TMS/TFRS'NİN ŞİRKETLERİN ÖZKAYNAK KARLILIĞI ÜZERİNDEKİ KISA VE UZUN DÖNEMLİ ETKİSİNİN BELİRLENMESİ: İMKB 1 İMALAT SANAYİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü Öğr.Gör. Erkan ÖZTÜRK Sakarya Üniversitesi Geyve Meslek Yüksekokulu Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Bölümü Özet Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarının uygulamaya konulması ile birlikte, elde edilen finansal raporlardaki bilgilerin güvenilirlik düzeyindeki artışla beraber; para piyasalarına daha fazla sermaye girişi sağlanması ve bu artış sonucunda şirketlerin özkaynak yapılarının da kuvvetlenmesi beklenmektedir. Bu çalışmada, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) imalat sanayinde işlem gören şirketlerin, 2005 yılından bu yana uygulanmakta olan Türkiye Muhasebe Standartları/Finansal Raporlama Standartları ndan (TMS/TFRS) ne şekilde etkilendikleri belirlenmek istenmiş; şirketlerin raporladıkları net karları ile artış göstermesi beklenen özkaynakları arasındaki ilişki, ilgili dönemdeki özkaynak karlılıkları yardımıyla kısa ve uzun dönemli olarak karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Bunun için, 1998-2011 yılları aralığında verilerine ulaşılabilen 99 şirketin özkaynak karlılıkları incelemeye alınmıştır. TMS/TFRS öncesi raporlamanın yapıldığı 1998-2004 yılları arasındaki karlar trend analizine tabi tutularak 2005 yılı karları tahmin edilmeye çalışılmış; bu sayede TMS/TFRS nin raporlanan karlar üzerindeki etkisi belirlenmek istenmiştir. Elde edilen bulgular ışığında, kısa dönemde söz konusu şirketlerin önemli bir çoğunluğunda TMS/TFRS ile birlikte özkaynak karlılığının artış gösterdiği; ancak uzun dönemde, 2008 yılında dünya genelinde yaşanan finansal krizin de etkisiyle söz konusu şirketlerin önemli bir çoğunluğunda TMS/TFRS ile birlikte özkaynak karlılığının azalış gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Özkaynak Karlılığı, Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları, Uluslararası Sermaye Akışı Jel Kodları: M40, M41, M49 1 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nın unvanının Borsa İstanbul A.Ş. olarak değiştirilmesi nedeniyle, kurumun İMKB olan endeks kısaltması 05.04.2013 tarihinden itibaren BIST olarak değiştirilmiştir. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 1
DETERMINATION OF TAS/TFRS S EFFECT ON COMPANIES RETURN ON EQUITY IN THE SHORT&LONG TERM: A RESEARCH ON MANUFACTURING INDUSTRY IN THE ISE Abstract In conjunction with the implemention of International Accounting/Financial Reporting Standards, together with increase in the level of reliability of information that obtained from financial reports; more capital to flow into the money markets and with this increase the strengthening of equity structure of the companies is expected. In this study, how to the effect of traded companies in Istanbul Stock Exchange (ISE) manufacturing industry from Turkey Accounting Standards / Financial Reporting Standards (TAS/TFRS) which have implemented since 2005 asked to be identified; relation the reporting profits and the expected increase in equity have been tried to compare with return on equity at relevant period in short and long term. For this, 99 companies were analyzed that 1998-2011 data can be achieved. Being subjected to the analysis of trend in profits between the years 1998-2004 which is the TAS/TFRS pre-reporting, profits of 2005 have been tried to estimate; therefore, asked to identify TAS/TFRS s impact on the reported profits. In the light of the finding, a significant majority of these companies has been concluded increase return on equity with TAS/TFRS in the short term; but in the long term a significant majority of this companies also the effect of financial crisis in the world in 2008 decrease return on equity with TAS/TFRS. Key Words: Return on Equity, International Accounting/Financial Reporting Standards, International Capital Flows Jel Classification: M40, M41, M49 1. Giriş Avrupa borsalarında işlem gören firmalardan, Avrupa Birliği direktiflerine göre 2005 yılından itibaren konsolide finansal tablolarını Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (IFRS) göre hazırlamaları istenmiştir. Aynı zamanda Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası, Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü (IOSCO) ve diğer benzeri organizasyonlar da IFRS ye uyumlu politikalar geliştirmeye başlamışlardır. Dünya üzerindeki bu büyük muhasebe dönüşümü neticesinde 2004 yılından bu yana yüzden fazla ülke IFRS ye adaptasyon sürecine başlamış olup, daha da fazla sayıda ülke bu sürece katılmaya devam etmektedir (Gordon vd., 2012:376). Uluslararası sermaye hareketlerinin artması ve devletler tarafından bu artışın desteklenmesi, beraberinde sermayenin şeffaf, doğru ve dürüst bir şekilde raporlanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu sebeple pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye de de finansal raporlama için uluslararası standartlarla tam uyumlu standartlar oluşturulmaya çalışılmaktadır. Türkiye de muhasebe Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 2
