I Doç. Dr. Nuray EKfi MÜ Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dal Baflkan YABANCI GEM LER N HT YAT HACZ
II Yay n No : 960 Hukuk Dizisi : 377 1. Bas - fiubat 2000 - STANBUL 2. Bas - Aral k 2004 - STANBUL ISBN 975-486 - 861-1 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Beta Bas m A.fi. Vize/KIRKLAREL : Berrin Do rul Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III Prof. Dr. Halûk Kabaalio lu, Prof. Dr. Atâ Sakmar, Prof. Dr. C.J.D. Morse, Prof. Dr. Christian von Bar a flükranlar mla...
IV
V ÖNSÖZ Milletleraras Özel Hukuk Anabilim Dal nda uzmanlaflan genç akademisyenlerin bilimsel çal flmalar nda, bu hukukun yeni geliflen güncel konular n tercih ettiklerini görüyorum. Bu olgunun, milletleraras özel hukukun bilimsel geliflmesinin kan t oldu unu düflünüyorum. Bu dalda çal flm fl ö retim üyeleri olan bizim kuflak, doktora, doçentlik ve profesörlük çal flmalar nda daha ziyade geleneksel klasik konular tercih etmifltik. Türk hukukuna bir alt yap haz rlamak için bu zorunlu bir tercihti. Alt yap n n eksikli i özel konular n ele al nmas na ciddi engel oluflturuyordu. Milletleraras iliflkilerin geliflmesine paralel olarak milletleraras ticaretin büyük bir ivme kazanmas, hukukumuzun ihtiyaçlara uygun hale getirilmesini zorunlu k ld. Küreselleflme olgusu yan nda, Gümrük Birli i üyeli i ve Avrupa Birli i adayl bu hukuk dal n n önemini artt rm fl, gün fl na ç kmas - n sa lam flt r. Türkiye nin kat ld ve önümüzdeki y llarda kat lmas bir zorunluluk haline gelen uluslararas sözleflmeler, milletleraras özel hukukun ana kayna olan Milletleraras Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakk nda Kanun un yeniden ele al nmas n zorunlu k lmaktad r. flte bu hukuk dal nda çal flmaya gönül vermifl genç akademisyen arkadafllar m z n çal flmalar, bu de iflikliklerin bilimsel alt yap s n oluflturacakt r. Doç. Dr. Nuray Ekfli nin, her zamanki bilimsel nitelikli, titiz ve dikkatli çal flmas yla doçentlik tezi olarak haz rlad Yabanc Gemilerin htiyati Haczi konulu çal flmas na önsöz yazmaktan gerçekten onur duyuyorum. Her ö retim üyesinin mutlulu u, eserleriyle bilimsel zevki ve idealleri devam ettirecek, gelifltirecek genç bilim insanlar n n yetiflmesindedir. Ben de di er arkadafllar m gibi bu mutlulu u tafl yorum.
VI Doç. Dr. Ekfli, Yabanc Gemilerin htiyati Haczi konusunu üç bölümde incelemifltir. Yabanc gemi kavram n n incelendi i birinci bölümden sonra, konuya iliflkin milletleraras özel hukuk sorunlar ve çözüm yollar ikinci bölümü oluflturmufltur. Üçüncü bölüm, yabanc gemilerin ihtiyati haczinin s n rland r lmas na iliflkindir. Bu bölümde, devlet gemilerinin, özellikle ihtiyati haciz muafiyeti, doktrin ve uluslararas sözleflmeler aç s ndan incelenmifltir. Uluslararas deniz hukukunun h zla geliflti i günümüzde, Doç. Dr. Ekfli nin birkaç hukuk dal n ayn zamanda ilgilendiren bu teknik ve karmafl k konuyu baflar yla ifllemesinin Türk hukukuna önemli katk sa layaca n düflünüyorum. Benim de aralar nda bulundu um bir doçenlik jürisince takdirle de erlendirilmifl olan bu eserin, zengin bir bibliyografya ile haz rlanm fl, iyi bir bilimsel araflt rma ve düflünce ürünü oldu unu ifade etmek istiyorum. Akademik ünvanlar kiflilere onur, güç ve özgüven sa larlar. Önemli olan bu ünvanlara lay k olmak, bilimsel onuru, kiflilik haklar na sayg y, do ru oldu una inand ilkeleri ç kar gözetmeden koruyabilmektir. Doç. Dr. Nuray Ekfli nin bu özellikleri yaflam boyunca tafl yaca ndan, onlar kiflili inin bir parças olarak koruyaca ndan hiç kuflkum yok. Baflar lar n n devam n diliyorum. Prof. Dr. Aysel ÇEL KEL
