T.C. BAŞBAKANLIK Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Ailede Çocuk Eğitimi Yayına Hazırlayan : İrfan ÇAYBOYLU ANKARA 2004
YAYIN KURULU BAÞKAN Prof. Dr. Suna BAYKAN YELER Ahmet KOT Dr. Erol G KA Dr. Ahmet ERDEM BÜLÜMSEL DANIÞMA KURULU Prof. Dr. Alev ARIK Prof. Dr. Kemal AKMAKLI Prof. Dr. Ayla OKTAY Do. Dr. Vedat BÜLGÜN Dr. BŸlen Z LFÜKAR EDÜT R Ahmet KOT T.C. BAÞBAKANLIK AÜLE VE SOSYAL ARAÞTIRMALAR GENEL M D RL Ú Genel YayÝn No. : 124 Seri : Bilim ISBN : 975-3676-4 Dizgi-BaskÝ : BaßbakanlÝk BasÝmevi - ANKARA
SUNUÞ SorunlarÝnÝ aßmýß, mutlu ve mÿreffeh bir TŸrkiye adýna verdiûimiz mÿcadelenin temel taßlarýndan biri hÿkÿmetimizin ŸstŸnde Ýsrarla durduûu sosyal politikalardýr. Sosyal politikalarýn merkezi durumundaki kurum ߟphesiz ailedir. Aile kurumuna yÿklenen bu misyonun pek ok haklý sebebi vardýr. Modern medeniyetin šncÿsÿ durumundaki toplumlar ancak bÿyÿk škÿßten sonra aile kurumunun šnemini fark etmiß ve bu yšnde kurumsal dÿzenlemelere gitmißlerdir. Modernleßme ile baß gšsteren toplumsal sorunlar šnce aile kurumunu zayýflatmýß ardýndan aûýr toplumsal sorunlara yol a mýßtýr. Gelißmiß toplumlarda son elli yýlda verilen yoûun mÿcadelenin ÝkÝß noktasý aile bÿtÿnlÿ- ÛŸnŸ korumak ve bireyi her a Ýdan destekleyecek aile atýsýný gÿ lendirmektir. Ailenin toplumsal hayatýn temeli olduûu ger eûi AnayasamÝzda ifade edilirken, devletin bu yšndeki koruyucu hizmetlerle ilgili yÿkÿmlÿlÿûÿ de hatýrlatýlmýßtýr. HÝzla bÿyÿyen aûýr sorunlar karßýsýnda etkin bir mÿcadelenin yÿrÿtÿlmesi ancak konuyla ilgili kurumlarýn verimli alýßmasý ile mÿmkÿndÿr. Bu yšnde attýûýmýz šnemli adýmlardan biri de Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸÕnŸn kurulmasýdýr. Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸnŸn temel ißlevlerinden biri aile eûitimindeki boßluklarý dolduracak yšntem ve teknikler gelißtirmektir. rgÿn eûitim sÿrecinde kazanýlmasý bÿyÿk šl Ÿde mÿmkÿn olmayan ancak saûlýklý nesiller i in hayati šnemi olan temel bilgileri yaygýn bir ßekilde paylaßmak ve hayata ge irmek zorundayýz. Aile eûitimindeki derin boßluûun pek ok sebebi vardýr. Sebebi ne olursa olsun, bilgi toplumuna doûru hýzlý adýmlarla ilerleyen TŸrkiye bu boßluûu mutlaka doldurmak zorundadýr. zellikle ocuk eûitimindeki eksik ve yanlýß uygulamalarýn yetißmekte olan nesiller i in šnemli bir engel olduûunu gšrmezlikten gelemeyiz. SaÛlÝklÝ nesiller yetißtirebilmek i in verdiûimiz mÿcadele ancak anne-babalarýn gayreti ile amacýna ulaßacaktýr. Elinizdeki bu yayýn, bilginin ve dolayýsýyla eûitimin hayati šnemini de ortaya koymaktadýr. Bilgi ve deneyimle hayatýn ne denli kolaylaßtýûýný en iyi anne babalar bilmek zorundadýr. SaÛlÝklÝ bir aile ve saûlýklý nesiller i in atýlan bu kÿ Ÿk adýmlarýn sÿre i inde gÿ - lÿ hamlelere dšnÿßmesini temenni ediyorum. Bu yayýnlarý okuyarak ve buradaki bilgileri en azýndan aile i inde paylaßarak yalnýz kendimizin ve ocuklarýmýzýn saûlýûýna deûil ayný zamanda TŸrkiyeÕnin saûlýûýna da destek verdiûimizi unutmayalým. Mutlu ve huzurlu gÿnler temennisiyle. GŸldal AKÞÜT Devlet BakanÝ III
NS Z Aile insanlýk tarihi boyunca varolan ve deûißmeler karßýsýnda sÿrekliliûini her zaman koruyan bir kurumdur. BugŸne kadar kurulmuß bÿtÿn medeniyetlerde, bÿtÿn hukuk sistemlerinde ve dinlerde birlik ve bÿtÿnlÿûÿ saûlamaya yšnelik dÿzenlemelerin esas objesi aile olmußtur. BŸtŸn toplumlarda kÿltÿrÿ taßýyan ve temsil eden en esaslý kurum yine ailedir. GŸnŸmŸzde ekonomik ve sosyal alanda kaydedilen gelißme ve deûißimin beraberinde getirdiûi olumsuzluklara raûmen sosyal yapýmýzýn saûlam kalmasýnýn temelinde aile kurumu vardýr. Bundan dolayý aile kurumunu yeni ßartlarÝn ve hýzlý deûißmelerin yýkýcý etkisinden korumak sosyal bir zarurettir. YaßadÝÛÝmÝz dšnemde, ailenin toplumsal ve teknolojik evresi ok karmaßýk bir hal almýß, ekonomik ve kÿltÿrel sorunlarý artmýßtýr. lkemizde kšyden ßehire gš ile yaßanan hazlý kentleßme sÿrecinde ortaya Ýkan toplumsal deûißim, beraberinde yeni sorunlar ve bunlara baûlý ihtiya skalalarýný da getirmißtir. Bu ihtiya lardan biri de eûitim ihtiyacýdýr. rgÿn eûitimin yaný sýra, yaygýn eûitim programlarý ile yetißkin nÿfusun deûißen ßartlar er evesinde sÿrekli bilgilendirilmesi gerekmektedir. SaÛlÝk ve fonksiyonel bir aile, hem toplumun bekasýnýn, hem de bireyin gelißiminin sigortasýdýr. Bu itibarla Genel MŸdŸrlŸÛŸmŸz, ailelerimizin ocuklarýný yetißtirirken ihtiya duyacaklarý temel bilgileri i eren ve daha šnce yayýnlanan "Bizim DŸnyamÝz" isimli eûitim serisi i inde yer alan 10 adet kitap ÝÛÝ yeniden gšzden ge irerek, daha geniß kitlelere ulaßabilmesi amacýyla tek kitap halinde ailelerimizin istifadesine sunmaktadýr. KitabÝn ocuk eûitimi konusunda ailelerimize yardýmcý olacaûýna inanýyor ve kitabýn hazýrlanmasýnda katkýsý bulunanlara teßekkÿr ediyorum. Nesrin AFÞAR ELÜK Genel MŸdŸr V. V
Ü ÜNDEKÜLER ^ 0-1 Yaß ocuûa Sahip Ailelerin EÛitimi... 1 zgšr DEMÜREL ^ 1-3 Yaß ocuûa Sahip Ailelerin EÛitimi... 25 ÞengŸl GEN ^ 3-6 Yaß ocuûa Sahip Ailelerin EÛitimi... 51 GŸlseren T R ^ 6-12 Yaß ocuûa Sahip Ailelerin EÛitimi... 79 zgšr DEMÜREL ^ Ergenlik Dšnemi... 103 Do. Dr. Adnan KULAKSIZOÚLU ^ ocuk NasÝl EÛitilir?... 135 Do. Dr. Ali Osman ZCAN ^ ocuk ve evre... 169 Dr. Erol G KA ^ ocuk ve Oyun... 199 Prof. Dr. Ayla OLCAY ^ ocuk ve Oyun... 233 Dr. Esra MEROÚLU ^ Sorunlu ocuklar... 261 Prof. Dr. Kemal AKMAKLI VII
GÜRÜÞ ocuk sahibi olmak ve onu yetißtirmek zevkli, ancak zevkli olduûu kadar da gÿ bir uûraßtýr. KarßÝlaßÝlan gÿ lÿklerin kaynaûý oûu zaman bilgisizlik tecrÿbesizlik ve aresizliktir. Her yeni doûan ocuk, hayatta kalmayý baßarabilirse, bÿyÿr ve gelißir. nemli olan onun saûlýklý ve arzulanan niteliklere sahip olarak yetißmesidir. Pek oûumuz ocuklarýmýzý kendi bÿyÿklerimizden gšrdÿûÿmÿz ve šûrendi- Ûimiz bi imde yetißtiririz. Elbette ki, bÿyÿklerimizin tecrÿbelerinden yararlanmak ok šnemlidir; ancak ocuûumuzun, bÿyÿklerimizin yaßam tecrÿbelerini edindiklerinden ok farklý bir dÿnyada yaßayacaûýný ve bu yaßama hazýrlanmasý gerektiûini de unutmamalýyýz. UnutmayÝn ki, ocuûa ne verirseniz, sonu ta onu alýrsýnýz. Bunun i in de her ßeyin taze bir filiz niteliûinde olduûu bebeklik dšnemi son derece šnem taßýmaktadýr. IX
T.C. BAÞBAKANLIK Aile ve Sosyal AraßtÝrmalar Genel MŸdŸrlŸÛŸ 0-1 Yaß ocuûa Sahip Ailelerin EÛitimi l zgšr DEMÜRAL 1
