Türk ve Avrupa Birliği Hukukunda Yabancı Unsurlu Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk

Transkript

1 I Türk ve Avrupa Birliği Hukukunda Yabancı Unsurlu Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk 5718 Sayılı MÖHUK Roma Konvansiyonu Avrupa Birliği Yönergeleri Roma I ve II Tüzükleri Prof. Dr. Nuray EKfi stanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletleraras Özel Hukuk Anabilim Dal Baflkan

2 II İÇİNDEKİLER Yay n No : 2627 Hukuk Dizisi : Baskı Ocak İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No ) (0-212) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Avrupa Birliği nde yabancılık unsuru taşıyan sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukuku gösteren kanunlar ihtilâfı kurallarının hazırlanması çalışmaları 1973 yılında başlamıştır. Önceleri hayat sigortası ve hayatdışı sigorta yönergelerinde yer alan kanunlar ihtilâfı kurallarına daha sonra 1980 Roma Konvansiyonu ndaki kanunlar ihtilâfı kuralları eklenmiştir. Avrupa Birliği nde sigortaya ilişkin kanunlar ihtilâfı kurallarının yeknesaklaştırılması süreci 2008 yılından itibaren yönerge-konvansiyon ikileminden kurtarılmıştır. Bugün için sigorta sözleşmelerine uygulanacak ülke hukukunu gösteren kanunlar ihtilâfı kuralları, Roma I ve Roma II Tüzüklerinde yer almaktadır. Bu tüzükler oldukça yeni olmalarına rağmen Roma I Tüzüğü nün yabancılık unsuru taşıyan sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukuku gösteren 7. maddesine karşı sert eleştiriler yapılmaktadır. Hatta 7. maddenin yürürlükten kaldırılması veya esaslı şekilde tadil edilmesi gerektiği dile getirilmiş ve 7. maddenin yerini alacak olası metinler hazırlanmıştır. Roma I Tüzüğü nün 7. maddesinin son derece karmaşık olmasının yanı sıra yabancı unsurlu sigorta ilişkilerinden doğan bazı uyuşmazlıkların Roma II Tüzüğündeki kanunlar ihtilâfı kurallarına tabi kılınması bölünmüşlüğe de yol açmaktadır. Türk milletlerarası özel hukukunda ise ilk defa 5718 sayılı MÖHUK un hazırlık çalışmaları sırasında yabancı unsurlu sigorta sözleşmelerine ilişkin ayrı bir kanunlar ihtilâfı kuralı getirilmesi düşünülmüşse de örnek alınan Avrupa Birliği mevzuatının yarattığı sorunlar dikkate alınarak bundan vazgeçilmiştir yılından bu yana Avrupa Birliği nin sigortaya ilişkin kanunlar ihtilâfı alanında yoğun çabalarının başarısızlıkla sonuçlanması sebebiyle Türk yasa koyucusunun cesaretsizliğini yadırgamamak gerekir sayılı MÖHUK un maddeleri arasında yer alan yabancılık unsuru taşıyan bazı sözleşme tiplerine ilişkin özel kanunlar ihtilâfı kuralları, yalnızca bu sözleşmelerden doğan davalarda hangi ülke hukukunun uygulanacağını gösterdiğinden sigorta sözleşmelerinden doğan davalarda uygulanacak ülke hukuku MÖHUK un 24. maddesine göre tayin edilecektir. Çalışmamızda, Türk milletlerarası özel hukukunda yabancılık unsuru taşıyan sigorta sözleşmelerine uygulanacak ülke hukukunun tayini ile Avrupa Birliği nde sigorta sözleşmelerine ilişkin düzenlemeler ve kanunlar ihtilâfı kuralları incelenecektir. Eserin, uygulama ve doktrin için faydalı olmasını temenni ederim.

