SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK İŞYERİNDE ŞİDDET: ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ 1

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3723 Number: 52, p. 473-486, Winter I 2016 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 27.09.2016 10.12.2016 SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK İŞYERİNDE ŞİDDET: ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ 1 VIOLENCE AGAINST HEALTHCARE WORKERS IN WORKPLACE: A CASE OF UNIVERSITY HOSPITAL Öğr. Gör. Yasemin Bilişli Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Deniz Hizay Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Öz Sağlık alanında son yıllarda artan şiddet olayları sağlık çalışanlarının fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkilemektedir. Kamuoyunda sağlıkta şiddet; sağlık kuruluşlarına gelen hasta ve hasta yakınlarının sağlık çalışanlarına uyguladığı fiziksel şiddet olarak bilinmektedir. Ancak fiziksel olmayan şiddet biçimleri de son derece yaygın olarak görülmektedir. Çalışmanın amacı; Akdeniz Üniversitesi Hastanesinde çalışan güvenliğinin sağlanması için yapılacak çalışmalara yol göstermesi amacıyla personellerin şiddete uğrama durumlarını tespit etmektir. Veri olarak, Akdeniz Üniversitesi Hastanesi İşyeri Sağlığı birimine 2013-2014- 2015 yıllarında yapılan beyaz kod bildirimleri kullanılmış olup, elde edilen veriler SPSS 22.0 paket programına giriş yapılmıştır. Analizlerde, p <0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Analiz sonucunda; beyaz kod bildiriminde bulunanlardan sözel ve fiziksel şiddete maruz kalanların %59 u hekimler, %17 si hemşireler ve %22 si diğer sağlık çalışanları olduğu tespit edilmiştir. kadın hemşirelerin, hekim ve diğer sağlık personellerine oranla daha çok fiziksel veya sözel şiddet gördüğü ve 00:00-08:00 saatlerinde sözel+fiziksel şiddetin, 08:00-17:00 saatlerinde de sözel şiddetin daha fazla gerçekleştiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Beyaz Kod, Sağlık Personeli, Şiddet 1 Bu çalışma 01-04 Mart 2016 tarihleri arasında VI. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi nde sunulan poster bildirinin genişletilmiş halidir.

474 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay Abstract In recent years increasing violence incidens in the field of health adversely affects health care workers physical and psychological health. Health violence on public opinion known as patients -coming to health facilities to medical care- and patients relatives commit physical violence toward to health care professionals. Also, non-physical forms of violence find out to be extremely widespread. Purpose of this study; in order to provide guideline for the safety of Akdeniz University hospital staff is determined to violence rate of hospital personnels which being exposed to patients enduse violence. Our datas derived from Akdeniz University Hospital Workplace Health Unit s white code notifications from 2013 to 2015 years. Data were analysed with SPSS software package program, version 22,0. İn our analyse p < 0,05 values were considered statistically significant. According to white code notifications ratio of those exposed to verbal and physical violence determined as 59% physicians, 17% nurses and 22% other health workers. Whit respect to our finding female nurses more exposed to verbal and physical violence than physicians and other health workers. Rate of verbal of physical violence higer between 00: 00-08: 00 hours than, 08: 00-17: 00 hours. Keywords: White Code, Health Personnel, Violence GİRİŞ Günümüzde insan yaşamına verilen değerin önceki dönemlere göre çok daha önemli bir hale gelmesi, bireyin sağlığının, memnuniyetinin ve güvenliğinin daha dikkatli bir biçimde ele alınması sonucunu beraberinde getirmektedir. Aynı zamanda hasta ile hekim ve hasta ile sağlık hizmeti sunanların ilişkisi yoğun bir şekilde irdelenmektedir. Hukuksal anlamda da önemli sonuçlar doğuran bu ilişkiler, karşılıklı yükümlülükleri barındıran karmaşık bir