Bir Bebek Geliyor Aileye yeni bir bireyin katýlmasý son derece heyecan verici ve sevindirici bir olaydýr. Anne ve baba kadar kardeßler ve yakýn akrabalar da bebeûin heyecanýný taßýrlar. Bu heyecanla birlikte bir yandan hazýrlýklar devam etmektedir. Evin ßartlarÝ yeni doûacak bebeûe gšre hazýrlanýr. En aydýnlýk ve en fazla gÿneß alan oda bebeûin odasý olarak se ilmelidir. AyrÝca mevsim koßullarýna gšre oda ÝsÝsÝnÝn nasýl ayarlanacaûý da gšz šnÿnde tutulmalýdýr. BebeÛin gereksiz yere terlemesi de en az ŸßŸmesi kadar sakýncalýdýr. BebeÛin sÿrekli olarak diûer aile bireyleri ile ayný ortamda bulunmamasýna dikkat edilmelidir. Radyo veya televizyonun gÿrÿltÿsÿ ile sigara dumanýnýn bebek i in sakýncalý olduûu unutulmamalýdýr. Hatta annenin doûumdan šnce de sigara ve dumanýndan sakýnmasý gerekir. SigaranÝn annenin saûlýûý Ÿzerindeki etkileri sayýlmayacak kadar oktur. KaldÝ ki, yeni gelißmekte olan insan yavrusu sigaranýn zararlarýna karßý tamamen aresizdir. Annenin kanýndaki enzimler, henÿz bebekte olußmadýûýndan gelißmekte olan bebek kendini savunamaz. Bu yÿzden annenin ocuûunu dÿßÿnmeden hamilelikte sigara i mesi en azýndan bÿyÿk bir acýmasýzlýktýr ve annelik duygularý ile baûdaßmaz. lkemizde yaygýn olmamakta birlikte alkol de hamilelikte mutlaka ka ÝnÝlmasÝ gereken zararlýlar arasýndadýr ve ocuk i in ok tehlikelidir. Evin dÿzenlemesi yapýlýrken sadece bebeûin ilk doûduûu gÿnler deûil, daha sonraki gÿnleri de dÿßÿnmek zorunludur. BebeÛiniz bir sÿre sonra yatmayý býrakýp hareketlenmeye baßlýyacaktýr. ocuûun yaßayacaûý oda bÿyÿmesi i in elverißli nitelikler taßýmalýdýr. Yerin halý kaplý olmasý, gerektiûinde yalýn ayak dolaßabilmesi a ÝsÝndan šnemlidir. YaßadÝÛÝmÝz evreyi ocuûa gšre dÿzenlemeyecek olursak, bir ok kazaya zemin hazýrlamýß oluruz. Bebek meraklýdýr; eline aldýûý her ßeyi aûzýna gštÿrÿr ve yutabilir; ya da elindeki iletken bir cismi prize sokabilir. Bu yÿzden bebek i in zararlý olabilecek nesneleri ortadan kaldýrmak en iyi šzÿm yoludur. AyrÝca karýßtýrmaya, daha doûrusu yeni mekanlar keßfetmeye pek meraklýdýr. DolaplarÝ karýßtýrmak, i indekileri boßaltmak onun i in ok eûlenceli bir uûraß olabilir. 3
A LEDE ÇOCUK E T M DŸnyaya Ülk AdÝm DoÛum gebeliûin sonucunda meydana gelen son derece doûal bir olaydýr. Ancak hem anne, hem de ocuk i in bÿyÿk riskler taßýr. Anne doûum sancýlarý ekerken, bebek de son dokuz ay boyunca bulunduûu ortamý terk etmeye hazýrlanmaktadýr. BebeÛin anne karnýndaki alýßtýûý ortamdan bambaßka bir dÿnyaya uyum saûlamasý uzun bir dšnemi gerektirir. Bu uyumun en rahat bi imde gerekleßmesini saûlamak anne ve baba ile di- Ûer bÿyÿklere dÿßmektedir. En šnemli aracý ise sevgidir. ocuk aûlayarak doûar. AslÝnda bu aûlamanýn nedeni canýnýn yanmasý deûil, akci- Ûerlerinin hava ile dolma ihtiyacýdýr. Anne karnýnda akciûerleri alýßmadýûý i in bu organlarda hava yoktur. DolayÝsÝ ile ilk nefes aynen soûukken alýßtýrýlan bir motor gibi organlarý zorlar. Yeni DoÛan BebeÛinizi TanÝyor musunuz? oûumuz yeni doûan bebeûi yetißkin insanýn kÿ Ÿk bir modeli olarak gšrme eûilimini taßýrýz. Oysa bebek kendine šzgÿ bir dÿnyanýn šzelliklerini taßýmaktadýr. Bu šzellikleri bilmek bebeûin bakýmýný ve eûitimini kolaylaßtýracaktýr. Yeni doûan saûlýklý bir bebeûin baßý vÿcudunun Ÿ te biri kadardýr. Boynu kýsa, gšz kapaklarý ßiß, burnu basýktýr. Baßta 8 adet býngýldak mevcuttur; sa lar seyrektir. Kollar ve bacaklar vÿcuda oranla olduk a uzundur. Deri ince, narin ve pembe renktedir. Yeni doûan bebeûin avucuna parmakla dokunulduûunda elini kapatýr, aûzýna dokunuldu- Ûunda ise hemen emme hareketi yapar. BebeÛiniz doûduûu andan itibaren kißilik sahibidir. Kimi bebek sÿt emerken aceleci davranýrken, kimisi anneyi sýkacak šl Ÿde yavaßtýr. Kimisi annenin yanýna gelmesini beklerken, kimisi adeta anneye hÿkmedercesine onu yanýna aûýrýr. Siz de zaman i erisinde bÿyÿttÿûÿnÿz ocuklarýnýzýn aralarýndaki farklarý gšrebilirsiniz. nemli olan bu farklarý kavrayýp anlayýßlý davranma olgunlu- Ûunu gšsterebilmenizdir. GšbeÛin dÿßme sÿresi, bebekten bebeûe farklýlýk gšsterir. Bu sÿre Ÿ ile yirmi gÿn arasýnda deûißir. Ge ya da erken dÿßmesi deûil, gšbekte kýzarma, iltihaplanma veya ßißlik olmamasý šnemlidir. 4
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M BEBEÚÜNÜZ B Y YOR Bebeklik dšnemi, ocuklarýn en hýzlý bÿyÿyÿp gelißtikleri dšnemdir. BebeÛin gšsterdiûi gelißim hakkýnda ne kadar fazla bilgi sahibi olursak, ihtiya larýný o kadar kolay anlayabiliriz. Zaten eûitim, ocuûa zorla bazý davranýß kalýplarýný benimsetmek deûil, onun kendiliûinden ÔdoÛruÕyu se ebileceûi er e- veyi kurmaktýr. BebeÛi, gelißimi esnasýnda kißiliûine saygý duyulmasý gereken bir aile bireyi olarak kabul etmek, eûitimin temel taßýdýr. ocuûun gelißimi bir bÿtÿndÿr. rneûin bedensel sakatlýûý olan bir ocuûun sosyal gelißiminde de bir akým aksaklýklar ÝkacaktÝr. ocuûun gelißimi belirli basamaklarý izler. Ancak bu basamaklarýn sýrasý ocuûun i inde bulunduûu koßullara ve doûußtan gelen šzelliklerine gšre farklýlýklar arzeder. BebeÛin bazý hareketleri yaßýnýn štesinde oldu- Ûu kadar bazý davranýßlarý da akranlarýnýn gerisinde kalabilir. Bu durumda endißeye gerek yoktur. Ancak gelißim ok bariz bi imde aksýyorsa, šrneûin 10 aylýk bebek h l oturamýyorsa, doktora gitmek gerekebilir. BEBEÚÜN NORMAL GELÜÞÜM ZELLÜKLERÜ 1 aylýk 4-4.5 kilo aûýrlýûýnda ve 50 santim uzunluûundadýr. BaßÝnÝ ara sýra dik tutabilir. YŸzŸkoyun yatýrýldýûýnda enesini kaldýrýr. Arka ŸstŸ yatarken kollarýný sÿratle hareket ettirir. DoÛußtan itibaren baßýný dšndÿrebilmelidir. SaÛa sola hareket eder. 2 aylýk DesteklendiÛi zaman baßýný dik tutar. YŸzŸkoyun yatýrýldýûýnda baßýný havaya kaldýrýr. SÝrt ŸstŸ yatarken ellerinden tutularak kaldýrýldýûýnda baßý arkaya devrilir. 3 aylýk Sert bir zemine yÿzÿkoyun yatýrýldýûýnda baßýný ve gšûsÿnÿ kaldýrýr. Koltuk altlarýndan desteklendiûinde adým atar. Nesnelere uzanýr, ama yakalayamaz. Eline verilen nesneleri tutsa bile bir sÿre sonra dÿßÿrÿr. 4 aylýk AÛÝrlÝÛÝ 6 kiloya, boyu da 60 santime yaklaßmýßtýr. SÝrtŸstŸ yatarken baßýný kaldýrýp dšnebilmektedir. Destek verildiûinde oturmaya abalar. GšrdŸÛŸ ßeylere uzanýr ve onlarý bir sÿre elinde tutabilir. Eline aldýûý nesneleri sallar. 5 aylýk BaßÝnÝ tam anlamý ile dik tutar. KucaÛa oturur. Kendini šne ve arkaya ittirir (kayýk Ý oyunu). Nesneleri avucu ile yakalar ve bunlarý aûzýna gštÿrÿr. 6 aylýk Ellerinin desteûi ile oturur. Sallanan bir nesneyi yakalar. Eline al- 5
