ANATOMI: Canlıların yapılarını ve biçimlerini inceleyen bilim dalıdır. FIZYOLOJI: Canlıların ve canlılara ait doku ve organların işlevlerini, çalışmalarını konu alan bilim dalıdır. DIŞ ANATOMISI: Dişlerin ve dişlerle yakından ilişkili dokuların yapılarını, biçimlerini ve bunların birbirleri ile ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. DIŞ FIZYOLOJISI: Dişlerin işlevlerini, çalışmalarını konu alan bilim dalıdır. DENS: Latince diş anlamına gelir. DENTAL: Diş ile ilgili demektir. DENTAL ARK: Diş arkı. Üst çene (Maksilla) ve alt çenede (Mandibula) dişlerin yarım ay biçimindeki dizilimi. MAKSILLA: Üst çene MAKSILLER:Maksillaya ait MANDIBULA:Alt çene MANDIBULER:Mandibulaya ait DENTISYON: Dişlenme, diş çıkarma, diş sürmesi 1.DENTISYON: Bebek ve çocukların diş arklarında yeralan ve ilerde yerlerini daimi dişlere bırakacak olan 20 dişten oluşur. 2.DENTISYON: Erişkinlerin ağzında 16'sı alt,16'sı üst çenede yeralan toplam 32 dişten oluşur. Bu dişlere daimi dişler denir. TERIMLER VE TANIMLAMALAR DIŞLERIN ADLARI VE DIŞ FORMÜLLERI Memelilerde dişler, farklı görev yapan gruplar oluştururlar. Anatomik özellikleri de farklılıklar gösteren bu diş grupları şöyle adlandırılırlar: 1.KESER veya KESICI DIŞLER (Insizör veya Insisiv dişler): Besinleri kesmeye yararlar. 2.KÖPEK DIŞLERI (Kanin veya Cuspid): Besinleri tutmaya ve delmeye yarar. 3. KÜÇÜK AZILAR (Premolar veya Bicuspid): Gıdaları delmeye ve ufak parçalara ayırmaya yarar.
4. BÜYÜK AZILAR (Molar veya Multicuspid): Besinleri ufak parçalara ayırmaya ve öğütmeye yarar. Insanda diş formülü şöyledir: 2 1 2 3 I C P M =16 2 1 2 3 Bu formülde I= KESICI DIŞLER, C= KÖPEK DIŞI, P= PREMOLAR ve M= MOLAR DIŞLER'dir. Formülden anlaşılacağı gibi, kesici dişler üst ve alt çenede 2'şer adet, köpek dişleri 1'er adet, premolarlar 2'şer adet ve molarlar 3'er adettir. Kesici dişler santral ve lateral olarak adlandırılan dişlerden oluşur. Santral dişler orta hattın iki yanında, lateral dişler santral dişlerin yanında yeralırlar.bu dişlerden sonra köpek dişleri,premolarlar ve molarlar yeralır.santral,lateral ve kaninden oluşan 6 adet diş ÖN ( ANTERIOR), diğer dişler ise ARKA (POSTERIOR) dişler olarak adlandırılır. Dişler önden arkaya doğru numaralandırılır: Santral, Lateral, Kanin, 1.Premolar, 2.Premolar, 1. Molar, 2.Molar,3. Molar. Bu dişlerden 1.Molar 6 yaşında sürdüğü için 6 yaş dişi, 2.Molar 12 yaşında sürdüğü için 12 yaş dişi, 3.Molar 20 yaş civarında sürdüğü için 20 yaş dişi veya " akıl dişi" diye de adlandırılırlar. NOTASYONLAR Dişlerin hangi diş olduğu ve ağızdaki yerlerini göstermek için çeşitli simgeler kullanılır.bunlardan en çok kullanılanlar KLASIK SISTEM, ISKANDINAV SISTEMI, AMERIKAN SISTEMI ve FDI (Uluslararası Dişhekimleri Birliği) SISTEMI'dir. Aşağıda daimi dişlenme notasyonlarını görüyoruz: KLASIK SISTEM Sağ Üst 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 Sol Üst Sağ Alt 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 Sol Alt ISKANDINAV SISTEMI Sağ Üst 8+ 7+ 6+ 5+ 4+ 3+ 2+ 1+ +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 Sol Üst Sağ Alt 8+ 7+ 6+ 5+ 4+ 3+ 2+ 1+ +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 Sol Alt AMERIKAN SISTEMI Sağ Üst 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Sol Üst Sağ Alt 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 Sol Alt 2
FDI Sağ Üst 18 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 28 Sol Üst Sağ Alt 48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38 Sol Alt Notasyon sistemlerinde bakılan kişinin (hastanın) sağı veya solu ifade edilir. Örneğin "sol üst 3" denildiğinde hastanın yada bakılan kişinin sol üst çenesindeki köpek dişi işaret edilmektedir. Aynı dişi sistemlerde şöyle ifade ederiz: KLASIK SISTEM 3 ISKANDINAV SISTEMI +3 AMERIKAN SISTEM 13 FDI 23 DIŞIN BÖLÜMLERI VE DOKULARI Her dişin bir kron ve bir kök (radixs )bölümü vardır. Kron mine,kök ise sement dokusu ile örtülür.dişin hafif daralım gösterdiği bu birleşim yerine serviks (boyun, kole) denir.mine-sement sınırı burada bir çizgi oluşturur ki buna servikal çizgi denir. Diş 4 dokudan oluşur.bunlar mine, sement, dentin ve pulpa'dır.ilk üçü sert, pulpa ise yumuşak dokudur. Mine, anatomik kronu örten sert ve parlak yüzeyli dokudur.mine, çiğneme kuvvetlerinin en fazla olduğu,dişlerin çiğneyici yüzeylerinde daha kalındır.servikal çizgiye doğru giderek incelir. Sement, anotomik kökü örten,donuk yüzeyli kemiğimsi katmandır. Dentin,dişin ana kuvvetini oluşturan, mine ve sementleörtülü sertdokudur. Pulpadişinmerkezinde,dentin dokusu ile çevrili boşlukta yer alan,damar ve sinirleri içeren bağ dokusudur. Bu dokunun yer aldığı boşluğa pulpa boşluğu denir.bu boşluğun kron bölümüne ise pulpa kanalı adı verilir.dişin canlılığı pulpa dokusu içindeki damar ve sinirlerle sürdürülür. Dişlerin kökleri tek veya birden fazla olabilir.bir diş tek köklü ise bir apeks(uç)ile sonlanır. Birden fazla kökü olan dişlerin kök bölümleri bifurkasyon (ikiye çatallanım) veya trifurkasyon (üçe çatallanım) göstererek iki veya üç köke ayrılabilirki bunların uçlarına apices denir. 3
Üst ve alt ön dişlerin yanlız bir kökü vardır. Alt 1. ve 2. küçükazılar ile üst 2. küçükkazılar gene tek köklüdürler. Buna karşın 1. küçükazılar biri bukkal diğeri lingual olmak üzere çoklukla iki köklüdürler. Alt büyük- azıların biri mezial, diğeri distal olmak üzere iki kökleri vardır. Üst büyükazıların ise meziobukkal, distobukkal ve lingual olmak üzere üç kökleri vardır. Dişin kök bölümü çenenin kemik uzantısına sıkıca tutunmuştur. Böylece her diş dental arkta diğerlerine göre konumunu korur. Çenelerin dişlere desteklik yapan bu bölümlerine alveolar proses denir.alveolar proses'lerde diş köklerinin yerleştiği boşluklar vardır.bunlara alveol denir.bu yuvaları çevreleyen ve periodontal membran(ligament) liflerine yapışım yeri teşkil eden kemiğe de alveol kemiği denir. Peridontal memran (ligament), diş kökünü çepeçevre saran ve dişin alveol kemiğine tutunmasını sağlayan fibröz bağ dokusudur. Gingiva (dişeti), alt ve üst çenelerde yuva uzantılarını örten ve dişlerin servikslerini çevreleşen yumuşak dokudur. Sement, alveol kemiği, periondontal membran ve dişeti (gingiva) dişi destekleyen (yerinde tutan) dokulardır.bu destek dokuların tümüne birden periodonsiyum (periodontium)denir. Diş sürmesini tamamladığında artık kron bölümünü kemik dokusu ile örtülü değildir, ama gençlerde kronun servikal üçlüsü dişeti ile örtülü olabilir.yaşlandıkça minenin tamamı, hatta sement dokusu açığa çıkabilir. Bu durum kron ve kök tanımlarında anotomik ve klinik bir ayırım gereksinimini doğurur. Şöyle ki: Anotomik kron: Dişin mine dokusu ile örtülü olan bölümüdür. Klinik kron: Dişin ağız boşluğunda bulunan bölümüdür. Anotomik kök: Dişin sement dokusu ile örtülü olan bölümüdür. Klinik kök: Dişin dişetleri ile kemik içinde kalan,başka bir deyişle ağız boşluğunda bulunmayan bölümüdür. 4
YÜZEYLER VE KENARLAR Keser ve köpek dişlerinin kronlarının 4 yüzeyleri ve bir kenarları, küçük ve büyük azıların ise 5 yüzeyleri vardır. Bu yüzeyler şunlardır: Vestibul yüzey: dudağa veya yanağa bakan yüzeyler Labial yüzey: dudağa bakan yüzeyler Bukkal yüzeyler: yanağa bakan yüzeyler Lingual yüzeyler: dile bakan yüzeyler Palatinal yüzeyler: damağa bakan yüzeyler Aproksimal yüzeyler: dişlerin birbirine komşu yüzeyleri Aproksimal yüzeyler orta çizgiye (median hat) olan konumlarına göre adlandırılırlar.orta çizgi tüm vucudumuzu, 5
yüzümüzü, ve çenelerimizi bundan dolayı diş arklarını simetrik 2 parçaya bölen hayali bir hattır.orta çizgiye yakın olana mesial, uzak olana distal yüzey adı verlir. Okluzal yüzey: arka dişlerin çiğneyici yüzeyleri Kesici kenar ( insizal kenar):ön dişlerin labial ve lingual yüzeylerinin birleşmesi ile oluşan kenardır. DIĞER ADLANDIRIMLAR Cusp (okunuşu "kasp"): köpek dişlerinin kesici kenarında ve arka dişlerin okluzal yüzeylerinde bulunan dörtgen piramit şeklindeki tümseklerdir. Bir cusp'ın bir tepesi 4 sırtı vardır: bukkal,lingual,mesial ve distal sırtlar. Tüberkül: kronun bazı bölgelerinde bulunan mine kabartılarıdır. Singulum: ön dişlerin lingual yüzeylerinde servikal üçlü bölgesindeki tümsektir. Sırt: bir dişin yüzeyindeki çizgisel yükseltidir. Sırtlar yerine veya biçimine göre adlandırılırlar: 1) Marginal sırt: ön dişlerde lingual yüzeylerin, arka dişlerde okluzal yüzeylerinin mesial ve distal sınırlarını yapan mine yükseltileridir. 2) Cusp sırtları: a) Triangular sırtlar: arka dişlerin cusp tepelerinden kapanış yüzeylerinin merkezlerine inen sırtlardır.ait oldukları cusp'ın adını alılar( mesiobukkal triangular sırt gibi).karşılıklı iki triangular sırt birleşirse bir transvers sırt oluşur. Üst büyükazılarda mesiopalatinal ve distobukkal cusplarının triangular sırtları birleşler.bu birleşim çapraz yönde olduğu için buna oblik sırt adı verilir. b) Bukkal cusp'ların bukkal, lingual cusp'ların lingual sırtları c) Mesial ve distal cusp sırtları d) Labial sırt: köpek dişinin labial yüzeyinde cusp tepesinden servikoinsizal olarak uzanan sırttır. 3) Servikal sırt: kronun servikal üçlüsünde mesiodistal yönde uzanan sıttır. 6