yapı oluşturmaktadır (Özata & Özer, 2016: 12). Şiddetin sözlük anlamına bakıldığında, Şiddet; karşıt görüşte olanlara, inandırma veya uzlaştırma yerine kaba kuvvet kullanma, duygu ve davranışta aşırılık anlamında kullanılmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2005: 1866). DSÖ ise şiddeti; Fiziksel güç ya da kuvvetin, amaçlı bir şekilde kendine, başkasına, bir gruba ya da topluluğa karşı fiziksel zarara ya da fiziksel zararla sonuçlanma ihtimalini artırmasına, psikolojik zarara, ölüme, gelişim sorunlarına ya da yoksunluğa neden olacak şekilde tehdit edici biçimde ya da gerçekten kullanılmasıdır (Dünya Sağlık Örgütü, 2002: 4) şeklinde tanımlamıştır. İçli ve arkadaşları şiddeti, bir kişinin bir başkasına fiziksel acı vermek veya yaralamak kastıyla yaptığı davranış olarak tanımlamışlardır (1995: 27). Bir başka tanımda şiddet; bireyin ruhsal ve bedensel açıdan zarar görmesine, yaralanmasına ve sakat kalmasına neden olan bireysel ve toplu hareketlerin tamamı olarak tanımlanmaktadır (Mavili Aktaş, 2006:13-14). Şiddet eyleminin temelinde saldırganlık güdüsü yatmaktadır. Saldırganlık güdüsü öğrenilebilen ve taklit edilebilen bir olgudur. Bu durum şiddet olgusunun toplumsal bir boyutu olduğunu göstermektedir. (Kocacık & Çağlayandereli, 2009: 27). Şiddet denildiğinde, ilk akla gelen genellikle fiziksel şiddet olmakla birlikte fiziksel olmayan şiddet biçimleri de son derece yaygın olarak gerçekleşmektedir. I. İŞYERİNDE ŞİDDETİN TÜRLERİ Şiddet türlerine göre işyerinde şiddeti; fiziksel ya da fiziksel olmayan (psikolojik) şiddet olarak sınıflamak mümkündür. A.Fiziksel Şiddet Bir kişi ya da gruba karşı, fiziksel, cinsel ya da psikolojik zarara neden olacak şekilde fiziksel kuvvet uygulanmasıdır. Bu şiddet türü, diğerlerinin yanı sıra, vurma, fırlatma, tekmeleme, yakma gibi bireyde ciddi fiziksel yaralanmalara neden olan tehlikeli davranışları, fiziksel saldırıları içerir (Tel,

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 475 2002: 4). B.Psikolojik Şiddet (Duygusal Şiddet) Kişinin sosyal ve ruhsal bütünlüğüne yönelik kasıtlı olarak zarar verme amacıyla, yalan söyleme, korkutma, fiziksel güç kullanabileceği izlenimini vererek, tehdit etme şeklinde uygulanan şiddettir. Bu şiddet türü, sözel şiddet, mobbing / yıldırma, cinsel taciz ve tehdit i kapsar. Sözel Şiddet; Hakaret, sövme, azarlama, aşağılama, bireyi küçük düşüren, aşağılayan ya da bireyin itibar ve değerine saygı duyulmadığını gösteren sözlü ifadelerdir. Mobbing/Yıldırma; Bireyi veya grup olarak çalışanları, acımasız bir biçimde kötü niyetli girişimler ile taciz ve rahatsız etme veya sıkıntı vermek için yapılan, tekrarlayan ve uzun süren eziyettir (Tınaz, 2006: 7). Tehdit; Hedef alınan birey veya grup üzerinde, fiziksel, cinsel, psikolojik ya da başka türlü zarar görme korkusu oluşturan, fiziksel güç ya da zor (yani psikolojik güç) kullanılacağına dair kullanılan sözlerdir. Cinsel Taciz: İlgili kişinin korkmasına, aşağılanmasına ve utanmasına, kendini rencide olmuş hissetmesine neden olan, istenmeyen, hoş olmayan cinsel nitelikteki fiziksel, psikolojik, sözlü, jestlerle ya da beden diliyle, yazılı ve görsel materyallerle yapılan davranıştır. ŞİDDET TÜRLERİ FİZİKSEL ŞİDDET PSİKOLOJİK ŞİDDET SALDIRI TEHDİT SÖZEL ŞİDDET TACİZ MOBİNG CİNSEL TACİZ Şekil 1. Şiddet Türleri Toplum hizmeti sunan sektörler, işyerinde şiddetle karşılaşma bakımından riskli sektörlerdir. Bunlar, sağlık, ulaşım, eğitim, ceza evleri ile turizm sektörleridir. II. SAĞLIK ALANINDA İŞ YE- RİNDE ŞİDDET Avrupa Komisyonu işyeri şiddetini bireyin işyerinde ya da işiyle ilgili bir görevi yaparken saldırıya uğraması, tehdit edilmesi, herhangi bir şekilde zarar görmesi, güvenliğin, iyilik halinin bozulması olarak tanımlamıştır (Cooper, 2004: 8). İşyerlerinde şiddet, her sektörde karşılaşılan bir sorun olmakla birlikte, araştırmalar bu sorunun daha çok hizmet sektöründe yaşandığını göstermektedir. Hizmet sektörü içerisinde ise insan ilişkilerinin yoğun olduğu sağlık, eğitim, sosyal çalışma, otel ve restoranlarda çalışanların şiddete daha çok maruz kaldıkları görülmektedir (Özen, 2007: 17). Sağlık çalışanları arasında da hemşirelerin, diğerlerine göre üç kat daha fazla risk altında bulunduğuna dikkat çekilmektedir (Jakson & Ashley, 2005: 118). Sağlık hizmeti sunulan işyerinde şid-