A LEDE ÇOCUK E T M dýûý bir nesneyi diûer eline aktarabilir. Ayakta tutulduûunda yere kuvvetle basar. 7 aylýk Dißleri Ýkmaya baßlar. BÝngÝldak kÿ ŸlŸr. Desteksiz oturabilir. YŸz ŸstŸ yatarken sýrt ŸstŸ dšnebilir. AyaÛÝnÝ aûzýna gštÿrebilir. Yerde sÿrÿnmeye ve emeklemeye baßlar. 8 aylýk YardÝmla ayakta durur. Emekler. Nesneleri baß parmaûýný da kullanarak yakalar. Üki eli ile farklý iki nesneyi kavrayabilir. Bu nesneleri birbirine vurabilir. EtrafÝndaki her ßey onun i in ilgi odaûýdýr. 9 aylýk Üki ya da Ÿ dißi vardýr. Bir yere tutunarak ayakta durabilir. Kendinden istenen cismi uzatýr. SŸt ßißesini iki eli ile tutarak aûzýna gštÿrÿr. nÿndeki kaba doldurulan suyu, kabý ters evirerek boßaltýr. 10 aylýk Kolayca oturabildiûi gibi tutunarak ayaûa kalkabilmektedir. Üßaret parmaûý ile istediûi nesneleri gšsterir. El Ýrpar ve baßbaß yapar. Eline verilen yiyecekleri tek baßýna yemek i in aba sarf eder. 11 aylýk El ve ayaklarýnýn ŸstŸnde emekler. Tutunarak bir ka adým sýralar. Elinden tutulduûunda yÿrÿyebilir. Üßaret parmaûýný deliklere sokmaya abalar. 12 aylýk YardÝmsÝz bir ka adým sýralar. 6-8 adet dißi vardýr. Boyu 75 santimi, aûýrlýûý 10 kiloyu ge mißtir. Eline verilen nesneleri sýkýca kavrar. Topu karßýsýndakine yuvarlar. Kendinden istenen bazý ßeyleri yerine getirir. 0-12 AylÝk Bebeklerde Dil Gelißimi ocuk ilk aylarda tÿm istediklerini aûlayarak dile getirir. KarnÝ acýktýûýnda, altý ÝslandÝÛÝnda gšsterebileceûi yeg ne tepki aûlamaktýr. 6. aydan itibaren ocuk bazý anlamsýz sesler Ýkarmaya baßlar. Sšylenenleri ise dikkatle dinler ve hafýzasýna kaydeder. 10. aydan itibaren 8-10 kelimenin anlamýný bilmekte, fakat bunlarý kullanamamaktadýr. YaßÝndan itibaren bazý kelimeleri bilin li olarak telaffuz eder. Bunlar baba ve dede gibi basit ve hece tekrarlamasýna dayanan kelimelerdir. Anne kelimesinin telaffuzu olduk a zordur. ocuûunun her ßeyi ile ilgilenen anne, ocuûunun anne demesini dšrt gšzle bekler. Ancak bu beklenti anneyi aldatmamalý, o- cuk konußmak i in zorlanmamalýdýr. 0-12 AylÝk Bebeklerde Zihin Gelißimi Bu aylarda bedensel gelißimi ve davranýßlarýnda gšsterdiûi ilerleme bebeûin zihin gelißimi i in en iyi gšstergedir. Ülk altý ayda bebek duyu organlarýnýn yardýmý ile er evesindeki nesneleri tanýmaya alýßýr. nÿne konan nesneleri eline alýr, aûzýna gštÿrÿr. OnlarÝ ÝsÝrÝr, elinde sallar, ya da yere atar. Annesini ve diûer yakýnlarýný tanýmadýûý kißilerden ayýrt eger. YaßÝndan itiba- 6
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M ren de nesneleri bilerek kullanýr; šrneûin alýßmayan bir televizyonu gšstererek a manýzý isteyebilir. Zihin gelißimi, eûitim ile doûru orantýlýdýr. SanÝlanÝn aksine eûitim okulda de- Ûil, ocuûun doûdu- Ûu andan itibaren baßlar. Annenin gšsterdiûi ilgi, oynamak i in kullandýûý oyuncaklar, yaßadýûý evredeki uyaranlarýn farklýlýklarý ve eßitlilikleri ocuûun zihinsel gelißimini bÿyÿk apta etkiler. Oyuncak ve oyun, ocuûun zihinsel gelißimi a ÝsÝndan bÿyÿk šneme haizdir. Oyuncak, ocuk i in dÿnyayý tanýma aracýdýr. MasanÝn sert, yataûýnýn yumußak olduûunu elindeki tahta par asý ile vurarak šûrenir. 0-12 AylÝk Bebekte Duygusal ve Sosyal Gelißim Bu dšnemde, duygusal ve sosyal gelißimi birbirinden ayýrmak hemen hemen mÿmkÿn deûildir. ocuûun duygusal gelißimi tÿmÿyle anne ile olan ilißkisine baûlýdýr ve ayný zamanda anne, ocuûun bÿtÿn sosyal evresidir. Bu ilißki ocuûun sosyalleßmesi ve dýß dÿnyaya a ÝlmasÝnÝn temelidir. ocuûun sosyal kißiliûinin gelißmesi a Ý- sýndan vereceûi ilk sýnav, kardeßleri ile olan ilißkisidir. ocuk asla kardeßlerine karßý kayýrýlmamalýdýr. KŸ Ÿk olmasý, ona šzel muamele yapýlmasý anlamýna gelmemelidir. Yeni doûan ocuûun ihtiya larý doûaldýr ki, kardeßlerine gšre daha fazla vaktinizi alacaktýr. Ancak bu, daha šnceki ocuklarýnýzý ihmal anlamýna gelmemelidir. itibaren kendisini ailenin bir ferdi olarak hissetmelidir. Anne ve baba arasýndaki ilißkinin dÿzenliliûi ve verimliliûi ocuûu sizin beklediûinizin ok štesinde etkiler. Belki bunu dile getiremeyebilir, ama kendisinden ummayacaûýnýz pek ok ßeyi anlar ve bundan etkilenir. Ülk 3 ay RahatsÝzlÝÛa tepki gšsterir. Hoßuna giden durumlarda ise gÿlÿmser ve tatlý mýrýldanma sesleri Ý- kartýr. AyrÝca beden hareketlerinde artma gšrÿlÿr. SevildiÛini hissettiûinde gevßer rahatlar. Huzursuz olduûunda kasýlýr. 4-5 ay HoßlandÝÛÝ ve hoßlanmadýûý nesneleri ayýrýr. Anne ve babaya sevin tepkileri gšsterir. YabancÝlarÝ yadýrgar. Anneden ayrý kaldý- ÛÝnda tedirginleßir. Üstekleri engellendiûinde kýzgýnlýk belirtileri gšsterir. 6-7 aylýk YabancÝlarÝn yanýnda tedirginlik, yakýnlarýnýn yanýnda ise huzur duyar. Korku, kýzgýnlýk ve tedirginlik artýk duygusal yaßamýnda yer etmiß bulunmaktadýr. 8 aylýk YaßÝtlarÝna gÿlÿmser ve onlarla 7
A LEDE ÇOCUK E T M dostluk kurma eûilimindedir. YabancÝlarÝ yadýrgadýûýnda aßýrý tepkiler gšsterebilir. 9 aylýk KucaaÛa alýnmak i in bÿyÿklere uzanýr. Sevgisini size gÿlÿmseyerek dile getirir. 12 aylýk Oyuncaklarla oynamasýný sever. AkranlarÝ ile oyuncaklarý uûruna kavga eder. Sevin ve mutlulu- Ûunu anlaßýlýr bi imlerde ifade eder. BebeÛin Banyosu Banyo, sadece bebeûin temizliûi i in de- Ûil rahatlamasý a ÝsÝndan da iyi bir vesiledir. SÝcak su, vÿcutta kan dolaßýmýný hýzlandýrýr. Derinin Ÿst tabakalarýndaki delikler kirle týkandýûýnda deri yolu ile solunum gÿ leßir. Bu deliklerin a ÝlmasÝ ile deri canlanýr. Gšbek dÿßmeden šnce yaraya su deûdirilmemesine dikkat edilmelidir. Daha sonraki gÿnlerde gÿnaßýrý yýkamak yeterlidir. Suyun sýcaklýûýna olduûu kadar banyonun ÝsÝsÝna da šnem verilmelidir. BebeÛinizi sudan ŸrkŸtmediÛiniz takdirde ve hele su i erisinde oynamasýna da izin verecek olursanýz; yapacaûý her banyo onun i in zevkli bir uûraß olacaktýr. AslÝnda bebekler banyo yapmaktan bÿyÿk zevk alýrlar. Su ile oynamak onlar i in bir ihtiya týr. BebeÛinizi en ok kýzdýracak ßey, gšzÿne sabun ka masýdýr. Bebe ßampuanlarÝ kullanarak buna engel olabilirsiniz. Yaz aylarýnda banyo yerine ocuûunuzu denize sokabilirsiniz. Ancak suda uzun sÿre tutmanýz sakýncalýdýr ve ocuk suda ŸßŸyebilir. YapÝlacak baynonun saati sizin tercihinize kalmýßtýr. alýßan anneler i in akßam saatleri tercih edilebilir. Banyo yapmak bebeûi yorar ve bšylece daha ißtahlý olarak sÿt emmesini saûlayabilir. AltÝnÝn Temizlenmesi BebeÛinizin altýný temizlerken ister hazýr bez ister kumaß bez kullanýlsýn šnemli olan ocuûun cildinin hijyen kurallarýna uygun olarak temizlenmesidir. zellikle yeni doûan bebeklerin ilk 6 aylýk dšnemlerinde alt temizliûi i in ÝlÝk su ile ÝslatÝlmÝß pamuk temizliûi tavsiye edilmektedir. KÝz ocuklarýnda alt temizliûinin šnden arkaya doûru yapýlmasý, olasý saûlýk prob- 8
