Dr. A. Can Tuncay Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Profesör Dr. Burcu Savaş Kutsal Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Yardımcı Doçent Toplu İş Hukuku 4. bası
Yayın No : 2945 Hukuk Dizisi : 1451 1. Bası Nisan 1999 - İSTANBUL 2. Bası Ağustos 2010 - İSTANBUL 3. Bası Eylül 2013 - İSTANBUL 4. Bası Ocak 2015 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-970 - 4 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Yazın Basım Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir / İSTANBUL (0212) 565 01 22 - (0212) 565 02 55 Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Türk İş Hukuku nun unutulmaz abidesi Prof. Dr. Kemal Oğuzman ı saygıyla anarak...
V DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Kitabın yeni bir basısını yapma nedenimiz aradan on altı ay geçmeden 3ncü basının adedinin tükenmiş olmasıdır. Bu vesile ile aradan geçen sürede çıkan yeni yayınlar, Yargıtay içtihatları ve yasa değişiklikleri de dikkate alınıp yeni basıya işlendi. Özellikle 10.9.2014 tarih ve 6552 sayılı Torba Kanunla İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna ait birçok kanunda değişiklik yapıldı. Bu değişikliklerden 6356 sayılı Kanun da nasibini aldı. Bu arada sürpriz bir şekilde Anayasa Mahkemesinin 22.10.2014 tarihli oturumunda 6356 sayılı Kanunun eleştirilen bazı önemli hükümlerinin iptal edildiği haberi çıktı. Gerekçesi henüz açıklanmış değilse de Anayasa Mahkemesinin bu iptal kararlarına da kitapta değindik. Bu basıda da kitabın fazla şişerek bir ders kitabı niteliğini kaybetmemesine ve mümkün olduğu ölçüde yabancı hukuklara da (küçük punto ile de olsa) yer vermeye çalıştık. Zira gittikçe globalleşen ve çalışma ilişkilerinin değişkenlik kazandığı dünyamızda belli başlı yabancı hukuk sistemleri hakkında küçük de olsa bilgiler aktarmak yararlı olmaktan öteye bir gerekliliktir diye düşünüyoruz. Mamafih küçük punto ile yazılan bu yerler öğrencilerin sınav sorumluluğunun kapsamı dışında kalmaktadır. Kitabın sendikalar ve kamu görevlileri sendikaları kısmı esas itibariyle Yrd. Doç. Dr. Burcu Savaş Kutsal diğer kısımları ise tarafımdan yenilenmiştir. Mamafih kitabın tümü her ikimiz tarafından yeniden gözden geçirilmiş, gerekli değişiklik ve eklemeler yapılmıştır. Bu çalışmada da anabilim dalımızın çalışkan araştırma görevlisi Şebnem Kılıç ın değerli yardım, katkı ve görüşlerinin önemli payı bulunmaktadır. Kendisine bu nedenle teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca kitabın bu basısını da üstlenen ülkemizin önde gelen yayın kuruluşlarından biri olan BETA Basım Yayın Dağıtım A.Ş. nin değerli yönetici ve çalışanlarına ve özellikle de kitabın dizgi ve düzeltmeleri ile kapak tasarımını özveri ve dikkatle yapan Gökhan Ayrancı ya çok teşekkür ederiz. A. Can Tuncay 20 Aralık 2014
VI
VII ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Her basıda olduğu gibi bu basıda da mevzuat değişiklikleri, yeni içtihatlar ve yayınlar göz önünde tutulmuştur. Yaklaşık 30 yıldır uygulanmakta olan 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ile 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu nun, 18.10.2013 te TBMM de kabul edilerek 7.11.2012 tarihinde yürürlüğe konulan 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile yürürlükten kaldırılmış olması aslında bizi kitabın yeni bir basısını yapmaya iten başlıca neden olmuştur. Çıkarılan yeni kanun büyük ölçüde eski kanunlardaki düzenlemelerin tekrarı niteliğinde olmakla birlikte sendika üyeliğinin kazanılması, güvencesi, toplu iş sözleşmesi türleri, toplu iş sözleşmesi yetkisi, grev yasakları gibi konularda bazı yeniliklere yer verilmiştir. Bu nedenle önceki yazılanların ve mahkeme içtihatlarının büyük bir kısmı geçerliliğini koruyacaktır. Ayrıca 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu da 4.4.2012 tarih ve 6289 sayılı Kanunla bazı önemli değişikliklere sahne olmuş