12. SINIF KONU ANLATIMI 28 EKOLOJİ KOMÜNİTE EKOLOJİSİ
KOMÜNİTE EKOLOJİSİ Bir alan ya da habitat içerisindeki tüm popülasyonların oluşturduğu birliğe komünite denir. Komüniteyi oluşturan türler arasında etkileşimler vardır. Nötralizm: İki organizmanın birbirinden bağımsız olarak yaşayabilmesidir. İki organizma da birbirinden etkilenmez. Amensalizm: Genellikle bitkilerde yaygındır. Bir türün salgısının diğer türlerin gelişmesini durdurmasıdır. Mutualizm: Birlikte yaşayan iki tür arasında karşılıklı yarar ilişkisine dayanan beslenme ilişkisidir. Sıkı mutualizm: Mutualist yaşayan iki organizma birbirinden ayrılırsa ölürler. Yaşamak için birbirlerine muhtaçtırlar. Tek başlarına yaşayamazlar. Örnek: liken (mantar + alg), insan bağırsağında yaşayan B ve K vitamini üreten bakteriler ile insan. Gevşek mutualizm (Protokooperasyon): Mutualist yaşayan iki organizma ayrıldıklarında tek başlarına hayatlarına devam edebiliyorlarsa gevşek mutualizmdir. Örnek: Timsah ile kürdan kuşu. Kommensalizm: Birliği oluşturan iki canlıdan biri bu simbiyotik yaşamdan yarar sağlarken diğeri etkilenmiyorsa kommensalizmdir. Örnek: Köpek balığı ile pilot balığı.
KOMÜNİTE EKOLOJİSİ PARAZİTİZM: Birliği oluşturan canlılardan biri yarar sağlarken diğerinin zarar görmesidir. Yarar sağlayana parazit, zarar görene ise konak denir. Parazitler; bitki, hayvan ve tek hücreli parazitler olmak üzere ikiye ayrılır. Bitki Parazitleri: Konakları bitkidir. Yarı parazit ve tam parazit olmak üzere ikiye ayrılır. Yarı Parazit: Emeçlerini konak bitkinin ksilemine uzatarak su ve inorganik madde ihtiyacını karşılarlar. Klorofilleri vardır. Fotosentez yaparlar. Örnek: Ökse otu Tam Parazit: Emeçlerini konak bitkinin ksilem ve floemine uzatarak besin ve su ihtiyacını karşılarlar. Klorofilleri yoktur. Fotosentez yapamazlar. Örnek: Canavar otu Hayvan Parazitleri: Konakları hayvandır. İç parazit ve dış parazit olmak üzere ikiye ayrılır. İç Parazit: Diğer adı Endoparazit dir. Canlının içinde yaşarlar. Sindirim sistemleri gelişmemiştir. Örnek: Tenya, plasmodium, trypanosoma Dış Parazit: Diğer adı Ektoparazit tir. Canlıya tutunarak yaşarlar. Sindirim sistemleri gelişmemiştir. Örnek: Bit, pire, kene, sivrisinek Tek Hücreli Parazitler: Bakteri, amip, kamçılılar gibi canlılardan bazıları tek hücreli parazitlere örnektir. Tek hücreli parazitler sıtma, dizanteri, kolera gibi hastalıklara neden olabilirler.
REKABET Ortamın sınırlı kaynakları için canlılarda görülen yarıştır. Tür içi ya da türler arası rekabet olarak görülebilir. Birey sayısı P. aurelia Paramecium aurelia ve Paramecium caudatum aynı besin ortamına bırakılırsa P. aurelia, P. caudatum a göre rekabette daha başarılı olur. P. caudatum Zaman
AV AVCI İLİŞKİSİ Bir canlının bir canlıyı beslenme amaçlı yakalamasına avlanma denir. Yenilen canlıya av, yiyen canlıya ise avcı denir. Bir canlı hem av hem de avcı olabilir. Av ve avcı arasında denge bulunur. Avcının beslenmek için avı yakalaması sonucunda avcı sayısı artar, av sayısı azalır. Bir süre sonra avcılar yeterli besin bulamaz. Sayıları azalır. Bu durumda av artar. Birey sayısı AVCI AV Zaman
SÜKSESYON Bir komünitede çeşitli faktörlerle baskın türün zamanla değişmesidir. Süksesyona; ardıllık ya da sıralı değişim de denir. Baskın Tür: Bir komünitenin sayı veya işlev bakımında en belirgin organimasıdır. Süksesyonlar ikiye ayrılır. Birincil (Primer) Süksesyon: Toprağın hiç oluşmadığı, yaşamın bulunmadığı alanlarda başlayan oluşumdur. Bu süreçte sırasıyla; liken, yosun, ot, çalı, ağaç evresi görülür. Liken evresi: Kaya, kum, çakıl gibi ortamlarda likenler gelişir ve oluşturdukları salgılar ile ortamın topraklaşmasını sağlarlar. Yosun evresi: Likenler toprağı oluşturunca baskın tür yosun olmuş olur. Yosun ortamı nemlendirir ve omurgasız hayvanlar zamanla bu ortama yerleşirler. Zaman içerisinde ölü organizmalar ve atıklar da çürütülerek toprak kalitesi de artırılmış olur. Ot evresi: Toprak kalitesi arttıkça otsu bitkiler de baskın tür haline gelir. Zaman içerisinde bu evrede otçul hayvan çeşitliliği artar.
SÜKSESYON Çalı evresi: Zamanla otsu bitkilerin yerini çalı şeklinde odunsu bitkiler alır. Böylece çalılar baskın tür halini alır. Çalıların gelişmesi ile birçok omurgalı hayvan türü ortaya çıkar. Rekabet oluşur. Hayvanlar bitkilerin üremesine yardım eder. Ağaç evresi: Zaman içerisinde uzun boylu odunsu bitkiler oluşur. Ağaçların oluşmasıyla bu ağaçlar altında yaşayacak olan hayvan türleri ve küçük bitkiler meydana gelir. Bu evrenin oluşmasıyla komünite dengeye ulaşır. Dengelenmiş komüniteye klimaks denir. Süksesyon klimaksın sağlanmasıyla son bulur. Canlı çeşitliliği artmaya başlar. İkincil (Sekonder) Süksesyon: İnsan müdahalesi, aşırı otlatma ve yangın gibi nedenlerle toprak yapısı bozulmadan komünitenin bozulması ile görülen süksesyondur. Bu süksesyonda toprak yapısı bozulmadığından yosun ve liken evresi görülmez. Diğer evreler aynı sıralama ile gerçekleşir. Klimaksın sağlanmasıyla sükseskyon son bulur.
EKOTON Komşu komüniteler arasında geçiş bölgesidir. Canlı sayısı azdır. Canlı çeşidi fazladır. Rekabet fazladır. Nehir Deniz Ekoton