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M lemlerinin šnlenmesi i in dikkatle yapýlmasý gereken bir husustur. Ülk 12 aylýk dšnem tuvalet eûitiminden sšz etmek i in ok erkendir. ocuûun kÿ Ÿk ve bÿyÿk abdestini denetleyecek kaslarýn gelißimi iki ila Ÿ yaß arasýndadýr. AyrÝca konußmayý bilmediûi i in ihtiya larýný haber vermesi de mÿmkÿn deûildir. Bu konuda ona asla baský yapmamalýsýnýz. YapacaÛÝnÝz her baský onu Ÿrkekleßtirecek ve belki de geri teperek tuvalet eûitimini de geciktirecektir. AyrÝca, bu tÿr bir eûitim i in ocuûun tanýdýûý, bildiûi bir ortam tercih edilmelidir. Tatil i in gidilen bir yšrede bu eûitime baßlamak ocuk a ÝsÝndan sakýncalýdýr. AyrÝca bu eûitim tek bir kißi tarafýndan verilmelidir. ocuûun iki gÿnlÿûÿne bakým i in býrakýldýûý bÿyÿkanne, asla bu tÿr girißimlerde bulunmamalýdýr. TÝrnak ve Burun TemizliÛi BebeÛinizin týrnaklarýný kesmeniz hem týrnak altlarýna pislik dolmasýný ve hem de yÿzÿnÿ gšzÿnÿ izmesini šnlemek a ÝsÝndan šnemlidir. TÝrnaklarÝ kesilirken rahat vermeyebilir, bu gayet doûaldýr. Bunu bir oyun haline getirdiûiniz takdirde daha rahat durmasýný temin edebilirsiniz. risinde birikerek nefes yollarýný týkayacak boyutlara ulaßýrlar. Bu durumun šnÿne ge mek i in burun yollarýný belirli aralýklarla temizlemeli ve a malýsýnýz. AyrÝca kulaklar da belirli aralýklarla temizlenmelidir. Kulak delikleri de kir birikimi i in uygun bir ortamdýr. Buralarda birikecek kir, ocuûunuzun ißitmesini gÿ leßtirecektir. Giyimi BebeÛinizi giydirirken ŸßŸtmemeye dikkatt ettiûiniz kadar terlememesine de šzen gšstermelisiniz. Giyimin mevsim ve oda sýcaklýûýna gšre ayarlanmasý her ßeyin baßýnda gelmelidir. BebeÛin derisi sýcak ve soûuûa karßý ok daha duyarlýdýr. Bu nedenle sizin ŸßŸmediÛiniz yerlerde ŸßŸyebilir ya da sizin terlemedi- Ûiniz yerlerde fazlasý ile terleyebilir. AyrÝca sizden ok daha fazla hareketli olmasý nedeniyle terlemeye daha yatkýndýr. BebeÛinizin burnunu temizlemek i in ise tuzlu sudan faydanalanabilirsiniz. Tuzlu su ucuzdur ve kremlerin yan etkilerinden uzaktýr. BebeÛiniz genellikle burun yolu ile nefes alýr, bu a Ýdan nefes yollarýnýn a Ýk olmasý bÿyÿk šnem arz eder. Burun kýllarý ise nefes yollarýnýn baßýnda yer alarak bir filtre gšrevi gšrÿrler. AkciÛerlere ulaßmasý sakýncalý tozlarý sÿzerler. Bu toz par acýklarý zaman i e- 9
A LEDE ÇOCUK E T M BebeÛinizin amaßýrlarý BebeÛinizin derisi nazik ve hassastýr. Bu yÿzden bebek giyiminde derinin hava almasýný saûlayan kumaßlar kullanýlmalýdýr. YŸnlŸ elbiseler belki pahalýdýrlar; ama bebeûinizin saûlýûý a ÝsÝndan olduk a faydalýdýrlar. YŸn, ÝslaklÝÛÝ emer ve derinin hava almasýný saûlar. SÝcak tutar; ama pißirmez. Naylon, bebe- Ûinizin derisinin havalanmasýný engellediûi gibi ayný zamanda da bacaklarý sýkarak pißiklere neden olabilir. BebeÛinizin amaßýrlarýnda a- maßýr tozu artýklarý kalmamasýna šzen gšstermelisiniz. Hatta mÿmkÿnse sabun tozu kullanmanýz daha yerinde olur. Deterjanlar, yapýlan tÿm reklamlara raûmen bebeûinizin derisi i in tahriß edici šzelliktedirler. AyrÝca kaûýt bezler yerine pamuklu bezleri tercih etmeniz pißiklere karßý iyi tedbirdir. KaÛÝt bezlerin dýß kýsýmlarý plastik hammaddesinden mamuldur ve bebek i in tahriß edici olabilir. Kundaklama BebeÛin kundaklanmasý adeti daha ok kšylerde yaygýndýr ve bebeûinizin beden gelißimi i in ok bÿyÿk bir engeldir. Bu yÿzden size bunu šnerecek bÿyÿklere, kýrýcý olmadan bu sakýncayý anlatmanýz yararlý olacaktýr. Kundak, bebek i in adeta bir deli gšmle- Ûidir. Rahat hareket etme imkanýný azaltýr. Rahat hareket edemeyen ocuk ise huzursuzlaßýr, evresini tanýmasý gÿ leßir. BŸtŸn bu olumsuz gelißmelere zemin hazýrlamamak i in bu yanlýß gelenekten ka Ý- nýlmalýdýr. BebeÛin Uykusu gÿnlerde aynen ana rahmindeki gibi devamlý uyur. Ancak bir ihtiyacý olduûunda uyanýr. Onun i in gece-gÿndÿz farký yoktur. Bu yÿzden de sizi yorar. Zaman i erisinde uyku dÿzeni sizinkine uyum saûlayacaktýr. KarnÝnÝn acýktýûýný dÿßÿndÿûÿnÿzde bebeûinizi uyandýrmanýza gerek yoktur. RahatlÝkla uykuda da meme emebilir ve bunun i in bir sakýncasý yoktur. BebeÛinizi devamlý ayný bi imde yatýrmamanýz en doûru olanýdýr. 10
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M Yerine gšre sýrt ŸstŸ, yerine gšre de karýn ŸstŸ yatýrabilirsiniz. BebeÛinizin yataûý evinizin en aydýnlýk kšßesinde bulunmalý mÿmkÿn olduûunca gÿneß almalýdýr. YatÝrdÝÛÝnÝz yataûýn ßiltesi sert olmalýdýr. KullandÝÛÝnÝz yastýk da mÿmkÿn olduûunca ince olmalýdýr. GŸneß ve A Ýk Hava BebeÛinizi dolaßtýrmaya Ýkarmak; hem sizin i in bir deûißikliktir, hem de bebeûinizin gelißimi a ÝsÝndan šnem taßýr. GŸneß ÝßÝnlarÝ kemik gelißimi i in ßarttÝr. AyrÝca temiz hava bebeûinizin gelißmekte olan ciûerleri i in hayati niteliktedir. A Ýk hava bebeûinizi yorar, ancak bu sizi ŸrkŸtmemelidir. BÝrakÝn yorulsun ve yorulduûu zaman rahat a uyusun. Diß BakÝmÝ Bebeklerde sÿt dißleri genellikle altýncý aydan itibaren Ýkmaya baßlar. Diß ÝkartÝrken bebek bir hayli rahatsýzlanýr. Ateßi yÿkselir; ißtahý azalýr; ishal olabilir. Ýkan dißler nedeniyle diß etleri kaßýndýûý i in bebek eline aldýûý sert cisimleri aûzýna sokar ve kemirir. Genellikle ilk olarak alt enede ortadaki iki šn diß Ýkar, daha sonra Ÿst ortadaki iki šn diß, bunlarýn ardýndan da alt ve Ÿst azý dißler Ýkmaya baßlar. SŸt dißleri yirmi tanedir. Dißlerin hepsinin tamamlanmasý 3 yaßýna kadar sÿrer. SŸt dißlerinin ileride dškÿleceûini dÿßÿnerek bakýmýný ihmal etmek yanlýßtýr. Bu yÿzden bebek bir yaßýný doldurduktan sonra dißlerini fýr alayabilirsiniz. Macun kullanmanýza gerek yoktur. Daha sonralarý kendimiz dißlerimizi fýr alarken onu da yanýmýza alýrsak, yavaß yavaß o da šûrenmeye baßlar. AÛzÝmÝzda yaßayan ve ŸrŸk Ÿl olarak beslenen bazý bakteriler ßekerlerden asit Ÿretirler. Olußan bu asit, dißler i in ok tehlikelidir ve ŸrŸmelere yol a ar. aûýmýzda diß ŸrŸmeleri tarihte hi gšrÿlmemiß boyutlara ulaßmýßtýr ve ocuklarýmýzýn bu yaßlarda diß ŸrŸmeleri ile tanýßmalarý ilerisi i in ok tehlikelidir. Þeker denince oûumuzun aklýna beyaz toz ßeker gelir, fakat yediûimiz ekmekte bile ßeker vardýr ve ekmek yendikten sonra da aûzýmýzda asit Ÿretilir. Bu yÿzden diß bakýmý ciddiye alýnmalý ve her yemekten sonra dißler mutlaka fýr alanmalýdýr. Bunun mÿmkÿn olmadýûý durumlarda aûýz bol su ile alkalanmalýdýr. Her ßeyden šnemlisi, ocuklarýmýzýn reklamlarýn etkisi altýnda kalmaktan kurtarýlmasý ve gereksiz ßeker tÿketmemeleridir. Gereksiz ßekerleme tÿketimi sadece diß saûlýûý a ÝsÝndan deûil, genel saûlýk a ÝsÝndan da šnemlidir. Gerekli, gereksiz her vesileyle bir ßeyler atýßtýran ocuk asýl besleyici gýdalara karßý ißtahsýz olur. BEBEÚÜN SAÚLIÚI BebeÛin SaÛlÝk Muayeneleri 11
