Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Enerji Sektöründe Rekabet Sorunları 18 Ocak 2008 ISTANBUL MUSTAFA ERGİ PETROL PİYASASI DAİRESİ BAŞKANI, AB İLE KOORDİNASYON ve SEKTÖREL REKABET DAİRESİ BAŞKANI V. EPDK
GİRİŞİŞ İzninizle ben enerji alt başlığı ığında şebeke sektörlerde genel rekabet sorunları konusuna,düzenleyici kuruluş mensubu olarak ve birazda AB perspektifi üzerinden bakmaya çalışacağım. Rekabet koşullar ullarının n oluşmas masını sağlamay lamayı hedef alan serbestleşmenin enstrüman manı Düzenleyici Reform Yapılm lmış ve Neden Düzenleyici D Kurum kurulmuştur. 2
Neden Düzenleyici D Reform Yapıld ldı ve Neden Düzenleyici Kurum? Kamu finansman yetersizliği Tekelci yapıdan rekabete geçme ihtiyacı Yerli ve yabancı sermayenin katılımını teşvik Doğal tekel niteliği i taşı şıyan alanlarda eşit e taraflar arasında ayrım m gözetilmemesig Ekonomik istikrar ve sürds rdürülebilirlik Katılım, Şeffaflık, Hesap Verebilirlik gibi Yönetişim im İlkelerinin Yerleştirilmesi ihtiyacı Küreselleşme sürecine s entegrasyon ve AB ye tam üyelik perspektifi 3
Serbest Piyasalarda Düzenleyici D Kurumların n Rolü Rekabete açılan a elektrik, doğal gaz, su, telekomünikasyon, ulaştırma gibi şebeke sanayi durumundaki altyapı sektörlerinde, şebekeleri ilgilendiren faaliyet alanlarının n doğal tekel niteliği göstermesi nedeniyle devamlı suretle düzenlenmesi gerekmektedir. Şebekeye ulaşı şım m ve şebeke kullanımı açısından farklı bir alternatif, ekonomik olarak oluşturulamayaca turulamayacağından, piyasa tam olarak serbestleştirilmi tirilmiş olsa bile bu alanlarda düzenleme d ihtiyacının n devam etmesi söz s z konusudur. 4
Dünyadaki Kilometretaşlar ları ABD ve İngiltere liberalleşme ve düzenleme d deneyimleri OECD Bakanlar Konseyi nin nin 1995 yılında y almış olduğu u kararlar AB Beyaz Kitap: İç Enerji Pazarı (1995) 96/92 sayılı ve 1996 tarihli AB Elektrik Direktifi 98/30 sayılı 1998 tarihli AB Doğalgaz Direktifi 2003/54 (elektrik), 2003/55 (doğalgaz) direktifleri. AB Enerji İç Pazarı Üçünc ncü Paketi. 5
Dünyada Düzenleyici D Kurumlar Bütün n AB ülkelerinde bulunmaktadır,ab r,ab ye aday ülkelerin hepsinde de vardır; r; Dünyada D 290 civarında düzenleyici d kurum bulunmaktadır. Batı ekonomilerinde enerji toptan satış piyasalarında rekabet koşullar ulları oturduğundan undan ve perakende satış piyasalarında gerçek ek rekabet koşullar ullarına doğru gidildiğinden inden düzenleyici d kurumların n orta dönemde d temel işlevinin i şebekeye ilişkin düzenlemeleri d yapmak 6 olduğu u belirtilmektedir.