standartlarının uluslararası muhasebe standartları ile uyumlaştırma çalışmalarının 1990 lara dayanmasına rağmen, konuya yönelik çalışmalar 1994 te Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu nun (TMUDESK) ve 1999 da Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu nun (TMSK) kurulmasıyla resmiyet kazanmıştır. Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu Uluslararası Muhasebe Standartlarını (UMS) ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarını (UFRS), Türkiye Muhasebe Standartları (TMS) ve Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) adlarıyla tercüme etmiştir (Yalkın vd., 2008:280-281). Uluslararası muhasebeye uyumlaştırma çalışmalarının temelinde, uluslararası şirketlerin faaliyetlerinin daha kolay izlenebilmesi ve bu şirketlerin konsolidasyon çalışmalarının kolaylaştırılması yer almaktadır (Güvemli, 2008:4). Uyumlaştırma çalışmaları sayesinde uluslararası sermayenin hareket kabiliyeti de artmaktadır. Türkiye de TMS/TFRS nin uluslararası sermaye hareketini hızlandırıcı etki etmesi sonucunda, sermaye piyasalarına yurt dışından gelen uluslararası sermaye ile birlikte, şirketlerin özkaynak yapıları da güçlendirmektedir. Bu çalışmada, Türkiye nin TMS/TFRS e geçmesiyle birlikte, TMS/TFRS in işletmelerin özkaynak karlılıkları üzerine etkilerinin ne yönde olduğu tespit edilmek istenmiştir. Yatırımcı ve kreditörlerin finansal kararları için ihtiyaç duydukları bilginin ve firmaların ekonomik pozisyonu ile firma performansına ait sonuçların güvenilirliğinin arttırılması düşüncesiyle (Erickson vd., 2009:534-535) uygulamaya konulan TMS/TFRS setinin aynı zamanda firmaların hesaplanan finansal performansının da daha gerçekçi ölçülmesi beklenmektedir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ulusal 100 Endeksinde işlem gören sanayi işletmeleri üzerine yapılacak olan inceleme ile elde edilecek karşılaştırmalarla özkaynak karlılığının uzun dönemli performansı değerlendirmeye alınacaktır. Çalışma sonucunda, ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırılabilir ve anlaşılabilir bilgi (TMS 1, 17/b) sağlamayı amaçlayan TMS/TFRS nin, işletmelerin özkaynak karlılığı üzerindeki etkisinin ne yönde olduğu belirlenecektir. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 3
2. Literatür Taraması Uluslararası Finansal Raporlama Standartları uluslararası düzeyde uygulama alanı bulmuştur. Uluslararası Muhasebe Standartları (UMS)/Uluslararası Finansal Raporlama Standartları na (UFRS) uyum sağlayan ülkelerin çoğu UMS/UFRS den farklı yönlerde etkilenmişlerdir. Uyumlaştırma sürecinde çeşitli zorluklarla karşılaşılabilmesine rağmen pek çok ülke UMS/UFRS ye geçiş ile birlikte muhasebe sistemlerinde olumlu aşamalar kaydetmişlerdir (Soderstrom ve Sun, 2007:678). 2004 ten bu yana yapılmış olan çalışmalar ışığı altında farklı ülkelerin UMS/UFRS den nasıl etkilendikleri anlaşılabilmektedir. Jermakowicz (2004), Belçika BEL-20 şirketleri üzerine yaptığı araştırmada UMS/UFRS ye geçen şirketlerin özkaynak ve net gelirlerini gösteren finansal raporlarında önemli değişiklikler meydana geldiğini saptamıştır. Ormrod ve Taylor un (2004) Birleşik Krallıklar üzerine yaptığı araştırma sonuçlarına göre işletmelerin karlarındaki değişkenlik artış göstermiştir. Weißenberger, Stahl ve Vorstius (2004) yaptıkları çalışma, Almanya daki sermaye piyasalarının önemli gelişmeler kaydettiğini göstermektedir. Callao, Jarne ve Laínez in (2007) İspanya da yaptıkları çalışmaya göre IBEX-35 teki şirketlerin İspanya muhasebe standartları ve UMS/UFRS ye göre hazırladıkları finansal tablolarının finansal oran sonuçları arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Gassen ve Sellhorn un (2006) 1998-2004 aralığı için Almanya üzerine yaptıkları araştırmada firmaların Alman Genel Kabul Görmüş Muhasebe Standartları ve UMS/UFRS raporlama sonuçlarına göre yapılan finansal