İşyeri Hekimlerinin Gözünden Psikososyal Tehlike ve Riskler Yrd.Doç.Dr.Çiğdem Vatansever Namık Kemal Üniversitesi
İş kaynaklı stres, Avrupalı işletmelerin temel çalışan sağlığı sorunlarından biridir. (ESENER, 2011)
Yasal Düzenlemeler Avrupa Birliği (AB) nin 1989 yılında yürürlüğe giren 89/131 numaralı yönergesi Psikososyal riskleri önlemeye yönelik yasal düzenlemeler ve ilgili risk analizlerin yapılması WHO, EU-OSHA önlenmesi için programlar PRIMA-EF Konsorsiyumu
ILO Meslek Hastalıkları Listesi 2010 (ILO List of Occupational Diseases) 2.4. Zihinsel ve davranışsal bozukluklar 2.4.1. Post travmatik stres bozukluğu 2.4.2. Doğrudan bağlantısı bilimsel olarak gösterilmiş veya ulusal düzenlemeler ve uygulamalara uygun yöntemlerle belirlenmiş, iş etkinliklerinden kaynaklanan risk faktörlerine maruz kalma ile arasında bağ kurulan, işyerindeki yukarıda sözü edilmeyen diğer zihinsel ve davranışsal bozukluklar
EU-OSHA, çalışma ekibi: AB ne üye 13 ülke ile, Amerika Birleşik Devletleri ve ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü) dan konuda uzman kişiler
Yeni ortaya çıkan ve artan psikososyal tehlikeler Tehlike Alanları Yeni nesil iş sözleşmeleri ve iş güvencesinin olmaması En önemli görülen tehlikeler Değişken iş gücü piyasası bağlamında güvencesiz iş sözleşmeleri Küreselleşme bağlamında çalışanların kırılganlaşması Yeni nesil iş sözleşmeleri İş güvencesinden yoksun olma duygusu Yalın üretim ve dış kaynak kullanımı Yaşlanan işgücü Yaşlanan işgücü İşin yoğunlaşması Uzun çalışma saatleri İşin yoğunlaşması İşin duygusal yükünün ağır olması İş ve iş dışı yaşam dengesizliği Kaynak: van Stolk ve diğ.,, 2012, 15.
Tehlike Risk a) İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli a) Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali
Psikososyal Tehlikeler Koşullar a) Uzun çalışma b) Sürekli fazla mesai yapma c) Son anda belli olan vardiya programları d) İş güvencesinin olmayışı İşin içeriği a) Monotonluk b) İzole çalışma c) İnsanların memnuniyeti için çalışma (Duygusal emek) Psikososyal Riskler Stres İş ve iş dışı yaşam dengesizliği Yıldırma Tükenmişlik
6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği alanının psikososyal boyutundan sözetmemektedir (Resmi Gazete, 2012a).
Risklerden korunma ilkeleri MADDE 5 ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek. p s i k o s o s y a l
Risk Değerlendirme Yönetmeliği (28512 sayılı, 29 Aralık 2012 Tarih, Resmi Gazete) (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.
Psikososyal Risk Araştırması İşyerinde Psikososyal Sağlık: Tekirdağ Örneği İşyeri Hekimleri Tekirdağ Tabipler Odası na kayıtlı işyeri hekimleri (N=68 /110). Şubat-Mayıs 2013 tarihleri arasında, araştırmacı tarafından Tekirdağ ili ve ilçelerinde bulunan işletmelerdeki sağlık birimlerine gidilerek
İşyeri Hekimliği Çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini yüksek düzeye getirmek ve bu düzeyi sürdürmek Sağlıklarına gelebilecek zararları önlemek, İşçinin fiziksel ve psikolojik yeteneklerine uygun işlere yerleştirilmesini sağlamak (Tiryaki vd, 2011).
Araştırmanın Amaçları Bir sanayi bölgesi olan Tekirdağ daki işyerlerinde psikososyal tehlike ve riskleri araştırmak İşyeri hekimlerinin çalışanların psikososyal sağlıklarıyla ilgili izlem ve müdahalelerini tanımlamak
Görüşme soruları 1. Psikososyal sağlık tanımını yapar mısınız? 2. Bu işyerindeki çalışanlarda hangi psikososyal semptomlar vardır? 3. İşyeri hekimi olarak çalıştığınız işyerlerinde, psikososyal sağlığı olumsuz etkileyen faktörler sizce nelerdir? 4. Psikososyal riskleri en aza indirgemek için neler yapılmalı?
