" (Redrawing the Energy-Climate Map) baþlýklý WEO Özel Raporu, ekonomik büyümeyi engellemeksizin 2020 yýlýna kadar sera gazý emisyonlarýndaki artýþý durdurmayý saðlayacak dört pragmatik uygulama önerisi ortaya koymuþtur. Söz konusu öneriler: Enerji verimliliðinin iyileþtirilmesi, verimliliði en düþük seviyedeki kömür santrallerinin inþasýnýn ve kullanýmýnýn sýnýrlandýrýlmasý, petrol-doðalgaz arama ve üretim faaliyetlerinden kaynaklanan (upstream) metan gazý emisyonlarýnýn azaltýlmasý ve fosil yakýtlara yönelik sübvansiyonlarýn gözden geçirilmesini içermektedir. Bu önlemler WEO'nun Ana Senaryosunda ortaya konan yenilenebilir enerji teknolojilerindeki artýþa iliþkin geliþmeleri tamamlar niteliktedir. Öte yandan, hükümetler 2012 yýlýnda 100 milyar dolarý aþan, 2035 yýlýnda ise 220 milyar dolarý bulmasý beklenen yenilenebilir enerji teþviklerinin yapýsýný þekillendirirken özenli davranmalýdýrlar. Yenilenebilir enerji uygulamalarýnýn kendi içlerinde oldukça rekabetçi konuma geldiði mevcut koþullarda, teþvik mekanizmalarýnýn düþük karbon teknolojilerinin sunduðu tüm avantajlarý 3

6 yansýtacak biçimde tasarlanmasý önem arz etmektedir. Bu çerçevede, oluþturulan teþvik sistemlerinin ek maliyetleri karþýlayanlara aþýrý mali yük getirmeyecek biçimde tasarlanmasý gerekmektedir. Dikkatli biçimde oluþturulmuþ bir uluslararasý iklim deðiþikliði anlaþmasý, emisyonlarýný azaltmakta kararlý davranan ülkelerdeki enerji yoðun sanayilerin tersi biçimde hareket eden ülkelerden gelecek haksýz rekabet baskýsýna uðramalarýnýn önüne geçecektir. Konvansiyonel olmayan petrol (light tight oil - LTO) gelecek on yýla damgasýný vururken uzun vadede ayný seviyede etkin olmayacak Yeni teknolojiler, konvansiyonel olmayan petrol ve aþýrý derinsu kaynaklarý gibi yeni kaynak türlerinin önünü açmanýn yaný sýra mevcut sahalardan daha fazla petrol çýkarýlmasýna da olanak saðlýyor. Bu durum geleceðe yönelik petrol üretimine iliþkin tahminleri yukarý çekmektedir. Öte yandan, dünyanýn petrol bolluðu yaþayacaðý bir çaðýn eþiðinde olduðu söylenemez yýlýnda 128 dolar seviyesine çýkmasý beklenen petrol fiyatýndaki (2012 yýlý dolar deðeriyle) hýzlý artýþ söz konusu yeni kaynaklarýn geliþimini desteklemektedir. Ancak henüz hiçbir ülke LTO'da ABD'nin baþarýsýný tekrarlayamamýþtýr. Öyle ki, bu baþarý sayesinde ABD, dünyadaki en büyük petrol üreticisi konumuna gelmiþtir. Konvansiyonel olmayan petrol (LTO dahil) ve doðal gaz sývýlarý, küresel petrol talebi - hali hazýrda 14 milyon varil/gün seviyesine çýkmýþ olup 2035 yýlýnda 101 milyon varil/gün düzeyine ulaþacaðý tahmin edilmektedir - ile geleneksel ham petrol üretim miktarý -65 milyon varil/gün düzeyine düþmesi beklenmektedir - arasýndaki açýðý karþýlamaktadýr. Düþük maliyetli petrolün tek büyük ölçekli kaynaðý konumundaki Orta Doðu, petrole iliþkin uzun