PSİKOSOSYAL TEHLİKELER, RİSKLER SAĞLIK ETKİLERİ VE KORUNMA YOLLARI
Çalışma Ortamında Karşılaşılan Mesleki Tehlikeler Biyolojik, Biyomekanik, Kimyasal, Fiziksel (+radyolojik), Psikososyal.
Sağlık, yalnızca insanların hasta olmama ya da özürlü olmamaları değil aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halidir. WHO Biyolojik Psikolojik Psikososyal Kalıtsal etmenler Temel fizyolojik süreçler İşlev kaybı Etkilenen organ Hastalığın niteliği Hastalığın şiddeti Hastanın yaşı Hastanın çevresi Hastanın yaşam evresi Hastalığı algılama şekli Kişilik yapısı Ego savunma düzenekleri Stresle baş etme kapasitesi ve gücü Obje ilişkilerinin olgunluğu Yaşam dönemi Daha önceki psikiyatrik ve psikososyal uyum, yetenek Daha önceki hastalık yaşanılması ve deneyimi Yaşam idealleri Medeni durumu Aile ilişkilerinin dinamiği Kişisel, kültürel tutumlar Değer yargıları Aile ve toplumdaki yeri ve statüsü Aile ve toplumun tutumları İnsanlar arası ve mesleksel uyum ve işlevleri.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Psikososyal tehlikeleri; İş doyumu, iş örgütlenmesi ve yönetimi, çevresel ve örgütsel koşullar ile işçilerin uzmanlığı ve gereksinimleri arasındaki etkileşim temelinde tanımlamıştır.
Psikososyal Tehlike; İş tasarımının, iş örgütlenmesinin ve yönetiminin ve gerçekleştirildiği toplumsal ve çevresel koşulların psikolojik, toplumsal veya fiziksel hasara yol açma potansiyeli taşıyan boyutlarıdır.
Stres kişinin yaşamındaki olaylara verdiği tepki vücudun üzerindeki herhangi bir baskıya verdiği önceden belirli olmayan yanıt (Hans Selye: Stress without distress. 1974)
Stres bütün vücudu ve zihni etkiler.
Stres Tepkisi Stres adaptasyon sendromu (Hans Selye): 1. safha: Alarm safhası (organizmanın dış uyarıcıyı tehdit olarak belirlemesi) 2. safha: Direnç safhası (organizmanın uyarıcıyla başa çıkabilmek için kaynakları toplaması) 3. safha: Bitkinlik safhası (uyarıcı ile başa çıkılamamış ve kaynaklar tükenmiş; ciddi hasar oluşabilir)
İşyerindeki Başlıca Stres Kaynakları fiziksel psiko-sosyal organizasyonel
Mesleki Stres Modeli
Çalışma Programları: Vardiyalı İş Vardiyalı iş: Kişinin işini yapmak durumunda olduğu zaman dilimi; genellikle 8 saatlik bir süredir. Vardiyalı işle ilişkilendirilen sorunlar: Fizyolojik Sosyal Vardiyalı çalışanların iş bırakma ihtimali daha yüksektir
Değişen Vardiyalar Uyku düzenini bozabilir Uykusuzluğa yol açabilir Gastrointestinal sorunlara neden olabilir (örneğin: hazımsızlık, mide yanması, karın ağrısı ve iştahta azalma) Kardiyovasküler problemler Halihazırda mevcut olan bir rahatsızlığı kötüleştirebilir Uyku bozuklukları aynı zamanda mevcut bir rahatsızlık için verilen reçeteli ilaç tedavisini de etkileyebilir (CCOHS, 2007)
Gündüz veya Gece Seçimi Araştırmalar vardiyanın sabit olmasının gündüz, akşam ve gece vardiyaları arasında rotasyon olmasından daha yararlı olduğunu ileri sürüyor. ( Parikh et al., 2004) Gündüz vardiyasında çalışan hemşirelerin işteki performansları en yüksektir. ( Parikh et al., 2004) Gündüz veya gece vardiyasını seçebilmek çalışanlar için önemli: Yapılan bir çalışmada yaşam biçimlerine uygun olarak gece/gündüz arasında seçim yapma imkanı verilen hemşireler, daha mutlu hissettiklerini bildirmişlerdir. (Parikh et al., 2004) Gündüz vardiyasını tercih eden hemşireler, günlük ritimlerinde daha az aksaklık olacağı için bunun faydasını görür, hastalık izni alma ihtimalleri de düşük olur. (Parikh et al., 2004)