VII Ç NDEK LER ÖNSÖZ...V KISALTMALAR...XIII G R fi...1 I. GEM LER N HT YAT HACZ N N ÖNEM...1 II. GEM LER N HT YAT HACZ N N M LLETLERARASI BOYUTU...3 III. ÇALIfiMANIN AMACI, KAPSAMI VE PLÂN...6 B R NC BÖLÜM YABANCI GEM LER I. YABANCI GEM KAVRAMI...9 A. Gemilerin Vatandafll n Belirleme Serbestisi ve Devletler Hukuku...9 B. Gemilerin Vatandafll n n Göstergesi Olan Faktörler...11 1. Klasik Sistem...11 a. Bayrak...11 b. Belgelendirme...12 c. Tescil...12 aa. Genel Olarak...12 bb. Sicil Türleri...13
VIII i. Geleneksel Ulusal Siciller...14 ii. Off-shore Siciller...14 iii. Aç k Siciller/Elveriflli Siciller...14 iv. Uluslararas Siciller/ kinci Siciller ve EUROS...18 2. Modern Sistem: Genuine Link...27 3. Klasik ve Modern Sistemin De erlendirilmesi...31 C. Geminin Vatandafll n Tayinde Uygulanacak Hukuk...36 1. Vatandafll ddia Edilen Devletin Hukuku...36 2. Özellik Arzeden Bir Durum Olarak Avrupa Birli i Hukukunda Gemilerin Vatandafll...36 3. Türk Hukukuna Göre Gemilerin Vatandafll n n Tayini...40 a. 2004 Y l nda Ticaret Kanununda Yap lan De ifliklikten Önceki Dönem...41 b. 2004 Y l nda Ticaret Kanununda Yap lan De ifliklik...44 D. Geminin Vatandafll n Belirlemenin Önemi ve Vatans z Gemilerin Hukukî Durumu...46 1. Gemilerin Vatandafll n Belirlemenin Önemi...46 2. Vatans z Geminin Hukukî Durumu...48 K NC BÖLÜM YABANCI GEM LER N HT YAT HACZ NE L fik N M LLETLERARASI ÖZEL HUKUK SORUNLARI VE BU SORUNLARIN ÇÖZÜMÜ I. HT YAT HACZE UYGULANACAK HUKUK...51 A. Milletleraras Özel Hukukta Lex Fori Prensibi...51 B. Lex Fori Prensibinin Sonucu Türk Hukukunun Uygulanmas...53 C. Türk Hukukunda Yabanc Gemilere Uygulanacak Tedbir Türleri...56 1. Yasal Düzenleme...56
IX a. htiyati Tedbir...56 b. htiyati Haciz...57 2. Mahkeme Kararlar yla Oluflturulan Tedbir Türleri: Kanunî Rehin ve Hapis Hakk Tesisi...58 3. Tedbir Türlerinin Çoklu u Nedeniyle Hangisinin Uygulanaca Sorunu...63 a. Mahkeme Kararlar ve Doktrindeki Görüfller...63 b. Kanaatimiz...67 D. Türk Hukukuna Göre Yabanc Geminin htiyati Haczi çin Gerekli fiartlar...71 II. MUHAKEME AfiAMASINDA M LLETLERARASI ÖZEL HUKUK SORUNLARI...80 A. Milletleraras Usul Hukuku Sorunlar...80 1. Yabanc Geminin Yarg Muafiyeti...80 2. htiyati Hacizde Türk Mahkemelerinin Milletleraras Yetkisi...81 3. Teminat...87 B. htiyati Haciz Konusu Gemi ile lgili Sorunlar...91 1. Yabanc Gemilerin Hukukî Niteli inin Tayini...91 a. Yabanc Gemilerin Menkul veya Gayrimenkul Olarak Nitelendirilmesi...91 b. Nitelendirmenin Tâbi Oldu u Hukuk...91 c. Yabanc Gemilerin Menkul veya Gayrimenkul Olarak Nitelendirilmesinin Önemi...92 2. htiyati Hacizde Borçlu S fat n n Tayini ve Yabanc Geminin Mülkiyetine Uygulanacak Hukuk...93 a. Kanunlar htilâf Kural n n Aç klanmas...93 b. Borçlunun Donatan Olmas Durumunda Hangi Geminin Haczedilece i Sorunu...97