ve yasanın adı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu olarak değişmiştir. Bu da yeni bası için bir diğer nedendir. Unutulmaması gereken bir başka önemli değişiklik de Anayasanın İş Hukukuna ilişkin bazı maddelerinde 7.5.2010 tarih ve 5982 sayılı Kanunla değişiklikler yapılarak bunların halk oylamasından geçirilmiş olmasıdır. Kitap esas itibariyle bir ders kitabı niteliğindedir. Bu nedenle çok fazla ayrıntıya, derin doktriner tartışmalara burada yer verilmemiştir. Fakat yine de bir ders kitabının sınırlarını aştığı söylenebilir. Ayrıca araştırmacılara, bu konulara ilgi duyanlara yardımcı olmak üzere daha önceki basılarda olduğu gibi bu basıda da karşılaştırmalı hukuka geniş ölçüde yer verilmiştir. Ancak öğrencileri fazla sıkıntıya sokmamak, Türk Hukukuna ilgiyi de dağıtmamak uğruna bu kısımlar ve önceki düzenlemelere dair önemli gördüğümüz bazı açıklamalar küçük punto ile yazılmıştır. Kitabın hatasız ve eksiksiz olduğu iddiasında değilim. Bu nedenle her türlü eleştiriye açık olduğumu belirtmek isterim. Bu basının hazırlanmasında anabilim dalımızın genç ve değerli öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. F. Burcu Savaş bana çok yardımcı olmuştur. Kendisine
VIII teşekkürü bir borç bilirim. Anabilim dalımızın çalışkan araştırma görevlisi Şebnem Kılıç ın da yardımlarının bir teşekkürden çok daha fazlasını hak ettiğini belirtmek isterim. Ayrıca kitabın bu basısının da Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesine izin veren değerli yönetici Sn. Seyhan Satar a ve büyük bir dikkat ve sabırla kitabın dizgileri ile kapak tasarımını yapan Sn. Gökhan Ayrancı ya da teşekkür etmek benim için zevkli bir görevdir. A. Can Tuncay 16 Ağustos 2013
IX BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Bilindiği gibi İş Hukuku, Bireysel İş Hukuku ve Toplu İş Hukuku olmak üzere ikiye ayrılır. Bireysel İş Hukuku işçi ile işveren arasındaki bireysel iş ilişkisinden doğan hak ve borçları ele alırken, Toplu İş Hukuku işveren veya işveren sendikalarıyla işçi sendikaları arasındaki toplu pazarlık konularıyla ilgilenir. Başlıca, sendikalar, toplu iş sözleşmeleri ve toplu iş uyuşmazlıklarını ele alan Toplu İş Hukuku, genç bir hukuk dalı sayılan İş Hukukunun modern yanını oluşturur. Son yıllarda İş Hukuku alanında yazılan ders kitaplarının çoğunlukla Bireysel İş Hukuku alanında yoğunlaştığı fakat Toplu İş Hukukunun ihmal edildiği dikkatimi çekti. Tüm İş Hukukunu kapsayan çok değerli birkaç kitap varsa da biri hariç onlar da uzun zamandır yenilenmemiş durumdadır. Bu durum beni Toplu İş Hukukunu içine alan bir kitap yazmaya itti. Aslında öteden beri böyle bir çalışma yapmak da istiyordum. Kısmet bu güne imiş. Bu kitap her şeyden önce bir ders kitabı olması amacıyla hazırlanmıştır. Bu nedenle fazla Yargıtay kararlarına ve doktriner tartışmalara girilmemeye çalışılmış, daha çok Toplu İş Hukukunun genel esaslarını ve özelliklerini vurgulamaya özen gösterilmiştir. Kuşkusuz istisnalar hariçtir. Kitapta izlediğim önemli bir amaç da mümkün ve gerekli olduğu ölçüde Toplu İş Hukukumuza biçim veren veya verebilecek belli başlı bazı yabancı hukuk sistemleri (Alman, Fransız, İngiliz, İsviçre, ABD gibi) hakkında bir fikir vermek, benzer ve farklı düzenlemelere dikkat çekmek oldu. Bir ölçüde bunu başardığımı sanıyorum. Bu bakımdan kitaptan öğrenciler dışında İş Hukuku uygulayıcılarının da yararlanabilecekleri kanısındayım. Ayrıntıya ilişkin bazı kısımlar küçük punto ile yazılmıştır. Bunlar daha çok yabancı hukuklara ilişkin bilgilerdir. Öğrenci buralardan sorumlu değildir. Eksiksiz ve hatasız bir kitap yazmış olmak gibi bir iddiam yoktur. Hata kula mahsustur. Sonraki basılarda daha iyi olacağı ümidiyle takdiri okuyucuya bırakıyorum. Bu vesile ile kitabın basılması sırasında yardımlarını esirgemeyen genç mesai arkadaşlarım Yrd. Doç. Dr. Ömer Ekmekçi, Dr. Gülsevil Alpagut, Melek Onaran Yüksel ve Sabahattin Yürekli ye ve de kitabın basımını üstlenen ALFA ya, özellikle Sayın Faruk Bayrak a teşekkürü bir borç bilirim. 5 Mart 1999 A. Can Tuncay