Fossa: Diş yüzeyindeki çöküntüdür. a) Lingual fossa: Ön dişlerin lingual yüzeyindedir. b) Santral fossa: Büyükazıların kapanış yüzeyindedir. c) Triangular fossa: Arka dişlerin kapanış yüzeylerinin mesial veya distalinde marginal sırtlarla sınırlı fossalardır. Sulkus (oluk): Arka dişlerin kapanış yüzeylerinde, santral gelişimsel yivde buluşan cusp eğimlerinin oluşturduğu geniş, uzun, belirgin bir çöküntü veya vadidir. Gelişimsel yiv: Kron veya kökün ana bölümleri arasındaki derin, sivri kesitli, dar bir çizgisel çöküntüdür. Konumlarına göre adlandırılırlar. Yan yiv (suplemental yiv): Dişin ana bölümlerini ayırmayan kısa, düzensiz, derin olmayan, kesiti "U" biçiminde yivlerdir. Pit( çukurcuk): Gelişimsel yivlerin birleştiği veya sonlandığı yerlerde görülen, minede nokta şeklindeki girintilerdir. Fissur: Farklı loblara ait mine dokularının hatalı birleşmeleri sonucu gelişimsel yivler boyunca oluşan bir kusurdur. Pitler ve fissurlar sulkus ve fossa tabanlarında oluşurlar ve en sık çürük gelişimi olan yerlerdir. Lob: Kronun gelişimindeki ana bölümlein her biridir.loblar gelişimini tamamladığında dişin kron bölümü meydana gelir. Her cusp ve mamelon bir lobun göstergesidir. Mamelon: Yeni sürmüş bir keser dişin kesici kenarında bulunan yuvarlak kabartılardan herbirine verilen addır. Mamelonlar ilerleyen yıllarda kulanım sonucunda aşınırlar ve dişin insizali düzleşir. TERIM BIRLEŞTIRME Dişlerin yüzeylerine veya kenarlarına verilen mesial, labial, v.b gibi adlar birleştirilerek diş üzerinde herhangibir yeri adlandırmada kullanılırlar. Kenar kendisini oluşturan 2 yüzeyin, köşe ise kendisini oluşturan 3 yüzeyin adı birleştirilerek tanımlanır. Ancak bu birleştirme aşağıdaki öncelik sırasına göre yapılmalıdır: 7
1. Mesial 2. Distal 3. Labial-Bukkal-Fasyal-Vestibul 4. Lingual-Palatinal 5. Servikal 6. Insizal-Okluzal Örneğin, mesial ve labial yüzeylerin oluşturduğu kenar: mesiolabial kenar bukkal, distal ve okluzal yüzeylerin oluşturduğu köşe: distobukkookluzal köşe ÜÇLÜ BÖLÜNME; Üçlü bölünmeler kron veya kök üzerinde bir yeri tanımlamak amacıyla kullanılan hayali bölünmelerdir. Krona 3 yönde üçlü bölünme uygulanır. 1) Servikookluzal (veya servikoinsizal) yönde: a) Servikal üçlü b) Orta üçlü c) Okluzal üçlü 2) Mesiodistal yönde: a) Mesial üçlü b) Orta üçlü 8
c) Distal üçlü 3) Fasyolingual yönde: a) Labial üçlü b) Orta üçlü c) Lingual üçlü DIŞLERDEN SÖZEDERKEN KULLANILABILECEK TERIMLER Kurvatür: Eğri. Örneğin,Servikal çizgi kurvatürü Kurvatür kreti: Bir eğrinin yatay ve dikey eksene göre tepe noktası Kontur: Dış çizgi Kontur kreti: Dış çizgiyi oluşturan eğrinin yatay veya dikey eksene göre tepe noktası Cusp eğimi: Cusp tepesinde bir açı yapan eğimli yüzeylerdir. DIŞ BOYUTLARININ ÖLÇÜMÜ Her diş için bilinmesi gereken 8 boyut vardır: 1) Kron boyu: ön dişlerde servikal çizgi kurvatür kreti_insizal kenar arası arka dişlerde servikal çizgi kurvatür kreti_bukkal cusp arası 2) Kök boyu: servikal çizgi kurvatür kreti_kök ucu arası 3) Kron mesodistal boyutu: mesial yüzeyin 9
kontur kreti -distal yüzeyin kontur kreti arası 4) Kron serviks mesodistal boyutu: kron ve kökün mesial yüzeydeki birleşim yeri-distal yüzeydeki birleşim yeri arası 5) Kron bukkolingual boyutu: labial(veya bukkal) yüzeyin kontur kreti -lingual yüzeyin kontur kreti arası 6) Kron serviks bukkolingual boyutu:kron ve kökün labial(veya bukkal) yüzeydeki birleşim yeri -lingual yüzeydeki birleşim yeri arası 7) Mesialde servikal çizgi kurvatürü: servikal çizginin labial(veya bukkal) ve lingual yüzeylerdeki kurvatür kretleri-mesial yüzeydeki kurvatür kreti arası 8)Distalde servikal çizgi kurvatürü: servikal çizginin labial(veya bukkal) ve lingual yüzeylerdeki kurvatür kretleri-distal yüzeydeki kurvatür kreti arası Bir dişin 3 ana boyutu vardır: 1) Servikoinsizal (servikookluzal) boyut = BOY 2) Mesiodistal boyut = GENIŞLIK 3) Fasyolingual boyut = KALINLIK 10
SÜREKLI ÜST KESERLER Sürekli üst keserler 4 adettir: 2 Santral ve 2 Lateral. Santral dişler orta hattın 2 yanında mesiallerinden birbirleri ile temas kurarlar. Lateral dişler ise santral dişlerin distalleri ile temas kurarlar. Bu dişlerin temel görevi besinleri tutup kesmektir. Ayrıca bu dişler seslerin oluşturulmasında ( fonasyonda) ve yüz estetiğinde çok önemlidirler. Genel özellikleri: 1. Kesici sırt ( insizal kenar) içerirler. Diş ilk sürdüğünde, insizal kenarında "mamelon" adı verilen çıkıntılar gösterir. Bu çıkıntılar zamanla aşınır ve insizal kenar düzleşir. 2. Üst keserlerin mesiodistal boyutları labiolingual boyutlarından büyüktür. ÜST ORTA KESER (MAKSILLER SANTRAL INSIZÖR) Sürme yaşı:7-8 yaş Boyutları: KB(10.5), KÖK.B(13), MD(8.5), SMD(7), FL(7), SFL(6), MSÇ(3.5), DSÇ(2.5) Özellikleri: * Keser dişlerin en büyüğü * md olarak en büyük anterior diş LABIAL GÖRÜNÜM 1. Kronun mesiali çok az dışbükeydir. 2. Kronun distali mesialine göre daha dışbükeydir. 3. Mesial kontur kreti insizal üçlüdedir. 4. Distal kontur kreti insizal üçlü-orta üçlü birleşim yerindedir. 5. Mesioinsizal köşe köşelidir. 6. Distoinsizal köşe yuvarlaktır. 7. Insizal kenar düz veya hafif dışbükeydir. 11
8. Kron servikale inerken daralır ve dışbükey bir servikal hat oluşturur. 9. Labial yüzey hafif dışbükeydir. Loblar arasında gelişimsel oluklar bulunur. 10. Kronun bütün yüzeyinde, özellikle servikal üçlüde "perikimata" adı verilen yatay oluklar bulunur. LINGUAL GÖRÜNÜM * Konturlar labial yüzün karşıtıdır. * Lingual yüzey labial yüzeyden daha dardır. * Lingual yüzey insizal ve marginal sırtlar,singulum arasında kalan lingual fossadan oluşur. *Singulum dışbükeydir ve servikalde dışbükey bir hatla sonlanır. Singulumun merkezi dişin uzun ekseninin biraz distalinde yeralır. * Lingual fossa sığ veya derin olabilir. *Lingual fossada 3 form görülebilir: a) Hiçbir lingual sırt içermeyen düz form b) 1,2 veya 3 adet lingual sırt içeren form c) lingual sırtların olmadığı, marginal sırtların kuvvetlice gelişerek singulumda birleşirek ve sıklıkla bir "pit" ile sonlanan form MESIAL GÖRÜNÜM * Diş takoz veya üçgen formludur. * Genellikle insizal kenar ve kök ucu dişin uzun ekseni üzerindedir. * Labial kontur servikalde belirgin olmak üzere orta ve insizal üçlülerde hafif dışbükeydir. * Labial kontur kreti servikal çizgi üzerinde veya hemen altındadır. 12
* Lingual kontur singulumda dışbükey, insizal sırta kadar içbükey, insizal sırtta hafif dışbükeydir. * Lingual kontur kreti servikal üçlüde singulum üzerindedir. * Servikal çizgi mesialde insizale doğru diş boyunun 1/3' ü kadar yükselir. DISTAL GÖRÜNÜM * Mesial görünüme çok benzer * Insizal üçlü daha kalın görünür. * Servikal çizgi kurvatürü mesialden daha azdır. INSIZAL GÖRÜNÜM * Diş bir üçgen görünümündedir. Üçgenin kenarlarını labial yüzey ve lingual marginal sırtlar oluşturur. * Insizal sırt labiolingual olarak ortalanmıştır. Labial yönde hafif dışbükeydir. * Insizal sırtın distal köşesi mesial köşesine göre daha lingualdedir. ÜST YAN KESER (MAKSILLER LATERAL INSIZÖR) Sürme yaşı:8-9 Boyutları:KB(9) KÖK.B(13) MD(6,5) SMD(5) FL(6) SFL(5) MSÇ(3) DSÇ(2) Özellikleri: Üst yan keser biçim olarak üst orta kesere benzer. Işlevi de aynı olup santral dişin yardımcısıdır. Tüm boyutları ile küçülmüş bir orta keser gibidir. Bu dişin önemli bir özelliği sıklıkla gelişim bozukluğu göstermesi ve zaman zaman hiç oluşmamasıdır. En sık rastlanan gelişim bozukluğu sadece orta lobun gelişmesi ile ortaya çıkan "kama" 13
şeklindeki lateral formudur. Ayrıca singulum bozuklukları ve aşırı gelişmiş "pit" bu dişte görülebilen diğer gelişim bozukluklarıdır. LABIAL GÖRÜNÜM 1. Üst santrala benzer 2. Kesici kenar biraz daha dışbükeydir. 3. Mesial ve distal köşeler daha yuvarlaktır. 4. Mesial kontur kreti insizal üçlüdedir. Bazen insizal üçlü-orta üçlü birleşim yerinde olabilir. 5. Distal kontur kreti insizal üçlü-orta üçlü birleşim yerindedir. Bazen orta üçlüde olabilir. 6. Labial yüzey daha dışbükeydir. Mamelon ve gelişimsel oluklar daha az belirgindir. LINGUAL GÖRÜNÜM 1. Lingual yüzey labial yüzeyden daha dardır. 2. Singulum belirgindir ve kök ekseni üzerindedir. 3. Lingual fossa genellikle belirgindir. Lingual fossada sırtlar ve pit bulunabilir. MESIAL VE DISTAL GÖRÜNÜM Genel olarak santral dişe benzer: 1. Üçgen görünümündedir. 2. Kesici kenar kök ekseni üzerindedir. 3. Labial kontur kreti servikal üçlüdedir. 4. Lingual kontur kreti singulumdadır. 5. Servikal çizgi kurvatürü belirgindir ancak santrala göre azalmıştır. Distalde biraz daha azalır. INSIZAL GÖRÜNÜM 14