X c. Yabanc Geminin Donatan D fl nda Bir Kiflide Bulunmas Halinde htiyaten Haczedilip Haczedilemeyece i Sorunu...97 aa. Genel Olarak...97 bb. Gemi Alacakl s Haklar ve Bu Haklar n Mülkiyeti Finansal Kiralama fiirketlerine Ait Gemiler Üzerinde Kullan lmas...98 cc. Charter Sözleflmeleri...105 III. HT YAT HAC Z KARARININ VER LMES, CRASI VE SONUÇLARI AfiAMASINDA M LLETLERARASI ÖZEL HUKUK SORUNLARI...109 A. htiyati Haciz Karar n n Verilmesi...109 1. htiyati Haciz Talebinin ncelenmesi...109 2. Yabanc Ülkede Aç lm fl Bir Dava çin Türk Mahkemesinden htiyati Haciz Karar Al nmas...111 3. htiyati Haciz Karar n n Bildirilece i Resmî Makamlar...113 B. htiyati Haciz Karar n n cras...114 1. Genel Olarak...114 a. Gemide Haczin cras...114 b. Garanti fas Nedeniyle cran n Kald r lmas...118 2. htiyati Haciz Karar n n cras nda Sahil Güvenlik ve Liman darelerinin Yetkilerini Kullanmalar nda Devletler Hukukunun Etkisi...121 C. htiyati Haciz Karar n n Sonuçlar ve htiyati Haczi Tamamlayan Merasim...123 1. Genel Olarak htiyati Haczin Uygulanmas na Ba l Sonuçlar...123 2. htiyati Haciz Karar n n Devam...124 a. Türk Mahkemelerinde Süresinde Dava Aç lmas veya Türkiye de Takibin Yap lmas...124 b. Yabanc Mahkemede veya Hakemde Dava Aç lmas...124
XI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YABANCI GEM LERDE HT YAT HACZ N SINIRLANDIRILMASI I. GEM LER N HT YAT HACZ N DEN Z ALACAKLARI LE SINIRLANDIRAN KONVANS YONLAR...127 II. A. Gemilerin htiyati Haczine liflkin 1952 Brüksel Konvansiyonu...127 B. Gemilerin htiyati Haczine liflkin 1999 Cenevre Konvansiyonu...132 DEVLET GEM LER N N HT YAT HAC Z MUAF YET...133 A. Genel Olarak...133 B. Milletleraras Antlaflmalardaki Düzenleme...138 1. Devlet Gemilerinin Muafiyeti Hakk nda 1926 Brüksel Konvansiyonu...138 2. 1958 Cenevre, 1982 Birleflmifl Milletler ve 1999 Cenevre Konvansiyonlar...140 C. MÖHUK Aç s ndan Konunun De erlendirilmesi...142 D. Eski Sovyet Gemileri ile lgili Tereddütler...144 1. Genel Olarak...144 2. Blasco...146 3. ngiliz Mahkeme Kararlar...147 4. Türk Mahkemelerinin Uygulamas...148 III. YOLA HAZIR GEM N N HT YAT HAC Z MUAF YET...149 IV. A. Haciz Muafiyetine liflkin Kural...149 B. Yabanc Gemilerin Kural n Uygulama Alan D fl nda Kalmas...151 ZARARSIZ GEÇ fi HAKKINI KULLANAN GEM LER N HT YAT HAC Z MUAF YET...153 A. Zarars z Geçifl Kavram...153
XII B. 1958 Cenevre ve 1982 Birleflmifl Milletler Konvansiyonlar na Göre Zarars z Geçifl Halinde Bulunan Gemilerin Haciz Muafiyeti...155 1. Haciz Muafiyetine liflkin Kural n Aç klanmas...155 2. Haciz Muafiyetinin stisnalar...157 a. Yolculuk çin Borçlanma veya Yolculu un Bir Sorumluluk Do urmas...157 b. Karasular nda Yatan veya çsulardan Karasular na Geçen Gemiler...157 3. 1958 Cenevre Konvansiyonunun Türk Hukukuna Etkisi...158 a. Konvansiyon Hükmünün Örf ve Adet Kural Olarak Kabul Edilip Edilmeyece i...158 b. Türk Bo azlar ndan Zarars z Geçifl Yapan Yabanc Gemilerin Haciz Muafiyetinden Yararlan p Yararlanamayaca...159 aa. Uygulamada ve Doktrinde Ortaya Ç kan Tereddütler...159 bb. Sorunun Çözümü ve Kanaatimiz...161 4. Transit Geçifl Rejiminin Zarars z Geçifl Rejiminden Fark ve Türk Bo azlar...165 S O N U Ç...169 YARARLANILAN KAYNAKLAR...175
XIII KISALTMALAR AB ABD Abs. AC AHFM AJIL ASBFD AT ATAD BAT DER Bkz. (bkz.) Blasco BYIL : Avrupa Birli i : Amerika Birleflik Devletleri : Absatz : Admiralty Court : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas : American Journal of International Law : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : Avrupa Toplulu u : Avrupa Toplulu u Adalet Divan : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi : Bak n z C. : Cilt CIS CMI CMLR Com. CN : Black Sea Shipping Company : British Yearbook of International Law : Commonwealth of Independent States : Comité Maritime International : Common Market Law Review : Commission of the European Community : Codica della Navigazione
