TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 887 Nisan 2003 ICS 67.200.10 YEMEKLİK PAMUK YAĞI Edible cottonseed oil TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
Atıf yapılan standardlar References TS 341/Nisan 2003 TS 342/Nisan 2003 TS 545/Ekim 1967 TS 894/Aralık 1970 TS 1606 EN ISO 661/ Nisan 1998 TS 1607 ISO 662/Nisan 1999 TS 1608 EN ISO 663/ Mart 2003 TS 2104/Ekim 1975 TS 3606/Nisan 1997 TS EN ISO 3696/ Nisan 1996 TS 4504 EN ISO 5509/Mart 2002 TS 4664 EN ISO 5508/Nisan 1996 TS 4960 ISO 6320/ Subat 1997 TS 4961 ISO 3961/ Şubat 1997 TS 4962 ISO 3657/ Mart 1997 TS 4963/Kasım 1986 TS 4964/Kasım 1986 "Yemeklik zeytinyağı" "Edible olive oil" "Yemeklik zeytinyağı - Muayene ve deney yöntemleri" "Methods of analysis for edible olive oils" "Ayarlı çözeltilerin hazırlanması" "Preparation of standard solutions for volumetric analysis" "Yemeklik bitkisel yağlar - Muayene metotları" "Methods of analysis for edible oils vegetable origine" "Hayvansal ve bitkisel yağlar - Analiz numunesinin hazırlanması "Animal and vegetable fats and oils - Preparation of test sample "Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar - Rutubet ve uçucu madde tayini" "Animal and vegetable fats and oils- Determination of moisture and volatile matter content" "Hayvansal ve bitkisel yağlar Çözünmeyen safsızlık içeriğinin tayini" "Animal and vegetable fats and oils Determination of insoluble impurities content" "Belirteçler - Belirteç çözeltileri hazırlama yöntemleri" "Indicators - Methods of preparation of indicator solutions" "Gıdalar - Metaller ve diğer elementlerin tayini - Atomik absorbsiyon spektrofotometrik metot" "Food staffs - Determination of metals and other elements - Atomic absorption spectrometric method" "Su - Analitik laboratuvarında kullanılan - Özellikler ve deney metotları "Water for analytical laboratory use - Specification and test methods" Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar- Yağ asitleri metil esterlerinin hazırlanması "Animal and vegetable fats and oils- Preparation of methyl esters of fatty acids" "Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar - Yağ asitleri metil esterlerinin gaz kromotografisiyle analizi" "Animal and vegetable fats and oils - Analysis by gas liquid chromatography of methyl esters of fatty acids" Hayvansal ve bitkisel katı sıvı yağlar - Kırılma indisi tayini "Animal and vegetable fats and oils - Determination of refractive index" Hayvansal ve bitkisel yağlar - İyot sayısı tayini "Animal and vegetable fats and oils - Determination of iodine value" Hayvansal ve bitkisel yağlar - Sabunlaşma sayısı tayini "Animal and vegetable fats and oils - Determination of saponification value" Hayvansal ve bitkisel yağlar - Sabunlaşmayan maddelerin tayini "Animal and vegetable oils and fats - Determination of unsaponifiable matter" "Hayvansal ve bitkisel yağlar - Peroksit sayısı tayini" "Animal and vegetable oils and fats - Determination of peroxide value"
TS 5039/Ocak 1987 TS 7060 EN ISO 5555/Nisan 1996 TS ISO 8294/Nisan 1997 TS 11359/Nisan 1994 "Hayvansal ve bitkisel yağlar - Mineral yağ aranması ve miktarının tayini" "Animal and vegetable oils and fats - Determination and detection of mineral oils" "Hayvansal ve bitkisel yağlar - Numune alma" "Animal and vegetable fats and oils - Sampling" "Hayvansal ve bitkisel yağlar - Bakır, demir ve nikel miktarlarının tayini - Grafit fırınlı atomik absorpsiyon metodu" "Animal and vegetable fats and oils - Determination of copper, iron and nickel contents - Graphite furnace atomic absorption method" "Ambalâjlanmış madde ve mamuller - Kütle ve hacimlerinin kontrol esasları" "Determination of mass and volume of the pre-packed goods"
Ön söz Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü nün Mamul Gıdalar Hazırlık Grubu nca TS 887 (1970) nin revizyonu olarak hazırlanmış ve sonra, TSE Teknik Kurulu nun 16 Nisan 2003 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların, ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır. Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/imalatçı ve tüketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır.