X
XI İÇİNDEKİLER TOPLU İŞ HUKUKU...1 BİRİNCİ BÖLÜM SENDİKALAR 1. Sendika Kavramı ve Sendikacılığın Kısa Tarihçesi...3 I. Sendika Kavramı...3 II. Sendikacılığın Kısa Tarihçesi...4 A. Dünyada...4 B. Türkiye de...7 III. Sendikalar Hukukunun Kaynakları...10 A. İç Hukuk Kaynakları...10 1. Genel Olarak...10 2. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu-Dernekler Kanunu İlişkisi...12 B. Uluslararası Kaynaklar...14 2. Sendikanın Tanımı ve Unsurları...19 I. Ortak Amaç...20 II. Serbestçe Kurulabilme...21 III. Bağımsızlık...21 A. Devlete ve Siyasi Partilere Karşı Bağımsızlık...22 B. Diğer Sosyal Tarafa Karşı Bağımsızlık...23 IV. Demokratik Esaslara Uygunluk...24 V. Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması...25 3. Sendika Özgürlüğü ve Hakkı...26 I. İnsan Hakkıdır...27 II. Sosyal ve Ekonomik Haktır...28 III. Çifte Görünüşlü Temel Haktır...29
XII A. Bireysel Sendika Özgürlüğü...30 1. Olumlu Sendika Özgürlüğü...30 2. Olumsuz Sendika Özgürlüğü...31 B. Kollektif Sendika Özgürlüğü...32 C. Sendika Özgürlüğünün Korunması...35 D. Memurların Durumu...36 4. Sendika ve Konfederasyonların Kuruluşu...39 I. Kuruluşa Egemen İlkeler...39 A. İşkoluna Göre Sendikalaşma İlkesi...39 1. Genel Olarak...39 2. Hukukumuzda...41 a) İşkollarının kanunla belirlenmesi...43 b) İşyerinin girdiği işkolunun belirlenmesi ve buna itiraz...45 B. Sendika Çokluğu İlkesi...48 II. Kuruculuk Şartları...50 A. İşçi Sendikası Kuruculuğu İçin Aranan Şartlar...50 1. İşçi Niteliğine Sahip Olmak...50 2. SenTİSK md. 6 da Aranan Niteliklere Sahip Olmak... 50 3. En Az Yedi Kişinin Bir Araya Gelmesi...51 4. Fiilen Çalışır Olmak...52 B. İşveren Sendikası Kuruculuğu İçin Aranan Şartlar... 52 C. Konfederasyon Kuruculuğu İçin Aranan Şartlar...53 III. Bir İşkolunda Faaliyette Bulunma...53 IV. Tüzüğün Hazırlanması ve Valiliğe Verilmesi...54 V. Tüzel Kişiliğin Kazanılması ve İlan...55 5. Sendika ve Konfederasyonların İşleyişi...56 I. Sendika ve Konfederasyonların Organları...56 A. Genel Olarak...56 B. Zorunlu Organlara Seçilme Şartları...56 C. Genel Kurul...57 1. Genel Kurulun Oluşumu ve Delege Usulü...57 2. Genel Kurulun Toplanması...59 a) Olağan toplantı...59
XIII b) Olağanüstü toplantı:...62 3. Yargı Denetimi...66 4. Genel Kurulun Görev ve Yetkileri...68 D. Yönetim Kurulu...69 1. Yönetim Kurulunun Oluşumu, Görev ve Yetkileri... 69 2. Yönetim Kurulu Toplantıları...71 3. Yönetim Kurulu Üyelerinin Hak ve Güvenceleri... 71 a) Mülga Sendikalar Kanunu uyarınca...71 aa) Yönetim kurulu üyelerinin sosyal güvenliği... 71 bb) Yönetim kurulu üyelerinin iş güvencesi...72 b) Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu uyarınca...76 aa) Yönetim kurulu üyelerinin iş güvencesi...76 bb) Yönetim kurulu üyelerinin sosyal güvenliği... 79 E. Denetleme Kurulu...80 F. Disiplin Kurulu...80 6. Sendika ve Konfederasyonlarda Üyelik...82 I. Sendika Üyeliği...82 A. Hukuki Niteliği...83 B. İşçi Sendikası Üyeliğinin Koşulları...83 1. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa Göre İşçi Olmak...83 2. On Beş Yaşını Doldurmuş Olmak...85 3. Tüzükte Öngörülen Niteliklere Sahip Olmak...85 4. Aynı İşkolunda Çalışır Olmak...86 C. İşveren Sendikası Üyeliğinin Koşulları...87 1. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa Göre İşveren veya İşveren Vekili Sayılmak...87 2. Reşit ve Mümeyyiz Olmak...87 3. Tüzükte Öngörülen Niteliklere Sahip Olmak...88 4. Aynı İşkolunda Faaliyette Bulunmak...88 D. Üyelik Engelleri...88 E. Üyeliğin Kazanılması Prosedürü...89 1. Başvuru...89 2. Yetkili Organın Üyeliği Kabulü...92