Ana Piyasa Kurguları-1 Yeniden Yapılanma Modelleri Dünyada görülen temel modeller Şekil 1 de verildiği gibi sadeleştirilebilir. Birinci modelde her seviyede tekel bulunmaktadır: dikey entegre tekel, İkinci model: tek alıcı/satıcı modeli, Üçüncü model toptan satışta rekabet modeli, Dördüncü tamamen ayrışmış ve rekabete açık olan model, perakende satışta rekabet modelidir. ENERJİ SEKTÖRÜNDE MODELLER MODEL 1 MODEL 2 ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM İLETİM İLETİM DAĞITIM DAĞITIM PAREKENDE PAREKENDE ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM İLETİM DAĞITIM İLETİM DAĞITIM DAĞITIM DAĞITIM PAREKENDE DAĞITIM PAREKENDE DAĞITIM PAREKENDE PAREKENDE PEREKENDE PEREKENDE MODEL 3 MODEL 4 7
Ana Piyasa Kurguları-2 Ülkemiz enerji piyasalarında temel hedef rekabetin perakende aşamasına kadar indirilebilmesidir. (retail competition) Halihazırdaki piyasalarımızda var olduğu düşünülen bir rekabet kısıtı var ise konu bu model üzerinden analize sokulabilir. 4628 sayılı Kanun ve ilgili EPDK mevzuatı gereğince ve geçici maddeler müteakibinde hem toptan satış hem de perakende seviyede tamamen ayrışmayı ve rekabeti öngören bir yapılanmayı asıl olarak hedeflemektedir. Doğal gaz piyasasında ise perakende satış alanında rekabet oluşması öngörülmemektedir. Sadece şehiriçi dağıtım ihalesi aşamasında,(piyasada değil) piyasa için rekabet yaratılmaktadır. (Demsetz modeli) Fakat halihazırdaki durum itibari ile elektrikte serbest tüketici oranı dikkate alındığında % 39 luk piyasa açıklığı (serbest tüketiciler) görünse bile 2007 içerisinde piyasada bir kısım ikili anlaşmaların terk edildiği ve üretimin PMUM a satıldığı 8 müşahede edilmiştir.
Ana Piyasa Kurguları-3 Ayrıca elektrikte son kullanıcı/perakende tarifeleri halen düzenlemeye tabi olup, dağıtımda şebeke faaliyeti arz faaliyetinden gerçek anlamda ayrışmamış durumdadır. Ayrıca toplam arzın gerçek anlamda sadece %6 lık kısmı ikili anlaşmaya tabi olarak tüketiciye ulaştırılmış durumdadır. 4646 Sayılı Kanunda genel kapsamda, Doğal tekel niteliğindeki indeki Doğal Gaz Piyasası içerisindeki faaliyetlerden; Rekabetçi dinamiklere sahip olan ticaret ayağında (ithalat, toptan satış) rekabetin oluşumunun sağlanmasına yönelik hükümler, Doğal tekel niteliği devam edecek olan iletim ve dağıtım faaliyeti için ise rekabetçi çözümlere ulaşmaya yönelik hükümler yer almaktadır. 9
Ana Piyasa Kurguları-4 Doğal Gaz Sektöründe halihazırda var olan kamu ağırlıklı dikey bütünleb nleşik yapının n 2009 yılıy itibariyle parçalanarak alanarak (ithalat, depolama ve iletim), yeniden yapıland landırılması ve iletim faaliyeti yapan şirket hariç iki yıl y l içinde i inde özelleştirilmesi öngörülmektedir. 4646 ve 4628 sayılı kanunlar çerçevesinde piyasada hakim durumun elde edilmemesine yönelik bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 10
4646 da Piyasa Sınırlamaları-1 BOTAŞ tarafından, 2009 yılına y kadar toplam yılly llık ithalat miktarını yıllık k ulusal tüketimin t yüzde y yirmisine düşürünceye kadar, mevcut doğal gaz alım m veya satım sözleşmelerinin kısmi k veya bütün b n olarak tüm t m hak ve yükümlülükleri ile devredilmesi için i in ihale yapılmas lması öngörülmektedir. İhale sürecinin s aşamalara amaları hepinizce malumdur (4 şirket/16 lot, kontrat devir protokolleri, Rekabet Kurulu, EPDK lisans,..). Doğal Gaz Piyasası ticaret faaliyeti konusunda; Bir ithalatçı şirketin, ithal yoluyla temin ettiği yıllık doğal gaz miktarı, Bir toptan satış şirketinin bir yıl içinde satışını gerçekleştirdiği toplam gaz miktarı, Kurumca belirlenecek cari yıla y ait ulusal gaz tüketim t tahmininin yüzde y yirmisini geçemez emez hükümleri h ile piyasada tekelleşmeye karşı önlem alınm nmıştır. 11