12 Saatlik Vardiyalar 12 Saatlik Vardiyanın Faydaları: İş yükü 12 saatlik süreye kolayca yayılabilir (daha düşük tempoda çalışma) (Slota & Balas-Stevens 1990; alıntı: Richardson et al., 2007) Verilen görevleri bitirme konusunda daha az baskı (Slota & Balas- Stevens 1990; alıntı: Richardson et al., 2007) 12 saatlik vardiyanın hemşireler üzerindeki etkisini araştıran bir çalışmada personelin %87 si 12 saat çalışmanın hafta boyunca daha fazla izin kullanabildikleri için kendilerine kaliteli serbest zaman avantajını getirdiğini ifade etmişlerdir. (Richardson et al., 2007) 12 saatlik vardiyada çalışan hemşirelerin eksik vardiya çalışması, duygusal bitkinlik hissetmesi ihtimali daha düşük, iş memnuniyeti daha fazladır. (Stone et al., 2006)
8 Saatlik Vardiyalar Bir çalışmaya katılan hemşireler arasında aynı maaşı alarak 8 saatlik vardiyada çalışanlar 12 saatlik vardiyada çalışanlara göre daha az stresli olduklarını bildirmişlerdir. (Stone et al., 2006) Aile hayatı ile daha uyumlu, ailevi görevleri yerine getirir (Flinkman et al., 2008) Çalışanlara gündüz, akşam veya öğleden sonra çalışma imkanı verir: daha fazla esneklik!
Çalışma Programları: Esnek Zamanlı Esnek zamanlı: Çalışanlara işe geliş ve gidiş saatleri konusunda esneklik tanıyan mesai programı. ABD de işverenlerin %73 ü çalışanlarına esnek çalışma zamanı sunuyor. İşe geç gelmeler fiilen ortadan kaldırılmış olur. Bulgular olumlu.
Çalışma Programları: Sıkıştırılmış Hafta Sıkıştırılmış hafta: Tipik olarak günlük mesai saatleri daha uzun ve haftalık çalışma günleri daha az olan çalışma programlarından oluşur. Avantajları Daha fazla rekreasyon Ek iş yapma imkanı azalır Aileyle daha çok zaman İşletmenin genel masraflarında azalma Dezavantajları İşçilerde yorgunluk Üretken geçen saatler Daha fazla kaza olur
AB deki Çalışanların Yakındığı En Yaygın Semptomlar Sırt-bel ağrısı 24.7% Kas ağrıları 22.8% Yorgunluk 22.6% Stres 22.3% Baş ağrısı 5.5% Duyarlılık 10.5% (Kaynak: 4. Avrupa Çalışma Koşulları Araştırması, 2007)
Stresin Önlenmesi Değerlendirme ve Yönetim
İşletmelerde Stres Değerlendirmesi: Kophenag Psikososyal Anketi (COPSOQ) (Referans: Kristensen TS, Hannerz H, Høgh A, Borg V. Kophenag Psikososyal Anketi psikososyal iş ortamının değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi için bir araç. Scand J İş Ortamı Sağlığı 2005;31(6):438 449.)
Mesleki Stres Yönetimi Mesleki Stres Yönetimi örneğin stresin etkileriyle mücadele etme teşebbüsü Organizasyonel Değişim ve Stratejiler + Bireysel Müdahaleler = Sağlıklı İşyeri
Mesleki Stresin Önlenmesi Organizasyonel Önlemler Açık organizasyonel yapılanma ve işlevler Uygun, esnek ve alternatif çalışma programları Açık iş tanımları ve yetkinlikler Performansın takdir edilmesi, ödül ve tanıma Kişisel gelişim/ kariyer gelişimi Anlamlı ve teşvik eden görevler Sosyal çevre Yöneticiler ile çalışanlar arasında iletişimin iyi olması (başlangıç toplantıları, ekip toplantıları, 1:1 oturumlar) Çalışma ve performans düzeyleri ile ilgili beklentiler açık Yeterli araç, ekipman, malzeme ve prosedür
Mesleki Stresin Önlenmesi Bireysel Önlemler
Düşünce Stratejinizi Değiştirin: Reaktif değil, proaktif olmayı öğrenin. Pozitif problem çözme tekniklerini öğrenin. Her seferinde bir adım ilerleyerek yol alın. Sorunları daha küçük parçalara bölün. Stresli durumları ele alırken doğrudan harekete geçin. Psikolojik stresinize katkıda bulunan kişilerle harcadığınız vakti en aza indirin. Psikolojik sağlığınıza katkıda bulunan kişilere ulaşın
Düşünce Stratejinizi Değiştirin: Egzersiz - düzenli, rutin olarak Destek sistemi - arkadaşlar Duygu ve düşüncelerinizi ifade edin konuyla ilgili olarak ailenizle, arkadaşlarınızla, danışmanlarla, din adamlarıyla konuşun. Doğru beslenin meyve ve sebze yoğunluklu sağlıklı bir beslenme alışkanlığınız olsun. Kafein tüketimini azaltın. Derin kas gevşemesi.