XIV 3. Üyeliğin Bildirimi...93 F. Üyelikten Doğan Hak ve Borçlar...94 1. Üyelik Hakları...94 a) Sendikanın faaliyet ve yönetimine katılma hakkı...94 b) Sendikanın tesis ve faaliyetlerinden yararlanma hakkı...94 c) Üyenin korunmasına ilişkin haklar...94 2. Üyelik Borçları...95 a) Sendika düzenine uyma borcu...95 b) Aidat ödeme borcu...95 ba) Aidat miktarının tüzükte gösterilmesi...95 bb) Check-off usulü...96 G. Sendika Üyeliğinin Güvencesi...97 1. Genel Olarak...97 a) Yabancı hukuk uygulamaları...98 b) Türk Hukukundaki uygulama...100 2. İşçinin İşe Alınması Sırasında Ayrım Yasağı...102 3. İşçinin İşte Çalıştırılması Esnasında Ayrım Yasağı... 103 4. İşçinin İşine Son Verilmesi Bakımından Ayrım Yasağı...104 5. Sendikal Nedenle Feshin İspatı ve Sendikal Tazminat...107 6. Sendikal Ayrımcılığın Cezai Yaptırımı...112 H. Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi...112 1. Üyeliğin Kendiliğinden Sona Ermesi...112 a) Genel olarak...112 b) Üyeliği sona erdirmeyen durumlar...113 2. Üyelikten Çekilme (İstifa)...114 3. Üyelikten Çıkarılma (İhraç)...115 II. Konfederasyon Üyeliği...117 A. Genel Olarak...117 B. Sendika ve Konfederasyonlarda Katılma veya Birleşme...118 III. Uluslararası Kuruluşlara Üyelik...119
XV 7. Sendikaların Faaliyetleri...120 I. Sendika ve Konfederasyonlara Serbest Olan Faaliyetler... 120 A. Çalışma Hayatına İlişkin Faaliyetleri...120 1. Toplu Pazarlık Düzenine İlişkin Faaliyetleri...120 2. Yargılama Alanındaki Faaliyetleri...121 a) Sendika ve konfederasyonların kollektif nitelikli dava hakları... 122 b) Sendikaların üyelerini temsilen bireysel nitelikli dava hakları...123 3. İşyeri Sendika Temsilcisi Atama...124 a) Temsilcilerin atanması...124 b) Temsilcilerin görev ve yetkileri...126 c) Temsilcilik güvencesi...127 aa) Mülga Sendikalar Kanunu uyarınca...127 bb) Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu uyarınca...130 B. Sosyal ve Ekonomik Faaliyetleri...133 1. Çalışma Yaşamı ile İlgili Kurullara Temsilci Gönderme...133 2. Mesleki Eğitim Amaçlı Kurs, Konferans ve Seminer Düzenleme...134 3. Sanayi ve Ticaret Kuruluşlarına Yatırımlar Yapma... 134 4. Doğal Afet Durumlarında Yardım Yapma...134 5. Üyelere Yardım Yapma...134 C. Faaliyetlerden Yararlanma...135 II. Sendika ve Konfederasyonlara Yasak Olan Faaliyetler... 135 A. Temel Yasaklar...135 B. Siyaset Yasağı...136 C. İşçi-İşveren İlişkilerine Ait Yasaklar...139 D. Ticaret Yapma Yasağı...139 E. Diğer Yasaklar...140 III. Sendika ve Konfederasyonların Gelir ve Giderleri...141 A. Gelirleri...141 B. Giderleri...142 8. Sendika ve Konfederasyonların Denetimi...142 I. Dış Denetim...143
XVI II. İç Denetim...144 9. Sendika ve Konfederasyonların Faaliyetlerinin Durdurulması ve Sona Ermesi...145 I. Faaliyetin Durdurulması...145 A. Durdurma Nedenleri...145 1. Tüzük ve Belgelerde Eksiklik veya Kanuna Aykırılık...145 2. Önlem Niteliğinde Faaliyetlerin Durdurulması... 146 B. Kayyım Atanması...146 II. Sendika veya Konfederasyonun Sona Ermesi...146 A. Kendiliğinden Sona Erme...147 B. Genel Kurul Kararı ile Fesih...147 C. Mahkeme Kararı ile Kapatma...147 D. Sona Ermenin Hükümleri...148 1. Tasfiye...148 2. Tahsis...148 İKİNCİ BÖLÜM TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ 10. Toplu İş Sözleşmesi Hakkı ve Özerkliği...152 I. Genel Olarak...152 II. Hukuki Dayanağı...153 III. İşlevleri ve Ekonomik Etkileri...155 A. Koruma İşlevi...156 B. Düzen İşlevi...157 C. Barış İşlevi...158 D. Adil Gelir Dağılımı İşlevi...160 E. Toplu İş Sözleşmesinin Ekonomik Etkileri...160 IV. Toplu İş Sözleşmesi Özerkliğinin Sınırları...162 11. Toplu İş Sözleşmesinin Tarihçesi...164 I. Yabancı Ülkelerde...164 II. Türkiye de...169 12. Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı, İçeriği ve Hukuki Niteliği... 171 I. Tanımı...171