Santral dişe benzer. Labial ve lingual yüzeyler daha tümsektir. Bazen labial sırtın ve singulumun belirgin bir şekildeki gelişimi dişe ufalmış bir kanin görünümü verebilir. SÜREKLI ALT KESERLER Sürekli alt keserler 4 tanedir. Alt orta keserler orta çizginin iki yanında yer alırlar ve mesial yüzeyleri ile birbirleri ile temas ederler. Alt yan keserler ise orta keserlerin distalind e yer alırlar.distallerinde alt kaninler yeralır. Işlevleri: Alt keserler üst keserler ile birlikte besinleri kesme, konuşma ve alt dudakları destekleyerek yüz estetiğinin sağlanmasında işlev görürler. Özellikleri: 1. Ağızdaki en küçük mesiodistal boyutlu dişlerdir. 2. Labiolingual boyutları mesiodistal boyutlarından büyüktür. 3. Gelişimsel olukları azdır. Yüzeyleri düz ve pürüzsüzdür. 4. Mesial ve distal temas alanları insizal orta üçlüdedir ve temas alanlarını birleştiren çizgi orta ve yan keserlerde aynı düzeydedir. Bu üst keserlerinkinden farklı bir özelliktir. 5. Labial yüz linguale eğimlidir. Bundan dolayı insizal kenar kron-kök eksenine göre lingualde kalır. 15
6. Alt keserlerin labial yüzeyleri üst keserlerin lingual yüzeyleri ile temas kurarlar. Gerek bu nedenle gerekse kullanım sonucunda mamelonları kısa sürede aşınarak düz bir insizal sırt haline dönüşürken labiale doğru eğim kazanırlar. ALT ORTA KESER Sürme: Boyutlar: 6-7 yaş KB(9), KÖK.B(12,5), MD(5), SMD(3,5), FL(6), SFL(5,3), MSÇ(3), DSÇ(2) Özellikleri * Ağzın en küçük dişidir. * Mesiodistal genişliği üst orta keserin yarısından biraz fazladır. * Labiolingual kalınlığı üst orta keserden sadece 1mm azdır. Bu şekilde çiğneme kuvvetlerinin labiolingual yönde oluşturduğu stresslere dayanırlar. LABIAL GÖRÜNÜM 1. Koleye doğru simetrik olarak daralan üçgen formdadır. 2. Insizal sırt düzdür. 3. Insizal köşeler uzun eksenle dik açı yaparlar. 4. Distoinsizal köşe biraz daha yuvarlaktır. 5. Temas alanları insizal ve orta üçlü birleşim yerindedir ve düz olarak iner. 6. Yüzey düzgün yapıdadır ve çok az gelişimsel çizgi gösterir. 7. Yüzey servikal üçlüde hafif dışbükeydir. LINGUAL GÖRÜNÜM 1. Konturlar labial görünümün karşıtıdır. 2. Mesial ve distal yüzeyler linguale doğru daralırlar, bundan dolayı lingual yüzey labial yüzeyden daha dardır. 16
3. Mesial ve distal hatlar belirsizdir. 4. Lingual yüzey hafif içbükey ve düzdür, herhangi bir sırt içermez. 5. Lingual yüzeyin servikale daraldığı yer hafif dışbükeyleşir ve singulumu oluşturur. MESIAL VE DISTAL GÖRÜNÜM Mesial ve distal görünümler birbirine benzer. Genel özellikleri şunlardır: 1. Üçgen formdadır. 2. Labial kontur kreti servikal çizginin biraz yukarısındadır. 3. Lingual kontur kreti singulum üzerindedir. 4. Labial kontur kretinden sonra labial yüzey linguale eğimlenir. 5. Lingual sınır singulumda dışbükey, lingual fossada içbükeydir. 6. Insizal sırt yuvarlak veya aşındıysa düzdür. Insizal sırt kron_kök ekseninin hafifçe lingualinde kalır. 7. Servikal çizgi kurvatürü belirgindir, insizal yöne kron boyunun 1/3'ü boyutunda eğri çizer. Distalde servikal çizgi kurvatürü mesialden daha azdır. INSIZAL GÖRÜNÜM 1. Bilateral simetri gösterir. Kronun mesial yarısı distal yarısının hemen hemen aynısıdır. 2. Kesici kenar dişi labiolingual olarak bölen çizgi ile dik açı yapar. Bu özellik bu dişin karekteristiğidir. 17
3. Labiolingual boyut mesiodistal boyuttan büyüktür. 4. Insizal kenara uzun eksen boyunca bakıldığında lingual yüzeye göre labial yüzeyin daha büyük bir bölümü görülür. ALT YAN KESER (MANDIBULER LATERAL INSIZÖR) Sürme: Boyutlar: 7-8 yaş KB(9,5), KÖK.B(14), MD(5.5), SMD(4), FL(6.5), SFL(5,8), MSÇ(3), DSÇ(2) Özellikleri: * Biçimi alt orta kesere çok benzer * Boyutları alt orta keserden biraz büyüktür * Labialden bakıldığında mesial kenarı distal kenarından daha uzundur. * Insizal sırt mesialden distale servikal yönde eğimlidir. * Temas noktaları insizal üçlüdedir. * Insizal kenar alt orta keserde olduğu gibi dişi labiolingual yönde bölen çizgi ile dik açı yapmaz, kök üzerinde distolinguale dönüktür. Alt orta ve yan keser dişlerin labiolingual kök eksenleri birbirine paralel olduğu halde insizal sırtlar aynı çizgide değildir. Bu şekilde dişler diş arkına uyum gösterirler. 18
SÜREKLI KÖPEK DIŞLERI Alt ve üst köpek dişleri biçim ve işlev olarak birbirlerine çok benzer. 4 kanin de ağız köşelerinde yeralır. Çenelerde orta çizgiden itibaren üçüncü diş olarak bulunurlar. Işlevleri: Besinleri tutmak, kesmek ve koparmak bu dişlerin görevleridir. Genel Özellikleri: * Ağzın en uzun dişleridir * Kron boyları genellikle üst orta keserler kadardır * En uzun köklü dişlerdir * Orta labial lobları gelişim göstererek cusp oluşturmuştur * Mesial insizal sırt distal insizal sırttan daha kısadır * Distal temas noktaları mesial temas noktalarından daha servikal düzeydedir. * Labiolingual boyutları mesiodistal boyutlarından büyüktür. * Labiolingual kalınlığı, uzun kök boyu, kolay temizlenebilir bir diş olması ve kemik içinde sıkıca tutunması nedeniyle ağzın en stabil dişleridir. Genellikle en son kaybedilen dişlerdendir. * Protetik olarak çok önemli bir diştir * Bu dişler kök yüzeyini örten kemik ile birlikte ağız köşesinde bulunan anatomik oluşumlara destek vererek yüz estetiğinde çok önemli rol oynarlar. Bu dişlerin kaybında yapayları ile eski doğal yüz görünümünü geri getirmek kolay değildir. Sürme: 11-12 yaş ÜST KÖPEK DIŞI (MAKSILLER KANIN) 19
Boyutları: KB (10), MD (7.5), SMD (5.5), FL (8), SFL (7), MSÇ(2.5), DSÇ (1.5) Özellikleri: * Insizal sırt cusp sırtlarından oluşur * Temas alanları mesial ve distalde farklı düzeylerdedir. * Kron kalınlığı üst orta keserden daha fazladır * Kron mesiodistal boyutu üst orta keserden daha * Singulum belirgindir. LABIAL GÖRÜNÜM 1. Servikal çizgi kök yönünde dışbükeydir 2. Mesial kontur temas noktasına kadar dışbükeydir, bazen hafif içbükey olabilir 3. Mesial temas noktası insizal orta üçlülerin birleşim yerindedir 4. Distal kontur temas noktasına kadar içbükeydir 5. Distal temas noktası orta üçlünün merkezindedir 6. Cusp tepesi kron-kök ekseni üzerindedir. 7. Cuspın mesial eğimi distal eğiminden daha kısadır. Bu eğimler içbükeylik gösterir. 8. Labial yüzeyde biri mesialde diğeri distalde, üç lobu birbirinden ayıran iki gelişimsel oluk bulunur. 9. Labial lob gelişmiştir ve servikalden cusp tepesine kadar sırt oluşturur. 10.Labial yüzey genellikle dışbükeydir ancak labial sırtın disto servikal kısmı içbükeydir. LINGUAL GÖRÜNÜM 1. Lingual yüzey labial yüzeyden daha dardır 20
2. Servikal çizgi kök yönünde eğri çizer 3. Singulum büyüktür. 4. Kenar sırtları belirgindir 5. Sıklıkla cusp tepesinden singuluma kadar uzanan iyi gelişmiş bir sırt görülür. 6. Lingual sırt ile kenar sırtları arasında çöküntüler vardır (mesial ve distal lingual fossa) MESIAL GÖRÜNÜM 1. Üçgen biçimindedir 2. Labial kontur kreti servikal üçlüdedir ancak ön keserlere göre daha insizale yakındır 3. Labial kontur kretinin devamında diş dışbükey bir kontur çizer, ancak cusp ucuna geldiğinde biraz düzleşir 4. Lingual kontur kreti dışbükey kontur gösteren singulum üzerindedir 5. Lingual kontur orta kısımda ya düzleşir yada içbükeyleşir 6. Lingual kontur insizal uçta tekrar dışbükey hale gelir 7. Cusp tepesi kök eksenine göre biraz labialde kalır DISTAL GÖRÜNÜM Mesial görünüme çok benzer. Servikal çizgi daha az kurvatür gösterir. INSIZAL GÖRÜNÜM 1. Labiolingual boyutun mesiodistal boyuttan daha büyük oluşu bu görünümde belirgindir 2. Cusp tepesi kronun labiolingual merkezinin tepesinde, mesiodistal merkezinin mesialinde kalır. 21
3.Diş cusp tepesinden geçecek şekilde labiolingual olarak ikiye bölünürse kök tam ortadan ikiye ayrılır ancak kronun -mesial parçası dar,distal parçası geniş olur -mesial parçanın labiolingual kalınlığı distal parçadan fazla olur 4.Labial sırt belirgindir ve dişe " çatı" formu kazandırır 5. Singulum labiolingual olarak ortalanmıştır 6. Cusp sırtları mesiodistal olarak düz bir çizgi üzerindedir. ALT KÖPEK DIŞ (MANDIBULAR KANIN) Sürme:9-10 yaş Boyutları: KB(11.0),MD(16.0),SMD(7.0 ),FL( 5.5 ),SFL( 7.0 ), MSÇ(1.0),DSÇ(0) Özellikleri: Birbirlerine büyük benzerlik gösterdiklerinden alt köpek dişi üst köpek dişiyle karşılaştırılarak anlatılacaktır. Alt köpek dişinin kronu üst köpek dişininki ile aynı boyda ve hatta çoğu zaman 0.5-1 mm daha uzun olmasına rağmen,meziodistal olarak daha dardır.alt keserlere göre ise meziodistal olarak daha geniştir. Kron ve kökün la-biolingual boyutları ise üst kaninden küçüktür. Cusp, üst köpek dişindeki kadar iyi gelişmemiştir ve cusp sırtları labiolingual olarak daha incedirler. LABIAL GÖRÜNÜM: 22
Labialden bakıldığında üst köpek dişi ile arasındaki ana farklar şunlardır: Alt kaninin kronu üst kanine göre daha uzun görünür.bunun esas nede - ni kronun meziodistal olarak daha dar oluşu ve temas alanlarının serviksten daha uzak oluşudur.kronun mezial sınırı hemen hemen düzdür.mezial temas noktası mezioinsizal köşe yakınındadır. Henüz bir aşınma olmadıysa cusp tepesi üst köpek dişinde olduğu gibi kök uzun ekseni üzerindedir. Mezial cusp sırtı distal cusp sırtından daha kısadır. Distal temas noktası insizal ve orta üçlülerin birleşim yerindedir.alt kanin kronu kök üzerinde distale eğilmiş gibi görünür. LINGUAL GÖRÜNÜM: Alt kanin kronunun lingual yüzeyi daha düzdür.yani çukurlar daha sığ tümsekler daha siliktir. Alt keserlerin lingual yüzeylerine benzerlik gösterirler. Singulum az gelişmiştir ve pürüzsüzdür Singulum merkezi kök ekseninin distalinde kalır.marginal sırtlar daha az belirgindir.lingual sırt cusp tepesine doğru belirginleşir. MEZIAL GÖRÜNÜM: Üst köpek dişi ile arasındaki karekteristik farklar şöyledir: 1.Kron labial sınırı servikal çizgi yukarısında daha az kurvatür yapar.kurvatür miktarı bir kural olarak 0.5 mm'den azdır. 2.Lingual sınır,singulum daha silik bir eğri ile kendini gösterir. 23