476 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay det; hasta/hasta yakınları ya da herhangi bir birey tarafından sağlık çalışanında risk oluşturan sözlü taciz, tehdit edici davranış veya saldırı içeren herhangi bir olay olarak tanımlanır (Saines, 1999: 8). Günümüzde sağlık kurumları, farklı nitelik ve nicelikte uzman insan kaynağı, karmaşık iş süreçleri ve yoğun teknoloji kullanımı ile yüksek riskli mekanlar olarak göze çarpmaktadırlar. Bununla birlikte sağlık sektörü de, çalışanlarının bir taraftan sağlık hizmetini sunarken diğer taraftan hizmetin özelliğinden kaynaklanan nedenlerle maruz kaldıkları risk ve tehlikelerden dolayı, gerek ulusal mevzuatımızda gerekse konuyla ilgili literatürde en riskli iş kollarından birisi olarak tanımlanmaktadır (Devebakan, 2007: 4). Son yıllarda, sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin artış eğiliminde olduğu, hatta ölümlerle sonuçlandığı görülmektedir (Özen & Bilgin, 2011: 1442). Sağlık hizmeti sunan kurumlarda şiddet riskini arttıran birçok faktör söz konusudur. 24 saat kesintisiz hizmet verilmesi, hastaların uzun süre beklemesi, bakım hizmetlerinden yeterince yararlanılamaması, ayrıca işlerin yoğun olduğu dönemlerde personel sayısının az olması, aşırı kalabalık/rahatsız ortamlarda çalışma, vardiya halinde veya tek çalışma, sağlık hizmetlerinde maliyeti azaltma girişimleri, saldırgan davranışla baş etme konularında sağlık personelindeki eğitim yetersizliği, çevresel ortamın kötü olması, yeterli düzeyde güvenlik elemanı olmaması, halkın bu şekilde hareketinin yasalarla sınırlanmamış olması, hasta yakınlarının bir an önce kendileri ile ilgilenilmesini istemesi, kendi hastalarının daha acil olduğunun düşünmesi, hasta ve hasta yakınları tarafından işlerin düzenli yürümediği veya muayene sırası konusunda adil davranılmadığı hakkında şüphelerinin olması, şiddet riskini arttıran faktörler arasında yer almaktadır (Aktuğlu & Hancı, 1999). Hasta Hakları Yönetmeliği nin 37. maddesine göre, herkesin, sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu isteme hakları vardır. Bu hak sadece hastalar açısından geçerli olmayıp, aynı zamanda sağlık çalışanları açısından da geçerlidir. Hastaların güvende olması, sağlık çalışanlarının sağlıklı ve güvende olması ile mümkündür (Hakeri, 2010: 53). III. YÖNTEM A. Amaç Temelinde hasta ve çalışan güvenliği yatan Sağlıkta Kalite Standartları hastanelerde çalışanlar için güvenli çalışma ortamlarının sağlanması adına hastane yönetimine, çalışan güvenliği komitesine ve çalışanlara bir takım sorumluluklar yüklemektedir. Araştırmamızın amacı; Akdeniz Üniversitesi Hastanesi nde Ocak 2013- Ekim 2015 dönemleri arasında tutulan beyaz kod kayıtları analiz edilerek, hastanede hizmet sunan personellerin şiddete maruz kalmalarındaki temel nedenler, şiddete zemin hazırlayan faktörler ile şiddete uğrama durumları konusunda durum değerlendirmesi yapılarak, hastanede çalışan güvenliği konusunda yapılacak çalışmalara ışık tutması amaçlanmıştır. B. Araştırma Evreni, Örnekleme Hacmi Tanımlayıcı tipteki bu araştırmanın verilerini, Akdeniz Üniversitesi Hastanesi nde çalışan personeller tarafından Ocak 2013 ile Ekim 2015 dönemleri arasında İşyeri Sağlığı birimine beyaz kod olarak bildirilen 105 adet bildirim oluşturmaktadır. C. Verilerin Toplanması Araştırma; Akdeniz Üniversitesi Hastanesi İş Yeri Sağlığı Güvenliği Birimine yapılan Beyaz kod bildirimi formalarının sınıflandırılıp kategorize edilmesi neticesinde elde edilen verilerin SPSS 22.0 paket programında analiz edilmesiyle gerçekleştirilmiştir. D. Sınırlılıklar Çalışmanın sadece Akdeniz Üniversitesi Hastanesi İş Yeri Sağlığı Güvenliği Birimine yapılan beyaz kod bildirimleri üzerinden yapılmış olması çalışmanın sınırlılığını oluşturmaktadır.