Yemeklik pamuk yağı 0 Konu, tarif, kapsam 0.1 Konu Bu standard, yemeklik pamuk yağının tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma, muayene ve deneyleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 0.2 Tarifler 0.2.1 Yemeklik pamuk yağı Pamuk bitkisinin (Gossypium spp.) tohumlarından (çiğit) elde edilen, rafinasyon işlemine tabi tutulduktan ve gerekli katkı maddeleri ilâve edildikten sonra oda sıcaklığında sıvı halde olan ve besin maddesi olarak kullanılan ürün. 0.2.2 Katkı maddeleri Yemeklik pamuk yağına katılmasına izin verilen maddeler. 0.3 Kapsam Bu standard, yemeklik pamuk yağını kapsar. 1 Sınıflandırma ve özellikler 1.1 Sınıflandırma 1.1.1 Sınıflar Yemeklik pamuk yağı bir sınıftır. 1.2 Özellikler 1.2.1 Duyusal özellikler Yemeklik pamuk yağı, sıvı halde, 40 o C da berrak, kendine has renk, tat ve kokuda olmalı, acılaşmış olmamalı, gözle görülebilir yabancı madde içermemelidir. 1.2.2 Fiziksel ve kimyasal özellikler Yemeklik pamuk yağının fiziksel ve kimyasal özellikleri Çizelge 1 de verilen değerlere uygun olmalıdır. Çizelge 1 - Fiziksel ve kimyasal özellikler Özellikler Değerler Bağıl yoğunluk, (20 C/20 C) 0,918-0,926 Kırılma indisi, (40 C) 1,458-1,466 Uçucu madde, 105 C da, % (m/m), en çok 0,2 Çözünmeyen safsızlıklar, % (m/m), en çok 0,05 Sabunlaşma sayısı (mg KOH/g yağ) 189-198 İyot sayısı 100-123 Serbest yağ asitleri (oleik asit cinsinden), % (m/m), en çok 0,3 veya asit sayısı, mg KOH/g, en çok 0,6 Peroksit sayısı, milieşdeğer O 2 /kg, en çok 10 Sabun, % (m/m), en çok 0,005 Sabunlaşmayan madde, g/kg, en çok 15 1
Yağ asitleri bileşimi, % (m/m) metil esteri - Laurik asit (C12:0), en çok 0,2 - Miristik asit (C14:0) 0,6-1,0 - Palmitik asit (C16:0) 21,4-26,4 - Palmitoleik asit (C16:1), en çok 1,2 - Margarik asit (C17:0), en çok 0,1 - Heptadesenoik asit (C17:1), en çok 0,1 - Stearik asit (C18:0) 2,1-3,3 - Oleik asit (C18:1) 14,7 21,7 - Linoleik asit (C18:2) 46,7 58,2 - Linolenik asit (C18:3), en çok 0,4 - Araşidik asit (C20:0) 0,2-0,5 - Ekosenoik asit (C20:1), en çok 0,1 - Eikosadienoik asit (C20:2), en çok 0,1 - Behenik asit (C22:0), en çok 0,6 - Erusik asit (C22:1), en çok 0,3 - Dokosadienoik asit (C22:2), en çok 0,1 - Lignoserik asit (C24:0), en çok 0,1 Mineral yağ Bulunmamalı Demir, mg/kg, en çok 1,5 Bakır, mg/kg, en çok 0,1 Kurşun, mg/kg, en çok 0,1 Arsenik, mg/kg, en çok 0,1 1.3 Özellik, muayene ve deney madde numaraları Özellik, muayene ve deney madde numaraları Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2 - Özellik, muayene ve deney madde numaraları Özellikler Özellik madde no. Muayene ve deney madde no. Piyasaya arz Duyusal özellikler 3 1.2.1 2.2.2 2.2.1 Bağıl yoğunluk 1.2.2 2.3.2 Kırılma indisi 1.2.2 2.3.3 Uçucu madde 1.2.2 2.3.4 Çözünmeyen safsızlıklar 1.2.2 2.3.5 Sabunlaşma sayısı 1.2.2 2.3.6 İyot sayısı 1.2.2 2.3.8 Serbest yağ asitleri 1.2.2 2.3.9 Peroksit sayısı 1.2.2 2.3.10 Sabun 1.2.2 2.3.11 Sabunlaşmayan madde 1.2.2 2.3.7 Yağ asitleri bileşimi 1.2.2 2.3.12 Mineral yağ 1.2.2 2.3.13 Demir 1.2.2 2.3.14 Bakır 1.2.2 2.3.15 Kurşun 1.2.2 2.3.16 Arsenik 1.2.2 2.3.17 2 Numune alma, muayene ve deneyler 2.1 Numune alma Numune, TS 7060 EN ISO 5555 1) 'e göre alınır. 2.2 Muayeneler 2.2.1 Duyusal muayene Yemeklik pamuk yağının rengi, görünüşü ve berraklığı TS 894'e göre (40 C da) muayene edilir ve sonucun Madde 1.2.1 e uygun olup olmadığına bakılır. 1) Bu standard metninde atıf yapılan standardların numaraları, yayım tarihleri, Türkçe ve İngilizce isimleri metnin başında verilmiştir. 2
2.2.2 Ambalâj muayenesi Ambalâj muayenesi, TS 11359'a göre yapılır ve sonucun Madde 3.1'e uygun olup olmadığına bakılır. 2.3 Deneyler Deneylerde kullanılan su TS EN ISO 3696'da belirtilen özelliklerde olmalı, ayarlı çözeltiler TS 545'e, belirteç çözeltiler ise TS 2104'e göre hazırlanmalıdır. 2.3.1 Analiz numunesinin hazırlanması Analiz numunesi, TS 1606 EN ISO 661'e göre hazırlanır. 