XVII II. Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği...172 A. Toplu İş Sözleşmesinin Normatif Kısmı...173 1. İş Sözleşmesinin Yapılmasına İlişkin Hükümler... 176 2. İş Sözleşmesinin İçeriğine İlişkin Hükümler...177 a) Doğrudan doğruya iş sözleşmesi ile ilgili hükümler...177 b) İşyerinin çalışma düzenine ilişkin hükümler... 179 3. İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümler... 182 B. Toplu İş Sözleşmesinin Borç Yükleyici Kısmı...184 1. Tarafların Karşılıklı Hak ve Borçlarına İlişkin Hükümler...184 2. Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması, Denetimi ve Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Kurallar...187 C. Toplu İş Sözleşmelerinde Yer Alan Bazı Özel Hükümler...187 D. Toplu İş Sözleşmesinin Hukuki Niteliği...192 13. Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri...194 I. Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi...194 II. Toplu İş Sözleşmesi Türleri...196 A. İşyeri veya İşyerleri (Grup) Toplu İş Sözleşmesi...198 B. İşletme Toplu İş Sözleşmesi...201 1. Aynı İşverene Ait Aynı İşkolundaki İşyerlerini Kapsaması...201 2. İşletme Toplu İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu... 203 3. İşletme Toplu İş Sözleşmesinin Niteliğine İlişkin Uyuşmazlıklar...203 C. Çerçeve Sözleşme...206 1. Ulusal Düzeyde...206 2. Uluslararası Düzeyde...211 14. Toplu İş Sözleşmesi Ehliyet ve Yetkisi...213 I. Ehliyet...213 A. İşçi Tarafının Ehliyeti...214 B. İşveren Tarafının Ehliyeti...215 II. Yetki...216 A. İşveren Tarafının Yetkisi...216 B. İşçi Tarafının Yetkisi...217
XVIII 1. Baraj Şartı...218 2. Çoğunluk Şartı...222 C. Yetkinin Tespiti...223 1. İşçi Sendikasının Başvurusu ve Bakanlığın Tespit Bildirimi...224 2. İşveren Sendikasının veya İşverenin Başvurusu... 228 D. Yetki İtirazı...230 E. Yetki Belgesi...235 III. Toplu Görüşmeye Çağrı ve Toplu Görüşme...237 A. Toplu Görüşmeye Çağrı...237 B. Toplu Görüşme...239 C. Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması, Değiştirilmesi ve Şekli...240 1. İmza ve Şekil...240 2. Görevli Makama Tevdi...240 D. İşverenin Toplu İş Sözleşmesiyle Bağlılığı...241 15. Toplu İş Sözleşmesinin Hükümleri...242 I. Genel Olarak...242 II. Toplu İş Sözleşmesi-İş Sözleşmesi İlişkisi...243 A. Toplu İş Sözleşmesinin Zorlayıcı (Buyurucu) Etkisi... 243 1. İşçiye Yararlılık İlkesi...245 2. İşçilere Toplu İş Sözleşmesi Üstünde Haklar Sağlanması...246 B. Toplu İş Sözleşmesinin Doğrudan Doğruya (Tamamlayıcı) Etkisi...247 C. Toplu İş Sözleşmesinin Sonraya Etkisi (Art Etki)...248 D. Aynı Anda Birden Fazla Toplu İş Sözleşmesinin Yapılamaması...252 16. Toplu İş Sözleşmesinin Kişiler Açısından Kapsamı...253 I. Genel Olarak...253 II. Sözleşmeden Yararlanma...254 A. Sözleşmeye Taraf İşçi Sendikası Üyelerinin Yararlanmaları...254 1. Yararlanma Şartları...254 a) İşyerinin sözleşme kapsamında olması...254 b) İşyerinde işçi olarak çalışma...255
XIX 2. Yararlanmanın Başlangıcı...257 3. Yararlanmanın Sona Ermesi...260 B. Taraf Sendika Üyesi Olmayanların Sözleşmeden Yararlanmaları...261 1. Sözleşmenin Tüm İşçilere Uygulanacak Hükümleri... 261 2. Dayanışma Aidatı Ödeyerek Yararlanma...261 a) Genel olarak...262 b) Yararlanma şartları...263 c) Dayanışma aidatının miktarı ve yararlanmanın başlangıcı...264 d) Yararlanmanın sona ermesi...267 3. İşçi Sendikasının Yazılı Onayı ile...267 4. Teşmil Yoluyla Yararlanma...269 a) Genel olarak...269 b) Teşmilin amacı...270 c) Şartları...272 d) Sona ermesi...273 e) Sonuçları...275 f) Hukuki niteliği...275 g) Teşmil kararının başlangıcı...276 C. Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanamayacak Olanlar... 277 1. Kapsam Dışı Personel...277 2. Greve Katılmayanlar...279 3. İşveren Vekili Sayılanlar...280 III. İşverenin Sözleşme ile Bağlılığı...281 17. Toplu İş Sözleşmesinin Yer İtibariyle Kapsamı...282 I. İşyeri...282 II. İşyeri Devri...284 18. Toplu İş Sözleşmesinin Süre Açısından Kapsamı...285 I. Toplu İş Sözleşmesinin Süresi...286 II. Sürenin Sonradan Değiştirilememesi...287 III. Sözleşmenin Yürürlüğe Girmesi...287 A. İmza Tarihinde Yürürlüğe Girmesi...287 B. Sözleşmenin Geçmişe Etkili Yürürlüğe Girmesi...288