analiz sonuçları arasında önemli farklılıklar tespit edilmiştir. Goodwin, Ahmed ve Heaney in (2008) Avusturya firmaları üzerine yaptıkları araştırmada, UMS/UFRS ye geçişle birlikte bazı firmaların raporlarında gözüken yükümlülüklerinin artarken özkaynaklarının azaldığını ve pek çok firmanın da kazançlarının azaldığını tespit etmişlerdir. Gastón, García, Jarne ve Gadea nın (2010) İspanya ve Birleşik Krallıklar üzerine yaptıkları araştırma sonuçlarına göre, özellikle İspanya olmak üzere her iki ülkenin de finansal raporları üzerine olumsuz etkiler tespit edilmiştir. UMS/UFRS ye uyumlaştırma çalışmaları farklı ülkelerdeki gelir, özkaynak ve yükümlülükler üzerinde farklı etkiler göstermiştir. Bu etkilere bağlı olarak finansal performans rakamlarında da değişimler gözlenmiştir. Ağca ve Aktaş ın (2007) TMS/TFRS nin finansal performans üzerindeki etkisini belirlemek üzere yaptıkları çalışmada beş farklı sektör ele alınmış ve bu sektörlerin tamamındaki finansal oranlarda değişmeler tespit edilmiştir. Lantto ve Sahlstörm ün (2009) IFRS nin finansal rasyolar üzerindeki etkilerini belirlemek üzere yaptıkları çalışmada bazı rasyoların IFRS ye adaptasyondan önemli ölçüde etkilendikleri sonucuna ulaşılmıştır. Özkan ve Acar ın yapmış oldukları çalışmada finansal analiz ve performans ölçümü için kullanılan yöntemlerin, TMS/TFRS ye adapte edilmesi gerekliliği vurgulanmıştır (Özkan ve Acar, 2010:83). Iatridis in (2010) birleşik krallıklar üzerinde yaptığı Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 4
araştırmaya göre IFRS bazlı finansal raporlama sonucunda finansal performansın önemli ölçüde değiştiği tespit edilmiştir. Atmaca ve Çelenk in yapmış oldukları karşılaştırmalı analize göre, TMS/TFRS nin işletmelerin finansal analizlerinin kalite düzeyine karşılaştırılabilirlik ve güvenilirlik açısından olumlu etkiler sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca TMS/TFRS nin işletme performansının doğru biçimde ölçülmesine olumlu katkı sağladığı da tespit edilmiştir (Atmaca ve Çelenk, 2011:125). Alkan ve Doğan (2012), TMS/TFRS nin finansal analiz sonuçlarına kısa ve uzun vadeli etkilerinin karşılaştırılarak belirlenmesine yönelik bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışma sonuçlarına göre TMS/TFRS nin finansal analiz sonuçlarına uzun vadede olumlu etkiler sağladığı tespit edilmiştir. Terzi, Öktem ve Şen in (2013) yaptıkları çalışmada, Türkiye imalat sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin genel kabul görmüş muhasebe uygulamaları ve TFRS ye göre yapmış oldukları raporlamalarına bağlı olarak hesaplanan finansal oranların ve piyasa değeri/defter değeri oranının karşılaştırılması yapılmıştır. Finansal oranların önemli bir çoğunluğunda farklılaşmalar tespit edilirken piyasa değeri/defter değeri oranının istatistiksel olarak farklılaşmadığı sonucuna varılmıştır. Bu güne kadar yapılmış çalışmalar ışığı altında, farklı ülkelerde yapılan incelemelerde uluslararası muhasebe standartlarına uyumlaştırma çalışmalarının gerek finansal raporlar, gerekse finansal performanslar üzerinde farklı yönlerde etkiler gösterdiği belirlenmiştir. Bu çalışmada, daha önce yapılmış çalışmalardan farklı olarak özkaynak karlılığına bağlı finansal performansın yorumlanması, TMS/TFRS nin raporlanan kar ve özkaynaklar üzerindeki etkileri de göz önünde bulundurularak yorumlanmaya çalışacaktır. 3. TMS/TFRS ye Geçişin Etkileri TMS/TFRS ye geçiş sonucunda finansal raporların ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırılabilir ve anlaşılabilir şekilde raporlanmasıyla, uzun vadede uluslararası sermaye hareketinde artış ve şirketlerin piyasa değerinde yükseliş olması beklenmektedir. Ancak kısa vadede, tekdüzen hesap planı uyarınca, özkaynaklarda raporlanan bazı kalemlerin gelir tablosunda gerçekleşmemiş gelir olarak raporlanması sonucunda dönem karlarının azalma göstereceği düşünülmektedir. 3.1. TMS/TFRS ye Geçişin Uluslararası Sermaye Hareketine Etkisi Uluslararası sermaye hareketlerindeki artış ile birlikte finansal tabloların uluslararası standartlara uygunluğu ise çok daha önemli hale gelmiştir (Uyar, 2010:1). Ülkelerin muhasebe uygulamalarındaki farklılıklar, elde edilen finansal bilgilerin karşılaştırılmasını güçleştirmekte, sermaye hareketlerini engellemekte ve uluslararası şirket alım-satım işlemlerinde zorluklar yaşanmasına yol açmaktadır. Tüm bu olumsuzlukların giderilmesi ise, farklı ülkelerde uygulanan farklı muhasebe ve finansal raporlama standartlarının birbirleriyle uyumlu hale getirilmesi; diğer bir deyişle tüm ülkelerde aynı muhasebe ve finansal Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 5