4646 da Piyasa Sınırlamaları-2 Doğal Tekel Özelliği i devam edecek olan; Dağıtım faaliyeti konusunda; yeni dağıtım bölgelerinde dağıtım faaliyeti yapacak şirketin seçimi için şehir içi doğal gaz dağıtım lisansı ihalesi yapılması ve piyasada rekabetin oluşmayacağı bu faaliyet alanında piyasa için rekabet yaratılması prensibinden hareketle rekabetçi çözümlere ulaşılması amaçlanmıştır. Perakende satış tarifelerini belirleme yetkisi Kuruma verilmiştir. İletim faaliyeti konusunda; İletim ve sevkiyat kontrolüne ait tarifelerin Kurum tarafından belirlenmesi hüküm altına alınmış ve iletim hizmeti alanların aynı şartlarda yararlanacağı şeffaf ve eşit taraflar arasında ayrım gözetilmeyen bir yapının oluşturulması amaçlanmıştır. 4628 Sayılı Kanunun 5/A maddesinin f bendinde yer alan; Doğal gaz piyasası içerisinde rekabetin hiç veya yeterince oluşmad madığı alanlarda, fiyat ve tarife teşekk ekkülüne ilişkin usul ve esasları düzenlemek. zenlemek. hükmü kapsamında rekabet oluşuncaya uncaya kadar oluşabilecek aşıa şırı karlı fiyatların n oluşumunun umunun engellenmesi amaçlanm lanmıştır. 12
4628 de Piyasa Sınırlamaları Otoprodüktörler, ürettikleri elektrik enerjisinin; bir takvim yılı içerisinde yüzde ellisini rekabet ortamında satabilirler. Özel Sektör Toptan Satış Şirketleri: Herhangi bir özel sektör toptan satış şirketinin iştirakleri ile birlikte piyasada sahip olacağı pay bir önceki yılda tüketilen toplam elektriğin %10 unu geçemez. Özel sektör dağıtım şirketleri üretim lisansı alarak bölge ihtiyacının %20 sini üretecek üretim tesisini bölgelerinde kurabilir. Kurduğu veya iştiraki olan üretim tesisinden bölge ihtiyacının %20 sinden fazla elektrik alamaz (2006 itibari ile kaldırıldı. Özelleştirmelerde yabancı gerçek ve tüzel kişiler; üretim, iletim ve dağıtım sektörlerinde, sektörel bazda kontrol oluşturacak şekilde pay sahibi olamazlar. 13
Rekabete ilişkin Sorumlu Kuruluşlar EPDK nın ilgili kanunlar uyarınca öncelikle ex-ante olarak mevzuat yazma aşamasında uyguladığı rekabete ilişkin yetkilerinin yanısıra Rekabet Kurumu da ex-post olarak rekabetin temel konuları çerçevesinde sektör üzerinde etki hakkına sahiptir. Bu çerçevede rekabetin korunması ve haksız rekabetin engellenmesi, hakim durum ve birlikte hakim durumun oluşturulmaması (birleşmeler, devirler, piyasa paylarında ciddi artışlar,uyumlu eylem, gizli anlaşmalar,..), hakim durumun kötüye kullanılması, hesap ayrışımı, hukuki ve mülkiyet ayrışımı ihlalleri, üçüncü taraf erişiminin engellenmesi, duruma göre birkaç piyasa faaliyetinin bir arada yapılması gibi hususlar kapsama girmektedir. 14
YENİDEN YAPILANMADA YAPITAŞLARI PMUM un Ağustos 2006 itibari ile devreye girmesi ve piyasa fiyatının oluşması ve toplam tüketimin %8 inin buradan karşılanması önemli bir gelişimdir. Serbest Tüketici limiti 3 milyon kwh/yıl olmakla berbaber bunun tamamen AB de olduğu gibi sıfırlanması gerekmektedir,fakat sadece bu da yetmemektedir, piyasada tüketicilerin tedarikçilerini değiştirdikleri bilfiil görülebilmelidir (Switching Ratio). piyasa açıklık oranı olan %39 un artırılması ve ikili anlaşmaların tüm piyasaya yayılması gerekmektedir. Üçüncü Taraf Erişimi, EPDK tarafından gözetilmektedir. Faaliyet ayrıştırma (Unbundling, Accounts, Legal ve şimdi üçüncü paketle ownership unbundling) TEAŞ ın üçe bölünmesi gerçekleşmiştir, Özelleştirme sonu arz fonksiyonunun şebekeden ayrıştırılması uygun bir gelişme olabilecektir. (doğal gaz piyasası için perakende/dağıtım ayrıştırılması söz konusu değildir.) BOTAŞ bölünmelidir (iletim, depolama, ticaret). TEİAŞ ta sistem operasyonu fonksiyonu, piyasa operasyonu fonksiyonundan ayrılmalıdır. Düzenleyici Kurumun bağımsızlığı artırılmalıdır. 15