A LEDE ÇOCUK E T M BebeÛi yalnýzca hastalandýûý zaman doktora gštÿrmek yanlýßtýr. Normal gelißimini takip etmek i in de belli aralýklarla doktora gitmekte fayda vardýr. BebeÛin sýk sýk doktora gštÿrÿlmesinin nedeni ilk yaßlardaki gelißiminin šneminden kaynaklanmaktadýr. Hem bedensel hem de zihinsel olarak saûlýklý bÿyÿyebilmesi bu yaßlarda gšsterilecek šzene baûlýdýr. ZamanÝnda saptanabilecek herhangi bir aksaklýûýn tedavisi daha kolay ve baßarý oraný da daha fazla olacaktýr. ocuûunuzu mÿmkÿnse devamlý ayný doktora gštÿrmeniz yararlý olacaktýr. Bšylece hem doktor bebeûinizi daha iyi tanýyacak ve geirdiûi hastalýklarý bilecek, hem de zamanla bebeûiniz de doktora karßý aßinalýk kazanacaktýr. AslÝnda Ÿlkemizde de giderek yaygýnlýk kazanan aile hekimliûinin ana prensibi de budur. AßÝlar BebeÛin dÿzenli olarak doktora gštÿrÿlmesinin yanýsýra aßýlarýnýn da dÿzenli olarak yaptýrýlmasý gerekir. AßÝlarÝn dÿzenli bir ßekilde zamanýnda yaptýrýlmasý bebeûin saûlýklý gelißimi a ÝsÝndan šnemlidir. AßÝ ancak zamanýnda yapýldýûý takdirde gerekli faydayý saûlar. AyrÝca aßýlarýnýn yapýlacaûý zaman bebeûin rahatsýz olmamasýna dikkat etmek gerekir. ŸnkŸ aßý, bebeûi hafif de olsa sarsacaûý i in hastalýkla birlikte her ikisi fazla aûýr gelecektir. Verem aßýsý bir ok hastanede doûumun ilk gÿnlerinde yapýlmaktadýr. Bu durum bazý ocuklarda sakýncalý olabilir. zellikle erken doûmuß ve yeni doûan sarýlýûý ge irmiß bebeklerde bu uygulamadan ka- ÝnÝlmalÝdÝr. Hasta Oldu- Ûunu NasÝl AnlarÝz? anlatamayacak kadar kÿ Ÿk olduûu i in rahatsýzlandýûýnda hastalýûýný da dile getiremez. Buna raûmen yine de birtakým belirtiler bize yolunda gitmeyen bir ßeyler olduûunu gšsterir. SŸrekli aûlamasý, yediklerini ÝkarmasÝ, gšz sulanmasý, bir ßey yemek istememesi, ateßinin yÿkselmesi, yÿzÿnÿn sararmasý veya kýzarmasý gibi belirtiler bebeûin hasta oldu- Ûunu bize dolaylý olarak anlatýr. Ülk yaß i inde bulunan bebeklerde bize normal gelmeyen her belirtiye šnem vermemiz gerekir. KŸ ŸklŸÛŸ nedeniyle hastalýklara karßý olan direnci de zayýftýr. 12
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M Hi bir ßekilde doktora gšstermeden evdeki ila lardan veya baßkalarýnýn tavsiyesi ile ila vermemek gerekir. HastalÝklarda gereken tedavi ve bakým doktorun tavsiyesine gšre yapýlmalýdýr. Doktorun vermiß olduûu ila lar gerektiûi ßekilde kullanýlmadýûý taktirde hi bir faydasý olmayacaûý unutulmamalýdýr. Ülk YardÝm Her ne kadar evin ßartlarÝnÝ ocuklara uygun hale getirirsek getirelim yine de istenmeyen bir takým kazalarýn šnÿne ge emeyiz. zellikle bebek kendi kendine hareket etmeye baßladýktan sonra ok daha dikkatli olmak gerekmektedir. ŸnkŸ ocuk evresindeki her ßeyle ilgilidir ve onlara ulaßmaya alýßýr. ocuk nelerin kendisine zarar vereceûini bilmediûi, bilemediûi i in de her ßeyi eline almak ve aûzýna gštÿrmek ister. Bir kaza olduûu zaman ocuûu en kýsa zamanda bir saûlýk kurulußuna gštÿrmek gerekir. Ama bu arada da ocuûun fazla zarar gšrmemesi i in hemen yapmamýz gereken ilk yardýmý bilmek zorundayýz. Yaralanma ve Kesikler KŸ Ÿk yaralarda yarayý temizleyerek sarýn veya bantlayýn. EÛer yara mikrop kapacak olursa, tetanoz iûnesi gerekebileceûini dÿßÿnerek doktora gitmekte fayda vardýr. Kesiklerde šncelikle kan akýßý durdurulmalýdýr. Bunun i in kesik yer sarýlmalýdýr. Yaraya tÿtÿn ya da baßka ßeyler bastýrýlmasý sakýncalý olabilir. YanÝklar Deri kaynar suyla haßlanabilir, soba veya ŸtŸ gibi kýzgýn eßyalar vasýtasýyla yanabilir. Deriye yapýßmasýný šnlemek i in giysiler Ý- karýlmalýdýr. Suyla temizlenip, temiz bezle sarýlýr. Hafif yanýklarda yanýk kremi ile tedavi yapýlýr. Meydana gelen yanýk kabarcýklarýný kesinlikle patlatmamalý ve Ÿzerine herhangi bir ßey sÿrÿlmemelidir. Zehirlenmeler ocuklar, yetißebilecekleri yerlerde býrakýlan ve deûißik renkleri dolayýsýyla ilgilerini eken ila lar yutabilirler. KŸl tablalarýnýn i inde ya da yere dÿßmÿß izmaritler de ayný tehlikeyi olußturabilir. Bu gibi durumlarda ocuûu hemen bir saûlýk kurulußuna gštÿrmek gerekir. EÛer i tiûi ila sa mutlaka kutuyu da yanýmýza almalýyýz. ŸnkŸ her madde i in yapýlacak tedavi farklý olabilir. Haßere SokmalarÝ ocuklarý sivrisinek, arý, bit, pire gibi haßerelerden korumak gerekir. Bunun i in yata- ÛÝ sýk sýk kontrol edilmeli ve Ÿzeri cibinlikle šrtÿlmelidir. Haßere koruyucu ila lar kullanýlýyorsa, ocuklar bundan uzak tutulmalý ve bu ila lar kullanýldýktan sonra oda ok iyi havalandýrýlmalýdýr. Zehirli bšcek ve yýlan sokmalarýnda ÝsÝrÝlan yerin Ÿst kýsmýndan sýkýca baûlanmalý ve en kýsa zamanda bir saûlýk kurulußuna baßvurulmalýdýr. Hasta ocuûunuzun Evde BakÝmÝ Hasta ocuk gergin ve huzursuzdur. Her zamankinden daha ok ilgi ve ßefkatinize ihtiyacý vardýr. Hafif rahatsýzlýklarda uyku ve terleme en iyi tedavidir. ocuûunuz uyur, ama uyandýûýnda sizi yanýnda gšrmek ister. Ateßi olan ocuk ißtahsýzdýr. Onu yemesi i in zorlamamalýsýnýz. Bšyle durumlarda ca- 13
A LEDE ÇOCUK E T M ný ne istiyosa onu verebilirsiniz, birazcýk ßÝmarmasÝna izin vermeniz yerinde olacaktýr. En šnemli ßey katý gýdalardan ok yeterince sývý almasýdýr. VŸcutta birka gÿnlÿk ihtiyacý karßýlayacak kadar yaû deposu mevcuttur. Ancak su i in bir depolama sšzkonusu deûildir ve ok kýsa sÿrede yetersizlik baß gšsterebilir. Ateßli hastalýklarda terlemenin de etkisi ile su ihtiyacý had safhadadýr. Bu nedenle sývý alýmýna bÿyÿk šnem vermelisiniz. ocuûun hastaneye yatmasý gerektiûinde... BŸtŸn iyi niyetinize ve abalarýnýza raûmen bazý hastalýklarý šnlemeniz mÿmkÿn olmayabilir. Yaralanma ya da šnceden kestirilemeyecek bazý rahatsýzlýklar ocuûunuzun yataklý bir saûlýk kurulußuna tedavi altýna alýnmasýný gerekli kýlabilir. Bu durumu sÿkunetle karßýlamalý ve gereksiz telaßa kapýlmamalýsýnýz. ocuklarýn kabul edildiûi hastanelerin ziyaret saatleri olduk a esnektir ve oûu vakada ocuûunuzla birlikte kalabilirsiniz. Sizden ayrý kalmak ocuûunuz i in bir ßoktur; bu ßoku mÿmÿkn olduûunca az zararla atlatmasýný saûlamak sizin elinizdedir. YanÝnda sÿrekli kalamasanýz bile kendisini yalnýz ve terk edilmiß hissetmesini mutlaka engellemelisiniz. Bedeni hastalýklar ge ebilir; ancak bu hastalýûýn tedavisi sýrasýnda ocuûunuz ruhi bir zarar gšrecek olursa, bunun telafisi ve tedavisi ok zor olabilir. Baßka ocuûunuz OlmasÝnÝ Üstiyor Musunuz? Hamilelik hem anne, hem de ocuk i in yorucudur. Bu nedenle ocuûun gelißebilmek; annenin ise dinlenebilmek ve ocuûuna gereken ilgiyi gšsterebilmek i in sÿkunete ihtiyacý vardýr. DolayÝsÝ ile annenin hamilelikleri arasýnda yeterli vakit bulunmalýdýr. HalkÝmÝz arasýnda yaygýn kanaate gšre emzirmenin hamile kalmayý šnleyici bir etkisi bulunduûu varsayýlýr, oysa bu kanaat tamamen yanlýßtýr ve týbbi hi bir dayanaûý yoktur. Elbette ki, ocuk sayýsý anne ve babanýn tercihidir ve bu konuda bir