raporlama standartlarının aynı biçimde uygulanmasını gerekli kılmaktadır. Bu ise uluslararası kabul gören muhasebe ve finansal raporlama standartları ile mümkün olabilmektedir (Karacan, 2009:4). Uluslararası standartlarda muhasebe uygulamalarına sahip olan ülkelerdeki sermaye hareketliliğine bağlı olarak, yabancı sermaye elde edebilme kabiliyeti de güçlenmektedir. Aşağıdaki grafikte 1998-2011 dönem aralığında İMKB deki yerli ve yabancı payları verilmiştir. Grafikteki açık gri alanlar yabancı payıyken, koyu gri alanlar yerli payını göstermektedir. Şekil - 1: Yıllara Göre İMKB Yerli Yabancı Payı Kaynak: Merkezi Kayıt Kuruluşu (www.mkk.com.tr) Şekil 1 incelendiğinde, 1999 yılı hariç olmak üzere 2003 yılının sonuna kadar İMKB deki yabancı payının yerli payını aşamadığı görülmektedir. Diğer yandan, İMKB yabancı payı TMS/TFRS nin tercihen uygulanmaya başlandığı 2004 yılından günümüze kadar %60 ın üzerinde seyretmiştir. TMS/TFRS ye geçişle birlikte hazırlanan raporların uluslararası standartlara uygun oluşu yabancı yatırımları hızlandırarak, şirketlere uzun vadeli özkaynak finansmanı sağlamıştır. 3.2. TMS/TFRS ye Geçişin İMKB Üzerindeki Etkisi TMS/TFRS nin amacı ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırılabilir ve anlaşılabilir finansal tablolar sunabilmektir. Bu sayede, finansal tablo kullanıcılarının uluslararası standartlara uygun şekilde raporlanmış finansal bilgiye ulaşabilme imkanı ortaya çıkmaktadır. Uluslararası standartlarda daha gerçekçi bilgiye ulaşabilen uluslararası sermaye, 2005 yılından bu yana İMKB ye daha fazla sermaye girişi sağlamaktadır. Bunu 1998-2011 aralığındaki İMKB Ulusal 100 endeksinden de gözlemleyebilmek mümkündür. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 6
Şekil - 2: İMKB Ulusal 100 Endeksi 1998-2011 Aralığı Şekil 2 den de gözlemleneceği üzere 2004-2005 yıllarından itibaren endeks hızlı bir yükseliş sergilemektedir. Ancak 2008 yılında dünya genelinde yaşanan finansal kriz *, 2010 yılının başlarına kadar devam eden bir kırılma meydana getirmiştir. Bu dönemde yaşanan kırılmanın, işletmelerin özkaynak finansmanında geçici bir daralma yaşanmasına neden olması muhtemeldir. Ayrıca bu endeksin bir alt endeksi olan imalat sanayi endeksi grafiğinde de aynı hareketi izlemek mümkündür. Araştırma örnekleminin seçildiği imalat sanayi endeksinin aynı tarih aralığı için grafiği ise aşağıdaki gibidir: Şekil - 3: İMKB İmalat Sanayi Endeksi Yukarıda verilen her iki grafikte de TMS/TFRS ye geçiş dönemi itibariyle bir yükseliş trendi içerisine girildiği açıkça görülmektedir. Bu yükseliş trendi sayesinde, İMKB de işlem gören işletmelerin özkaynak yapıları da güçlenmektedir. Ancak 2008 yılında dünya genelinde yaşanan finansal krizin * ABD taşınmazlar sektöründe meydana gelen şişkinliğin finansal sektörler aracılığıyla yaygınlaşması sonucu ortaya çıkan krizdir (Can, 2010: 24). Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 7
etkileri göz ardı edilmemelidir. İmalat sanayi endeksi grafiğinde de Ulusal 100 endeksinde görülen kırılma gözlemlenebilmektedir. 3.3. TMS/TFRS ye Geçişin Raporlanan Karlar Üzerindeki Etkisi Uluslararası muhasebe standartları bilanço kalemlerinin ve gelir tablosu kalemlerinin ölçümünde önemli değişiklikler getirmiştir. Ölçme ve değerlemedeki bu değişiklikler finansal tablolarda yer alan kalemlerin raporlanan tutarlarını önemli ölçüde etkilemektedir (Gençoğlu, 2006:1). TMS/TFRS ye geçişle birlikte uygulanan TMS 12 gelir vergileri standardı uyarınca, şirketlerin hesapladıkları ticari kar (muhasebe karı) ile mali kar (vergi amaçlı hesaplanan kar) arasındaki farkın da muhasebeleştirilmesi olanaklı hale gelmiştir (Balcı, 2012:176). Karın doğru olarak tespit edilebilmesi için bilanço unsurlarının gerçeğe uygun değerlerinin tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır. Standartlar gereğince dönem kar veya zararına aşağıdaki gelir ve gider kalemleri dahil edilmemektedir (Gençoğlu, 2009:3). - Yeniden değerleme değer artışları, - Yabancı paralı finansal tabloların çeviri farkları, - Satışa hazır finansal varlıkların yeniden değerleme farkları. 1998-2011 aralığı için özkaynak karlılıklarının incelenmesine geçilmeden önce TMS/TFRS nin, şirketlerin raporladıkları net karları üzerindeki etkisinin ne yönde olduğunun belirlenmesi, bundan sonraki yorumların sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi açısından oldukça önemlidir. Aşağıdaki grafikte, İMKB imalat sanayinde işlem gören şirketlerin 1998-2011 aralığı finansal raporlarındaki net dönem karları ortalaması ve ortalamaların oluşturduğu trend doğrusu yer almaktadır. Şekil - 4: İMKB İmalat Sanayi Şirketlerinin Karları Ortalaması Şekil 4 te görülen koyu gri renkli grafik 1998 2011 tarih aralığında İMKB imalat sanayinde işlem gören şirketlerin raporladıkları net karları ortalamasını gösteriyorken, açık gri renkteki grafik söz konusu tarih Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 8