vadeli deðerlendirmenin merkezinde yer almaya devam ediyor. OPEC ülkelerinin dünyadaki petrol ihtiyacýný gidermeye yönelik rolü, önümüzdeki on yýl içerisinde ABD'deki üretim artýþý, Kanada'daki kum petrolü, Brezilya'da derinsu kaynaklarýndan yapýlan üretim ve tüm dünyada ortaya çýkan doðal gaz sývýlarý ile azalacaktýr. Ancak 2020 li yýllarýn ortasý itibarýyla OPEC-dýþý üretim azalmaya baþlayacak ve küresel petrol arzýndaki artýþýn çoðu Orta Doðu ülkelerinden gelecektir. Ulusal petrol þirketleri ve bu þirketlerin baðlý olduklarý hükümetler dünyada varlýðý kanýtlanan ve bunun yaný sýra tahmin edilen petrol rezervlerinin yaklaþýk % 80'ini kontrol etmektedir. Mevcut sahalarda petrol üretimindeki düþüþü telafi etme ihtiyacýnýn, 2035 yýlýna yönelik süreçteki arama ve üretim faaliyeti yatýrýmlarýnýn ardýndaki ana faktör olacaðý tahmin ediliyor. 1600'den fazla petrol sahasýnda gerçekleþtirmiþ olduðumuz analizlere göre; ortalama büyüklükteki bir konvansiyonel petrol sahasýnda üretim en üst seviyeye ulaþtýktan sonra yýlda % 6 oranýnda düþüþ kaydetmektedir. Bu oran petrol sahasýnýn türüne göre deðiþmesine raðmen, mevcut sahalardaki konvansiyonel ham petrol üretiminin 2035 yýlý itibariyle 40 milyon varil/gün seviyesinin üzerinde düþüþ kaydedeceði tahmin edilmektedir. Diðer petrol kaynaklarý arasýnda yer alan konvansiyonel olmayan petrol sahalarýnda, saha seviyesindeki hýzlý düþüþleri engellemek için sürekli kazýlara ihtiyaç duyulmaktadýr yýlýnda talebi karþýlamak için gerekeceði tahmin edilen 790 milyar varil düzeyindeki toplam üretim miktarýnýn yarýsýndan fazlasýnýn, düþen üretim miktarýný karþýlamak için gerekli olacaðý tahmin edilmektedir. 4

7 Ulaþtýrmaya ve petrokimya ürünlerine olan talep dolayýsýyla petrol kullaným trendinin 2035 yýlýna kadar -hýzý yavaþlayarak da olsa-artmaya devam edeceði tahmin edilmektedir. OECD ülkelerinde petrol kullanýmýndaki düþüþ hýz kazanmaktadýr yýlý itibariyle Çin'in dünyada en fazla petrol tüketen ülke haline gelerek ABD'nin önüne geçeceði, Orta Doðu ülkelerinde ise tüketimin Avrupa Birliði'ni geride býrakacaðý tahmin edilmektedir. Petrol talebindeki bölgesel deðiþim, Hindistan'ýn 2020 yýlý sonrasýnda talebin en hýzlý arttýðý ülke haline gelmesiyle dikkat çekecektir yýlýnda petrol tüketimi ulaþtýrma ve petrokimya olmak üzere iki sektörde yoðunlaþacaktýr. Bu çerçevede, ulaþtýrma sektöründe petrole olan talebin % 25 oranýnda artýþ göstererek 59 milyon varil/gün düzeyine ulaþmasý beklenmektedir. Söz konusu talep artýþýnýn üçte birinin Asya kara yolu taþýmacýlýðýndan kaynaklanacaðý öngörülmektedir. Petrokimya endüstrisinde ise Orta Doðu, Çin ve Kuzey Amerika'nýn üretime yönelik kullanýmlarýyla, küresel petrol kullanýmýnýn 14 milyon varil/gün düzeyine ulaþmasýna katký saðlayacaðý düþünülmektedir. Diðer taraftan, yüksek fiyatlar verimlilik