zorlama yapýlmamalýdýr. Ancak hamileliûin ger ekten risk taßýdýûý durumlar gšz šnÿnde bulundurularak doûum kontrol yšntemlerinin de bilinmesi anne ve baba a ÝsÝndan yararlýdýr. zÿrlÿ ocuk Her ailede, gerek katýlým ve gerekse annenin hamilelik sýrasýnda maruz kaldýûý zararlý etmenlerden štÿrÿ šzÿrlÿ ocuklar doûabilmektedir. SÝrf bu nedenden štÿrÿ anne ve babanýn ŸzŸntŸye kapýlmasýna ve kendilerini su lamalarrýna gerek yoktur. zrÿ ortadan kaldýrmak i in elinizde hi - bir ßey bulunmadýûýný kabullenmek her ßeyin baßlangýcýdýr. Bir kez bunu kabullendikten sonra šzrÿn yol a týûý sorunlarýn mÿmkÿn olduûunca dar evrede kalmasý i in gereken šnlemleri dÿßÿnmeye baßlayabilirsiniz. zÿrlÿ ocuk, ßefkat ve ilgi bekler; fakat asla ona acýmamalý ve bu šzrÿn nedeni ile onu šzel bir muameleye tabi tutmamalýsýnýz. Ona yardým edin; ama kendi baßýna yapabileceûi ßeyleri onun adýna yapmaktan da mutlaka ka ÝnmalÝsÝnÝz. ocuûunuz šzÿrlÿ de olsa, sorumluluk almasýný šûrenmelidir. YaptÝÛÝ, becerebildiûi ißler i in onu švmeyi, teßvik etmeyi de ihmal etmeyin. Bšylece o da 14
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M ufak baßarýlarýndan zevk almasýný šûrenecek ve bšylece kendisini gelißtirmek i in motive olacaktýr. BazÝ šzÿrleri, šrneûin bir sinirin fel olmasýna dayanan bozukluklarý ortadan kaldýrmak mÿmkÿn olmayabilir. Ancak saûýrlýk gibi, durumlarda anne ve babanýn uyanýk davranmasý ve ocuûu mÿmkÿn olduûunca erken bir safhada doktora gštÿrmesi bÿyÿk faydalar saûlayabilir. Bu ßekilde saûýr bir ocu- Ûun dilsiz olmasýnýn šnÿne ge ilebilir. BEBEÚÜN BESLENMESÜ Bebek Ü in Anne SŸtŸnŸn nemi Anne sÿtÿ bebeûin saûlýklý bir ßekilde bÿyÿyÿp gelißebilmesi i in gerekli her tÿrlÿ besini i inde bulundurur. Anne sÿtÿ bebek i in daima hazýr ve taze bir besindir. Havayla ve mikroplarla temas etmeden bebek tarafýndan emildiûi i in bozulma ve ocuûa zarar verme tehlikesi yoktur. Anne sÿtÿ yeni doûan bebeûi hastalýklara karßý korumasý bakýmýndan da šnemlidir. AyrÝca anne sÿtÿnÿn i indeki besinler bebe- Ûin ihtiya larýna gšre dÿzenlenmiß olduûundan sindirimi de kolaydýr. Anne sÿtÿnÿn týbbi faydalarýnýn yanýnda ocuûun duygusal gelißimine de bÿyÿk katkýsý mevcuttur. Emzirmek, ocukla duygusal ilißki kurmak demektir. ocuûun besine olduûu kadar bu tÿr bir ilißkinin sýcaklýûýna da ihtiyacý vardýr. BŸtŸn bu olumlu niteliklerinin yaný sýra ana sÿtÿ doûal bir besindir ve Ÿcretsizdir. ocuûa gšstereceûiniz ilgi ona pahalý giysiler ya da besin maddeleri satýn almak ile de- Ûil ona ayýracaûýnýz vakitle šl Ÿlmelidir. ocuûunuz kendisine pahalý mamalar satýn aldýûýnýz i in deûil, onu emzirmek i in vakit ayýrmanýzdan štÿrÿ size mÿteßekkir olacaktýr. Anne sÿtÿnÿn gšzde olmadýûý yýllarda bebek mamalarý i in yoûun propaganda yapýlmýß ve bu mamalar gelißme olarak sunulmußtur. Bu tutum ok hatalýdýr ve bebek mamalarý ancak aresiz kalýndýûý durumlarda baßvurulmasý gereken koltuk deûnekleridir. Koltuk deûnekleri belki šzÿrlÿ bir insan i in ka- ÝnÝlmaz olabilir, ama saûlýklý bir insanýn normal yÿrÿyÿßÿnÿ terk edip koltuk deûneûi ile yÿrÿmesi ne kadar abesse, sÿtÿ gelen bir annenin ocuûunu emzirmekten ka ÝnmasÝ da o kadar abestir. Bebek doûar doûmaz, hi vakit kaybetmeden emzirilmeye baßlanmalýdýr. Bebek emmeye alýßana kadar annenin biraz sabýrlý olmasý gerekmektedir. Anne kendi istediûi zaman de- Ûil, bebek emmeyi býraktýûý zaman beslenme saatine son vermek gerekir. Emzirilen yerin sessiz ve sakin 15
A LEDE ÇOCUK E T M olmasý rahat a emebilmesi a ÝsÝndan šnemlidir. Emziren annenin kendi beslenmesine de dikkat etmesi ßarttÝr. Bol sebze meyve, sÿt, yoûurt, yumurta ve tahýllar anne i in en ideal olanýdýr. AyrÝca halk arasýnda yaygýn olarak sÿtÿ arttýrdýûý bilinen bitkilerden de ay yapýlarak istifade edilebilir. GŸnde alýnan sývý miktarý 3 litre olmalýdýr. DiÛer šnemli bir husus da sÿt veren annelerin zorunlu olmadýk a ila kullanmamalarýdýr. Bir ok ila anne sÿtÿ ile bebeûe ge e- bilir ve anne i in uygun olan bir doz bebek i in ok aûýr gelerek zehirlenmelere sebep olabilir. Annenin meme temizliûini ihmal etmemesi hem anne, hem de bebek a ÝsÝndan šnemlidir. Emzirmeden šnce ve sonra meme u larý suyla temizlenmelidir. SŸtŸn gelmesi i in ocuûun emmesi yeterlidir. Ancak anne de meme u larýný eli ile ovmalý ve masaj yapmalýdýr. Bu hareketler ritmik olarak tekrar edilmelidir. Anne ya da Bebek Hasta ise Ne YapmalÝ? DoÛumdan hemen sonra anne veya bebekten dolayý emzirme ißlemi hemen ger ekleßemeyebilir. Bebek biberondan i meye baßlar. Daha sonra da anneden emmek bebeûe zor gelebilir. Bu durumda bebeûi hazýr mamayla beslemekten baßka are yoktur. Bu duruma yol a mamak i in yeni do- Ûum yapmýß bir anneden de yardým istenebilir. BaßkalarÝnÝn ocuklarýna sÿt vermek kimseyi ŸrkŸtmemelidir. Bu durumu aynen kan vermek gibi bir insanlýk gšrevi olarak gšrebilirsiniz. UnutmayÝn ki, anne sÿtÿnÿn hi bir bi imde telafisi mÿmkÿn deûildir ve anne sÿtÿnden mahrum kalmak her ocuk i in bÿyÿk bir mahrumiyettir. Üleride sizin ocuûunuzun da belki bšylesi bir durumla karßýlaßabileceûini gšz šnÿnde bulundurarak ihtiya fazlasý sÿtÿ baûýßlamaktan ka ÝnmamalÝsÝnÝz. SŸtannelik sadece bizim toplumumuzda deûil bir ok medeni toplumda da yer etmiß bir hizmettir. Bir ok Avrupa Ÿlkesinde belediyeler šzel kißilerin de gayretleri ile sÿtÿ fazla gelen annelerin sÿtÿnÿ toplamakta ve sÿtÿ az gelen annelerin ocuklarýna bu en doûal gýda ile beslenme imkanýný saûlamaktadýrlar. Bazen ilk zamanlar meme u larýnýn hassaslýûýndan dolayý bebeûin emmeye baßlamasý ile u larda aûrý ve sancý olabilir. Bu durumda meme u larýný sýk sýk yýkayýp kurutmakta ve kuruturken havlu ile masaj yapmakta bÿyÿk fayda vardýr. Bazen de annede fazlasýyla sÿt olur ve bebek de bu sÿtÿ yeterince i emez. Bu durumda annenin memeleri ßißer, aûrý ve ateß yapar. Bebek sÿt emerken anne bir hayli gÿ lÿk eker. Buna raûmen bebek i in en iyi olan besinin anne sÿtÿ olduûunu unutmamak ve bebeûi bu eßßiz nimetten mahrum býrakmamak gerekir. Memeden Kesme Bebek anne sÿtÿnÿ iki yaßýna gelinceye kadar emmeye devam etmelidir. BÝrakacaÛÝ zamanýn sýcak havalara rastlamamasýna dikkat etmek gerekir. Anne SŸtŸ Almayan Bebekler NasÝl Beslenmeli? Anne herhangi bir nedenle bebeûi emzi- 16