4 IV Kitabın hazırlanması aşamasında kaynak gönderen, tashihlerinde yardımlarını ve kitabın adının konulmasında katkılarını esirgemeyen Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Sedat Sirmen e içten teşekkür ederim. Kitabın basımının kısa sürede gerçekleşmesini sağlayan Beta Yayınevinin değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar a ve Kitabın dizgisini her zamanki gibi özenle yerine getiren Sayın Gülgonca Çarpık a teşekkür ederim. Prof. Dr. Nuray EKŞİ Ocak 2012, Çekmeköy

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III KISALTMALAR...IX GİRİŞ...1 I. Türkiye de Yabancılık Unsuru Taşıyan Sigortaların Başlangıcı...1 II. Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Sigorta Sözleşmeleri...3 III. Sigortacılık Sektöründe Uluslararası Faaliyetler...3 A. Sigortacılık Kanunu nun Yürürlüğe Girmesine Kadar Olan Süreçte Sigortacılık Sektöründe Uluslararası Faaliyetler...3 B. Sigortacılık Kanunu nun Yürürlüğe Girmesinden Sonra Sigortacılık Sektöründe Uluslararası Faaliyetler Yabancı Sigorta ve Reasürans Şirketleri ile Yabancı Sigorta Eksperleri ve Acentelerinin Türkiye de Faaliyette Bulunmasına İlişkin Esaslar Yurt Dışında Yaptırılabilecek Sigortalar...7 Birinci Bölüm 5718 SAYILI MÖHUK A GÖRE YABANCI UNSURLU SİGORTA SÖZLEŞMELERİNE UYGULANACAK HUKUK I. Sigorta Sözleşmelerine Yabancılık Unsuru Veren Kriterler...13 II. Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Vasıflandırma Sorunu...17 III Sayılı MÖHUK ta Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Ayrı Bir Kanunlar İhtilâfı Kuralının Bulunmaması...19 IV. MÖHUK un 24. Maddesi Uyarınca Sigorta Sözleşmelerinin Esasına Uygulanacak Hukukun Tayini...21 A. MÖHUK un 24. Maddesinde Yer Alan Kanunlar İhtilâfı Kuralı Esasa Uygulanacak Hukukun Taraflarca Seçilmesi...22

6 VI a. Hukuk Seçimine İlişkin Esaslar...22 b. Hukuk Seçiminin Incorporation dan Farkı Esasa Uygulanacak Hukukun Sigorta Sözleşmesinin En Yakın İrtibatlı Olduğu Yer Esasına Göre Tayini Yabancılık Unsuru Taşıyan Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukukun Tayininde Atıf Teorisinin Uygulanmaması...31 B. MÖHUK un 24. Maddesinin Gösterdiği Hukukun Uygulama Alanı...31 C. MÖHUK un 24. Maddesinin Gösterdiği Hukukun Uygulama Alanı Dışında Kalan Konular Sigorta Sözleşmesinde Tarafların Ehliyeti Sigorta Sözleşmesinin Şekli Zamanaşımı Sigorta Sözleşmesinin Temsilci veya Acente Vasıtasıyla Yapılması...33 V. MÖHUK un 24. Maddesinin Gösterdiği Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Haller...33 A. Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Milletlerarası Antlaşmaların Varlığı Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı Hakkında Konvansiyon Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu Antlaşması (Multilateral Investment Guarantee Agency MIGA) Motorlu Taşıtların Mecburi Malî Mesuliyet Sigortasına Dair Avrupa Konvansiyonu...35 B. Kamu Düzeni...38 C. Müdahaleci (Doğrudan Uygulanan) Kurallar MÖHUK un 6. ve 31. Maddeleri Sigorta Mevzuatında Yer Alan Müdahaleci Normlar İktisadî Müesseselerde Mecburî Türkçe Kullanılması Hakkındaki Kanunun Müdahaleci Norm Niteliği Karşısında Sigorta Sözleşmesine Dahil Edilecek Metinlerin Yabancı Dilde Düzenlenmiş Olması...46 VI. MÖHUK un 24. Maddesinin Sigorta Sözleşmelerine Uygulanmasından Kaynaklanan Sorunlar...49 A. MÖHUK un 24. Maddesinde Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Özel Bir Hükme Yer Verilmemiş Olması...49