iyileþtirmelerini teþvik etmekte ve ulaþtýrma sektöründe alternatiflerin mümkün olduðu yerlerde petrol yerine biyo-yakýt ve doðal gaz kullanýmýnýn tercih edilmeye baþlanmasýna yol açmaktadýr. Petrol iþlenmesi ve ticaretinin büyük göçü Petrol arzý ve talebindeki büyük deðiþimler dünyadaki petrol rafinerilerini her zaman olduðundan çok daha karmaþýk sorunlarla karþý karþýya býrakýyor; ancak tümü bu zorluklarla mücadele edecek donanýma sahip deðiller. Doðal gaz sývýlarý, biyo- yakýtlar ve kömür veya doðal gazdan sývý yakýt elde etmeye yönelik teknolojiler sayesinde elde edilen ürün artýþý ile, daha yüksek miktarda sývý yakýt rafinerilerde iþlenmeksizin tüketiciye ulaþabilmektedir. Öte yandan petrol iþleyicileri, dizelde 5 milyon varil/gün düzeyinde bir talep artýþýný karþýlamak üzere yatýrým yapmak durumundadýr. Dizelde söz konusu olan talep artýþ düzeyi benzin kullanýmýndaki artýþýn yaklaþýk üç katý seviyesindedir. Petrol tüketim dengesinin Orta Doðu'dan Asya'ya kaymasý söz konusu bölgelerde petrol iþleme kapasitesini de artýrmaktadýr. Öte yandan, birçok OECD ülkesinde talepteki düþüþ ve ihracat piyasasýndaki rekabet, kapasitenin azaltýlmasý yönünde baský oluþturmaktadýr yýlýna kadar, küresel ölçekte 10 milyon varil/gün düzeyinde petrol iþleme kapasitesinin risk altýnda olduðu tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, Avrupa baþta olmak üzere OECD ülkelerindeki iþleyicilerin en hassas konumda bulunanlar arasýnda yer aldýklarý deðerlendirilmektedir. Arz ve talepteki coðrafi deðiþim, Asya'ya doðru kayan küresel petrol ticareti akýþýnýn yeniden düzenlenmesi anlamýna geliyor ve bu çerçevede arz güvenliðine yönelik iþbirliði çabalarýný da beraberinde getiriyor. Kuzey Amerika net ham petrol ithalat ihtiyacýnýn 2035 yýlý itibarýyla tümüyle ortadan kalkacaðý ve bölgenin daha büyük bir petrol ürünleri ihracatçýsý konumuna geleceði tahmin edilmektedir. Öte yandan Asya'nýn, bölgenin sýnýrlý sayýdaki stratejik ulaþtýrma rotasý sayesinde eriþilebilir ham petroldeki payýnýn artmasýyla birlikte, küresel petrol ticaretinde rakipsiz konuma gelmesi beklenmektedir. Asya bölgesine yapýlan teslimatlar yalnýzca (toplam ham petrol ihracatýnýn Asya'nýn ithalat ihtiyacýnýn altýna düþmeye baþladýðý) Orta Doðu bölgesinden deðil, ayný zamanda Rusya, Hazar Bölgesi, Afrika, Güney Amerika ve Kanada'dan gelmektedir. Orta Doðu'daki yeni ihracat odaklý iþleme kapasitesi ham petrolden ziyade petrol ürünlerinin küresel ticaret içerisinde daha büyük pay sahibi olma ihtimalini artýrmaktadýr. Ancak, söz konusu kapasitenin büyük çoðunluðunun bölgede artan talebe hizmet edeceði tahmin edilmektedir. 5