Örneklemin Demografik Dağılımı İşletmelerde Çalışan Sayıların Dağılımları DURUM ADET Ortalama Çalışan Sayısı 609 Minimum Çalışan Sayısı 10 Maksimum Çalışan Sayısı 4100 İşletmelerin Sermaye Yapısına Göre Dağılımları Frekans Yüzde (%) Yerli 69 73,4 Durum Yabancı 23 24,5 Toplam 92 97,9 Belirtilmemiş 2 2,1 Toplam 94 100
BULGULAR
Psikososyal Hastalık Tanısı Toplam poliklinik başvuruları içerisinde %4 oranında fakat gerçekçi değil bana göre
Psikososyal / Psikosomatik Semptomlar (İşyeri Hekimleri Tarafından Bildirilen) Görülme Sıklığı Gerilim tipi baş ağrıları, migren 42 Uyku bozukluğu/uykusuzluk 22 Mide şikayetleri 21 Anksiyete 14 Aşırı tepki verme 12 Kendini iyi hissetmeme/içe kapanma 11 Yorgunluk 10 Kas ve eklem ağrıları 10 Göğüs ağrısı/çarpıntı 6 Baş dönmesi/bayılma 4 Tansiyon/şeker yükselmesi/nefes alma zorluğu 2
Psikososyal Tehlikeler (İşyeri Hekimleri Tarafından Bildirilen) Sıklık Ücretlerin yetersiz olması 36 Yönetim/Üretim Baskısı 31 Çalışılan ortamın fiziki şartlar bakımından (gürültü, basınç, aydınlatma vb.) yetersiz kalması 23 Vardiyalı çalışma 19 Diğer faktörler (iletişimsizlik, ailevi problemler vb.) 15 Uzun çalışma saatleri 14 Fazla mesai süreleri 13 Alt-üst ilişkileri 12 İşini kaybetme korkusu 10 Aşırı iş yükü 9
Ücret
Tartışma Trakya da sanayinin başkenti Çorlu Sanayinin sürüklediği şehir Çerkezköy
Hastalıkla ilişkilendirme güçlüğü Bireye (çalışana) atfetme Nedensellik ilişkisi Depresyon, kas ve iskelet sistemi hastalıkları gibi Desteklerin varlığı
Tehlike / Risk / Hastalık? İş güvencesinin olmayışı-> stres İş güvencesinin olmayışı-> stres -> depresyon İş güvencesinin olmayışı-> yıldırma(mobbing)
Değerlendirme yöntemi: İşin Neredeyse Kendisi Tehlike Riskler yalnızca kişi bazında ele alınmamalıdır. Sorgulanan yapılan belirli bir işten doğan risktir Risk Değerlendirme de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlikeler ve Riskler Vatansever, Çiğdem Ocak, 2014
Meslek Hastalıklarının Bugünkü Durumu Görüşülen bir işyeri hekimi çalıştığı işyerinde meslek hastalığını kayıt edip ilgili mercilere bildirdiği için işten çıkarıldığını belirtti
Küresel ekonomik krizin sonucu olarak, ruh sağlığı acil bir öncelik haline gelmiştir. İşsizlik, yoksulluk ve sosyal dışlanma ruh sağlığına zarar vermektedir. Dünya Sağlık Örgütü nün ruh sağlığı endeks skoru, WHO-5, Türkiye için 56 olup bu rakam AB ortalamasının oldukça altındadır ve en düşük skora sahip AB Üye Devleti (Letonya) ile eşittir. Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını İyileştirme Vakfı, 2013
Mavi yaka mutsuz (GfK Türkiye 2012) Ücret ve sosyal olanaklar Tanınma ve takdir Kişisel mesleki gelişim Performans yönetimi Şirket yönetimi İlk yönetici Bilgi akışı / iletişim birliği Çalışma ortamı
Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi İş stresi Postravmatik stres bozukluğu Tükenmişlik sendromu İşyerinde psikolojik taciz (Mobbing)
İşyeri Hekimlerinin Gözünden Psikososyal Tehlike ve Riskler Yrd.Doç.Dr.Çiğdem Vatansever Namık Kemal Üniversitesi