XIV Cornell LQ Corp. DenizHD : Cornell Law Quarterly : Corporation D. fl : De iflik fl DMF Dn. (dn.) DWT : Deniz Hukuku Dergisi : Le Droit Maritime Français : Dipnot E. : Esas EC ECR Ed. Edt. EEC EfiHK ETL EU EuGVÜ EUROS : Deadweight Tonnage : European Community : European Court Reports : Edition f. : F kra FKK FOC HD HGB HUMK : Editör/Editörler : European Economic Community : Ecnebî Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasem fiirketler ile Ecnebî Sigorta fiirketleri Hakk nda Muvakkat Kanun : European Transport Law : European Union : Europäische Gemeinschaft Übereinkommen Über die gerichtliche Zuständigkeit und die Vollstreckung gerichtlicher Entscheidungen in Zivil und Handelssachen : European Community Ship Register : Finansal Kiralama Kanunu : Flags of Convenience : Yarg tay Hukuk Dairesi : Handelsgesetzbuch : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
IBA ICLQ ILM IMO Indian YI Affairs Int. L IPRax ISM ITF BD BM HFM HFMMAUM K K D TM JBL JICC JMLC K. : Karar md. MHB MK MLR : International Bar Association : International and Comparative Law Quarterly : International Legal Materials : International Maritime Organisation : Indian Yearbook of International Affairs : International Lawyer : Praxis des Internationalen Privat und Verfahrensrecht : International Safety Management : International Transport Federation : stanbul Barosu Dergisi : stanbul Barosu Mecmuas : stanbul Hukuk Fakültesi Mecmuas : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Münasebetler Araflt rma ve Uygulmama Merkezi : cra ve flas Kanunu : lmî ve Kazaî çtihatlar Dergisi : cra Tetkik Mercii : Journal of Business Law : Journal of Istanbul Chamber of Commerce : Journal of Maritime Law and Commerce : Madde : Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Özel Hukuk Bülteni : Medenî Kanun : Modern Law Review XV
XVI MÖHUK LMCLQ Lloyd s Rep. NILR NISR NYIL OJ P&I RG RKD s. : Sayfa SJK SOLAS SSCB T TBMM Tic. Afi Tic. Ltd. TransportR TTK UNCTAD UNIDROIT : Milletleraras Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakk nda Kanun : Lloyd s Maritime Commerce and Law Quarterly : Lloyd s Law Reports : Netherlands International Law Review : Norwegian International Ship Registers : Netherlands Yearbook of International Law : Official Journal of the European Union* : Protection and Indemnity Clubs : Resmî Gazete : Resmî Kararlar Dergisi : Schweizerische Juristen Zeitung : International Convention for the Safety of Life at Sea : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli i : Tarih : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Ticaret Anonim fiirketi : Ticaret Limited fiirketi : Transport Recht : Türk Ticaret Kanunu : United Nations Conference on Trade and Development : Institut International pour L unification du Droit Privé * Nis Antlaflmas n n 38. paragraf ile, Amsterdam Antlaflmas n n 254. maddesinin (1) ve (2). bentlerinde yer alan Avrupa Topluluklar Resmî Gazetesi (Official Journal of the European Communities) ifadesi, Avrupa Birli i Resmî Gazetesi (Official Journal of the European Union) olarak de ifltirilmifltir.
XVII USA USSR v. : Versus Vat. K. vb. vd. Vol. YASA Y D Y SK YKD ZPO : United States of America : Union of Soviet Socialist Republics : Vatandafll k Kanunu : ve benzeri : ve devam : Volume : Yasa Hukuk Dergisi : Yarg tay cra ve flas Dairesi : Yabanc lar n Türkiye de kamet ve Seyahati Hakk nda Kanun : Yarg tay Kararlar Dergisi : Zivilprozessordnung