XX IV. Toplu İş Sözleşmesinde Değişiklik Yapılması...292 A. Genel Olarak...292 B. Toplu İş Sözleşmesinin Yargı Kararıyla Değişen Koşullara Uyarlanması...293 C. Toplu İş Sözleşmesinde Taraf İradeleriyle Değişiklik Yapılması...295 V. Toplu İş Sözleşmesinin Sona Ermesi...298 A. Genel Olarak...298 B. Toplu İş Sözleşmesini Sona Erdirmeyen Durumlar... 299 19. Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması...300 I. Toplu İş Sözleşmesinin Yorumu...301 II. Yorum Davası...303 III. Eda Davası...305 20. Toplu İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü...306 I. Kesin Hükümsüzlük...306 II. Kısmi Hükümsüzlük...307 III. Toplu İş Sözleşmesinin İptali...309 A. Genel Hükümlere Göre İptal...309 B. Yetkisizlik Nedeniyle İptal...310 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARI 21. Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı ve Türleri...313 I. Hak Uyuşmazlığı-Çıkar Uyuşmazlığı...313 II. Bireysel İş Uyuşmazlığı-Toplu İş Uyuşmazlığı...314 22. Toplu İş Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları ve Çeşitli Sistemler...315 I. Çözüm Yolları...315 A. Kavgacı Çözüm Yolları...315 B. Barışçı Çözüm Yolları...320 II. Çeşitli Sistemler...321 A. Grev ve Lokavt Yasağı Sistemi...321 B. Grev ve Lokavt Özgürlüğü Sistemi...321 C. Kısmi Serbesti Sistemi...322 III. Türkiye deki Sistem...323
XXI 23. Arabuluculuk...324 I. Olağan Arabuluculuk...325 A. Genel Olarak...325 B. Resmi Arabuluculuk Teşkilatı...326 C. Arabulucunun Atanması ve Nitelikleri...327 1. Uyuşmazlığın Tespiti...327 2. Arabulucunun Atanması...328 a) Toplu görüşmeye gelmeme veya devam etmeme halinde...328 b) Anlaşmaya varılamaması halinde...329 3. Arabulucunun Görevi, Nitelikleri ve Sorumluluğu... 329 4. Arabuluculuk Faaliyeti...330 D. Hukuki Niteliği...331 II. Olağanüstü Arabuluculuk...332 III. Arabuluculuk Sisteminin Eleştirisi...333 24. Tahkim...334 I. Özel Tahkim...334 A. Genel Olarak...334 B. Toplu Hak Uyuşmazlıklarında Tahkim Sözleşmesi... 336 C. Hakemlerin Seçimi ve Görev Süresi...336 D. Yargılama Usulü ve Karar...338 II. Zorunlu Tahkim...340 A. Anlamı...340 B. Zorunlu Tahkime Başvurmanın Şartları...342 1. Grev ve Lokavtın Yapılamayacağı Bir Durumun Bulunması...342 a) Grev ve lokavtın yasak olduğu işler ve işyerleri...342 b) Grev ve lokavtın geçici bir süre yasaklandığı durumlar...344 c) Grev ve lokavtın ertelenmesi hali...345 d) Grev oylaması sonucunda grevin reddedilmesi hali...345 e) Yüksek Hakem Kuruluna gidilemeyecek yasak halleri...346
XXII 2. Arabuluculuk Aşamasının Geçirilmiş Olması...346 3. Yüksek Hakem Kuruluna Başvuru...346 C. Yüksek Hakem Kurulunun Kuruluş ve İşleyişi...347 1. Genel Olarak...347 2. Kuruluşu...347 3. Yönetim Yapısı...348 4. Kurulun İşleyişi...348 5. Kararların Niteliği...349 25. Grev...349 I. Genel Olarak...349 II. Grev ve Lokavtın Eşitliği (Parite) Sorunu...354 III. Grevin Unsurları...358 A. İşçilerin İşi Bırakmaları (Maddi Unsur)...358 B. Anlaşma ya da Bir Kuruluşun Kararına Uyma (Manevi Unsur)...362 IV. Yasal Grevin Unsurları...363 A. Mesleki Amaca Uygunluk...363 B. Yasal Usule Uygunluk...367 1. Uyuşmazlığın Barışçı Yolla Çözümünün Denenmiş Olması...367 2. Yetkili İşçi Sendikası Tarafından Grev Kararı Alınması ve Uygulanması...367 3. Belirli Sürelere ve Usule Uyulması...368 C. Bir Grev Yasağının Bulunmaması...372 1. Sürekli Grev Yasakları...372 2. Geçici Grev Yasakları...374 D. Grev Uygulamasını Engelleyen Nedenler...376 1. Grevin Bakanlar Kurulu Kararı ile Ertelenmesi... 376 2. Grev Oylaması...379 a) Talep ve oylama...381 b) Oylamanın sonucu ve hükümleri...382 c) Oylama sonucuna itiraz...383 V. Yasal Grevin Sonuçları...384 A. İşyerinden Ayrılma Zorunluluğu...384 B. Çalışma Serbestisi...385