3.Insizal bölge de üst kanine göre daha incedir.bu da cusp'ın daha sivri görülmesine yol açar. DISTAL GÖRÜNÜM:Mezial görünüme çok benzer. INSIZAL GÖRÜNÜM: 1. Alt kaninde mezial ve distal cusp sırtları aynı doğrultuda değildirler.distal cusp sırtı linguale yöneliktir.distoinsizal köşenin lingualde kalışı kronu distolingual yönde dönük gösterir. 2. Labial kontur kreti labiolingual eksenin mezialindedir. 3. Lingual konturda ise singulumun kontur kreti orta eksenin distalinde kalır SÜREKLI ÜST KÜÇÜK AZILAR Sürekli üst küçük azılar iki sağda,iki solda olmak üzere toplam 4 tanedirler.köpek dişlerinin distalinde,büyükazıların mezialinde yer alırlar.konum olarak büyükazıların önünde yer almaları, form olarak bazı yönlerden benzerlik göstermeleri ve işlevde büyükazıların yardımcısı olmaları küçükazılara premolar adının verilişini açıklar.(pre=ön, molar= azı dişi) Işlevleri: Besinleri tutmaya,delmeye,parçalamaya ve öğütmeye yararlar. Genel özellikleri: 1. Üst küçükazılar ön dişlerle aynı sayıda lobtan, yani 4 lobtan gelişirler. Bunlar meziobukkal, ortabukkal, distobukkal ve lingual loblardır. Gelişimde ilk fark,lingual lobtan gelişen lingual cusp'tır. Oysa ön dişlerde bu singulum 24
gelişimi olarak kendini gösterir. 2. Küçükazılardaki orta bukkal lob yüksek derecede gelişmiş olarak kalır. Bu nedenle bukkalden bakıldığında köpek dişlerine benzerler. 3. Kron ve kökün lingual yüzeyleri bukkal yüzeyden daha dardır. Üst küçükazıların anterior dişlerden farklı bazı özellikleri vardır ki bunlar posterior dişlere özgü özelliklerdir. 1. Insizal sırtlar yerine okluzal yüzeylere sahiptirler. 2. Marginal sırtlar okluzal yüzeyin bir parçası olup,horizontal (yatay) konumdadırlar.oysa ön dişlerde marginal sırtlar lingual yüzeyin bir parçası olup daha çok vertikal (dikey)konumdadırlar. 3. Kronları ön dişlerinkinden daha kısadır. 4. Temas alanları daha geniştir ve aynı düzeyde olma eğilimindedirler. 5. Mezial ve distalde daha az servikal çizgi kurvatürü gösterirler. 6. Proksimalden bakıldığında labial ve lingual kurvatür kretleri anteriorlara göre daha okluzal düzeydedirler ÜST 1. KÜÇÜKAZI (MAKSILLER 1. PREMOLAR) Sürme:10-11 yaş Boyutları: KB(8.5 ),MD(7.0),SMD(5.0),FL(9.0),SFL(8.0),SMÇ(1.0), DSÇ(0.0 ) Özellikleri: 25
Üst 1. küçükazının biri bukkal,diğeri de lingual olmak üzere 2 cusp'ı vardır.cusp'ların ikisi de belirgindir.bukkal cusp,lingual cusp'tan genellikle 1 mm kadar uzundur. Kron boyu üst köpek dişinden ortalama 1.5-2 mm kadar daha kısadır. Meziodistal boyutu köpek dişininkinden küçük,bukkolingual boyutu ise büyüktür. BUKKAL GÖRÜNÜM: Kabaca yamuk biçimindedir.yamuğun paralel kenarlarından kısa olanı servikstedir. Üst 1. küçükazının bukkal görünümü köpek dişine benzer.ancak mezial ve distal temas alanlarının hemen hemen aynı düzeyde oluşu ile kaninden farklıdır.bir diğer fark da Cusp'ın mezial eğiminin distal eğiminden uzun oluşudur. Konturları: Servikal çizgi kök yönüne az bir kurvatür gösterir. 1. Mezial kontur, servikal çizgiden mezial temas alanına kadar hafif iç bükeydir. 2.Temas alanı geniş bir kurvatür ile kendini gösterir.kurvatürün kreti (mezial temas noktası)servikal çizgi-bukkal cusp tepesi arası mesafenin ortasının okluzalinde kalır. 3. Bukkal cuspın mezial eğimi,distal eğiminden daha düz ve uzundur.distal eğim daha kısa ve eğridir. Köpek dişleri ve diğer küçükazılar da gözönüne alınırlarsa, mezial eğimin distal 26
eğimden uzun olduğu yegane diştir. 4. Cusp eğimleri cusp tepesinde geniş açı yaparak birleşirler.bukkal cusp tepesi kronun bukkal yüzeyini ikiye bölen çizginin distalinde kalır. 5. Kronun distal konturu servikal çizgi altında mezialdekinden daha düzdür.ancak bazen o da içbükey olabilir.distal temas alanı mezialdenkinden daha geniş bir kurvatürle kendini gösterir.kurvatürün kreti(distal temas noktası)mezialdekinden biraz daha okluzalde olmaya eğilimlidir. Yüzey Morfolojisi: Kronun bukkal yüzeyi dışbükeydir,orta bukkal lob iyi gelişmiştir.cusp ucundan servikal çizgiye kadar uzanan bir bukkal sırt dikkati çeker.bukkal sırtın mezial ve distalinde orta veya okluzal üçler düzeyinde üç bukkal lobu birbirinden ayıran gelişimsel çöküntüler genellikle görülür.meziobukkal ve distobukkal loblar daha az gelişim göstermelerine rağmen gene de tümsektirler ve belirgin meziobukkal ve distobukkal kenarlar oluştururlar. LINGUAL GÖRÜNÜM: Konturlar bukkalden görülenin ters dönmüşüdür. Üst 1. küçükazıya lingualden bakıldığında ön planda lingual cusp görülür. Kron bukkaldan linguale doğru daraldığından lingual cusp meziodistal olarak bukkal cusp'dan daha dardır.lingual cusp'ın mezial ve distal eğimleri yaklaşık 90 derecelik bir açıyla yuvarlak bir cusp ucunda birleşirler. Lingual yüzeyin mezial ve distal sınırları dişbükeydir.bu sınırlar servikal çizgide lingual kökün mezial ve distali ile birleşirken düzleşirler. Servikal çizgi muntazamdır,kök yönüne hafif kurvatür gösterir. 27
Kron bukkalden linguale daraldığı için lingualden bakıldığında mezial ve distal yüzeylerin bir bölümünü görmek mümkündür. Lingual cusp bukkal cusp'tan daha kısa olduğu için arka planda bukkal cusp tepesi ve eğimleri görülebilir. Yüzey morfolojisi. Lingual cusp serviksten cusp tepesine kadar pürüzsüz ve küresel bir yüzeye sahiptir. Doğal olarak lingual yüzey bu küresel form nedeniyle her noktada dış bükeydir. MEZIAL GÖRÜNÜM: Kabaca yamuk biçimdedir.yamuğun paralel kenarlarından uzun olanı servikstedir.bu, tüm üst arka dişler için tanıtıcı olan bir özelliğin sonucudur. Şöyle ki;üst arka dişlerde cusp uçları kök gövdesi sınırları içindedir. Başka bir deyişle bukkal ve lingual cusp uçları arası mesafe,serviskteki bukkolingual ve lingual boyuttan daha küçüktür. Konturlar: 1. Servikal çizgi okluzal yönde hafif bir kurvatür çizer.kurvatür miktarı ortalama 1 mm kadardır ve herhangi bir ön diştekinden azdır. 2. Bukkal kontur servikal çizginin altında dışbükey bir eğri çizer.kontur kreti çoklukla servikal ve orta üçlülerin birleşim yerindedir.bazen servikalüçlü içinde yer alabilir. 3. Bukkal kontur,kurvatür kretinden bukkal cusp ucuna kadar hafif dışbükey bir çizgi halinde devam eder. 4. Bukkal cusp ucu bukkal kök ortası 28
hizasındadır. 5. Lingual kontur,bir dış bükey eğri olarak tanımlanabilir.bu kurvatürün kreti çoklukla orta üçlünün ortasındadır. 6. Lingual cusp daima bukkal cusp'tan daha kısadır,ortalama fark 1 mm.dir.cuspların keskin ve uzun olduğu dikkati çeker. 7. Mezial marginal sırt orta ve okluzal üçlülerin birleşim düzeyindedir. 8. Okluzal yüzeyin konturu, cusp tepelerinden santral yive doğru servikal yönde eğilimler yapar.dışbükey eğriler olarak görülen bu eğimler triangular sırtların görüntüleridir. Yüzey Morfolojisi. Bu dişin mezial düzeyinde bazı ayırdedici özellikler vardır.bunlardan biri mezial gelişimsel çöküntüdür.mezial temas alanının hemen servikalinde,mezial yüzün ortasında bulunan bu çöküntü yukarıya doğru devam ederek servikal çizgiyi içine alır,ve kök gövdesindeki derin bir gelişimsel çöküntüye katılır. Üst 1.küçükazının bir diğer ayırdedici özelliği mezial marginal sırtın minesindeki belirgin bir gelişimsel yivdir.bu yiv okluzal yüzeydeki santral (merkezi)yivin devamıdır,mezial temas alanının hemen linguali düzeyinde mezial marginal sırtı aşar ve servikale doğru kısa bir mesafede sonlanır. DISTAL GÖRÜNÜM: Temas alanının hemen servikalinde ve distal yüzeyin ortasının bukkalindeki küçük bir düz alan dışında bütün noktalarda yüzey dış bükeydir. Mezial yüzeydeki çöküntü yoktur. Servikal çizgi kurvatürü mezialdekinden daha düzdür. Kronun distal marginal sırtını aşan derin bir gelişimsel yiv görülmez Distal margimal sırt,mezial marginal sırta göre çok az daha servikal düzeydedir. OKLUZAL GÖRÜNÜM: Konturlar: 29
Üst 1.küçükazının okluzal görünümü kabaca altıgene benzer. Bu altıgeni oluşturan kenarlar şunlardır: MezioBukkal(bukkal sırtın meziali), Mezial,MezioLingual( lingual sırtın meziali), DistoLingual, Distal ve DistoBukkal kenarlar.bu altıgen şekil eşkenar değildir. Iki bukkal kenar hemen eşittir,mezial kenar distolingual kenardan kısadır.mezial kontur bukkolingual olarak hemen düzdür.distal kontur ise hafif dışbükeydir. Okluzal görünüm şeması bir dikdörtgen içine yerleştirildiğinde, diktörtgenin boyutları kronun meziodistal ve bukkolingual boyutlarını verir, mezial ve distal temas noktalarının ve bukkal ve lingual sırtların birbirine göre konumlarını ortaya koyar. 1.Mezial temas noktasının yeri (mezial kontur kreti)bukkal ve orta üçlülerin birleşim yeri yakınındadır. Distal temas noktası mezialdekinden bukkaldedir. 2.Bukkal sırtın kreti lingual sırtınkinden distaldedir. 3.Bukkal kret'den (A) mezial kret'e (C)olan uzaklık,bukkal kret'den distal kret'e(d) olan uzaklıktan çok az daha uzundur. 4.Mezial kret'den lingual kret'e olan uzaklık,distal kret'den lingual kret'e olan uzaklıktan çok kısadır. 5.Kron bukkalde lingualden daha geniştir. 6.Kronun bukkolingual boyutu,meziodistal boyutundan çok fazladır. 30