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M remeyebilir. SŸtŸ yoktur, ya da meme vermesini engelleyen bir hastalýûý vardýr. Bu durumda bebek hazýr mama ile beslenebilir. HazÝr mamalarda kullanýlan malzemeye gšre iyice kaynatýlmadan mama hazýrlanmamalýdýr. MamanÝn kullanma sÿrelerine de šzellikle dikkat etmek gerekir. EÛer az da olsa sÿtÿnÿz geliyorsa, emzirmeyi de ihmal etmeyin unutmayýn ki bebek i in en iyi besin kaynaûý anne sÿtÿdÿr. Anne sÿtÿ ile bÿyÿmek bebeûiniz i in bir ayrýcalýktýr. zellikle ilk 6 ay sadece anne sÿtÿ vermek gereklidir, ve yeterlidir. BebeÛin Beslenmesinde ÛŸn AralÝklarÝ Bebek ilk zamanlarda sÿrekli emmek ister. Belli bir dÿzene oturuncaya kadar šûÿn aralýklarý doûal olarak dÿzensizdir. Bu yÿzden bebeûi saate baûlý olarak emzirmeye kalkýßmamalýdýr. Zaman ge - tik e šûÿn aralýklarý kendiliûinden dÿzene girecektir. Bebekler gece gÿndÿz ayrýmý yapamadýklarýndan, gece de emmek i in uyanýrlar. Yine de kendimiz yatmadan šnce emzirmekte veya mamasýný vermekte fayda vardýr. Mama Þisesi ve Emzik Mama ßisesi ve emziklerin kaynatýlmasý gerektiûini gÿnÿmÿzde hemen her anne bilmekte ve uygulamaktadýr. DayanÝklÝ camdan yapýlmýß biberonlarý kaynatmak daha kolaydýr; ancak yolculuklarda plastik ßißeler de kullanýlabilir. BiberonlarÝn delikleri bilerek ufak tutulmußtur. Bu delikleri gereksiz yere bÿyÿtmemeniz, bebeûinizin emißi a ÝsÝndan en uygun olanýdýr. Deliklerin ufak olmasý, bebeûin daha kuvvetli emmesine neen olur, ayrýca bebeûinizin aûzýnda sÿt birikmesine de engel olußturur. Ûi susturmak i in verilen bir rÿßvettir. YaygÝn kanaatin aksine hi de gerekli deûilir. Bu yÿzden baßýndan itibaren bu tÿr kštÿ alýßkanlýklara zemin hazýrlanmamalýdýr. Ancak bebeûiniz bir kez bu alýßkanlýûý elde etmißse, aûýz ve damak yapýsýna uygun emzikleri kullanmaya šzen gšstermelisiniz. Emzik, ocuûunuzun ene yapýsýný bozabilir ve ileride sindirim gÿ lÿklerine zemin hazýrlayabilir. BEBEÚÜN EÚÜTÜMÜ EÛitimin nemi Bebeklik insanýn yaßamýnda en duyarlý ol- 17
A LEDE ÇOCUK E T M hibi olduûunu bilmeniz ona saygý gšstermek i in yeterli bir sebep olmalýdýr. ocuûunuza yapacaûýnýz asil insan muamelesi, ileride onu ger ekten asil bir insan yapacaktýr. duûu ve evreden en fazla etkilendiûi dšnemdir. Bu dšnemdeki iyi ya da kštÿ tecrÿbeler asla unutulmaz ve ilerideki yaßamýn temel taßlarýný olußturur. Bu dšnemdeki eûitim eksikliklerini gidermek asla mÿmkÿn olamaz. Bebek bÿyÿtmek sadece bakýmýný yapmak deûil ona istenilen, arzulanan nitelikleri kazandýrmaktýr. ocuûun saûlýklý gelißebilmesi i in gerekli sevgi ve ßefkat ortamýný, ilgi ve gÿven atmosferini saûlamak her ßeyden šnce gelmelidir. Bunu yaparken elinizdeki kitabýn šnceki bšlÿmlerinde ißlenen gelißim tablolarýný rehber edinebilirsiniz. BebeÛinin normal gelißimini izleyen ve verdiûimiz gelißim tablolarýnýn yardýmý ile bu gelißmeyi deûerlendiren uyanýk anne ve babalar eûitim konusunda Ÿzerlerine dÿßeni yapmanýn gšnÿl rahatlýûýný hissedebilirler. BebeÛinizin gelißmesini dÿzenli olarak izlemenin bir takým zorluklarýn šnceden saptanarak tedbir alýnmasýnda bÿyÿk faydasý vardýr. ocuûunuzun doûußtan itibaren kißilik sa- ocuk sadece verdiûiniz komutlarla deûil, ondan ok daha fazla sizden gšrdÿkleri ile kißiliûini olußturur. O yÿzdendir ki, ocuûunuzda gšrmek istemeyeceûiniz davranýßlardan šncelikle kendiniz ka ÝnmalÝsÝnÝz. Elinde sigara ile ocuûuna sigara i memesini šûÿtleyen baba karikatÿrÿ klasikleßmißtir. Ancak ocuûuna kÿfÿr etmemesi i in šûÿt veren ve kýzdýûýnda kendini tutamayan bir ebeveyn veya, dÿßÿnebileceûiniz šrneklerin en kštÿsÿdÿr. KÝsacasÝ, ocuûunuzun yapmamasýný istediûiniz ßeyleri sizin de yapmamanýz ve yapmasýný istediklerini sizin de fazlasý ile yerine getirmeniz en ideal olanýdýr. Anne ve BabanÝn RolŸ ocuûunuzu eûitmenin ilk adýmý onunla ilgilenmek, onunla oynamaktýr. ocuk yetißtirmenin bir okulu yoktur. DŸnyanÝn her tarafýnda ocuklar birbirlerine benzerler. MeraklÝdÝrlar, ne yapacaklarýný kestirmek mÿmkÿn deûildir. Tehlikelerden habersiz olduklarý i in her ßeyi denemek isterler. Tehlike do- Ûuracak davranýßlarýný engellemek istediûinde aûlayarak tepki gšsterirler. BÝraksanÝz evinizi yakabilecek bir kibriti akabilir, ya da balkondan aßaûý atlýyabilirler. SobanÝn elini yakabileceûini ya da yÿksekten atladýûý zaman baßýna gelebilecekleri siz šûretmek zorundasýnýz. Üßte bu noktada sizin kißiliûiniz devreye girer. BebeÛiniz sizin kißiliûinizin, kißiliûinizi olußturan toplumsal geleneklerin ve sizin 18
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M kendi ebeveyninizden aldýûýnýz eûitimin tÿm etkilerine sonuna dek a ÝktÝr. Yeni doûan her gÿnde bebeûinizin yeni bir ßeyler šûrendiûini, daha bir gÿn šnce yapamadýklarýný yapmaya baßladýûýný gšzlemleyebilirsiniz. Sizin i in gÿnlÿk olan bir ok nesne bebeûiniz i in bir ilgi odaûý olabilir. GšzlŸÛŸnŸzŸ e- kip almak, onu aûzýna gštÿrmek cazip gelebilir. Hatta bu arada yere dÿßmÿß bir dÿûmeyi aûzýna gštÿrÿp yutabilir de. Bu onun i in bir šûrenme yšntemidir. Tabii onu bu tehlikelerden uzak tutabilmek de anne-baba olmanýn gereûidir. BebeÛinizin gýdadan sonra, hatta belki de ondan šnce en bÿyÿk gereksinimi sevgi ve ilgidir. ocuk devamlý ilgi ve kendini gÿven i erisinde hissedebileceûi bir ortam arar. Bu ilginizin devamlý olup olmadýûý konusunda sizi sýnar. En bÿyÿk korkusu bu ilginizi kaybetmek, ondan mahrum kalmaktýr. Sevgi, ocuk eûitiminde vazge ilemeyecek temel taßlarýndan birisidir. Sevgi tutarlý olmalý ve devamlýlýk arzetmelidir. ocuk benzer davranýßlara benzer tepkiler aldýûý zaman iyi šûrenir. AynÝ davranýßa babasýnýn švgÿ, annesinin ise yergi yaûdýrmasýný anlayamaz. Bu tÿr tutarsýzlýklar anne ile baba arasýnda olduûu gibi bÿyÿkanne ile bÿyÿkbaba yanýnda bÿyÿyen ocuklarda da sorunlara yol a maktadýr. sorun da, Ÿlkemizde bir ok aileyi etkileyen i ve dýß gš tÿr. BabasÝ AlmanyaÕda yada bÿyÿk ßehirde yaßayan, teyze ya da amcanýn eûiticiliûine terk edilmiß ocuklar benzer olaylara farklý tepkiler gšsteren bÿyÿklerin verdiûi huzursuzluûu Ÿzerlerinde hissederler. ocuk eûitimi sabýr ister. ocuk i in zaman kavramý yoktur. AynÝ davranýßý defalarca tekrarlýyabilir. Topunu size verir ve sizden onu iade etmenizi bekler. Bu alýßverißi ancak o býktýûý zaman býrakabilirsiniz. Bu alýß verißi kÿ Ÿmsememelisiniz, ŸnkŸ bu onun i in yegane šûrenme bi imidir. Oyun onun i in ok ciddi bir uûraßtýr. Gazetenizi yýrtmak ya da ay bardaûýnýza elini sokmak onun oyununun bir par asý olabilir. BÝrakÝn bir kez ayýnýza elini batýrsýn ve sýcak ayýn elini yakabileceûini šûrensin. Bir 19