XXIII C. Greve (veya Lokavta) Katılamayacak İşçiler...387 D. Grevin İş Sözleşmelerine Etkisi...390 1. Değişik Sistemler...390 2. İş Sözleşmelerinin Askıda Kalması...391 3. Askı Süresince Tarafların Durumu...392 a) Sözleşmenin devamı yönünden...393 b) Ücret hakkı yönünden...393 c) Yıllık ücretli izin hakkı yönünden...394 d) Diğer işçilik hakları yönünden...395 e) Sosyal sigorta hakları yönünden...396 4. Grev Esnasında İşyerini Kapatma...396 E. Başka İşçi Çalıştırmama-Başka Yerde Çalışmama Yükümlülüğü...397 F. Satışa ve Ham Madde Girişine Engel Olmama...399 G. Grevin Konut Haklarına Etkisi...402 H. Grev (Lokavt) Gözcüleri-Pankart Asma...403 I. Zararlardan Sorumluluk-Mülki Amirin Yetkileri...404 VI. Yasa Dışı Grev ve Sonuçları...405 A. Yasa Dışı Grev Kavramı...405 1. Mesleki Amaç Dışına Çıkan Grevler...405 2. Yasada Belirtilmiş Usule Uyulmadan Yapılan Grevler...407 3. Grev Yasağı veya Engeline Rağmen Yapılan Grevler...409 4. Grev Hakkının Kötüye Kullanılması...409 B. Grevin Yasa Dışı Olup Olmadığının Tespiti...412 C. Yasa Dışı Grevin Sonuçları...416 1. Cezai Sonuçları...416 2. Hukuki Sonuçları...417 a) İş sözleşmelerinin derhal feshi...417 b) Zararın grevciler tarafından karşılanması...421 c) Yasa dışı grevin greve katılmayanlara etkisi... 422 26. Lokavt...423 I. Genel Olarak...423 II. Lokavtın Tanımı ve Unsurları...425
XXIV A. İşçilerin Topluca İşten Uzaklaştırılması...425 B. Faaliyeti Tamamen Durduracak Tarzda Olması...426 C. İşveren veya İşveren Kuruluşunun Kararı...426 D. İşçileri İşten Uzaklaştırmanın Ayrı Bir Hakka Dayanmaması...427 III. Yasal Lokavtın Unsurları...428 A. Mesleki Amaç...428 B. Yasal Usule Uygunluk...429 1. Lokavt Kararının Yetkili İşveren Sendikası veya İşverence Alınması...429 2. Lokavt Kararının Grev Kararının Tebliğinden Sonra Alınması...429 3. Lokavt Kararının Uygulanmasında Sürelere Uyulması...430 4. Bir Lokavt Yasağı veya Engeli Bulunmaması...431 IV. Yasal Lokavtın Sonuçları...431 A. İş Sözleşmelerinin Askıda Kalması...431 B. Başka İşçi Çalıştırmama-Başka Yerde Çalışmama Yükümlülüğü...433 C. İşçilerin İşyerini Terk Zorunluluğu...434 D. Yasal Lokavtın Konut Haklarına Etkisi...434 E. Lokavt Gözcüsü Koyma-Pankart Asma...434 V. Yasa Dışı Lokavt ve Sonuçları...435 A. Yasa Dışı Lokavt Türleri...435 1. Amaç İtibariyle Yasa Dışı Sayılan Lokavtlar...435 2. Yasal Usule Uyulmaması Nedeniyle Yasa Dışı Sayılan Lokavtlar...435 3. Lokavt Yasak veya Engeli Dolayısıyla Yasa Dışı Sayılan Lokavtlar...436 4. Lokavt Hakkının Kötüye Kullanılması...436 a) Genel olarak...436 b) Lokavtın işyerini temelli kapalı tutmak amacıyla yapılması...438 B. Yasa Dışı Lokavtın Sonuçları...439 1. Hukuki Sonuçları...439
XXV 2. Tespit Davası ve Lokavtın Tedbir Olarak Durdurulması...439 3. Cezai Sonuçları...440 27. Yasal Grev ve Lokavtın Sona Ermesi...440 I. Grevin Sona Ermesi...440 A. İşçi Sendikasının Kararıyla Sona Ermesi...440 B. Sendikanın Kapatılması veya Feshedilmesi ile Sona Ermesi...441 C. Mahkeme Kararıyla Grevin Sona Erdirilmesi...441 D. Sona Ermenin Sonuçları...444 II. Lokavtın Sona Ermesi...444 A. İşveren Sendikasının veya İşverenin Kararıyla Sona Ermesi...444 B. Sendikanın Kapatılması veya Feshedilmesi ile Sona Ermesi...445 C. Sona Ermenin Sonuçları...445 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KAMU GÖREVLİLERİNİN TOPLU PAZARLIK HAKLARI 28. Kamu Görevlilerinin Sendika Hakkı...447 I. Dünyada Memur Sendikacılığı...448 II. Türkiye de Kamu Görevlileri Sendikalarının Tarihsel Gelişimi...450 III. Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununun Amacı ve Kapsamı...454 A. Amacı...454 B. Kapsamı...454 IV. Kamu Görevlileri Sendikalarının Kuruluş ve Örgütlenmesi...457 A. Kuruluş Esasları...457 1. Hizmet Kolu Esası...457 2. Serbest Kuruluş Esası...458 3. Üst Kuruluş Olarak Konfederasyon...459 B. Kuruluş Şartları ve İşlemleri...459 1. Kurucularda Aranan Şartlar...459 2. Kuruluş İşlemleri...460