Mevcut Durum Kamu tek alıcı (elektrik:%98 dağıtım, %80 civarı toptan satış, %100 iletim) (doğalgaz:%70 civarı dağıtım özel, toptan satışta ithalat kontratlarını devralanlar dahil olunca %12 gibi bir oran özel kesime ait olacak, iletim kanunen özel sektöre açık ve yüzde yüze yakın bir oran kamunun elinde) Elektrikte kamudan alım garantisi isteniyor ve gelme ihtimali çok yüksek (yenilenebilir zaten var, nükleer ve kömür) (serbestleşme/alım garantisi ilişkisi). İşlemler çok zaman alıyor (su kullanım anlaşmaları, bağlantı işlemleri: 233 sayılı KHK, kamu finansman kısıtları TEİAŞ a acil yeni yatırım ihtiyacı: yatırımcı ve TEİAŞ a açılım ihtiyacı) Maliyetler artıyor Ancak piyasa için rekabet edilebiliyor 16
Gerçekte 4628 ve 4646 nin Getirmek İstediği Yenilikleri Piyasa için rekabet yerine, piyasa içinde rekabetin sağlanması (4628) Kamunun alım ve ödeme garantileri olmadığından, Hazine Garantilerinin verilmemesi Gerçek maliyetlerin belirlenmesi, çapraz sübvansiyonun kaldırılması Şeffaf ve adil bir piyasa yapısının oluşturulması Serbest tüketici tanımının yapılması İkili anlaşmalar Özel sektörün daha fazla katılımın sağlanması İdari ve mali açıdan özerkliğe sahip bir Kurum tarafından piyasanın düzenlenmesi ve denetlenmesi Bürokrasinin azaltılması 17
Geçiş Dönemi GüçG üçlükleri Ölçme-İletişim-Kontrol Altyapısının Yetersizliği i (spot piyasasının n ve tam PMUM katılımının n sağlanmas lanması için, in, talep tarafı dahil) Al ya da Öde YükümlY mlülükleri (yeniler:yenilenebilir alım, kömür k r alım m ve nükleer alım m garantileri) Dağı ğıtımda Yüksek Y Kayıplar ve Kaçak ak Kullanım Özelleştirme Çerçevesinde evesinde Diğer Mevzuata Uyum YükümlY mlülükleri Nitelikli İnsan GücüG Eksikliği Uygulama BütünlB nlüğü (Elektrik Dağı ğıtımı,osb ler) 18
Başar arı İçin Gerekenler Piyasanın n adil ve şeffaf işleyecei leyeceğine olan inanç Talep artışı Yatırımc mcıları cezbeden toptan satış fiyatları & Yeni üretim yatırımlar mları Üretim ve dağı ğıtımda piyasa amaçlar larına uygun özelleştirme Piyasada mali açıdan a güçg üçlü alıcılar ların n bulunması Serbest tüketicilerin t ikili anlaşmalara yönelmesiy TEİAŞ ın özerkleştirilmesi 19
AB KOMİSYONU: ENERJİ SEKTÖRÜ SORUŞTURMASI-1 Avrupa Komisyonu (Rekabet Genel Müdürlüğü) 13 Haziran 2005 tarihinde, Enerji Sektörü Soruşturması nı açmıştır. 1- Yoğunlaşma: AB elektrik ve doğal gaz piyasalarında yoğunlaşma oranın yüksek olması ve serbestleşme süreci öncesi tekel niteliğini haiz teşebbüslerin halen elektrik ve doğal gaz piyasalarındaki fiyatları etkilemesi söz konusudur. 2- Dikey entegrasyon: AB elektrik ve doğal gaz piyasalarının likidite oranı düşüktür. Söz konusu durumun oluşmasını doğal gaz piyasaları açısından başlıca nedeni, uzun süreli tedarik sözleşmelerinin varlığı olarak ifade edilebilir. Likidite oranın düşük olmasının elektrik piyasasındaki nedenlerine bakıldığı zaman ise söz konusu piyasalarda, teşebbüslerin hem üretim faaliyeti hem de elektriğin perakende satışı faaliyetlerini yürütmesi bu nedenle toptan satış piyasasının belirgin olmamasıdır. Öte yandan elektrik ve doğal gaz piyasalarında şebeke sektörleri olan iletim ve dağıtım faaliyetleri ile tedarik faaliyetleri arasında yeteri kadar ayrıştırmanın söz konusu olmadığı ifade edilebilir. 20