Yüzey morfolojisi: Okluzal yüzey,cusp sırtları ve marginal sırtlarla çevrelenmiştir: Meziobukkal ve distobukkal cusp sırtları bir doğru üzerindedirler ve doğrultuları distobukkal yöndedir.yani distobukkal cusp sırtı meziobukkal cusp sırtının bukkalindedir.meziobukkal cusp sırtı ve mezial marginal sırt birbirleriyle hemen hemen dik açı yaparak birleşirler.distobukkal cusp sırtı ve distal marginal sırtın birleşmesiyle meydana gelen açı ise dar açıdır. Meziolingual ve distolingual sırtları,mezial ve distal marginal sırtlarla açı yapmaktan çok onlarla birleşiktirler,kenar sırtlarının devamı olarak lingual cusp ucuna kadar yarım daire şeklinde bir eğri çizerler.lingual cusp ucu bukkolingual ekseninin mezialinde kalır. Üst 1.küçükazıya okluzalden,dişin uzun ekseni görüş çizgisine çakışacak şekilde bırakılırsa bukkal yüzey lingual yüzeyden daha fazla görüş alanına girer.hatırlanmalıdır ki dişe mezialden bakılırsa bukkal cusp ucu kök gövdesi merkezine distal cusp ucundan daha yakındır. Okluzal yüzeyin santral sulkusunun dibinde yer alan bir gelişimsel yiv yüzeyi bukkolingual olarak ikiye böler.santral (merkezi)gelişimsel yiv diye adlandırılan bu yiv distal kenar sırtının mezialinde bir noktadan mezial kenar sırtına uzanır ve mezial marginal gelişimsel yive birleşir. Mezial kenar sırtının hemen distalinde meziobukkal ve meziolingual gelişimsel yivleri içeren üçgen şeklindeki çöküntüye mezial triangular fossa adı verilir.distal kenar sırtının mezialindeki çukurluk ise distal triangular fossadır. Bukkal triangularsırt belirgindir,merkezi yivin ortasına yakın bir yerden doğar ve bukkal cusp tepesine birleşir.lingual triangular sırt daha az belirgindir,bu da merkezi yivin ortası yakınında doğar ve ligual cusp tepesine birleşir. 31
ÜST 2. KÜÇÜKAZI (MAKSILLER 2. PREMOLAR) Sürme :10-12 yaş Boyutlar : KB(8.5) MD(7.0) SMD(5.0) FL(9.0) SFL(8.0) SMÇ(1.0) DSÇ(0.0) Özellikleri: Üst 2. küçükazı işlevde 1.küçükazıyı destekler. Iki diş birbirine benzer. Yanlızca 1. küçükazıdan farklı yanlarını belirtmek yeterli olacaktır. Üst 2. küçükazı kronunun görünümü,hangi yönden bakılırsa bakılsın 1. küçükazıya göre daha az köşeli, daha yuvarlaktır. Ortalama olarak iki dişin boyutları aynıdır. BUKKAL GÖRÜNÜM: 32
Bukkal cusp 1.küçükazınınki kadar uzun değildir ve daha az sivridir. 2.küçükazıda cusp'ın mezial eğimi genellikle distal eğimden daha kısadır.bu, 1. küçükazıda tersinedir. Kronun bukkal sırtı 1. küçükazıdaki kadar belirgin değildir. LINGUAL GÖRÜNÜM: Lingual cusp, 1. küçükazınınkinden daha uzundur. Lingualde kron meziodistal olarak da 1.küçükazıya göre daha geniştir. Çünkü bu dişte bukkalden linguale doğru daralma çok azdır. MEZIAL GÖRÜNÜM 2. küçükazının cusp'ları daha kısadır. Bukkal ve lingual cusp'lar arasındaki boy farkı daha azdır. Iki cusp hemen hemen aynı boydadır. Kronun mezial yüzeyinde 1. küçükazıda olduğu gibi gelişimsel çöküntü yoktur. Aksine kron yüzeyi dışbükeydir. 1.küçükazıdaki mezial marginal sırtı aşan derin gelişimsel yiv bu dişte görülmez. DISTAL GÖRÜNÜM: 33
daha azdır. Mezial görünüme çok benzer.servikal çizgi kurvatürü mezialdekinden OKLUZAL GÖRÜNÜM: Kron sınırları köşeli olmaktan çok yuvarlak ve ovaldir. Bukkalden linguale olan daralmanın daha az olduğu görülür. Lingualdeki meziodistal boyut,bukkaldeki meziodistal boyuta neredeyse eşittir. Santral gelişimsel yiv daha kısa olup, okluzal yüzey meziodistal boyutunun 1/3'ü kadardır. Bu yiv aynı zamanda daha az derin ve daha düzensizdir. Merkezi yivden dağılan bir çok yan (suplemental) yivlere rastlanabilir. Bunlar cusp sırtlarına kadar uzanarak minede sığ çöküntülerle sonlanırlar. Bu görünüm okluzal yüzeyi düzensiz kılar ve karışık bir görünüm verir. SÜREKLI ALT KÜÇÜK-AZILAR Ikisi alt çenenin sağında,ikisi de solunda olmak üzere tanedirler. Işlevleri: Besinleri tutmaya,delmeye,parçalamaya ve öğütmeye yararlar. 34
Genel özellikleri: Alt 1. küçükazılar üst küçükazılar gibi 3 bukkal ve bir lingual olmak üzere 4 lobtan gelişirler. Alt 2. küçükazılar ise çoğu kez 3 bukkal ve 2 lingual olmak üzere 5 lobtan gelişirler. Proksimalden bakıldığında alt küçükazıların kronları kök üzerinde linguale eğik görünürler.bu özellik alt posterior dişlerin tümünde vardır. Alt 1. küçükazı 2. küçükazıdan daha küçüktür. Üst küçük azılarda çoğu kez bunun tersi durum vardır. ALT 1. KÜÇÜKAZI (MANDIBULAR 1. PREMOLAR) Sürme: 10-12 yaş Boyutlar:KB(8.5) MD(7.0) SMD(5.0) FL(7.5) SFL(6.5) SMÇ(1.0) DSÇ(0.0) Özellikleri: Küçükazılar içinde en küçük olanıdır. BUKKAL GÖRÜNÜM Kabaca bir yamuk biçimindedir. Parelelkenarlardan kısa olanı servikstedir. Orta bukkal lob iyi gelişmiş ve büyük sivri bir bukkal cusp oluşturmuştur. Kron hemen hemen bilateral olarak simetriktir. Mezial eğim distal eğimden kısadır. Bukkal cusp sivri görünmekle beraber, cusp eğimleri cusp tepesinde genellikle geniş bir açıyla birleşirler.cusp ucu genellikle merkezden biraz mezialde yer alır. Mezial ve distal konturlar servikal çizgiden temas alanlarına kadar düz veya hafif içbükeydirler. 35
Temas alanları geniş dışbükey yay çizerler.distaldeki temas alanını belirleyen yay mezialdekinden genellikle daha geniştir.mezial ve distal temas noktaları hemen hemen aynı düzeydedirler. Kron servikste dardır,servikal çizgi kök yönüne hafif bir yay çizer. Kronun bukkal yüzeyi özellikle servikal ve orta üçlülerde üst küçükazılara göre dışbükeydir. Bukkal sırt genellikle çok belirgin değildir. Okluzal üçlüde bukkal sırtın mezial ve distalinde hafif gelişimsel çöküntülere sıklıkla rastlanır.servikal kısımda perikimata çizgileri görülebilir. LINGUAL GÖRÜNÜM: Kron lingualde bukkaldekinden daha dardır.bu nedenle lingualden bakılınca mezial ve distal yüzeyler de görülebilir. Lingual cusp daima ufaktır. Lingual cusp'ın kısalığı nedeni okluzal yüzeyin büyük bir bölümü görülebilir. Lingual cusp küçük az gelişmiş olmasına rağmen genellikle sivri bir uç ile sonlanır. Cusp ucu okluzal yüzeydeki bukkal triangular sırt ile aynı hizadadır. Alt 1. küçükazının bir özelliği olan meziolingual gelişimsel yiv mezial marginal sırtı lingual cusp'ın mezial eğiminden ayırır. Bu yiv meziobukkal ve lingual loblar arasında bir ayırım çizgisi gibidir ve okluzal yüzeydeki mezial fossaya kadar uzanır. Nadiren distal marginal sırt ile lingual cusp'ın distal eğimi arasında benzer bir yiv bulunabilir. MEZIAL GÖRÜNÜM: Bu dişe mezialden bakıldığında, tüm alt arka dişlerin proksimal görünümünde hakim olan karekteristik görünüm dikkati çeker.kron parelelkenar biçimindedir.bir başka deyişle kron kök üzerinde lingule eğiktir.bunun sonucu olarak lingual cusp kök lingual sınırının lingualine taşar.bu durum, bukkal ve lingual cusp uçları, yani okluzal tablası kök gövdesi sınırları içinde kalan üst arka dişlerle farklılık gösterir. 36
Bukkal cusp kök üzerinde ortalanmıştır. Lingual cusp ise linguale itilmiştir. Bukkal cusp ucu çoklukla kök ekseni üzerindedir. Bazen bu eksenin çok az bukkalinden olabilir. Lingual cusp, bukkal cusp'tan kron boyunun 1/3 'ü kadar daha kısadır.yani lingualde servikal çizgiden cusp ucuna olan uzaklık bukkaldeki servikal çizgi-cusp ucu mesafesinin 2/3 'ü kadardır.lingual cusp ucu kökün servikal kısmının lingual sınırıyla hemen hemen aynı hizadadır. Kronun bukkal konturu servikal çizgiden bukkal cusp ucuna doğru çok belirgin bir eğri çizer. Kurvatür kreti servikal üçlüde olmakla beraber orta üçlüye yakındır.bu abartılı dışbükeylik ve kontur kretinin yeri tüm mandibular posterior dişlerin bukkal yüzey özelliğidir. Lingual kontur bukkaldekinden daha az dışbükeydir.lingual kontur kreti orta üçlüde olup aşağı yukarı kron boyunun ortasına rastgelir.(lingual yüzeyin ortasına değil) Mezial marginal sırt bukkalden linguale doğru servikal yönde eğimlidir.mezial marginal sırtın lingual ucu meziolingual gelişimsel çöküntü ile birleşir. Bukkal ve lingual triangular sırtlar okluzal konturu oluştururlar.iki triangular sırtın oluşturduğu sulkus meziolingual yivin üzerinde görülür. Servikal çizgi okluzal yönde oldukça muntazam bir eğri çizer. Mezial temas alanında dışbükeydir.temas alanı ile servikal çizgi arasında yüzey içbükeydir. DISTAL GÖRÜNÜM. Aşağıdaki farklar dışında mezial görünüme benzer: 37