8 Rüzgar ve güneþ enerjisiyle birlikte elektrik üretimi sektörü yeni bir hayata uyum saðlýyor 2035 yýlýna kadar olan süreçte elektrik üretimi sektöründeki artýþýn yarýsýna yakýnýnýn yenilenebilir enerji kaynaklarýndan geleceði tahmin ediliyor. Bu çerçevede rüzgar ve güneþ enerjisi (PV) gibi kaynaklarýn yenilenebilir enerjideki büyümenin % 45'ini oluþturacaðý öngörülüyor. Çin, yenilenebilir enerji kaynaklarýndan elde edilen elektrik miktarýnda en yüksek artýþý kaydetmiþtir. Bu artýþ Avrupa Birliði, ABD ve Japonya'daki artýþ miktarýnýn toplamýndan daha yüksek düzeydedir. Bazý piyasalarda, yenilenebilir enerji alternatiflerinin payýnýn artýyor olmasý, elektrik üretimi sektöründe mevcut piyasa yapýsýnýn uzun vadede arz güvenilirliði ve yatýrýmlarýn yeterliliði bakýmýndan sorgulanmasýna yol açmaktadýr. Yenilenebilir enerji kaynaklarýndan üretilen elektrik miktarý küresel elektrik üretimi bileþeni içerisinde % 30'un üzerine çýkmýþtýr. Bu oranýn birkaç yýl içerisinde doðal gazý geride býrakmasý ve 2035 yýlý itibarýyla hali hazýrda elektrik üretiminde en fazla kullanýlan yakýt olan kömür ile neredeyse eþ düzeye ulaþmasý beklenmektedir Emniyet tedbirlerine yönelik yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesiyle birlikte nükleer santrallerin inþasý yavaþlamýþtýr. Ancak nihai olarak nükleer santrallerden elde edilen elektrik miktarýnýn üçte iki oranýnda artacaðý, bu kapsamda Çin, Kore, Hindistan ve Rusya'nýn öncü konumda yer alacaðý tahmin edilmektedir. Elektrik üretimi sektöründen kaynaklanan CO 2 emisyonlarýnda öngörülen düþüþü hýzlandýrmanýn bir yolu Karbon Yakalama ve Depolama (Carbon Capture and Storage - CCS) teknolojisinin yaygýn kullanýmý olabilir. Ancak tahminlerimize göre, 2035 yýlýnda küresel ölçekte fosil yakýtla çalýþan elektrik üretim santrallerinin yalnýzca % 1'i CCS teknolojisi ile donatýlmýþ olacaktýr. Ekonomik geliþmeler ve belirlenen politikalar kömür ve doðal gaz piyasalarýnýn durumunun temel belirleyicisi konumunda Elektrik üretiminde kömür, birçok bölgede, doðal gaza kýyasla daha ucuz bir seçenek olarak karþýmýza çýkýyor. Öte yandan; verimliliði artýrmaya, yerel düzeyde hava kirliliðini azaltmaya ve iklim deðiþikliði ile mücadeleye yönelik siyasi müdahaleler uzun vadeli beklentilerin þekillenmesinde belirleyici rol oynuyor. Çin'in toplam enerji kullanýmýnda kömürün payýný azaltmaya yönelik planlar ortaya koyan politikalarý, ülkenin hali hazýrdaki kömür kullaným düzeyinin dünyanýn geri kalanýnýn toplamý ile eþdeðer olduðu düþünüldüðünde, büyük önem taþýyor. Ana Senaryo çerçevesinde, 2035 yýlý itibariyle küresel ölçekte kömür talebinin % 17 oranýnda artacaðý, bu artýþýn üçte ikisinin ise 2020 yýlý itibarýyla gerçekleþeceði öngörülmektedir. Kömür kullanýmý OECD ülkelerinde düþerken, baþta Hindistan, Çin (2025 yýlý itibarýyla yatay bir trende eriþecek olmasýna karþýn) ve Güneydoðu Asya ülkeleri olmak üzere, OECD üyesi olmayan ülkelerde artýþ göstermektedir. Hindistan, Çin ve Endonezya kömür üretimindeki büyümenin % 90'ýný