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 477 Dunn testi kullanılmıştır. Çalışmada 0,05'den küçük p değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Analizler SPSS 22.0 paket programı ile yapılmıştır. 0,05'den küçük p değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. B. İstatistiksel Analiz Tablo 1. Betimleyici İstatistikler Değişken Grup Görev n Şiddete Uğrayan Cinsiyeti Şiddeti Uygulayan Cinsiyet Olay Yeri Olay Yılı Erkek Kadın Erkek Kadın Poliklinik Alanlar Klinik Alanlar 2013 2014 IV. BULGULAR A. Metot Tanımlayıcı istatistikler frekans, yüzde değerleri ile sunulmuştur. Kategorik değişkenler arasındaki ilişkilerin analizinde Fisher kesin testi veya Pearson ki-kare testi kullanılmıştır. post-hoc test olarak Bonferroni- Yüzde % Hekim 31 31% Hemşire 2 2% 12 12% Hekim 28 28% Hemşire 15 15% 12 12% Hekim 35 35 % Hemşire 9 9% 19 19% Hekim 26 26 % Hemşire 7 7% 4 4% Hekim 36 35% Hemşire 15 14% 25 21% Hekim 25 25% Hemşire 2 1% 2 1% Hekim 21 23% Hemşire 5 6% 5 6% Hekim 32 35% Hemşire 9 10% 9 10%

478 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay Olay Yılı Olay Saati Şiddetin Türü 2015 00:00-08:00 08:00-17:00 17:00-24:00 Sözel Şiddet (Hakaret) Sözel + Fiziksel Şiddet Hekim 5 6% Hemşire 2 2% 7 7% Hekim 4 4% Hemşire 4 4% 4 4% Hekim 48 48% Hemşire 11 11% 16 16% Hekim 7 7% Hemşire 3 3% 4 4 % Hekim 41 41% Hemşire 12 12% 13 13% Hekim 19 19% Hemşire 6 6% 9 9% Akdeniz üniversitesi hastanesinde Beyaz kod bildirimleri sonucunda elde edilen verilerin dağılımı yukarıdaki tabloda verilmektedir. Sözel veya fiziksel şiddet olay bildirimi yapanların %59 unu hekimler oluştururken, %17 sini hemşireler ve %24 ünü diğer sağlık çalışanları oluşturmaktadır. Şiddete uğrayan personelin %45 i erkek, %55 i ise kadın personelden oluşmaktadır. Şiddeti uygulayan kişilerin %63 ü erkek, %37 si kadın bireylerden oluşmaktadır. Sözel veya fiziksel şiddetin %70 i polikliniklerde gerçekleşirken, %20'si kliniklerde gerçekleşmiştir. Sözel veya fiziksel şiddet olaylarının %35 i 2013 yılında %55'i 2014 yılında ve %15 i 2015 yılında gerçekleşmiştir. Sözel veya fiziksel şiddet olaylarının %75 i 08:00-17:00 saatleri arasında gerçekleşmiştir. Görev Tablo 2. Görev ve Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti Erkek Kadın Hekim n 31 a 28 a 59 Yüzde % 54,2% 45,8% 100,0% Hemşire n 2 b 15 b 17 Yüzde % 6,7% 93,3% 100,0% n 12 a 12 a 24 Yüzde % 50,0% 50,0% 100,0%

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 479 n 45 55 100 Yüzde % 45,8% 54,2% 100,0% Pearson X 2 = 11,442 P=0,004 Fiziksel veya sözel şiddete uğrayan sağlık çalışanlarının cinsiyetlerinin farklılıklar gösterip göstermediğini araştırmak amacıyla yapılan Ki-Kare testi sonucunda kadın hemşirelerin, hekim ve diğer sağlık personeline göre daha çok fiziksel veya sözel şiddet gördüğü tespit edilmiştir( X 2 = 11,442, p<0,05). Tablo 3. Görev ve Şiddeti Uygulayanın Cinsiyeti Görev Şiddeti Uygulayanın Cinsiyeti Erkek Kadın Hekim n 35 a 26 a 61 Yüzde % 57,6% 42,4% 100,0% Hemşire n 9 a 7 a 16 Yüzde % 60,0% 40,0% 100,0% n 19 b 4 b 23 Yüzde % 81,8% 18,2% 100,0% n 63 37 100 Yüzde % 63,5% 36,5% 100,0% Pearson X 2 =14,258 P=0,001 Sağlık çalışanlarına fiziksel veya sözel şiddet uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak üzere yapılan Ki-Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddet uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin çalışanların görevlerine göre faklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Erkek bireylerin diğer sağlık çalışanlarına kadınlardan daha çok fiziksel veya sözel şiddet uyguladıkları tespit edilmiştir. (X 2 = 14,258, p<0,01). Hekim ve Hemşirelere şiddeti uygulayan kişilerin cinsiyetlerinde farklılıklar olmadığı tespit edilmiştir (p<0,05). Tablo 4. Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti ve Şiddeti Uygulayanın Cinsiyeti Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti Şiddeti Uygulayanın Cinsiyeti Erkek Kadın Erkek n 31 15 46 Yüzde % 65,9% 34,1% 100,0% Kadın n 34 20 54 Yüzde % 61,5% 38,5% 100,0%