aralığındaki karların oluşturduğu trend doğrusunu göstermektedir. Şekilden de görüleceği üzere 2003 yılından itibaren raporlanan karlar ortalamanın üzerinde bir seyir izlemeye başlamıştır. 2004 ve 2005 yıllarında dönem net karları ortalaması, beklenti doğrultusunda azalma kaydetmiştir. 2005 yılından 2008 yılında yaşanan krize kadar geçen süre zarfında ise raporlanan net kar rakamlarının oldukça hızlı bir yükseliş trendi içerisine girdiği gözlemlenmektedir. Diğer yandan, şayet 2008 yılındaki global finansal kriz yaşanmasaydı hesaplanan trend doğrusu çok daha yüksek bir eğime sahip olabilirdi. Tüm bu görsel değerlendirmeler ışığı altında TMS/TFRS ye geçişin uzun vadede raporlanan karları arttırıcı etki gösterdiğini söylemek mümkündür. 4. Araştırmanın Genel Yapısı, Örneklem ve Araştırma Hipotezi Buradaki uygulama, TMS/TFRS ye uyumlu finansal tabloların ilk kez sunulduğu 2005 yılı sonundan itibaren elde edilen yıl sonu finansal tablo verilerinden hesaplanacak özkaynak karlılığı ile; bu tarihten öncesine uzanan eşit gözlem sayısındaki finansal tablo verilerinden hesaplanacak özkaynak karlılıklarının t istatistiği ile karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Söz konusu araştırmanın temel hipotezi aşağıdaki gibidir: H 0 : Özkaynak karlılığının 2005 yılı öncesi ve sonrası arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. H a : Özkaynak karlılığının 2005 yılı öncesi ve sonrası arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Burada hesaplanan özkaynak karlılığı dönem net karının özkaynaklara bölünmesi neticesinde elde edilen orandır (Çabuk ve Lazol, 2005:206). Örneklem, imalat sanayinde yer alan 191 şirketin 1998-2011 dönem aralığında tam set verilerine ulaşılabilen 99 adetinden oluşturulmuştur. Diğer yandan hipotez sınamaları %95 anlam düzeyine göre değerlendirilecektir. Hipotezlerin düzenlenmiş hali aşağıdaki gibidir: Sıfır Hipotezi: 1998-2004 gözlem aralığı özkaynak karlılığı ile 2005-2011 gözlem aralığı özkaynak karlılığı istatistiksel olarak birbirlerinden farklılaşmamaktadır. Alternatif Hipotezi: 1998-2004 gözlem aralığı özkaynak karlılığı ile 2005-2011 gözlem aralığı özkaynak karlılığı istatistiksel olarak birbirlerinden farklılaşmaktadır. Yukarıdaki hipotezlerin sınanmasının ardından imalat sanayinde işlem gören şirketlerin sektörel bazda karşılaştırması da yapılacaktır. İmalat sanayinde işlem gören şirketlerin sektörel dağılımı aşağıdaki gibidir: - Ağaç işleri ve kağıt ürünleri - Cam, çimento ve toprak - Elektrik, elektronik - Gıda Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 9
- Kimya, petrol, lastik ve plastik - Metal - Otomotiv - Tekstil, hazır giyim, deri Yukarıda tanımlanan hipotez sınamaları gerek kısa dönem için, gerekse uzun dönem için tüm sektörler üzerinde sınanacaktır. Böylelikle, TMS/TFRS den özkaynak karlılığı üzerine etkisi sektörel bazda da incelenerek sektörlerin karşılaştırma olanağı elde edilmiş olacaktır. 5. Analiz ve Bulgular 5.1. Bulguların Değerlendirilmesi 1998-2011 tarih aralığı için örneklemde yer alan şirketlerin yıllık bazda hesaplanan özkaynak karlılıklarının ortalamaları aşağıdaki gibidir: Tablo - 1: Yıllara Göre Özkaynak Karlılıkları Ortalamaları Yıllar Genel Ağaç Cam Elektrik Gıda Kimya Metal Otom. Tekstil Diğer 1998 0,20 0,10 0,18 0,29 0,21 0,20 0,18 0,35 0,14 0,26 1999 0,14 0,07 0,14 0,26 0,15 0,17 0,14 0,15 0,08 0,22 2000 0,13 0,10 0,12 0,15 0,08 0,16 0,10 0,25 0,07 0,27 2001 0,12 0,13 0,14 0,11 0,06 0,15 0,11 0,11 0,09 0,21 2002 0,12 0,12 0,14 0,12 0,06 0,14 0,11 0,05 0,09 0,20 2003 0,12 0,05 0,12 0,13 0,08 0,17 0,11 0,16 0,08 0,15 2004 0,08 0,04 0,11 0,08 0,03 0,07 0,09 0,13 0,04 0,05 2005 0,09 0,05 0,16 0,08 0,05 0,10 0,08 0,10 0,05 0,11 2006 0,12 0,09 0,17 0,11 0,05 0,14 0,14 0,15 0,05 0,12 2007 0,12 0,08 0,17 0,06 0,10 0,16 0,10 0,12 0,05 0,12 2008 0,07 0,03 0,09 0,01 0,04 0,09 0,08 0,08 0,03 0,08 2009 0,07 0,06 0,08 0,12 0,09 0,06 0,03 0,05 0,05 0,12 2010 0,08 0,08 0,08 0,14 0,07 0,11 0,04 0,09 0,04 0,09 2011 0,10 0,08 0,14 0,12 0,03 0,11 0,08 0,16 0,08 0,10 ORT 0,11 0,08 0,13 0,13 0,08 0,13 0,10 0,14 0,07 0,15 Yukarıda değerlendirilen on dört yıllık periyodda, en yüksek özkaynak karlılıklarının otomotiv, cam, çimento ve toprak, elektrik elektronik ve kimya, petrol, lastik ve plastik sektörlerinde hesaplandığı gözlemlenmektedir. Özkaynak karlılığının en düşük olduğu sektör ise %7 ortalama ile tekstil sektörü olarak belirlenmiştir. Diğer yandan tüm sektörlerin genel ortalaması alındığında ise %11 düzeyinde bir özkaynak karlılığı ile karşılaşmaktayız. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 10