A LEDE ÇOCUK E T M daha siz isteseniz de, bšyle bir davranýßta bulunmayacaktýr. Gazeteniz yýrttýûý zaman kýzýp baûýrmayýn, ama bu davranýßýnýn sizi ŸzdŸÛŸnŸ de hissettirin. ocuk eûitimindeki en bÿyÿk yanlýß ocuûun anlamadýûýný varsaymaktýr. Þunu hi aklýnýzdan ÝkarmayÝn ki, ocuk her ßeyi, ama her ßeyi anlar. Belki her ßeyi kelimesi kelimesine yorumlayamaz, ama davranýßýnýzýn ne anlama geldiûini gayet iyi ÝkartÝr. ocuûunuzun istekleri sizin isteklerinizle ister istemez atýßacaktýr. Buna gšz kapamaya deûil, ara yolu bulmaya alýßýn. Onu baßýndan itibaren kißilik sahibi bir Ôasil insanõ olarak kabul etme ÔbŸyŸklŸÛŸÕnŸ gšsterecek olursanýz, eûitimde en bÿyÿk aßamayý yapmýßsýnýz demektir. Gerisi gelecektir. ocuûunuza asil insan muamelesi yapmanýz demek, onu ciddiye almanýz demektir. SorularÝna anlayabileceûi, kavrayabilece- Ûi cevaplar vermeniz, anlamasý i in aba sarf etmeniz bÿyÿk deûer ifade eder. Þunu unutmayýn ki, ocuûunuzun anlayamacaûý ßey hemen hemen yoktur, sadece sizin anlayýßýnýz ile onun anlayýßý farklýdýr. Ülk Kelimeler ve El Hareketleri Konußmak, olduk a karmaßýk bir sÿre tir ve šûrenilmesi bÿyÿk abalar gerektirir. Bu sÿre bir ok alt sÿrecin sonucudur. Duymak, duyduûunu kavramak, šûrenmek, šûrendiûini hafýzasýnda tutmak ve bunlarý gerektiûinde aktif olarak kullanabilmek ve bÿtÿn bu alt sÿre lerin bir koordinasyon i erisinde alýßabilmesi hi de kolay deûildir. ocuûunuz sizi taklit ederek šûrenir. Sizi taklit edebilmesi i in onunla a Ýk bir bi imde konußmalýsýnýz. ocuklar okuma yazma bilmedikleri i in ana dillerini ve bu dildeki kelimeleri duyarak ezberlerler. Duyarak ezberlemek sanýldýûýnýn aksine ok gÿ tÿr. ocuûun ilk olarak šûreneceûi sšzcÿkler, baba ve dede gibi tekrara dayalý sšzcÿklerdir. ocuk bu gibi heceleri devamlý tekrar ederek bu kelimeleri hafýzasýna kazýr. Yeni konußmaya baßlayan ocuklar, sšz olarak ifade edemedikleri ihtiya larýný ses taklitleri ile dile getirirler. rneûin arabaya ÒÛÝnÛÝnÓya da suya ÒbuvaÓ gibi isimler takabilirler. Bu bir aßamadýr. Ancak bu tÿr deyißlere asla prim verilmemelidir. Bu tÿr kelimelerden hoßlandýûýnýzý belirtmeniz ocuûun bu aßamayý ge irmesini gÿ leßtirir. 12. ayýn sonuna doûru ocuûunuz bu yšnde adýmlar atmaya baßlar. Kendi hakkýn- 20
0-1 YAfi ÇOCU A SAH P A LELER N E T M da sšylediklerinizi anlar, švgÿden hoßlanýr ve kýzdýûýnýz zaman ŸzŸlŸr. KonußabildiÛinden ok daha fazlasýný anlayabilir. TanÝdÝk ve yabancýlarý birbirinden ayýrdeder. YabancÝ bireylere tepki gšsterir ve onlardan ekinir. TanÝdÝÛÝ kißilere ise dost a davranýr ve bu kißilerin yanýnda kendisini rahat hisseder. ocuûunuz YŸrŸmeye BaßlÝyor YŸrŸmenin ilk adýmý ayakta durmaktýr. Anatomik olarak iki ayak Ÿzerinde durmak pek de kolay deûildir ve bu yÿzden de šûrenilmesi vakit alýr. Bir ok hayvanýn yavrusu doûar doûmaz yÿrÿmeye baßlar. DoÛduktan sonra yÿrÿyemeyen tek canlý insan yavrusudur. AyrÝca hi bir hayvan yavrusunun eûitimi insanýn eûitimi kadar zaman almaz. Bir ok hayvan yavrusu doûduktan birka hafta, bilemediniz birka ay sonra kendi kendine yeterli hale gelmeye baßlar. Ünsan yavrusunun bu noktaya gelmesi yýllar alýr. Aile kuracak ve kendi baßýna yetecek hale gelmek insan šmrÿnÿn en az Ÿ te birine yakýn bir sÿre alýr. Sadece bu nokta bile, insan eûitiminin bir ayrýcalýk olduûunu gšstermeye yeterlidir. ocuk ayaûa kalkar; fakat uzun sÿre ayakta kalmakta zorlanýr. DŸßmekten korkar ve tutanacak bir yer arar. Kolayca dÿßebilir. Bu dÿßÿß onu ŸrkŸtŸr ve daha sonraki denemeleri i in bir engel teßkil edebilir. Elinizden geldiûince korkularýný engellemeye ve abalarýný šdÿllendirmeye gayret gšstermelisiniz. Ayakta durmayý baßardýktan sonra adým atmak kendiliûinden gelecektir. Ayakta durmasýný teßvik ettiûiniz gibi birka adým mesafeden size doûru yÿrÿmesini de šzendirmelisiniz. BaßlangÝ ta yapýlacak birka hata kolayca ocuûun ßevkini kýrabilir. Bu yÿzden onu yÿrÿmek i in teßvik etmeli ve ellerinden tutarak desteklemelisiniz. yÿrÿmeden šnce emeklerler. Ancak emeklemek yÿrÿmenin šn koßulu deûildir. BazÝ ocuklar hi emeklemeden ayakta durmaya ve yÿrÿmeye baßlayabilirler. Bu yÿzden ocuûunuzun emeklememesi sizi endißeye sevk etmemelidir. ocuûunuzun Sesi ve Siz BebeÛiniz bazen hi bir neden bulunmaksýzýn aûlayýp ÝÛlÝk atabilir. Belki de tÿm iste- Ûi o an i in ilginizi ekmek, sizin gšûsÿnÿzde uykuya dalmaktýr. AÛlamak onun yegane iletißim aracýdýr, baßka bir dil bilmez. Ülgile- 21
A LEDE ÇOCUK E T M nin onunla, KarnÝ tok, sýrtý pekse ve gene de aûlýyorsa nedenini araßtýrýn. KucaÛÝnÝza almanýz da yeterli olmadý ise bir bÿyÿûe danýßýn. En son are ise doktora gitmektir. Doktora gitmekten ekinmeyin, ama her sorununuzu doktora taßýmaktan da ka ÝnÝn. Doktor size sadece ne yapmanýz gerektiûini sšyler, ama yapýlmasý gerekeni yapmak sizin gšrevinizdir. Annelik bir i gÿdÿdÿr ve annelik duygusunu veren onu gereken niteliklerle donatmýßtýr. ocuûunuzla Konußun ocuûunuz i in sizin sesiniz dÿnyanýn en tatlý mÿziûidir. Sevgidir, ilgidir, yakýnlýktýr. ocuk, belki ne dediûinizi anlamaz; ama ses tonunuzu gayet iyi yorumlar. Konußun ocu- Ûunuzla. ÔAsil insanõ gibi anlatýn ona. ocuksu ifadeler kullanmayýn, kÿ Ÿmsemeyin onu. DoÛruyu šûretin ve kavramasýna yardýmcý olun. Tekrar etmekten ka ÝnmayÝn. Hevesini kýrmayýn ve asla yanlýßlarýna gÿlmeyin. zgÿvenini kýrmýß olursunuz ki, bunun tamiri ok zordur. Bir arkadaß gibi davranýn ona. Ve en kýsa zamanda da bu dostluûun semeresini alacaûýnýzdan emin olun. BEBEKLER VE OYUN ocuk doûduûu gÿnden itibaren oyun oynar. Bu oyunlar oûu zaman bizim oyun diye nitelendirdiûimiz davranýßlardan ok farklýdýr. Oyun ocuk i in bir ihtiya týr. Oyunun nitelikleri ocuûun yaßýyla birlikte farklýlýklar gšsterir. Yeni doûan bir bebek ellerini ve ayaklarýný oynatýr. Annenin memesini tutar, bunu sa- Ûa sola evirir. Daha sonra gšzÿnÿn šnÿne getirdiûi ellerini ve hareketlerini uzun uzun izler. GšzŸnŸn hizasýnda olan renkli, hareketli ve ses Ýkaran eßyalarý inceler, sevin belirtileri gšsterir. Bebek 4-5 aylýk olunca ellerinin yakalama ißine yaradýûýný keßfeder. Bu defa ilgisini eken nesneleri yakalamaya alýßýr. YataÛÝnÝn baßucuna asýlan hareketli oyuncaklarý izlemek; yorganýný, elini ve hatta ayaûýný aûzýna gštÿrmek onun i in bir oyundur. Oturmaya baßladýktan sonra evresindeki nesneler onun i in daha ilgi ekici hale gelmißtir. Eline verilen kaûýt par alarýný burußturmak, elindeki bir objeyle diûer bir objeye vurarak ses Ýkartmak onun i in zevkle oynanan oyunlardýr. Bebek hareketlenmeye baßladýktan sonra ok dikkatli olmak gerekmektedir. ŸnkŸ artýk ilgisini eken objelere rahatlýkla uzanabilmektedir. Bu dšnemler ocuklarýn tehlikelere en a Ýk olduklarý dšnemdir. En kÿ Ÿk bir dalgýnlýk tehlikeli kazalara yol a abilir. ocuûun hoßuna gidecek oyuncaklarla onu oyalamak, dikkatini oyuncaklara yšneltmek onu evresinden biraz olsun alýkoyacaktýr. Onunla birlikte oyun oynamamýz ok hoßuna gidecektir. SŸrekli ayný ßekilde oynamasý veya ayný ßeyleri yapmak istemesi bizi usan- 22