480 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay n 65 35 100 Yüzde % 63,5% 36,5% 100,0% Pearson X 2 =0,877 P=0,351 Fiziksel veya sözel şiddet uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin, fiziksel veya sözel şiddet uygulanan sağlık çalışanlarının cinsiyetlerine göre farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak için yapılan Ki-Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddet uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin çalışanların cinsiyetlerine göre farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir (X 2 = 0,877, p>0,05). Hekim ve Hemşirelere şiddeti uygulayan kişilerin cinsiyetlerinde farklılıklar olmadığı tespit edilmiştir. Fiziksel veya sözel şiddet uygulanan erkek ve kadın bireyler benzer oranda erkek ve kadın bireyler tarafından şiddet görmektedir. Olay Yeri Tablo 5. Olay Yeri ve Şiddetin Türü Şiddetin Türü Sözel Şiddet (Hakaret) Sözel+Fiziksel Şiddet Poliklinik Alanlar n 50 26 76 Yüzde % 67,1% 32,9% 100,0% Klinik Alanlar n 19 10 29 Yüzde % 65,4% 34,6% 100,0% n 69 36 105 Yüzde % 66,7% 33,3% 100,0% Pearson X 2 =,136 p=0,671 Fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği alanlar ile şiddetin sözel veya fiziksel şiddet olma durumlarının farklılık gösterip göstermediğini tespit etmek üzere yapılan Ki- Kare testi sonucunda fiziksel veya sözlü içeriğinin Fiziksel veya sözel şiddet gerçekleştiği alanlara göre farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir( X 2 = 0,136, p>0,05). Poliklinik veya Klinik alanlarda gerçekleşen sözel ve sözel+fiziksel şiddetin yüzdeleri bir birinden oldukça farksızdır. Olay Yılı Tablo 6. Olay Yılı ve Şiddetin Türü Şiddetin Türü Sözel Şiddet (Hakaret) Sözel+ Fiziksel Şiddet 2013 2014 2015 n 21 10 31 Yüzde % 68% 32% 100,0% n 35 15 50 Yüzde % 70% 30% 100,0% n 9 5 14 Yüzde % 64% 36% 100,0%

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 481 n 65 30 95 Yüzde % 68% 32% 100,0% Pearson X 2 =0,575 p=0, 846 Fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği yıl ile şiddetin sözlü veya fiziksel şiddet olma durumlarının farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak üzere yapılan Ki-Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddetin, şiddetin gerçekleştiği yıla göre farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir( X 2 = 0,575, p>0,05). 2013-2014-2015 yıllarında gerçekleşen sözel ve sözel+fiziksel şiddetin yüzdeleri bir birinden oldukça farksızdır. 00:00-08:00 08:00-17:00 17:00-24:00 Pearson X 2 =6,597 Olay Saati Tablo 7. Olay Saati ve Şiddetin Türü Şiddetin Türü Sözel Şiddet (Hakaret) Sözel + Fiziksel Şiddet n 4a 7a 11 Yüzde % 36,4% 63,6% 100,0% n 54b 20b 74 Yüzde % 73,0% 27,0% 100,0% n 6c 5c 11 Yüzde % 54,5% 45,5% 100,0% n 64 32 96 Yüzde % 66,7% 33,3% 100,0% P=,037 Fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile şiddetin sözlü veya fiziksel şiddet olma durumlarının farklılıklar gösterip göstermediği araştırmak amacıyla yapılan Ki- Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile şiddetin sözlü veya fiziksel şiddet olma durumlarının farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (X 2 =6,597, p<0,05). Sonuçlara göre 00:00-08:00 saatlerinde diğer zaman dilimlerine göre daha yüksek oranda sözel ve fiziksel şiddet gerçekleşirken, 08:00-17:00 zaman diliminde diğer zaman dilimlerine göre daha yüksek oranda sözel şiddet gerçekleşmektedir. 17:00-24:00 zaman dilimleri arasında gerçekleşen Sözel Şiddet (Hakaret) ve Sözel+Fiziksel Şiddet oranları bir birine çok yakın olup 08:00-17:00 ve 00:00-08:00 dilimlerine göre farklılıklar göstermektedir (p<0,05). Tablo 8. Olay saati ve Görev Görev Olay Saati Hekim Hemşire n 5 4 3 12 00:00-08:00 Yüzde % 42% 33% 25% 100,0%