Distal marginal sırt servikse, mezial marginal sırta göre daha uzaktır.mezial marginal sırtın bukkalden linguale olan aşırı eğim bunda yoktur., distal marginal sırt kron ve kök ekseniyle hemen hemen dik açı yapar.distal marginal sırt ile lingual cusp'un distal sırtı arasında gelişimsel yiv yoktur. OKLUZAL GÖRÜNÜM: Bu dişin okluzal morfolijisi çok sapkınlık gösterir. Alt 1. küçükazının okluzalden alışılmış görünümü alt köpek dişlerinin insizal görünümüne benzer. Orta bukkal lob dişin ana kitlesini oluşturmaktadır.bukkal cusp tepesi gerek bukkolingual, gerekse meziodistal olarak kron merkezine yakındır. Bukkal cusp'ın mezial ve distal sırtları meziodistal olarak hemen hemen bir düz çizgi üzerindedirler. Alt 1. küçükazıların en yaygın tipi bir meziolingual gelişimsel çöküntü ve yiv içerir.bunlar kronun mezial yüzeyini daraltır.kronun distal kısmı daha büyük yay çizer. Temas alanlarından itibaren kron linguale doğru belirgin bir daralım gösterir.bu nedenle mezial ve distal marginal sırtlar küçük lingual cuspa doğru birbirlerine yaklaşarak okluzal yüzeye bir üçgen biçimi andırırlar.meziobukkal ve distobukkal cusp sırtları bu üçgenin tabanını, lingual cusp tepesi ise üçgenin tepesini oluştururlar. Bukkal yüzeyin kontur kreti genellikle orta çizginin biraz mezialindedir.lingual yüzeyin kontur kreti ise daha çok merkezin distalindedir. Okluzal yüzeyde belirgin bir bukkal triangular sırt ile küçük bir lingual triangular sırt vardır. Mezial ve distal fossae denilen iki de çukur vardır. Mezial fossa mezial gelişimsel yivi, distal fossa da distal gelişimsel yivi içerir. Mezial gelişimsel yiv mezial marginal sırtı aşarak meziolingual gelişimsel yiv olarak devam eder. Kronun kök üzerindeki konumu nedeni ile bukkal yüzeyin büyük bir bölümü, lingual yüzeyin ise az bir bölümü görülür. 38
ALT 2. KÜÇÜKAZI (MANDIBULAR 2. PREMOLAR) Sürme:11-12 yaş Boyutlar: KB(8.0) MD(7.0) SMD(5.0) FL(8.0) SFL(7.0) SMÇ(1.0) DSÇ(0.0) Özellikleri: Alt 2. küçükazı, 1. küçükazıya yanlız bukkal görünümünden benzer.alt 2.küçükazı,1. küçükazıdan daha büyüktür. Bu dişin 2 yaygın tipi vardır: 1.) Üç cusp'lı tip: En yaygın olanı budur. Bir bukkal, iki lingual cusp içerir. Okluzalden daha köşeli görünür. 2.) Iki cusp'lı tip: Bir bukkal ve bir de lingual cusp'ı vardır. Okluzalden daha yuvarlak görünür. Iki tip esas olarak okluzalden farklılık gösterirler. Okluzal görünüm dışındaki görünümleri ayrıntılı anlatmak yerine 1. küçükazı ile doğrudan karşılaştırmak daha yerinde olur. 39
BUKKAL GÖRÜNÜM: Iki ve üç cusp'lı tiplerin bukkal görüntüleri aynıdır. 2. küçükazının bukkal cusp'ı daha kısadır.buna bağlı olarak bukkal cusp'ın mezial ve distal eğimleri daha yatıktırlar ve cusp tepesinin sivriliği azalmıştır. Mezial ve distal temas alanları daha geniş ve daha okluzal düzeydedirler.mezial temas noktası okluzal ve orta üçlülerin birleşim yerinin okluzalindedir.distal temas noktası mezialdeki ile aynı düzeyde veya biraz servikalindedir. LINGUAL GÖRÜNÜM: a) Üç cusp'lı tip: Genellikle meziolingul cusp distolingual cusp'tan daha büyük ve daha uzundur.iki cusp arasında bir gelişimsel yiv vardır. Lingual yüzey genellikle bukkal yüzeyden daha dardır,ama 1. küçükazıdaki kadar dar değildir. Lingual cusp'lar 1. küçükazıya göre daha uzun olduklarından okluzal yüzeyin az bir kısmı görünür. b) Iki cusp'lı tip: Bu tipte lingual cusp bukkal cusp'tan küçük olmakla beraber 1. küçükazının lingual cusp'ından büyüktür. Lingual yüzey iki cusp'lı tipte de 1. küçükazıya göre daha geniştir. Bütün alt ikinci küçük azılarda lingual yüzey pürüzsüz dışbükeydir. farkları gösterir. MEZIAL GÖRÜNÜM: Her iki tipinde mezial görünümü hemen hemen aynıdır ve 1. küçükazıdan şu 40
1. Kron ve bukkolingual olarak daha kalındır. 2. Bukkal cusp daha kısadır ve kök merkezi hizasına 1. küçük azı kadar yakın değildir. Bukkal cusp tepesi bukkal ve orta üçlülerin birleşim yeri hizasındadır. 3. Lingual (veya meziolingual) cusp daha büyük ve yüksektir.lingual cusp tepesi kökün servikal kısmının lingual yüzeyi hizasındadır. 4. Marginal sırt uzun eksenle dik açı yapar. 5. Okluzal yüzey daha az görülür. 6. Meziolingual gelişimsel yiv yoktur. DISTAL GÖRÜNÜM: Distal görünüm meziale benzer, distalden okluzal yüzey daha çok görünür.bunun nedeni distal marginal sırtın mezial marginal sırttan daha servikal düzeyde olmasıdır. Alt 2. küçükazıda da servikal çizgi, mezialdekinden daha az bir kurvatür çizer. Üç cusp'lı tipte distolingual cusp genellikle meziolingual cusp'tan küçük olduğundan arka planda meziolingual cusp'da görülür. OKLUZAL GÖRÜNÜM: 2 ve 3 cusp'lı tiplerin meziobukkal ve distobukkal cusp sırtlarının bukkalinde kalan bölümleri birbirine benzer.üç cusp'lı tip, bukkal cusp sırtlarının lingualinde yuvarlaktır. a) Üç cusp'lı tip: Kron lingualde geniş olduğu için, iki cusp'lı tipe göre okluzal yüzeyi daha çok kareye benzer. 41
Cusp'lardan en büyüğü bukkal, en küçüğü ise distolingual cusp'tur. Her cusp'ın iyi gelişmiş triangular sırtları derin gelişimsel yivlerle ayrılmışlardır.bu yivler santral pit'de birleşirlerken bir 'Y' harfi oluştururlar. Mezial gelişimsel yiv meziobukkal yönde uzanır. ve mezial triangular fossada sonlanır.distal gelişimsel yiv ise distobukkal yönde ilerler., distal triangular fossada sonlanır.lingual gelişimsel yiv iki lingual cusp arasında linguale doğru uzanarak lingual yüzeyde sonlanır.meziolingual cusp, distolingual cusp'tan meziodistal olarak daha geniş olduğu için lingual gelişimsel yiv kronun meziodistal merkezinin distalinde kalır. b) Iki cusp'lı tip: Bukkal cusp sırtlarının lingualinde yuvarlaktırlar.bukkalden linguale olan daralım 3.cusp'lı tipten biraz daha fazladır. Lingual cusp bukkal cusp'tan küçüktür.bukkal cusp tepesi bukkal ve orta üçlülerin birleşim yerindedir. Okluzal yüzeyin ortasında meziodistal yönde uzanan bir santral gelişimsel yiv vardır.bu yiv bazan kısa ve düzdür; bazan açık ucu bukkal cusp'a dönük olan bir 'U' biçimindedir. Merkezi yiv mezial ve distal fossalarda sonlanır. SÜREKLI ÜST BÜYÜKAZILAR Maksiller arkın her bir yarısında üçer tane olmak üzere toplam 6 tanedirler. Bunlar orta çizgiden itibaren 6, 7 ve 8. dişler olup, 1., 2., 3. büyükazılar olarak adlandırılırlar. Işlevleri : Besinleri ufak parçalara ayırma ve öğütmedir. Genel özellikleri : Üst dişlerin en büyükleridirler. Kron boyları meziodistal boyutlarından küçüktür. Bukkolingual boyutları ise meziodistal boyutlarından büyüktür. 42
Kron bölümleri genellikle 4 cusp'lıdır. Cusp'ların ikisi bukkalde, ikisi lingualdedir. ÜST 1. BÜYÜKAZI (MAKSILLER 1. MOLAR) Sürme : 6 yaş Boyutları : KB(7.5), MD(10), SMD(8.0), FL(11), SFL(10), MSÇ(1), DSÇ(0) Özellikleri : Gerek üst, gerekse alt sürekli 1. büyükazılar tüm dişler içinde konum ve işlev açısından büyük önem taşırlar. Konumları, erişkin bir insanda diş arkının anteroposterıor olarak ortası yakınındadır ve bu bölge çiğneme işlevinin en etkin olduğu yerdir. BUKKAL GÖRÜNÜM : Kabaca yamuk biçimindedir. Parelel kenarlardan kısa olanı servikal uzun olanı okluzal kenarlardır. Kronun genişliği boyundan büyüktür. Krona bukkalden bakıldığında distal yüzey de görünür. Meziobukkal cusp distobukkal cusp'tan daha geniştir. Mezial eğimi ise distal eğimi ile yaklaşık dik açı yapar. Yani disobukkal cusp meziobukkal cusp'tan daha sivridir. Okluzalden gelerek iki bukkal cusp'ı ayıran bukkal gelişimsel yiv kronun orta üçlüsünde son bulur. Yivin sonlandığı yerde bazan bir pit bulunabilir. Meziolingual cusp okluzalden ve genellikle iki bukkal cusp arasından görünür. Distolingual cusp ise 43
daha çok kronun distal tarafından distal yüzeyle birlikte görülür. Servikal çizgi kök yönüne hafif dışbükeydir. Mezial kontur servikal çizgiden kontur kretine kadar hemen hemen düzdür. Mezial temas noktası okluzal ve orta üçlülerin birleşim yerindedir. Mezial kontur, temas noktasından itibaren distale yönelerek meziobukkal cusp'ın mezial eğimine birleşir. Kronun distal konturu ise dışbükeydir. Distal yüzey küreseldir. Distal temas noktası orta üçlünün ortasındadır. Kron bukkal yüzeyinin distal kısmı servikal üçlü bölgesinde sıklıkla bir çöküntü gösterir. LINGUAL GÖRÜNÜM : Lingual yüzey, servikal üçlü hariç bukkal yüzeyden meziodistal olarak daha geniştir. Servikal üçlü bukkaldekinden daha dardır. Meziolingual cusp dişin en büyük ve en uzun cusp'ıdır. Meziodistal genişliği kron meziodistal boyutunun 3/5 'ü kadardır. Geriye kalan 2/5 'si de distolingual cusp'ın genişliğidir. Meziolingual cusp 'ın mezial eğimi meziolingual kenar ile hemen hemen dik açı yapar. Cusp'ın mezial ve distal eğimleri arasındaki açı ise geniş açıdır. Distolingual cusp'ın mezial ve distal eğimlerinin yaptığı bir açıyı tanımlamak güçtür. Bu cusp'ın yuvarlaklığı nedeniyle distal sınırın pürüzsüz kurvatürü cusp kurvatürüne uyarak hemen hemen bir yarım daire meydana getirir. Iki cusp arasındaki lingual gelişimsel yiv de distolingual cusp konturuna uyarak meziale ve servikale devam eder ve lingual yüzeyin hemen hemen ortasında bir noktada sonlanır. Bu dişte bazen 5. inci 44