oluþturmaktadýr. Öte yandan, ihracat talebi dolayýsý ile Avustralya kömür üretiminde önemli ölçüde büyüme kaydeden tek OECD ülkesi konumundadýr. Piyasa koþullarý dünyanýn farklý bölgelerinde büyük ölçüde deðiþkenlik gösteriyor. Ancak diðer fosil yakýtlar ile kýyaslandýðýnda, esnekliði ve çevresel faydalarý dolayýsýyla, doðal gazýn uzun vadede geliþme göstermesi öngörülmektedir. Doðal gaz piyasasýnda en güçlü büyüme yükselen ekonomilerde kendini göstermektedir. Bu çerçevede, 2035 yýlýnda doðal gaz kullanýmýnýn 4 kat artmasý beklenen Çin ve Orta Doðu ülkeleri öne çýkmaktadýr. Avrupa 6

9 Birliði ülkelerinde ise doðal gaz; enerji üretiminde, yenilenebilir enerji alternatiflerinin artan payý ile kömüre kýyasla zayýf olan rekabet avantajý arasýnda sýkýþmýþ konumda olup, tüketim düzeyi 2010 yýlý seviyesinin altýndadýr. Kuzey Amerika konvansiyonel olmayan doðal gaz üretiminden fayda saðlamaya devam etmektedir. Ülkede üretilen doðal gazýn küçük ancak dikkate deðer bir kýsmý diðer piyasalara LNG olarak satýlmaktadýr. Kuzey Amerika bu sayede - Doðu Afrika, Çin, Avustralya ve diðer piyasalardaki konvansiyonel ve konvansiyonel olmayan doðal gaza yönelik geliþmeler dýþýnda - küresel doðal gaz arzýnýn çeþitlenedirilmesine katkýda bulunmaktadýr. Piyasalar arasýndaki yeni baðlantýlar doðal gazýn fiyatlandýrma biçiminin deðiþmesine - özellikle hub-bazlý fiyatlandýrma mekanizmasýnýn daha yaygýn olarak kabul görmesine - yol açmaktadýr. Brezilya derinsu petrol sondajý ve düþük karbonlu kalkýnmada öncü konumda Bu yýl World Energy Outlook'un özel olarak yer verdiði Brezilya dünyanýn en büyük petrol ihracatçýsý ve önde gelen enerji üreticisi olma yolunda ilerliyor. Brezilya'nýn yakýn zamanda gerçekleþtirdiði açýk deniz petrol keþiflerinin katkýsýyla, 2035 yýlýnda petrol üretimini üç katýna çýkararak 6 milyon varil/gün düzeyine ulaþtýracaðý öngörülmektedir. Bu geliþmeler sonucu Brezilya'nýn dünyada 6. büyük petrol üreten ülke konumuna geleceði ve küresel petrol üretimindeki net büyümenin üçte birini saðlayacaðý tahmin edilmektedir. Doðal gaz üretimin ise 5 kattan fazla büyümesi ve 2030 yýlýnda ülkenin hýzla geliþen ihtiyaçlarýnýn tümünü karþýlar hale gelmesi beklenmektedir. Ülkede petrol ve doðal gaz üretiminin artýþý oldukça karmaþýk ve sermaye yoðun derinsu geliþmelerine baðýmlý durumdadýr ve bu durum, arama ve üretim faaliyetlerine Orta Doðu veya Rusya'da olduðundan daha fazla yatýrým yapýlmasýný gerektirmektedir. Söz konusu yatýrýmýn önemli bir kýsmýnýn ulusal enerji þirketi Petrobras tarafýndan yapýlmasý gerekecektir. Söz konusu þirket hükümet tarafýndan stratejik petrol sahalarýnýn geliþtirilmesi konusunda görevlendirilmiþtir. Bu görev, oldukça geniþ ve çok boyutlu bir yatýrým programý çerçevesinde kaynaklarýn verimli kullanýmýný gerektirmektedir. Ürün ve hizmetlerin yerel kaynaklarla