482 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay 08:00-17:00 17:00-24:00 Pearson X 2 =6,211 n 49 10 16 75 Yüzde % 65% 13 % 22% 100,0% n 8 2 4 14 Yüzde % 57% 14% 29% 100,0% n 62 16 23 101 Yüzde % 61 % 15 % 23% 100,0% P=0,112 Fiziksel veya sözel şiddet gerçekleştiği saat ile fiziksel veya sözel şiddeti gören sağlık personelinin görevlerinin farklılıklar gösterip göstermediğini araştırmak için yapılan Ki-Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile sağlık personelinin görevlerinin farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir (X 2 =6,211, p>0,05). Sonuçlara göre 00:00-08:00, 08:00-17:00, 17:00-24:00 zaman dilimleri arasında gerçekleşen sözel şiddet (hakaret) ve sözel+fiziksel Şiddet oranları sağlık çalışanların görevlerine göre farklılıklar göstermediği tespit edilmiştir. 00:00-08:00 08:00-17:00 17:00-24:00 Pearson X 2 =11,229 Olay Saati Tablo 9. Olay saati ve Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti Şiddete Uğrayanın Cinsiyeti Erkek Kadın n 5 a 7 a 12 Yüzde % 42% 58% 100,0% n 30 b 45 b 75 Yüzde % 40% 60% 100,0% n 12 c 2 c 14 Yüzde % 85% 15% 100,0% n 47 54 101 Yüzde % 47% 54% 100,0% p=0,006 Fiziksel veya sözel şiddet gerçekleştiği saat ile fiziksel veya sözel şiddeti gören sağlık personelinin cinsiyetlerinin farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak üzere yapılan Ki-Kare testi sonucunda fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile sağlık personelinin cinsiyetinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (X 2 =11,229, p<0,05). Sonuçlara göre 00:00-08:00 diliminde kadın ve erkek personelin benzer oranda şiddet gördükleri tespit edilmiştir. 08:00-17:00 dilimi arasında kadın personellerin erkeklere göre daha yüksek oranda şiddet gördüğü tespit edilmiştir. 17.00-24.00 zaman dilimleri arasında gerçekleşen sözel şiddet (hakaret) ve sözel+fiziksel şiddete daha çok erkek personelin maruz kaldığı tespit edilmiştir.

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 483 Olay Yeri Tablo 10. Olay Yeri ve Çalışan Üzerindeki Etkisi Çalışan Üzerindeki Etkisi Sinir+ Stres+ Üzüntü Bo- Moral zukluğu İşi yapamayacak duruma gelme Poliklinik Alanlar Klinik Alanlar Pearson X 2 =13,512 n 20a 35a 15a 70 % Yüzde 28,6% 50,0% 21,4% 100,0% n 6b 18b 2b 26 % Yüzde 23,1% 69,2% 7,7% 100,0% n 26 53 17 96 % Yüzde 27,1% 55,2% 17,7% 100,0% P=0,001 Şiddetin poliklinik ve kliniklerdeki çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak istenmiştir. Yapılan Ki-Kare testi sonucunda poliklinik veya kliniklerde çalışan sağlık personelinin maruz kaldığı şiddet sonucundaki olumsuz etkilerinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. X 2 =13,512, p<0,05). Sonuçlara göre poliklinikte görev yapan personelin gördüğü şiddet sonucunda kliniklere göre daha yüksek oranlarda işi yapamayacak duruma gelme ve aşırı sinir-stres ve üzüntü durumunu yaşadığı tespit edilmiştir. Kliniklerde ise daha yüksek oranda moral bozukluğu görülmektedir. Tablo 11. Şiddetin Türü ve Çalışan Üzerindeki Etkisi Şiddetin Türü Çalışan Üzerindeki Etkisi Sinir+ Moral Bozukluğcak İşi yapamaya- Stres+ duruma Üzüntü gelme Sözel Şiddet (Hakaret) n 19a 31a 14a 64 % 29,7% 48,4% 21,9% 100,0% Yüzde Sözel+Fiziksel Şiddet n 7a 22b 3b 32 % 21,9% 68,8% 9,4% 100,0% Yüzde n 26 53 17 96 Pearson X 2 =10,223 % Yüzde P=0,005 27,1% 55,2% 17,7% 100,0% Şiddetin sözel veya sözel+fiziksel olmasının personel üzerindeki olumsuz etkilerinin farklılıklar gösterip göstermediği araştırılmak istenmiştir. Şiddetin sözel veya sözel +