7 B. MÖHUK un 24. Maddesinin Sigorta Sözleşmelerinden Doğan ve Özellik Arzeden Bazı Uyuşmazlıklara Uygulanıp Uygulanamayacağı Sorunu...49 VII 1. MÖHUK un 24. Maddesinin Sigortacının Halefiyetine Uygulanıp Uygulanmayacağı Sorunu MÖHUK un 24. Maddesinin Zorunlu Sigorta Sözleşmelerine Uygulanıp Uygulanmayacağı Sorunu MÖHUK un 24. Maddesinin P&I Sigorta Sözleşmelerine Uygulanıp Uygulanmayacağı Sorunu Sigortacıya Karşı Doğrudan Dava Hakkı ve MÖHUK un 24. Maddesi MÖHUK un 24. Maddesinin İhracat Kredi Sigortalarına Uygulanıp Uygulanmayacağı Sorunu...53 İkinci Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ NDE SİGORTA SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER VE KANUNLAR İHTİLÂFI KURALLARI I. Avrupa Birliği nde Sigorta Hukukuna İlişkin Düzenlemeler...61 A. Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası: Yerleşme ve Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Kapsamında Yapılan Düzenlemeler...61 B. Avrupa Birliği nde İhracat Kredi Sigortalarının Harmonizasyonu...64 C. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri ASSHİ (Principles of European Insurance Contract Law PEICL)...64 II. Avrupa Birliği nde Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Kanunlar İhtilâfı Kurallarının Yer Aldığı Düzenlemeler...67 A. Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Kanunlar İhtilâfı Kuralları İçeren Yönergeler...68 B. Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Olarak 1980 Roma Konvansiyonunda Yer Alan Kanunlar İhtilâfı Kuralları...75 C. Roma I Tüzüğü Genel Olarak Roma I Tüzüğünde Yer Alan Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Kanunlar İhtilâfı Kuralı (Roma I Tüzüğü md. 7) Roma I Tüzüğünün Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Kanunlar İhtilâfını Düzenleyen 7. Maddesine Yönelik Eleştiriler...85 D. Roma II Tüzüğü...88 SONUÇ...95 YARARLANILAN KAYNAKLAR...99

8

9 ADSp AG All ER ASSHİ AT BATİDER BIMCO Bkz. (bkz.) KISALTMALAR : Allgemeinen Deutschen Spediteurbedingungen : Aktiengesellschaft : The All England Law Reports : Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri : Avrupa Toplulukları : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi : Baltic and International Maritime Conference : Bakınız C. : Cilt Cam. L. J. CMR Conn. L. Rev. Dn. (dn.) : Cambridge Journal of Law : Convention Relative au Contrat de Transport des Marchandise par Route. : Connecticut Law Review : Dipnot E. : Esas ECGD ECR ECSA EEC EWHC GmbH HD HGK HMK HUMK ICC : Export Credit Guarantees Department : European Court Reports : European Community Shipowners Associations : European Economic Community : England and Wales High Court : Gesellschaft mit beschränkter Haftung : Yargıtay Hukuk Dairesi : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu : Hukuk Muhakemeleri Kanunu : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu : Internationla Chamber of Commerce ICFAI University Journal of Insurance Law : Institute of Chartered Financial Analysts of India University Journal of Insurance Law

10 X ICS ICLQ K. : Karar KTK LRA Loy. L.A. Int l & Comp. L. Rev. md. MHB MIGA MÖHUK OJ PEICL RG RDC : International Chamber of Shipping : International and Comparative Law Quarterly : Karayolları Trafik Kanunu : Locus Regit Actum : Loyola of Los Angeles International & Comparative Law Journal : Madde s. : Sayfa SMK S.p.A. T. : Tarih TBB TFEU TLO TTK : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni : Multilateral Investment Guarantee Agency : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun : Official Journal of the European Union : Principles of European Insurance Contract Law : Resmi Gazete v. : Versus vd. Vol. YKD YPIL : Running Down Clause : Sigorta Murakabe Kanunu : Società per azioni : Türkiye Barolar Birliği : The Treaty on the Functioning of the European Union : Total Loss Only : Türk Ticaret Kanunu : Ve devamı : Volume : Yargıtay Kararları Dergisi : Yearbook of Private International Law