5.1.1. Genel Değerlendirme Yıllara göre hesaplanmış ortalama özkaynak karlılıklarının grafiği ise aşağıdaki gibidir: Şekil - 5: Yıllara Göre Özkaynak Karlılıkları Ortalaması Grafikten de görülebileceği gibi 1998-2011 tarih aralığında yıllık bazda hesaplanmış olan özkaynak karlılıkları, 99 işletmenin 70 indeki azalmaya bağlı olarak aşağı yönlü bir trend sergilemektedirler. Daha önce imalat sanayinde gözlemlenen yukarı yönlü trend, hesaplanan özkaynak karlılıkları üzerinde olumlu etki gösterememiştir. Grafik incelendiğinde 2004 yılına kadar süregelen aşağı yönlü trend bir dönüm ile yukarı yönlü bir eğilim içerisine girmiştir. 2004 yılı ile 2005 yılları özkaynak karlılıklarının karşılaştırılması sonucunda aşağıdaki bulgular elde edilmiştir. Tablo - 2: Kısa Dönemli Karşılaştırma Gözlem Sayısı 2004>2005 36 2004<2005 49 2004=2005 14 Kısa dönemli karşılaştırma sonucunda araştırmaya katılan işletmelerin ancak %36 sının TMS/TFRS ye geçişten olumsuz etkilendiği tespit edilmiştir. Diğer işletmeler ise TMS/TFRS ye geçiş sırasında ya bir değişiklik kaydetmemiş (%14); ya da olumlu biçimde (%50) etkilenmişlerdir. Uzun dönemli değerlendirmede, kısa dönemde elde edilen sonuçlardan farklı sonuçlar elde edilmiştir. 2008 yılında dünya genelinde yaşanan finansal kriz, sermaye piyasalarına olduğu gibi işletmelerin özkaynak karlılıklarına da olumsuz etkide bulunmuştur. Bu sebeple, özkaynak karlılıklarının uzun dönemli trendi azalış yönünde gerçekleşmiştir. Araştırma örneklemini oluşturan 99 adet firma için 1998-2011 tarih aralığında yıl sonu bilançoları baz alınarak hesaplanan özkaynak karlılıkları incelenmiş ve diziliş sıralamaları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir: Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 11
Tablo - 3: Uzun Dönemli Karşılaştırma Gözlem Sayısı 1998-2004>2005-2011 69 1998-2004<2005-2011 30 1998-2004=2005-2011 0 1998-2004 aralığında hesaplanan özkaynak karlılıklarının genel olarak 2005-2011 aralığında hesaplanan özkaynak karlılıklarından daha fazla oldukları gözlemlenmiştir. Oransal olarak belirtmek gerekirse, incelenen 99 işletmenin 69 unun (%70) özkaynak oranları TMS/TFRS ye geçişle birlikte ortalama bazda azalış gösterirken, 99 işletmeden 30 unun (%30) özkaynak oranları TMS/TFRS ye geçişle birlikte ortalama bazda artış göstermiştir. 5.1.2. Sektörel Değerlendirme TMS/TFRS ye geçişin özkaynak karlılıkları üzerindeki sektörel bazlı etkilerinin kısa dönemli ve uzun dönemli karşılaştırması aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo - 4: Sektörel Karşılaştırma Kısa Dönemli Karşılaştırma TMS/TFRS TMS/TFRS Öncesi Sonrası 0,04 0,05 Uzun Dönemli Karşılaştırma TMS/TFRS TMS/TFRS Öncesi Sonrası Ağaç İşleri ve Kağıt Ürünleri 0,09 0,07 Cam, Çimento ve Toprak 0,11 0,16 0,13 0,13 Elektrik, Elektronik 0,08 0,08 0,16 0,09 Gıda 0,03 0,05 0,10 0,06 Kimya, Petrol, Lastik ve 0,07 0,10 Plastik 0,15 0,11 Metal 0,09 0,08 0,12 0,08 Otomotiv 0,13 0,10 0,17 0,11 Tekstil, Hazır Giyim, Deri 0,04 0,05 0,08 0,05 Diğer 0,05 0,11 0,19 0,10 Yukarıdaki karşılaştırma sonuçları incelendiğinde TMS/TFRS ye geçişten, kısa dönemde sadece metal ve otomotiv sektörünün olumsuz etkilendiği görülmektedir. Diğer yandan, uzun dönemli etki incelendiğinde; cam, çimento ve toprak sektörü haricindeki diğer tüm sektörlerin TMS/TFRS ye geçişten olumsuz etkilendiği gözlemlenmektedir. 5.2. Veri Analizleri TMS/TFRS ye geçişin kısa ve uzun dönemli etkileri t test istatistiği ile %95 güven seviyesinde sınanacaktır. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 12