AB KOMİSYONU: ENERJİ SEKTÖRÜ SORUŞTURMASI-2 3-Piyasaların Entegre Olmaması: Üye devletler arasında elektrik ve doğal gazın sınır ötesi tedariki önündeki engellerin, entegre niteliğe sahip AB enerji iç pazarın oluşumunu engellediği söylenebilir. 4- Şeffaf Olmama: AB elektrik ve doğal gaz piyasalarında şeffaflığın tam olarak söz konusu olmaması ve bu durumdan ise üye devletlerdeki serbestleşme süreci öncesi tekellerin faydalandığını söylemek mümkündür. Öte yandan elektrik ve doğal piyasalarındaki şeffaflık eksikliğinin piyasaya yeni giren ve/veya girecek olan teşebbüslerin aleyhine sonuçlar doğurduğu söylenebilir. 5-Fiyat Oluşumları: AB elektrik ve doğal gaz piyasalarının yeteri kadar şeffaf olmaması nedeniyle, endüstri kesiminin ve tüketicilerin toptan satış piyasalarındaki fiyat oluşum mekanizmalarına güveninin bulunmadığı ifade edilebilir. 21
AB de Rekabetçi İç Pazar Oluştu mu? Tüm çabalara rağmen enerji iç pazarı istenen ölçüde gelişmemiştir. Üye Ülkeler Elektrik (2003/54/EC) ve Gaz (2003/55/EC) Direktiflerine uyum sağlamakta yetersiz kalmışlardır. Üye ülkeler arasında enerji fiyatları önemli ölçüde farklıdır. Sınır aşan ticaret düşük seviyede kalmıştır/iç pazar entegrasyonu düşük seviyelerde kalmıştır. Üretim ve ticarette yeterli rekabet oluşmamış, bazı büyük şirketlerin piyasa payları artmıştır. 2006 Yılında, Avrupa Komisyonu İspanya ve Fransa yı korumacılık yapmakla eleştirmiş, 17 Üye Ülkeye ise gerekli kuralların zamanında çıkarılması için uyarı mektubu göndermeye karar vermiştir. Komisyonun bu konudaki girişimleri, Direktifler kapsamında gerekli yasal düzenlemeyi yapmayan Üye Ülkelerin Adalet Divanı na sevk edilmeleriyle sonuçlanabilecektir. Yedek kapasite sorunu (birçok AB enerji piyasaları marjin yedek kapasitelerle çalışmaktadır) 22
AB-Üçüncü Paket Şebeke sahipliği ve işletmeciliğinin ayrılması Tek bir şirket hem iletim faaliyetine sahip olup hem de enerji üretim veya tedarik faaliyetleriyle uğraşamaz veya, Bağımsız Sistem İşletmeciliği: Dikey bütünleşik şirketlerin, tesislerin başka bir şirket veya kendisinden bağımsız bir şirket tarafından işletilmesi şartıyla şebekeye sahip olabilmeleri gerekir (Deep ISO: Independent System Operator) Sınır aşan enerji ticaretinin kolaylaştırılması amacıyla Ulusal Enerji Düzenleyici Kurumlarının işbirliğinin sağlanabilmesi için bağlayıcı karar alma yetkisine sahip bir AB Enerji Düzenleme Ajansı (Pan European Regulatory Agency) oluşturulması AB dışından bir şirketin (Üçüncü Ülkelerden) AB içindeki bir enerji şebekesinin önemli bir bölümünü ya da tamamını satın alması, ancak bu şirketin. AB şirketleri ile aynı ayrıştırma gerekliliklerine uyum sağladıklarını net ve açık bir biçimde göstermeleri halinde gerçekleşebilecektir. Bir potansiyel şebeke alıcısı arz ve üretim faaliyetlerinden doğrudan yada dolaysız olarak bağımsız olduğunu gösteremezse Komisyon satın almayı engelleyebilecek müdahalede bulunabilir. 23
AB-Üçüncü Paket Sınır ötesi işbirliği ve yatırımların teşviki: Ortak ticari ve teknik kodların ve emniyet standartlarının belirlenmesi amacıyla İletim Sistem Operatörleri için yeni bir Avrupa şebekesi önerisi. (teknik standartlar ve yatırım planları konularında iletim sistemi operatörleri arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi) Düzenleyici Kurumların güçlendirilmesi ve özerkliklerinin garanti altına alınması için gerekli önlemlerin alınması. Şebeke işletmeciliği ve tedarik faaliyetlerindeki şeffaflığın geliştirilmesi, Enerji ağlarının işletimi konusunda pazarın saydamlığının artırılması. Elektronik (Internet) ortamında her türlü bilginin her türlü piyasa katılımcısı (üreticiden-nihai tüketiciye kadar) tarafından on-line izlenebilmesi Ulusal piyasaların birbirine yakın hale getirilerek, arzda yaşanacak problemlerde üye ülkelerin birbirine yardım edebilmelerinin sağlanması (Ortak enerji güvenliği politikasının fonksiyonel hale getirilmesi: Dayanışma) 24