484 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay fiziksel olmasının sağlık personelinin şiddet sonucundaki olumsuz etkilerinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (X 2 =10,223, p<0,05). Sonuçlara göre sözel şiddet sonucunda sağlık çalışanlarında daha yüksek oranlarda işi yapamayacak duruma gelme ve aşırı sinir-stres ve üzüntü durumunu yaşadığı tespit edilmiştir. Sözel+fiziksel şiddet durumunda ise daha yüksek oranda moral bozukluğu görülmektedir. SONUÇ Sağlık personelinin karşılaştığı şiddet durumu, birçok ülkede ciddi bir problem teşkil eden toplumsal bir olaydır. ABD de yapılmış bir araştırmada sağlık personelinin şiddete uğrama riskinin diğer hizmet sektörlerinde çalışanlara göre 16 kat daha fazla olduğu saptanmıştır (Kingma, 2001: 129). Literatürler incelendiğinde elde edilen araştırmalar sonucunda sağlık çalışanlarının en sık karşılaştıkları şiddet türleri, sözlü veya tehdit şeklinde yaşandığı ve sonrasında ise fiziksel şiddet olduğu söylenebilir (Güler, 2013). Yaptığımız çalışmada şiddet görenlerin cinsiyetlerinin farklılık gösterip göstermediğine bakılığında kadın hemşirelerin, hekim ve diğer sağlık personeline göre daha çok fiziksel veya sözel şiddet gördüğü tespit edilmiştir. Ayrıca sağlık çalışanlarına fiziksel veya sözel şiddet uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin, çalışanların görevlerine göre faklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Erkek bireylerin diğer sağlık çalışanlarına kadınlardan daha çok fiziksel veya sözel şiddet uyguladıkları tespit edilmiştir. ( X 2 = 14,258, p<0,01). Hekim ve Hemşirelere şiddeti uygulayan kişilerin cinsiyetlerinin farklılıklar olmadığı tespit edilmiştir. Araştırmada fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile fiziksel+sözel şiddeti gören sağlık personelinin cinsiyetlerinin farklılıklar gösterip göstermediğine bakıldığında; fiziksel veya sözel şiddetin gerçekleştiği saat ile sağlık personelinin cinsiyetinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Sonuçlara göre 00:00-08:00 diliminde kadın ve erkek personelin benzer oranda şiddet gördükleri tespit edilmiştir. 08:00-17:00 dilimi arasında kadın personellerin erkeklere göre daha yüksek oranda şiddet gördüğü tespit edilmiştir. 17.00-24.00 zaman dilimleri arasında gerçekleşen sözel şiddet (hakaret) ve sözel+ fiziksel şiddete daha çok erkek personelin maruz kaldığı görülmüştür. Çalışmada şiddetin poliklinik ve kliniklerdeki çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin farklılık gösterdiği tespit edilmiş olup; sonuçlara göre poliklinikte görev yapan personelin gördüğü şiddet sonucunda kliklere göre daha yüksek oranlarda işi yapamayacak duruma gelme ve aşırı sinir-stres ve üzüntü durumunu yaşadığı tespit edilmiştir. Kliniklerde ise daha yüksek oranda moral bozukluğu görülmektedir. Ayrıca şiddetin sözel veya sözel+fiziksel olmasının sağlık personeli üzerindeki olumsuz etkilerinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Sonuçlara göre sözel şiddet sonucunda kliklere göre daha yüksek oranlarda işi yapamayacak duruma gelme ve aşırı sinir-stres ve üzüntü durumunu yaşadığı tespit edilmiştir. Sözel+ fiziksel şiddet durumunda ise daha yüksek oranda moral bozukluğu görülmektedir. Amacı insanlara yardım ve tedavi olan sağlık çalışanlarının güvenli koşullarda çalışması ve olabilecek şiddet riskinin azaltılması en doğal haklarıdır. Güvenli ortamın sağlanması; çalışanların eğitimi, mevzuatların düzenlenmesi, yöneticilerin üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ile mümkündür. Sağlık hizmetlerinin sunum sürecinde bulunan tüm personel, bir şekilde hasta ya da hasta yakınlarıyla iletişim sorunu yaşayabilmekte ve bunun sonucunda da fiziksel ya da sözel şiddete maruz kalabilmektedir. Yapılan çalışmalarda sağlık alanında şiddetin çok sık olduğu ancak az bildirildiği yönünde tespitler mevcuttur. Bildirimleri artırmak, çalışan güvenliğinin kurumsal kültürün en önemli parçalarından biri olduğu bilincini yerleştirmekle mümkündür. Bunu sağlayabilmek için de, sağlık kuruluşları çalışan güvenliği konusundaki çalışmalara yön vermek ve riskli durum-