Düşünce Stratejinizi Değiştirin: Potansiyelinizi ve özel ilgi alanlarınızı geliştirin: spor, edebiyat, müzik, dans, yabancı diller, teknik beceriler, zanaat alanları. Tatiller, kısa tatiller veya zihinsel tatiller (sessizce oturup, gözlerinizi kapatarak dağlara veya deniz kıyısına gidersiniz ). İş ile rekreasyon arasında denge kurun.
Stresle Başa Çıkma: Gevşeme Zihinsel Gevşeme Meditasyon Soluk egzersizleri Hayalinde canlandırma Kendi kendine hipnoz Fiziksel Gevşeme Esneme Aşamalı Gevşeme Yoga Masaj
Zaman Yönetimi Zaman bilincinizi arttırın Zamanınıza değer verin. Zamanınızı daha etkin yönetebilmek için, ne için daha fazla zaman istediğinizi bilmeniz gerekir. Önceliklerinizi belirleyin. Neyin önemli olduğuna karar verin, getirisi az etkinlikleri bırakın.
İşyerinde Sağlığın İyileştirilmesi İş Görebilirliğin Sürdürülmesi
İşyerinde Sağlığın İyileştirilmesi İşyerinde sağlığın iyileştirilmesi (İSİ); işverenlerin, işçilerin ve toplumun elbirliğiyle ortaya koydukları çabalarla iştekilerin sağlığını ve refahını arttırmak üzere: İş organizasyonunun ve çalışma ortamının iyileştirilmesi, İşçilerin İSİ sürecinin tamamına katılımlarının arttırılması, Sağlıklı tercihlerin ve kişisel gelişimin teşvik edilmesi ile olur.
İşletmenizi Değişime Hazırlayın! Sağlık iyileştirme etkinliklerinin arttırılması için işvereni teşvik edin, gerçekleri kullanın, sağlıklı çalışanların getireceği faydaları vurgulayın! Gerekli bütçeyi hesaplayın ve teyit edin. Bir proje yapısı ve zaman planı hazırlayın. Değişime hazır bir grup oluşturun! Yemekhane yemekleri: Kurduğunuz sistemde sağlıklı yiyecekler sunulmasını sağlayın (örneğin günlük olarak salata veya sebze, meyve, patates, balık, et, nadiren kızartma türü, beyaz ekmek tüketimi azaltılır, alkolsüz içecek, vb.) İşyerinizde spor için toplu etkinlikler düzenleyin! Sağlıklı davranışları teşvik etmek amacıyla dersler ve çalışma grupları düzenleyin (sigara kullanımı ve beslenme gibi)
İşyerinde Sağlığın İyileştirilmesi Projesi BAŞLANGIÇ Tıbbi alt yapı Alışkanlık ve faaliyetlerin hatırlanması (örn. anket) Ortak hedef Proje grubu Proje yönetimi: Bütçe, etkinlik planları, zaman çizelgesi, kıyaslama, değerlendirme SÜREÇ o Dersler ve diğer bilgiler o Faaliyetler ve çalıştaylar o Düzenli proje grubu toplantıları o Devamlı izleme, Belgeleme SONUÇLAR Başarı oranı Programın devamlılığı için yapılar oluşturun Yeni hedef belirleyin
isi Hedefleri Kişisel gelişimin teşviki Stres yönetimi Sigarayı bırakma Fiziksel zindelik Beslenme Yemekhane Alkol/ uyuşturucu programı Ergonomi ve diğer sağlık gözetimi programları