üretilmesi yönündeki hedefler tedarik zinciri üzerinde de baský oluþturmaktadýr. Brezilya'nýn bol ve çeþitli enerji kaynaklarý, ülkenin tümünün elektriðe eriþiminin saðlanmasý da dahil olmak üzere, ülkenin enerji kullanýmýnda % 80 oranýnda bir artýþý da karþýlayacak niteliktedir. Geniþleyen orta sýnýfýn ihtiyaçlarý dolayýsýyla artan enerji tüketiminin, ulaþtýrma sektörü kaynaklý yakýt talebinde güçlü bir artýþa ve elektrik tüketiminin yaklaþýk iki katýna çýkmasýna yol açacaðý beklenmektedir. Böylesi bir talebin karþýlanmasý, enerji sisteminde doðru zamanda köklü yatýrýmlarý - yýlda ortalama 90 milyar dolar düzeyinde - gerektirecektir. Bu çerçevede yeni elektrik üretimi ve daðýtýmýna yönelik açýk artýrma sistemi, sektöre yeni sermaye akýþýnýn saðlanmasý ve son kullanýcýlar üzerindeki fiyat baskýsýnýn düþürülmesi için kritik önem taþýmaktadýr. Saðlýklý iþleyen ve yeni giriþimcilere açýk bir doðal gaz piyasasýnýn geliþimi yatýrýmlarý teþvik edecek ve Brezilya sanayisinin rekabet gücünü artýracaktýr. Bunun yaný sýra, enerji verimliliði politikalarýna daha fazla aðýrlýk verilmesi hýzla büyüyen enerji sistemi üzerinde ortaya çýkabilecek muhtemel baskýlarý azaltacaktýr. 7

10 Fosil yakýt kaynaklarý ve kullanýmý nispeten yüksek olmasýna karþýn Brezilya dünyada karbon yoðunluðu en düþük enerji sektörlerinden birine sahip. Hali hazýrda yenilenebilir enerji konusunda dünya lideri konumunda olan Brezilya, yenilenebilir kaynaklarýndan saðladýðý üretimi 2035 yýlýnda yaklaþýk iki katýna çýkarmayý ve bu çerçevede yenilenebilir enerjinin mevcut enerji bileþeni içerisindeki % 43 oranýndaki payýný korumayý hedeflemektedir. Hidroelektrik santraller, elektrik sektörünün bel kemiðini oluþturmaya devam etmektedir. Öte yandan, ülkenin hidroelektrik santrallerine olan baðýmlýlýðý ise düþmektedir. Bu düþüþ, kýsmen, bu alanda halen deðerlendirilebilecek potansiyelin büyük bölümünün Amazon bölgesinde yer almasý nedeniyle uzak ve çevresel yönden hassas konumda olmasýndan kaynaklanmaktadýr. Enerji bileþeni içerisindeki payý hýzla artan ve rekabet gücünü kanýtlayan kaynaklar arasýnda rüzgar enerjisi, doðal gaz ve biyo yakýtlardan üretilen elektrik önde gelmektedir. Ulaþtýrma sektöründe, Brezilya, dünyada ikinci büyük biyo-yakýt üreticisi konumunda olup þeker kamýþýna dayalý etanol üretiminin üç kattan fazla artacaðý öngörülmektedir. Ülkedeki mevcut ekim sahalarý, çevresel hassasiyeti bulunan alanlara zarar vermeden, böylesi bir büyümeyi karþýlayabilecek niteliktedir yýlý itibariyle, Brezilya'da üretilen biyo yakýt miktarýnýn ülkenin kara taþýmacýlýðýna yönelik yakýt talebinin yaklaþýk üçte birini karþýlayabilecek boyuta ulaþacaðý ve net ihracatýn dünya biyo-yakýt ticaretinin % 40'ýný teþkil edeceði tahmin edilmektedir. 8

11 9 2013

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24