bir cusp görülür ve Carabelli Cusp'ı olarak adlandırılır. Eğer mevcutsa bu cusp meziolingual cusp'ın meziolingual yüzeyine yerleşmiştir..okluzal tarafta düzensiz bir gelişimsel yiv ile sınırlanır. 5. cusp biçim ve büyüklük bakımdan sıklıkla sapkınlık gösterir. Büyük, iyi gelişmiş olabildiği gibi küçük de olabilir, hatta hiç bulunmayabilir. MEZIAL GÖRÜNÜM : Bukkolingual boyutun büyüklüğü dikkati çeker. Meziolingual cusp meziobukkal cusp'tan daha uzundur. Distaldeki cusp'lar mezialdeki cusp'lardan daha kısa olduklarından görüntüye girmezler.eğer mevcutsa 5. cusp'ta görülür. Bukkal kontur, servikal çizgiden itibaren önce kısa bir dışbükey yay çizer. Kurvatür kreti servikal üçlüdedir. Kurvatür miktarı yaklaşık 0.5 mm. dir.bukkal kontur, kurvatür kretinin hemen okluzalinde sığ bir içbükeylik gösterir. Sonra hafif dışbükeyleşerek, okluzale ve linguale yönelir, meziobukkal cusp tepesine ulaşır. Lingual sınır servikal çizgiden meziolingual cusp ucuna dış bükey bir yay çizer. Lingual kontur kreti servikal üçlüde olabilmekle beraber daha çok orta üçlüdedir. Meziolingual cusp tepesi, meziobukkal cusp tepesine göre kök gövdesi merkezine daha yakındır. Mezial marginal sırt meziobukkal ve meziolingual cusp'ları birleştirir. Kron boyunun 1/5 'i miktarda servikal yöne eğri çizer. Bazan bu sırtı aşan bir mezial marginal yiv bulunabilir. Mezial temas alanı, mezial marginal sırtın servikalinde, aşağı yukarı orta ve okluzal üçlülerin birleşim yerindedir. Bukkolingual olarak ise kron bukkolingual merkezinin biraz bukkalindedir. Temas alanının servikalinde genellikle sığ bir çöküntüye rastlanır. Çöküntü kök gövdesinde de devam ederek meziobukkal köke uzanır. 45
DISTAL GÖRÜNÜM : Aşağıda belirtilen farklar dışında mezial görünüme benzer: Bukkal yüzeyin bir bölümü görülür. Bu durum nedeni distalde kronun bukkolingual boyutu mezialdekinden küçüktür. Distal marginal sırt, mezial marginal sırttan daha kısadır ve servikal yönde daha fazla girinti yapar. Meziale göre okluzal yüzeyin daha fazla kısmı görülür. 5. cusp dışında bütün cusp'tan biraz daha yüksektir. Kronun distal yüzeyi genellikle dışbükeydir. OKLUZAL GÖRÜNÜM : Kabaca bir paralelkenar biçimindedir. Paralelkenarın dar açıları meziobukkal ve distobukkal, geniş açıları meziolingual ve distobukkal köşelerdedir. Bukkolingual boyut, bukkal ve lingual gelişimsel yivlerin mezialinde, distale göre daha büyüktür. Meziodistal boyut da temas alanlarının lingualinde bukkaldekinden büyüktür. Daha öz bir deyişle kron kalınlığı mezialden distale azalır. Kron genişliği bukkalden linguale artar. Okluzal yüzeyi iyi gelişmiş 4 fonksiyonel cusp oluşturur. Meziolingual cusp en büyük cusp'tur. Diğer cusp'lar da büyükten küçüğe şöyle sıralanırlar : Meziobukkal, distobukkal, distolingual ve 5. cusp. Meziobukkal ve meziolingual cusp'ların mezial sırtları ile birleşik olan mezial marginal sırt, distobukkal ve distolingual cusp'ların distal sırtları ile birleşik olan da distal marginal sırttır. 46
Meziobukkal cusp sırtları distobukkal cusp'ınkilerden daha bukkaldedirler. Distolingual cusp sırtları ise meziolingual cusp'ınkilerinden daha linguale uzanırlar. 4 ana cusp'ın her birinin bir triangular sırtı vardır. Meziolingual ve distobukkal cusp'ların triangular sırtları birleşerek okluzal yüzeyi oblik(çapraz) yönde aşan bir sırt oluştururlar. Buna oblik sırt denir. Bu sırtın yüksekliği okluzal yüzeyin ortasında marginal sırtlar düzeyine kadar iner. Meziolingual cusp'ın 2. bir triangular sırtı vardır. Oblik sırtın mezialinde yer alan bu 2. sırt meziobukkal cusp'ın triangular sırtı ile birleşerek bir transvers sırt oluşturur. FOSSALAR : Üst 1. büyükazının okluzal yüzeyinde 4 fossa vardır. Bunlardan ikisi majör (büyük), ikisi de minör (küçük) fossa'lardır. Majör fossae : 1. Santral fossa : Kabaca üçgen biçimindedir ve oblik sırtın mezialindedir. 2. Distal fossa : Doğrusaldır ve oblik sırtın hemen distalindedir. Minör fossae : 1. Mezial triangular fossa : Mezial marginal sırtın hemen distalindedir. 2. Distal triangular fossa : Distal marginal sırtın hemen mezialindedir. 47
Bukkal gelişimsel yiv, santral gelişimsel pit'den çıkarak, bukkal cusp arasından bukkale ilerler ve bukkal yüzeyde sonlanır. Burada buna katılan 2 yan yiv mezial triangular fossanın yan kenarlarını sınırlar. Santral pit'ten çıkarak distale uzanan kısa bir yiv genellikle oblik sırt kretine ulaşamadan kaybolduğundan diğer gelişimsel yivlerden birinin dalı sayılır. Ancak bazan oblik sırtı transversvolarak aşar, santral ve distal fossaları birleştirir ki bu zaman oblik sırtın transvers yivi adını alır. Distal fossanın dibinde meziolingual ve distolingual cusp'lar arasında seyreden bir gelişimsel yiv vardır. Buna distal oblik yiv denir. Bir ucu lingual yüzeyde lingual gelişimsel yiv olarak devam eder. Diğer ucu ise distal triangular fossanın tepesinde sonlanır. ÜST 2. BÜYÜKAZI (MAKSILLER 2. MOLAR ) Sürme : 12-13 yaş Boyutlar KB(7), MD(9), SMD(7.0), FL(11), SFL(10), MSÇ(1), DSÇ(0) Özellikleri : Kron boyu 1. büyükazıdan daha kısa, genişliği daha dardır. Bukkolingual boyutu ise 1. büyükazıdaki gibidir. Üst 2. büyükazının distobukkal ve distolingual cusp'ları birinci büyükazıdaki kadar gelişmemiştir. 5. cusp yoktur.okluzal biçimine göre 2 tipi vardır: 1) 1. büyükazıya benzeyen tip : Buna 4 cusp'lı tip de denir. Parelelkenar formu daha aşırıdır. Sık rastlanan bu tiptir. 2) 3. büyükazıya benzeyen tip : Distolingual cusp ya çok az gelişmiştir, ya da hiç yoktur. Bu durum 3. büyükazı için tipik olan üçgen ve kalp şeklinde bir okluzal görünüm kazandırır. BUKKAL GÖRÜNÜM : Kronun 1. büyükazıya göre daha kısa ve dar olduğu farkedilir. 48
Meziobukkal cusp distobukkal cusp'tan daha büyük ve uzundur. Distobukkal cusp 1. büyükazıdakinden küçüktür. Kronun kök üzerinde distale yatıklığı belirgindir. Bukkal cusp'ları ayıran bukkal yiv 1. büyükazıdakinden daha kısadır ve bir bukkal pit'de sonlandığına daha seyrek rastlanır. LINGUAL GÖRÜNÜM : Distolingual cusp 1. büyükazıdakinden daha ufaktır. 3. büyükazıya benzeyen tipte bu cusp iyice küçük olabileceği gibi bazen hiç bulunmayabilir. O zaman lingualden tek bir büyük lingual cusp görülür ve lingual yiv bulunmaz. Distolingual cusp'ın küçüklüğü nedeni ile distobukkal cusp'ında bir bölümü görülür. MEZIAL GÖRÜNÜM : 1. büyükazının mezial görünümüne son derece benzer. DISTAL GÖRÜNÜM : Distobukkal ve distolingual cusp'ların 1. büyükazıdakilerden daha küçük oluşu nedeni ile meziobukkal ve meziolingual cusp'ların daha çok kısmı görülür OKLUZAL GÖRÜNÜM : Kron bukkalden linguale daralır. 1. büyükazı için bunun tersi geçerlidir Mezialden distale gidildikçe bukkolingual boyuttaki azalma bu dişte daha fazladır. Meziobukkal ve meziolingual cusp'lar 1. büyükazıdaki büyüklüktedirler.distobukkal ve distolingual cusp'lar ise daha küçüktürler. 4. cusp'lı tipin okluzal görünümü paralelkenara benzemekle beraber dar açıları daha dar, geniş açıları daha geniştir. Bunun dışında okluzal morfolojisi 1. büyükazınınkine benzer. Üst 2. büyükazının okluzal yüzeyinde yan yivlere ve pit'lere büyükazıdan daha çok rastlanır. 49
SÜREKLI ALT BÜYÜKAZILAR Sürekli alt büyükazılar alt diş arkının posteriorunda yer alan sağlı sollu üçerden 6 diştir. Işlevleri : Besinleri parçalamak ve öğütmektir. Alt büyükazılar diğer tüm alt dişlerden daha büyüktürler. Gerek büyük hacimleri, gerekse alt çene kemiğine olan sıkı ankrajları nedeniyle altçenenin en kuvvetli dişleridirler. Kron boyları diğer alt dişlerden kısa, meziodistal ve bukkolingual boyutları ise diğer alt dişlerinkinden hayli büyüktür. Bu dişlerin kron boyu üst büyükazılarda olduğu gibi meziodistal boyuttan küçüktür. Bukkolingual boyut da meziodistal boyuttan küçüktür ki, üst büyükazılarda bunun tersi söz konusudur. Alt büyükazıların kronları üst büyükazılarda olduğu gibi mezialden distale doğru bukkolingual olarak incelir. Kronlar kök üzerinde, bukkal veya lingualden bakıldığında distale proksimalden bakıldığında linguale yatıktırlar. 50
ALT 1. BÜYÜKAZI (MANDIBULAR 1. MOLAR) Sürme: 6-7 yaş Boyutları: KB(7.5), MD(11), SMD(9), FL(10.5), SFL(9) MSÇ(1), DSÇ(0) Özellikleri : Normalde altçenedeki en büyük diştir. Iyi gelişmiş 5 cusp'ı vardır: iki bukkal, iki lingual ve bir distal cusp. Kron boyu kısa olmakla beraber meziodistal ve bukkolingual boyutları büyüktür ve geniş bir okluzal yüzey meydana getirirler. Kron meziodistal boyutu bukkolingual boyutundan büyüktür. BUKKAL GÖRÜNÜM : Biçim olarak kabaca yamuğa benzer. Yamuğun uzun kenarı okluzaldedir. Bukkald en bakıldığında 5 cusp'ın hepside görülür. Iki bukkal cusp ve distal cusp'ın bukkal kısmı ön plandadır. Arka planda lingual cuspların uçları görünür. Meziobukkal cusp meziodistal olarak üç cusp'ın en genişidir. Aynı zamanda üç cusp içinde en düz olanıdır. Mezial ve distal sırtları okluzal yönde hafif dış bükey bir kurvatür oluştururlar. 51