XXVI C. Örgütlenme...461 1. Genel Kurul...461 a) Oluşumu...461 b) Toplantı zamanı ve kararları...462 c) Seçimlerde uyulacak esaslar...462 d) Görev ve yetkileri...464 2. Yönetim Kurulu...464 3. Denetleme ve Disiplin Kurulları...464 4. Yöneticilerin Güvencesi...465 5. Şube Örgütlenmesi...467 V. Üyelik...467 A. Sendika Üyeliği...467 1. Serbesti Esası...467 2. Üye Olmalarına İzin Verilmeyenler...467 3. Üyeliğin Kazanılması...471 4. Üyelerin Hak ve Yükümlülükleri...472 5. Üyeliğin Sona Ermesi...473 a) Çekilme...473 b) Çıkarılma...474 6. Konfederasyon ve Uluslararası Kuruluş Üyeliği... 474 B. Üyelik Güvencesi...475 VI. Sendikaların Faaliyetleri...475 A. Yasal Faaliyetler...475 1. Mesleki Amaçlı Faaliyetleri...475 2. Sosyal ve Ekonomik Amaçlı Faaliyetleri...476 3. İşyeri Sendika Temsilcisi ve Sendika İşyeri Temsilcisi Atama...477 B. Yasak Faaliyetler...478 VII. Sendikaların Gelirleri, Giderleri ve Denetimi...478 A. Gelirler...478 B. Giderler...479 C. Denetim...479 VIII. Sona Erme...480 A. Fesih...480
XXVII B. Mahkeme Kararı ile Kapatma...481 C. Faaliyetin Durdurulması...481 D. Malların Devri...481 E. Sendika ve Konfederasyonların Katılma ve Birleşmesi...482 29. Kamu Görevlilerinin Toplu Sözleşme Hakkı...482 I. Toplu Sözleşmenin Kapsamı...483 II. Tarafları...483 III. Toplu Sözleşme Görüşmelerinde Görev Alan Kurullar... 484 1. Kurum İdari Kurulları...484 2. Kamu Personeli Danışma Kurulu...484 3. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu...485 IV. Yetki...486 A. Üye Sayılarının Tespiti...487 B. Üye Sayılarının Tespitine İtiraz...488 V. Toplu Sözleşme Görüşmeleri ve Toplu Sözleşme...488 A. Toplu Sözleşme Görüşmeleri...488 B. Toplu Sözleşme...489 VI. Uyuşmazlık ve Kamu Görevlileri Hakem Kurulu...490 VII. Mahalli İdarelerde Sözleşme İmzalanması...491 VIII. Genel Değerlendirme...492 KAYNAKÇA...495 KAVRAM İNDEKSİ...513
XXVIII
XXIX KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu aşa. : Aşağıda Aufl. : Bası AY : Türkiye Cumhuriyeti Anayasası AY MahK. : Anayasa Mahkemesi Kararı Bak. : Bakınız Basın İşK. : Basın İş Kanunu BGB : Alman Medeni Kanunu BK. : Borçlar Kanunu D. : Dergi Dan. İçt. Bir. K. : Danıştay İçtihadı Birleştirme Kararı Deniz İşK. : Deniz İş Kanunu DerK. : Dernekler Kanunu DEÜHF. Dergisi : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi DMK. : Devlet Memurları Kanunu Ed. : Bası ERA : Employment Relations Act FMCS : Federal Mediation and Conciliation Service geç. md. : Geçici madde HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HMK. : Hukuk Muhakemeleri Kanunu HUMK. : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ILO : International Labour Organization (UÇÖ) İBD : İstanbul Barosu Dergisi İBK : İçtihadı Birleştirme Kararı İHU : İş Hukuku Uygulaması (Ekonomi/Ulucan) İsv. BK. : İsviçre Borçlar Kanunu
XXX İşHD. İşK. : İş Hukuku Dergisi : İş Kanunu K. : Kanun Kamu GSTSK Karş. KGS KHK : Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu : Karşılaştırınız : Kamu Görevlileri Sendikaları : Kanun Hükmünde Kararname Legal İşHSGHD : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi md. MESS MK. NLRA OR Rdnr. RG. SenK. SenTİSK SGK sk. TBK TCK TİS TİSGLK. TİSK TTK. TUC TULRA TULRCA TÜHİS TVG UÇÖ UYM. : Madde : Metal Sanayii İşverenleri Sendikası : Medeni Kanun : National Labor Relations Act : İsviçre Borçlar Kanunu : Kenar numarası : Resmi Gazete : Sendikalar Kanunu : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Sosyal Güvenlik Kurumu : Sayılı Kanun : Türk Borçlar Kanunu : Türk Ceza Kanunu : Toplu İş Sözleşmesi : Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu : Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu : Türk Ticaret Kanunu : Trades Union Congress : Trade Union and Labour Relations Act : Trade Union and Labour Relations Consolidation Act : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Dergisi : Alman Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) : Uyuşmazlık Mahkemesi
XXXI vd. Yarg. YHK YKD YKİ Yön. yuk. : ve devamı : Yargıtay : Yüksek Hakem Kurulu : Yargıtay Kararları Dergisi : Legal Yargıtay Kararları İncelemeleri Dergisi : Yönetmelik : Yukarıda
XXXII