2.3.2 Bağıl yoğunluk tayini Bağıl yoğunluk tayini, TS 342 ye göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.3 Kırılma indisi tayini Kırılma indisi tayini, TS 4960 ISO 6320 ye göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.4 Uçucu madde tayini Uçucu madde tayini, TS 1607 ISO 662 ye göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.5 Çözünmeyen safsızlıklar tayini Çözünmeyen safsızlıklar tayini, TS 1608 EN ISO 663'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.6 Sabunlaşma sayısı tayini Sabunlaşma sayısı tayini, TS 4962 ISO 3657 ye göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.7 Sabunlaşmayan madde tayini Sabunlaşmayan madde tayini, TS 4963 e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.8 İyot sayısı tayini İyot sayısı tayini, TS 4961 ISO 3961 e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.9 Serbest yağ asitleri tayini Serbest yağ asitleri tayini, TS 894'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.10 Peroksit sayısı tayini Peroksit sayısı tayini, TS 4964'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.11 Sabun tayini Sabun tayini, TS 894'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.12 Yağ asitleri bileşimi tayini Yağ asitleri bileşimi tayini için numune TS 4504 EN ISO 5509 a göre hazırlanır ve tayin TS 4664 EN ISO 5508'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.13 Mineral yağ aranması Mineral yağ aranması, TS 5039'a göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.14 Demir tayini Demir tayini, TS ISO 8294 e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.15 Bakır tayini Bakır tayini, TS ISO 8294'e göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 3
2.3.16 Kurşun tayini Kurşun tayini, TS 3606'ya göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.3.17 Arsenik tayini Arsenik tayini, TS 3606'a göre yapılır ve sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadığına bakılır. 2.4 Değerlendirme Muayene ve deney sonuçlarının her biri bu standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 2.5 Muayene ve deney raporu Muayene ve deney raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır: Firmanın adı ve adresi, Muayene ve deneyin yapıldığı yerin ve laboratuvarın adı, Muayene ve deneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları görev ve meslekleri, Numunenin alındığı tarih ile muayene ve deney tarihi, Numunenin tanıtılması, Muayene ve deneylerde uygulanan standardların numaraları, Sonuçların gösterilmesi, Muayene ve deney sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahzurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, Uygulanan muayene ve deney yöntemlerinde belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayene ve deneyde yer almış olan işlemler, Standarda uygun olup olmadığı, Rapora ait seri numarası ve tarih, her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 3 Piyasaya arz 3.1 Ambalâjlama Yemeklik pamuk yağı, kapalı ambalâjlar içinde piyasaya arz edilir, açıkta satışı yapılamaz. Yemeklik pamuk yağının ambalâjlanması TS 341'de belirtilen hususlara uygun olmalıdır. 3.2 İşaretleme Ambalâj üzerine en az aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılır veya basılır. - Firmanın ticarî ünvanı ve adresi veya kısa adı ve adresi varsa tescilli markası, - Bu standardın işaret ve numarası (TS 887 şeklinde), - Mamulün adı, - İmalât tarihi (ay ve yıl olarak), - Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, - Net miktarı (en az ml veya L olarak), - Firmaca tavsiye edilen son kullanma tarihi veya raf ömrü. Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. 3.3 Taşıma ve muhafaza Yemeklik pamuk yağı taşıma, depolama ve pazara arzda, sıcaklık, ışık vb. gibi yağı olumsuz etkileyen etkenlerden korunmalıdır. 4 Çeşitli hükümler İmalâtçı veya satıcı, bu standarda uygun olarak üretilen yemeklik pamuk yağı için istendiğinde uygunluk beyannamesi vermeye veya göstermeye mecburdur. Bu beyannamede söz konusu yemeklik pamuk yağının, - Madde 1.2 de belirtilen özeliklere uygun olduğunun, - Madde 2.3 deki muayene ve deneylerin yapılmış ve uygun sonuçlar alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. NOT: Bu standardda belirtilmeyen hususlarda Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinin ilgili hükümleri uygulanır. 4
Yararlanılan kaynaklar O,Brien, R.D. 1998. Fats and Oils, Technomic Pub. Co., Barel. Hoffmann,G. 1989. The Chemistry and Technology of Edible Oils and Fats and Their High Fat Products, Academic, Press Ltd., London. Codex Alimentarius 2001. Fats, Oils and Related Products, Sec. Ed. Gümüşkesen, S.A. 1999. Bitkisel Yağ Teknolojisi, İzmir. 5