Distobukkal cusp meziobukkal cusp'tan biraz daha küçüktür. Cusp sırtları meziobukkal cusp'ınkinden biraz daha fazla kurvatür gösterirler. Ancak diğer dişlere göre bu cusp'ta künt görünür. Düz bukkal cusp'lar bütün alt büyükazılarda tipiktir. Iki bukkal cusp kronun bukkal yüzeyinin büyük bölümünü yaparlar. Distal cusp bukkal yüzeyin çok az bir bölümünü yapar, çünkü bu cup'ın büyük kısmı kronun distal parçasını yapar. Kronun distobukkal köşesinde yer alan bu cusp 5 cusp'ın en küçüğüdür. Cusp sırtları iki bukkal cusp'a oranla sivri bir okluzal kurvatür oluşturur. Okluzal yüzey mezialden distale doğru servikal yönde bir eğim gösterir. Bukkal yüzeyde 3 cusp'ı birbirinden ayıran iki gelişimsel yiv görülür. Meziobukkal yiv(mby), meziobukkal ve distobukkal cusp'ları birbirinden ayırır. Sonlandığı nokta, serviko-okluzal olarak kronun merkezindedir. Bazan bu noktada derin bir pit bulunabilir. Distobukkal ve distal cusp'ları birbirinden ayıran distobukkal gelişimsel yiv(dby) distale ve servikale doğru ilerler ve distobukkal kenar yakınlarında sonlanır. Servikal çizgi kök yönünde hafif bir eğri çizer. Mezial kontur servikal çizgiden mezial temas alanın geniş dışbükey eğrisine kadar genellikle içbükey, bazısında düzdür. Mezial kontur kreti okluzal ve orta üçlülerin birleşim yerindedir. Distal kontur, servikal çizgiden distal temas alanının dışbükey kurvatürüne kadar düzdür. Distal temas alanı distal cusp üzerindedir ve distal kontur kreti orta üçlünün ortası düzeyindedir. LINGUAL GÖRÜNÜM : Lingualden meziolingual ve distolingual cusp'lar görülürler. Lingual cup'ların ikisi de bukkal cusp'lardan biraz daha uzun olduklarından, bukkal cusp'lar görülmezler. Ancak distal cusp'ın bir kısmı kronun distalinden görülebilir. Meziolingual cusp distolingual cusp'tan daha uzun ve biraz daha geniştir. Meziolingual cusp aynı zamanda dişin en uzun ve en geniş cusp'ıdır. 52
Lingual cusp'lar bukkal cusp'lar gibi düz olmayıp sivridirler. Mezial ve distal cusp eğimleri her iki lingual cusp'ta da yaklaşık 100 derecelik bir geniş açı oluştururlar. Iki cusp arasında oluşan açı ise daha da geniş bir açıdır. Lingual gelişimsel yiv iki lingual cusp'ı birbirinden ayırır. Servikal yönde kısa bir yol kataderek sonlanır. Mezial ve distal konturlar bukkal görünümdeki gibidir. Ancak bukkalden linguale diş daraldığından, kron ve kök gövdesinin mezial ve distal yüzeylerinin bir kısmı görülebilir. MEZIAL GÖRÜNÜM : Kron alt arka dişlerin karekteristik proksimal görünümü olan paralelkenar biçimindedir ve kök eksenine göre linguale yatıktır. Alt 1. büyükazı kronuna mezialden bakıldığında yanlızca mezialbukkal ve mezialingual cusp'lar görülür. Diğer cusp'lar daha kısa olduklarından görünmezler. Meziolingual cusp meziobukkal cusp'tan daha uzundur. Kronun bukkal sınırı servikal çizginin heman üstünde dışbükeydir. Bukkal servikal sırtın yukarısında bukkal kontur bazen hafif içbükey olabilir. Düz ve hafif dışbükey bir eğri çizerek meziolingual cusp tepesine ulaşır. Meziolingual cusp tepesi mezial kökün lingual üçlüsü hizasındadır. Mezial marginal sırt meziobukkal ve meziolingual cusp'ların mezial sırtları ile birleşiktir. Cusp tepelerinin 1 mm kadar aşağısına inen bir konkavite gösterir. DISTAL GÖRÜNÜM : Bukkal ve lingual konturlar mezialden görünenin aynısıdır. ancak bukkal ve lingual yüzeyler mezialden distale doğru birbirlerine yaklaştıklarından distalde bukkolingual boyut mezialdekinden küçüktür. Bukkal ve lingual yüzeylerin bir bölümü 53
görülür. Bukkal yüzeyin daha fazla kısmı görülür. Kron, köklerin uzun eksenine göre distale eğimli olduğundan, okluzal yüzeyinde bir bölümü ve bütün cusp'lar görülür. Ön planda görülen distal cusp bukkolingual merkezin biraz bukkalinde yer almıştır. Distal temas alanı bu cusp üzerindedir. Distal ve distolingual cusp'ların distal sırtları servikal yönde eğimlenerek geniş açılı bir V şeklinde distal marginal sırtı oluştururlar. " V " nin köşesinde distal marginal sırtı aşan bir gelişimsel yiv sıklıkla görülür. OKLUZAL GÖRÜNÜM : Meziodistal boyutun bukkolingual boyuttan büyüklüğü bu görünümden belli olur. Hatırlanmalıdır ki üst 1. büyükazıda meziodistal boyut bukkolingual boyuttan küçüktür. Bukkolingual boyut kronun mezialinde distalindekinden daha büyüktür. Meziodistal boyut da temas alanlarından linguale gidildikçe azalır. Dişe okluzalden bakıldığında 5 cusp görülür. Distal cusp içlerinde en küçük olanıdır.sonra distobukkal cusp sırayı alır. Diğer 3 cusp için bir büyüklük sırası vermek oldukça güçtür. Genellikle meziolingual cusp en büyükleridir. Distal cusp ender de olsa hiç bulunmayabilir. Okluzalden bakıldığında bukkal yüzeyin büyük bir kısmı, lingual yüzeyin ise az bir kısmı görülebilir. Mezial ve distal marginal sırtların aşağısında mezial ve distal yüzeyler görülmezler.alt 1. büyükazılarda bukkal kontur oldukça dışbükey, lingual kontur ise hafif dışbükeydir. Bir majör (büyük) iki de minör (küçük) fossa vardır.majör fossa santral fossadır. Bukkal ve lingual cusp sırtlar arasında yer alır. Iki minör fossa ise mezial marginal sırtın distalinde mezial triangular fossa, ve distal marginal sırtın mezialinde distal triangular fossadır. 54
Santral fossa, meziobukkal cusp'ın distal eğimi, distobukkal cusp'ın mezial ve distal eğimleri, distal cup'ın mezial eğimi, distal ve distolingual triangular sırtlar, distolingual cusp'ın mezial eğimi, meziolingual cusp'ın distal eğimi, meziolingual ve meziobukkal triangular sırtlar ile çevrilmiş konkav alandır. Bu fossa içinde santral, meziobukkal ve lingual gelişimsel yivlerin buluştuğu bir pit vardır. Mezial triangular fossa, santral fossadan daha ufak bir çukur alandır. Mezio bukkal cusp'ın bukkal eğimi mezial marginal sırt ve meziolingual cusp'ın mezial eğimi ile çevrilidir. Santral gelişimsel yivin mezial parçası bu fossada sonlanır. Sonlandığı noktada genellikle bir pit bulunur. Mezial pit adı verilen bu çukurcukta iki de yan yiv, bukkal ve lingual yan yivler sonlanır. Bazan bir yan yiv temas alanının lingualinde mezial marginal sırtı aşabilir. Distal triangular fossa, mezial triangular fossadan pek farklı değildir. Distal cusp'ın distal eğimi, distal marginal sırt ve distolingual cusp'ın distal eğimi ile çevrelenmiştir. Santral gelişimsel yivin distal ucu bu fossada sonlanır. Bu fossada da bir distal pit ve bukkal ve 55
lingual yan yivler bulunabilir. Santral yivin bir uzantısının distal temas alanının lingualinde distal marginal sırtı aşması oldukça sıktır. Okluzal yüzeydeki gelişimsel yivler santral gelişimsel yiv, meziobukkal gelişimsel yiv, distobukkal gelişimsel yiv ve lingual gelişimsel yivdir. Santral gelişimsel yiv santral pitten başlayarak meziale ve distale uzanır. Mezial uzantısı mezial triangular fossa da, distal uzantısı da distal triangular fossada sonlanır. Meziobukkal gelişimsel yiv santral pitten başlayarak meziobukkal ve distobukkal cusp'lar arasında bukkale ilerler ve bukkal yüzeyle de bir miktar devam eder. Distobukkal gelişimsel yiv, santral yivin distal parçasından ayrılarak distobukkal ve distal cusp'lar arasında bukkale ilerleyerek bukkal yüzeyde sonlanır. Lingual gelişimsel yiv santral pitten başlayarak iki lingual cusp arasında lingual yönde ilerler ve lingual yüzeyde sonlanır. Okluzal yüzeyde gelişimsel yivlerden başka bir çok yan yiv vardır. Santral gelişimsel yiv kron bukkolingual çapının merkezinde yer alır.bu nedenle lingual cusp'ların triangular sırtları bukkal cusp'larınkinden daha uzundur. Meziobukkal ve meziolingual triangular sırtlar bir transvers sırt oluştururlar. Aynı şekilde distobukkal ve distolingual triangular sırtlar da bir transvers sırt meydana getirirler. ALT 2. BÜYÜKAZI (MANDIBULAR 2. MOLAR) Sürme:11-13 yaş Boyutları : KB(7), MD(10.5), SMD(8), FL(10), MSÇ(1), DSÇ(0) Özellikleri: Normalde bütün boyutları alt 1. büyükazıdan çok az küçüktür. Işlev olarak alt 1. büyükazının yardımcısıdır. Bu dişin hemen hemen eşit büyüklükte 4 cusp'ı vardır. Bunlar meziobukkal, distobukkal, meziolingual ve distolingual cusp'lardır. 56
BUKKAL GÖRÜNÜM : Kron boyu ve genişliği 1. büyükazıdan küçüktür. Bukkal yüzeyde tek bir gelişimsel yiv vardır:bukkal gelişimsel yiv. Bu yiv, meziodistal olarak hemen hemen eşit genişlikte olan meziobukkal ve distobukkal cup'ları birbirinden ayırır. LINGUAL GÖRÜNÜM : Kron bukkalden linguale daralmaları daha azdır. Bu yüzden mezial ve distal yüzeylerin daha az bir kısmı görülebilir. MEZIAL GÖRÜNÜM : Boyutsal küçüklüğün dışında az bir fark vardır. Kronun bukkalindeki servikal sırt daha az belirgindir, Okluzal yüzey bukkolingual olarak daha daralmıştır. DISTAL GÖRÜNÜM : Distal cusp'ın ve distobukkal yivin olmayışı dışında distal görünüm 1. büyükazınınkine benzer. Distobukkal cusp en kısa cusp'tır. OKLUZAL GÖRÜNÜM : 57
Genellikle dikdörtgen biçimindedir. Meziobukkal cusp'ın bukkal yüzeyi genellikle bir tümseklik gösterir. Mezial kontur daha düz, distal kontur ise dışbükeydir. Okluzal morfoloji 1. büyükazıdan bir takım farklılıklar gösterir. 1. büyükazıdaki distal cusp bunda yoktur ve distobukkal cusp meziobukkal cusp kadar iyi gelişmiştir. Karşılıklı bukkal ve lingual cusp'lar transvers sırt oluştururlar. Okluzalde ve bukkalde distobukkal gelişimsel yiv yoktur. Bukkal ve lingual gelişimsel yivler, santral pit'de, santral gelişimsel yiv ile dik açı yaparak buluşurlar. Bu yivler okluzal yüzeyi hemen hemen 4 eşit parçaya bölen bir haç meydana getirirler. ---------------------------------------------------------- 58