GOÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU Yalçın Önder¹, Rıza Çıtıl¹, Mücahit Eğri¹, Gizem Emekdar¹, Özkan Yaşayancan¹, Hüseyin Gül², Fatih Acar², Cihat Zülfüoğulları² ¹ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Tokat, Türkiye ² Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü, Türkiye Hüseyin Gül Halk Sağlığı Müdürlüğü
GiriĢ: Sağlık çalıģanları çalıģma yaģamları boyunca birçok risk ile karģı karģıya kalmaktadırlar. ÇalıĢma ortamlarına göre değiģen bu riskler onların ve hizmet sundukları bireylerin sağlığını da olumsuz etkileyebilmektedir. Sağlık çalıģanları iģ yerlerinde yaģadıkları sorunlara bağlı yaģam ve iģ doyumsuzluğu yaģayabilmekte ve bunun sonucunda tükenmiģlik geliģebilmektedir.
Amaç: Bu çalıģmada birinci basamak sağlık çalıģanlarında yaģam doyumu, iģ doyumu ve tükenmiģlik durumu ile etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıģtır.
Yöntem: Eylül-Kasım 2014 Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü GaziosmanpaĢa Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Halk Sağlığı Müdürlüğü ne bağlı 1.basamak sağlık kurumlarında çalıģan hekim dıģı sağlık personeli (N:545) Kesitsel tipteki çalıģma Onam veren gönüllü 394 sağlık çalıģanı (%72.3) katılmıģtır.
Katılımcılara; Tanımlayıcı ve mesleki özelliklere yönelik soruları içeren Anket Formu, YaĢam Doyumu Ölçeği (YDÖ) Minnesota ĠĢ Doyum Ölçeği (MĠDÖ) Maslach TükenmiĢlik Ölçeği (MTÖ) Yüz yüze görüģme yöntemiyle uygulanmıģtır.
YaĢam Doyumu Ölçeği (YDÖ) Algılanan genel yaģam doyumunu ölçer. 5 soru Yedili likert tipi (1:hiç uygun değil - 7:çok uygun) (Min:5 - Max:35) Alınan puanların artması algılanan genel yaģam doyumunun arttığını gösterir.
Minnesota ĠĢ Doyum Ölçeği (MĠDÖ) Ġçsel, dıģsal ve genel iģ doyumu düzeyini belirler. 20 soru BeĢli likert tipi (1:Hiç memnun değilim - 5:çok memnunum) (Min:20 - Max:100) Yüzdelik değer olarak; %25 ve altı düģük, %26-74 arası orta, %75 ve üzeri yüksek iģ doyumunu ifade eder.
Maslach TükenmiĢlik Ölçeği (MTÖ) TükenmiĢlik düzeyini ölçer. Alt boyutları; Duygusal tükenme, duyarsızlaģma, kiģisel baģarı 22 soru BeĢli likert tipi (1:Kesinlikle katılmıyorum- 5:kesinlikle katılıyorum) (Min:22 - Max:110) Alt boyutlarından alınan puanlar arttıkça tükenmiģlik düzeyi de yükselmektedir.