Sağlık Çalışanlarına Yönelik İşyerinde Şiddet: Üniversite Hastanesi Örneği 485 ları önceden tespit edebilmek amacıyla bildirim yapılması konusunda çalışanları bilinçlendirmelidir. Şiddetle mücadelede bir diğer basamak da hareket noktasının bilinmesi ve ona yönelik önlemler alınmasıdır. Tüm sağlık birimlerinde yapılan çalışmalarla, sağlık hizmeti sunumu sırasında gerçekleşen şiddet olaylarının nerede, hangi sıklıkla, hangi durumlarda gerçekleştiğini ortaya koyacak risk haritalarının oluşturulması önemlidir. Böylelikle risk bölgeleri saptanabilecek ve bu yerlerde soruna yönelik çalışmalar yapılabilecektir. Yüksek riskli bir iş kolu olan sağlık sektöründe, yüksek riskli mekanlar olan hastanelerde çalışan sağlık personellerinin, öncelikle kendi güvenliği, sonrasında hasta güvenliği için, çalışan güvenliği uygulamalarını hukuki bir zorunluluk ve kültürel bir değişim olarak benimsemeleri ve uygulamaları gerekmektedir (Hakeri, 2010:59). KAYNAKÇA Aktuğlu K. & Hancı H. (1999). Acil Servislerde Şiddet Tehditi, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 8/5,175-177 http://www.mevzuatdergisi.com/1999 /05a/01.htm?ref=SaglikAlani.Com 23.11.2015 tarihinde erişildi. Cooper, Cary L. ve Swanson, Naomi ( 2004), Workplace violence in the health sector State of the Art http://www.who.int/violence_injury_ prevention/injury/en/wvstateart.pdf?ua=1, 01.11.2015 tarihinde erişildi. Devebakan, N. (2007). Özel Sağlık İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniv., SBE, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri ABD. Güler, M. A. (2013). Toplumsal Politika, Dünya Emekçi Kadınlar Gününde Türkiye'de Kadına Karşı Şiddete İlişkin Göstergeler http://toplumsalpolitika.blogspot.com.tr/2013/ 03/dunya-emekci-kadinlar- gunundeturkiyede.html 01.11.2015 tarihinde erişildi. Hakeri, H. (2010). Sağlık Güvenliği ve Hukuksal Sorumluluk, Sağlıkta Performan ve Kalite Dergisi, 1, 53-59. İçli, T. G., Öğün, A., & Özcan, N. (1995). Ailede Kadına Karşı Şiddet Ve Kadın Suçluluğu, Ankara: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü Yayını. Jakson, M. & Ashley, D. (2005). Physical and psychological violence in Jamaica s health sector, Rev Panam Salud Publica, 18/2, 114-121. Kingma, M. (2001). Workplace violence in the health sector: a problem of epidemic proportion, International Nursing Review, 48/3, 129-130. Kocacık, F. & Çağlayandereli, M. (2009). Ailede Kadına Yönelik Şiddet: Denizli İli Örneği Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6/2, 24-43. Mavili Aktaş, Aliye. (2006). Aile İçi Şiddet, Kadının ve Çocuğun Korunması: Ankara, Elma Yayınevi. Özata, M. & Özer, K. (2016). Hastanelerde Hasta Mahremiyetine Yönelik Uygulamalarının Sağlıkta Kalite Standartları Bağlamında Değerlendirilmesi: Konya Örneği, Journal of Academic Social Science Studies, 45, 11-33. Özcan Keser, N.. & Bilgin, H. (2011). Türkiye de sağlık çalışanlarına yönelik şiddet: Sistematik derleme, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 31/6, 1442-1456. Özen, S. (2007). İşyerinde Psikolojik Şiddet ve Nedenleri, İş-Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9/3, 1-23. Saines, J.C., (1999). Violence and Aggression in A&E: Recommendations for Action, Accident And Emergency Nursing,

486 Yasemin Bilişli & Deniz Hizay 7/1,8-12. Tel, H. (2002). Gizli Sağlık Sorunu: Ev İçi Şiddet ve Hemşirelik Yaklaşımları, Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6/2, 1-9. Tınaz, P. (2006). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), İstanbul: Beta Yayınları. Türk Dil Kurumu (2005). Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara:TDK Yayınları World Health Organization (2002). Dünya Şiddet ve Sağlık Raporu Özet, Genova.