5.2.1. İMKB İmalat Sanayindeki Şirketlerin Özkaynak Karlılıklarındaki Değişimin Kısa ve Uzun Dönemli Analizi TMS/TFRS nin özkaynak karlılığı üzerine kısa dönemli etkisinin sınanacağı hipotezler aşağıdaki gibidir: Tablo - 5: Kısa Dönemli Karşılaştırma İçin t Test İstatistiği Test İstatistiği 2004-2005 t -2,219 Çift Yönlü Kuyruk Olasılığı 0,000 Elde edilen test istatistiğine göre H 0 hipotezi reddedilir (p=0,00<0,05). Buna göre, kısa dönemde özkaynak karlılığının artış gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. TMS/TFRS nin özkaynak karlılığı üzerine uzun dönemli etkisinin sınanacağı hipotezler aşağıdaki gibidir: Tablo - 6: Uzun Dönemli Karşılaştırma İçin t Test İstatistiği Test İstatistiği Ortalama 1998-2004 Ortalama 2005-2011 t 4,569 Çift Yönlü Kuyruk Olasılığı 0,000 Hesaplanan test istatistiği kuyruk olasılığı %95 anlam düzeyi için değerlendirildiğinde (p=0,000<0,05) H 0 hipotezi reddedilecektir. Diğer bir deyişle, 2005 yılından sonra hesaplanan özkaynak karlılıkları ortalaması, 2004 yılı öncesine göre istatistiki olarak daha düşük çıkmıştır. 5.2.2. Sektörel Bazlı Karşılaştırmalar TMS/TFRS ye geçişin özkaynak karlılıkları üzerindeki kısa ve uzun dönemli değişim etkisinin t test istatistiği ile sınanmasına ait sonuçlar aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 13
Tablo - 7: Kısa ve Uzun Dönemli Sektörel Karşılaştırmalar İçin t Test İstatistikleri Kısa Dönemli Karşılaştırma Uzun Dönemli Karşılaştırma t-test istatistiği Kuyruk Olasılığı t-test istatistiği Kuyruk Olasılığı Ağaç İşleri ve Kağıt Ürünleri - 0,187 0,857 0,893 0,402 Cam, Çimento ve Toprak - 2,068 0,041 0,302 0,766 Elektrik, Elektronik 1,169 0,327 1,349 0,270 Gıda - 0,743 0,474 1,900 0,087 Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik - 1,561 0,138 1,690 0,110 Metal 0,665 0,520 2,165 0,043 Otomotiv 1,896 0,100 2,318 0,034 Tekstil, Hazır Giyim, Deri - 0,138 0,894 1,453 0,180 Diğer - 2,527 0,065 1,683 0,168 TMS/TFRS ye geçişin kısa dönemli etkisi incelendiğinde, yapılan t-test istatistiği kuyruk olasılıkları doğrultusunda cam, çimento ve toprak sektöründeki özkaynak karlılığında meydana gelen kısa dönemli artışın istatistiki olarak anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. TMS/TFRS ye geçişin uzun dönemli etkisi incelendiğinde ise, t-test kuyruk olasılıklarına bakılarak metal ve otomotiv sektörlerindeki uzun dönemli azalışların istatistiki olarak anlamlı olduğu görülmüştür. 6. Sonuç TMS/TFRS ye geçiş sürecinde İMKB deki yabancı payının da hızla arttığı görülmüştür. Diğer yandan TMS/TFRS ye geçişin kısa vadede raporlanan karları azalttığı gözlemlenmiştir. 2004 yılında imalat sanayinde ortalama 38,7 milyon TL kar edilirken bu rakam 2005 yılında 36,7 milyon TL ye gerilemiştir. Kısa vadede, gözlemlenen bu değişimlerle beraber özkaynak karlılığının artış gösterdiği test edilmiştir. İMKB imalat sanayi endeksindeki ve İMKB yabancı sermaye payındaki artışlara rağmen; işletmelerin özkaynaklarında raporlanan bazı kalemlerin özkaynaklardan çıkartılarak gelir tablosunda raporlanmaya başlanması neticesinde, kısa dönemde işletmelerin özkaynaklarında azalış kaydedilmiştir. Söz konusu azalışın işletmelerin karlarındaki azalışa oranla daha fazla gerçekleşmesi, özkaynak karlılığın kısa vadede arttıran bir unsur olarak belirlenmiştir. TMS/TFRS ye geçiş ile birlikte, raporlanan karların ve özkaynakların uzun dönemli değişiminin etkisi sonucunda özkaynak karlılıkları azalış trendi Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 14
göstermiştir. Uzun vadede karlarda da önemli bir artış gözlemlendiği göz önüne alındığında; özkaynak karlılığının azalış trendine girmesi, özkaynaklardaki artışın mutlak karlardaki artıştan daha fazla olması ile açıklanabilmektedir. Sektörel bazda yapılan incelemeler doğrultusunda TMS/TFRS ye geçişin özkaynak karlılıkları üzerindeki etkileri incelendiğinde, kısa dönemde cam, çimento ve toprak sektörünün olumlu etkilendiği belirlenmiştir. Diğer yandan, uzun dönem incelendiğinde; metal ve otomotiv endüstrilerinin TMS/TFRS ye geçişten olumsuz etkilendiği tespit edilmiştir. Bu sektörler dışında kalan diğer sektörlerin özkaynak karlılıklarında gözlemlenen farklı yönlerdeki değişmeler ise istatistiki olarak anlamlı bir büyüklüğe sahip değildir. Raporlanan karlardaki artış trendi, ilerleyen dönemlerdeki karların çok daha yüksek seviyede olacağına dair ipuçları vermektedir. Özellikle 2008 yılı sonrası karlarının trendi izlendiğinde, ortalama karlılığın oldukça hızlı bir yükseliş gösterdiği görülmektedir. Bu seyrin devam etmesi halinde özkaynak karlılıkları ortalamasının da pek çok sektör için uzun dönemde de artış göstermesinin olası olduğu düşünülmektedir. Kaynaklar Ağca, A. & Aktaş, R. (2007). First Time Application of IFRS and Its Impact on Financial Ratios: A Study on Turkish Listes Firms, Problems and Perspective in Management, 5 (2), s. 99-112. Alkan, G.