Genel Açıdan Sonuç (Elektrik) AB de çoğu yerde başarılmaya başlanılan ve rafine edilen değişiklikler ve entegrasyon hamleleri halen hem fiziki (UCTE bağlantısı gibi), hem ekonomik hem de siyasi koşullar çerçevesinde ülkemiz koşullarında uygulama açısından yakın görünmemektedir. Rekabetin tesisi halihazırdaki şartlarda arz güvenliğine göre ikinci sırada yer almaktadır. Rekabetin oluşması siyaseten çok zorluklar arz etmektedir. Piyasa yapısının halka siyasi seviyede anlatılması gerekmektedir. Fiyat artışlarının olabileceği halka kabul ettirilebilmelidir. Bunlar olmadığı takdirde bohça modeli sistem evrilerek devam edecektir. 25
Genel Açıdan Sonuç (Doğalgaz)-1 EPDK tarafından 52 tane şehir içi i i doğal gaz dağı ğıtım m lisansı ihalesi gerçekle ekleştirilmiş ve birim hizmet ve amortisman bedelinde önemli düşüşler d sağlanm lanmıştır. İletim Hizmeti alanların n aynı şartlarda yararlanacağı şeffaf ve eşit taraflar arasında ayrım m gözetilmeyen g bir yapının oluşturulmas turulması için in BOTAŞ ın İletim Şebekesi işleyii leyiş düzenlemelerine ilişkin esasları (ŞİD) Kurul tarafından onaylanarak 01.09.2004 tarihinde yürürly rlüğe e girmiştir. 01.12.2007 tarihinde sistem kullanıcılar ları için in daha esnek olacak şekilde değişiklikler iklikler yapılm lmıştır. İletim ve Sevkiyat Kontrolüne ne ait tarifeler Kurum tarafından her yıl l düzenlenmekte d ve maliyet esaslı fiyatların n oluşumu umu sağlanmaktad lanmaktadır. EPDK tarafından piyasadaki tüm t m faaliyetler izlenmekte, rekabetin oluşmas ması için in her alanda gerekli düzenlemeler d yapılmaktad lmaktadır. Sıkıştırılmış (CNG) ve sıvılas laştırılmış (LNG) doğal gaz alanlarında nda piyasaya oyuncu sayısı hızla artmış ve piyasa payı 26 yükselmiştir.
Genel Açıdan Sonuç (Doğalgaz)-2 Rekabetin oluşmas ması sürecinde kontrollü bir yapının n sağlanmas lanması amacıyla her yıl; y Bağlantı tarifeleri, İletim ve sevkiyat Kontrolüne ait tarifeler (sürekli olarak düzenlenecek), Depolama tarifesi, Toptan satış tarifesi (LNG toptan satış tarifesi ayrıca düzenlenmektedir.), Perakende Satış tarifesi (sürekli olarak düzenlenecek) düzenlenmekte, ve piyasanın n kendi dinamiklerinin harekete geçmesini sağlamak amacıyla tarifelerde gerekli görüldg ldüğünde esneklikler sağlanmaktad lanmaktadır. Yapılacaklar: Şehir içi i i doğal gaz dağı ğıtım m lisansı ihalelerinin tamamlanması ve şartnamelerindeki süre s sonunda birim hizmet ve amortisman bedellerinin fiyat tavanı yöntemine göre g belirlenmesi, Kontrat devri ihalelerinin hızlandh zlandırılması ve ithalat serbestisi ile ve piyasaya yeni oyuncuların n katılımının n sağlanmas lanması, 27
Son Tespitler EPDK göreve başladığından bu yana enerji piyasalarında rasyonelleşme hızla yaygınlaşmıştır. EPDK piyasaların serbestleşmesi sürecine büyük katkılar sağlamıştır. Genel olarak EPDK nın uygulamaları piyasada ve tüketiciler nezdinde güven yaratmıştır. Türkiye de yerli ve yabancı özel sektör yatırımları önemli ölçüde artmıştır. Tam serbestleşme ve rekabetin oluşturulabilmesi açısından daha yapılması gereken iş ve değişiklikler bulunmaktadır. 28