AraĢtırmanın DeğiĢkenleri Sosyo-demografik değiģkenler Cinsiyet, yaģ, medeni durum, eğitim düzeyi, mesleği, eģinin çalıģma durumu, ekonomik durum, mesleki hizmet süresi, çalıģtığı kurumdaki hizmet süresi, çalıģma Ģekli vb YaĢam tarzı davranıģları/riskli sağlık davranıģları ile ilgili değiģkenler (sigara, alkol kullanma durumu vb...) Kronik hastalık varlığı Gezici sağlık hizmetlerine katılım, mesleğini kendi isteğiyle seçme, bir Ģans daha verilse aynı mesleği seçme, görev yerini değiģtirmeyi düģünme, son bir yılda gerçekten istifa etmeyi düģünme vb YaĢam doyumu düzeyi (puan) ĠĢ doyumu düzeyi (puan) TükenmiĢlik düzeyi (puan)
Ġstatistiksel Analiz: Verilerin analizinde; Kruskal Wallis ANOVA (Tek Yönlü Varyans Analizi) Mann-Whitney U Student-t Ġstatistiksel anlamlılık düzeyi; p<0.05
Bulgular: Katılımcıların; %76.1 i (300) kadın, %23.9 u (94) erkek YaĢ ortalaması 34.6±8.3 (19-58 yaģ) %75.1 i 19-39 yaģ, %24.9 u 40 yaģ ve üzerinde %78.9 u evli %50.8 inin ekonomik durumu orta %76.8 inin eģi çalıģmakta
Grafik 1: Katılımcıların Öğrenim Durumu %27,2 %36 %36,8 Ön Lisans Lisans SağlıkMeslek Lisesi Öğrenim durumu; %36.8 i ön lisans %36 sı lisans mezunu %27.2 si sağlık meslek lisesi
Grafik 2 : Katılımcıların Meslek Dağılımları %12,2 %14,7 %24,4 %48,7 Ebe Hemşire Sağlık Memuru Diğer Sağlık Personeli Meslek dağılımı; %48.7 si ebe %24.4 ü hemģire, %14.7 si sağlık memuru, %12.2 si ise diğer sağlık personeli (çevre sağlığı teknisyeni ve acil tıp teknisyeni)
Grafik 3 : Katılımcıların Görev Yeri Dağılımları ASM %6,9 %11,2 TSM %33,5 HSM %18,8 Entegre Hast %29,7 Sağlık Evi Görev yerleri; %33.5 aile sağlığı merkezi %29.7 toplum sağlığı merkezi %18.8 halk sağlığı müdürlüğü %11.2 entegre hastane %6.9 sağlık evi %42.4 ü il merkezi %45.9 u ilçe %11.7 si kasaba-köy
Meslekte çalıģtıkları toplam süre; %27.5 i 5 yıl ve altında %26 sı 6-10 yıl %25.7 si 11-20 yıl %20.8 i 21 yıl ve üzerinde %26.4 ü haftada 40 saatten fazla çalıģmakta %14.7 sinin kronik hastalığı vardır
%48 i gezici sağlık hizmetlerine katıldığını, %72.6 sı mesleğini kendi isteğiyle seçtiğini, %50.3 ü bir Ģans daha verilse aynı mesleği seçeceğini, %26.4 ü görev yerini değiģtirmeyi düģündüğünü, %30.7 si son bir yılda gerçekten istifa etmeyi düģündüğünü belirtmiģtir.
Katılımcılara göre çalıģtıkları kurumda çalıģan sağlığı ve güvenliği konusunda en öncelikli üç sorun sırasıyla; ĠĢ yükünün fazla olması (%70.3) ÇalıĢtığı yerin fiziki koģulları (%66.7) Ücretlerin düģük olması (%59.7)
Tablo 1 : Sağlık çalıģanlarının ölçeklerden aldıkları puan ortalamaları Ölçek Ortalama ± standart sapma Min - max YaĢam Doyum Ölçeği (YDÖ) 19.6±6.7 5-35 Minnesota ĠĢ Doyum Ölçeği (MĠDÖ) Ġçsel doyum DıĢsal doyum Genel doyum Maslach TükenmiĢlik Ölçeği (MTÖ) Duygusal tükenme DuyarsızlaĢma KiĢisel baģarıda azalma 69.3±13.4 3.6±0.6 3.4±0.7 3.5±0.6 13.4±6.8 4.4±3.9 11.0±6.2 20-100 22-110
Bekar olanlarda, görev yerini değiģtirmeyi düģünenlerde, ekonomik durumu kötü olanlarda yaģam doyumu anlamlı Ģekilde daha düģük bulunmuģtur (p<0.05)
TSM de çalıģanlarda, EĢi çalıģanlarda, Mesleğini kendi isteğiyle seçmeyenlerde, Görev yerini değiģtirmeyi düģünenlerde, Ekonomik durumu kötü olanlarda iģ doyumu anlamlı Ģekilde daha düģük bulunmuģtur (p<0.05)
Tekrar seçme Ģansı olsa aynı mesleği seçmeyeceğini belirtenlerde, Ekonomik durumu kötü olanlarda tükenmiģlik düzeyi anlamlı Ģekilde daha yüksek bulunmuģtur (p<0.05)
Sonuç ve Öneriler: Birinci basamak sağlık çalıģanlarında memnuniyet düzeyinin istenilen seviyeye getirilebilmesi için, sağlık personelinde yaģam ve iģ doyumu ile tükenmiģlik üzerine olumsuz etki gösteren faktörlerin önlenmesine çalıģılmalıdır.
DĠNLEDĠĞĠNĠZ ĠÇĠN TEġEKKÜRLER