İ. & Doğan, O. (2012). Uluslararası Finansal Raporlama Standartları nın Finansal Rasyolara Kısa ve Uzun Dönemli Etkileri: İMKB de Bir Araştırma, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 54 (Nisan), s. 87-100. Atmaca, M. & Çelenk, H. (2011). Uluslararası Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartlarının Finansal Analize Etkilerinin Regresyon Analizi ile Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 49 (Ocak), s. 113-125. Balcı, B.R. (2012). Yeni Muhasebe Düzeninde Mali Kar Hesaplamaları, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27 (1), s. 159-179. Can, A.V. (2010). Krizin Muhasebesi ve Muhasebenin Krizi, Mali Çözüm Dergisi, 97, s. 21-48. Erickson, D., Esplin, A. & Maines, L.A. (2009). One world One Accounting, Business Horizons, 52 (6), Kasım Aralık, s. 531-537. Gassen, J. & Sellhorn, T. (2006). Applying IFRS in Germany Determinants and Consequences, Bfup, 58 (4), s. 365 386. Gastón, S.C., García, C.F., Jarne, J.I. & Gadea, J.A.L. (2010). Adoption of IFRS in Spain: Effect on The Comparability and Relevance of Financial Reporting, Advances in Accounting, 26 (2), Aralık, s. 304-313. Gençoğlu, Ü.G. (28.06.2009). Türkiye Muhasebe Standartlarında Kapsamlı Karın Raporlanması, www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/umitgucenme/001/ (E.T. 07.05.2013). Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 15
Goodwin, J., Ahmed, K. & Heaney, R. (2008). The Effects of International Financial Reporting Standards on the Accounts and Accounting Quality of Australian Firms: A Retrospective Study, Journal of Contemporary Accounting & Economics, 4 (2), Aralık, s. 89-119 Gordon. L.A., Loeb, M.P. & Zhu, W. (2012). The impact of IFRS adoption on foreign direct investment Journal of Accounting and Public Policy, 31 (4), Temmuz Ağustos, s. 374-398. Güvemli, B. (2008). Uluslararası Muhasebe Standartları nın Çeşitli Ülkelerin Muhasebe Kültürleri İle Etkileşimi ve Türkiye Örneği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul. Callao, S., Jarne, J.I. & Laínez, J.A. (2007). Adoption of IFRS in Spain: Effect on the comparability and relevance of financial reporting, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 16 (2), s. 148-178 Iatridis, G. (2010). IFRS adoption and financial statement effects: the UK case, International Research Journal of Finance and Economics, 38, s. 165-172. Jermakowicz, E. K. (2004). Effects of adoption of international financial reporting standards in Belgium: The evidence from BEL-20 companies, Accounting in Europe, 1, s. 51 70. Karacan, S. (2009). Kobi lerde UFRS ye Uygun Finansal Raporlama, Umuttepe Yayınları, Kocaeli. Lantto, A. M., & Sahlström, P. (2009). Impact of international financial reporting standard adoption on key financial ratios, Accounting and Finance, 49, s. 341-361. Lazol, İ. & Çabuk A. (2005). Mali Tablolar Analizi, Nobel Yayınları, Ankara. Merkezi Kayıt Kuruluşu. Merkezi Kayıt Kuruluşu, www.mkk.com.tr (E. T. 23.04.2013). Ormrod, P. & Taylor, P. (2004). The Impact of the change to International Accounting Standards on Debt Covenants: A UK Perspective, Accounting in Europe, 1, s. 71 94. Özkan, S. & Acar, E.E. (2010). Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarının Finansal Tablolar Analizi Üzerindeki Etkilerine Genel Bir Bakış, Mali Çözüm, 97, s. 49-85. Public Oversight Accounting and Auditing Standars Board (2012). http://www.kgk.gov.tr (E.T. 24.04.2013) Soderstrom, N.S. & Sun, K.J. (2007). IFRS Adoption and Accounting Quality: A Review, European Accounting Review, 16 (4), s. 675-702 Terzi, S., Öktem, R. & Şen, İ.K. (2013). Impact of Adopting International Financial Reporting Standards: Empirical Evidence from Turkey, International Business Research, 6 (4), s. 55-66. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 16
Uyar, S. (2010). UFRS Uygulamalarında İç Kontrol Sisteminin Etkisi ve Önemi, Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2 (2), s. 37-60. Yalkın, Y., Demir, V. & Demir, L. F. (2008). International Financial Reporting Standards (IFRS) and The Development of Financial Reporting Standards in Turkey, Research in Accounting Regulation, 20, s. 279-294. Weißenberger, B.E., Stahl, A.B. & Vorstius, S. (2004). Changing from German GAAP to IFRS or US GAAP: A survey of German Companies, Accounting in Europe, 1, s. 169 189. Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN 17