tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Dönüşüm Programları ve Türkiye nin Gelecek Gündemi Ankara, 28 Nisan 2015
Slayt 2 Bugünü tartışmayı bırakıp yarına odaklandığımızda üç husus ön plana çıkıyor İnovasyon konuşmaktan, inovasyon yapmaya nasıl geçebiliriz? Ekonomik büyümeyi mekanla nasıl ilişkilendirebiliriz? İktisadi öngörülebilirliği nasıl arttırabiliriz?
Slayt 3 Çerçeve Bugünü tartışmayı bırakıp geleceğe odaklanma zamanı artık gelmiştir. 10 yıl sonra, 20 yıl sonra nasıl bir Türkiye ekonomisi istiyoruz? Plan ve dönüşüm programları her üç soruyu cevaplandırabilmek için bir temel oluşturmaktadır. Dönüşüm programlarını teknoloji platformları etrafında destekleyecek bir araç setine ihtiyaç vardır. Biyoteknoloji, Nanoteknoloji ve bilgi işlem teknolojileri odağının somutlanması Türkiye nin ilçe bazlı bir yeni büyüme stratejisi çerçevesine ihtiyacı vardır. Teknoloji ve proje seçmeye karar verenin mekan seçmekten de korkmaması gerekir. Eşitlikçi tercih dönemi artık bitti. Büyümenin volatilitesini azaltacak bir makro yönetim anlayışına ihtiyaç vardır. Bu büyüme volatilitesi ile teknolojik sıçrama olmaz. Akıllı devlet olmadan zinhar olmaz. Türkiye nin kamusal koordinasyon meselesinde eksiği nedir?
Slayt 4 Onuncu Plan bizi neden heyecanlandırmıştı? 2023 hedefleri için bir yol haritası Yeni odak alanları: Orta gelir tuzağından çıkış (nicelikten niteliğe) İnsani gelişim, özellikle de eğitim Kentsel dönüşüm ve sanayi sofistikasyonu ilişkisi Belirli endüstriler için yeni yaklaşım işaretleri (ilaç, makine, otomotiv, savunma vb.) Mekanı dikkate alan yaklaşım 25 yeni program Uygulamayı daha etkin hale getirmek için Kritik meseleler Siyasi sahiplenme (AK Parti programına girmesi başarı) İzleme ve değerlendirme
2023 hedeflerine hala ulaşılabilir mi? Yeni teknolojiler bu süreyi kısaltabilir Kişi başı gelir 2010 Hangi sene 10.000 $ a ulaştı? Hangi sene 25.000 $ a ulaştı? Sıçrama kaç senede oldu? 1 ABD 42.066 1929 1973 44 2 Hollanda 36.544 1960 1991 31 3 Kanada 35.222 1942 1985 43 4 Avustralya 34.835 1950 1995 45 5 Belçika 32.641 1960 1991 31 6 Almanya 32.349 1957 1988 31 7 Tayvan 31.346 1986 2004 18 8 İngiltere 31.217 1941 1996 55 9 Japonya 30.866 1968 1990 22 10 Fransa 30.062 1960 1992 32 11 İspanya 26.662 1972 2003 31 12 İtalya 26.370 1967 1998 31 13 Yunanistan 26.313 1970 2005 35 14 Kore 25.256 1991 2010 19 Kaynak: gapminder.org ve TEPAV hesaplamaları
Ekonomik ve sosyal etki Zaman Slayt 6 Yeni nesil teknolojilerin etkileri, geleneksel teknolojilere kıyasla daha hızlı yayılıyor Yeni nesil teknolojiler Sanayi devrimi teknolojileri
Slayt 7 Artık yeni bir şeyler yapmamız lazım İhracatta ileri teknoloji payında OECD ortalaması Türkiye den 4 kat yüksek Basit ürünler Doğal kaynağa dayalı 11% 9% 10% 9% 11% 12% 13% 16% 17% 21% Düşük tek 48% 40% 36% 38% 14% 36% Orta tek 21% 31% 33% 32% Yüksek tek 8% 6% 5% 4% 18% TR 2000 TR 2005 TR 2010 TR 2013 OECD-2013
Slayt 8 Yapan ülkeler var G20 Ülkelerinin toplam imalat sanayi ihracatlarında ileri teknoloji ürünlerin payı (%), 1992 ve 2012 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2012 1992
Danimarka Lüksemburg İngiltere Finlandiya İsveç Avustralya Almanya Avusturya Belçika Şili Slovenya Slovakya İspanya Çek Cumhuriyeti Portekiz İtalya Yunanistan Macaristan Polonya Meksika Türkiye Slayt 9 Firmalar arası verimlik uçurumunu azaltmalıyız En küçük ve en büyük işletmelerin çalışan başına verimlilik oranları (2010) İstihdam edilen işçi başına gelir, Bin YTL 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,29 120 100 80 60 40 20 0 107,8 Yabancı sermayeli şirketler 50,75 Yabancı Yerli sermayeli sermayesiz şirketler Kaynak: OECD
Şirketlerimizi iyi yönettiğimizi sanıyoruz ama Şirket yöneticilerinin kendilerine verdiği yönetim kalitesi notu ile uzmanların karne notu arasındaki fark Türkiye Meksika Brezilya Arjantin Şili Yunanistan Hindistan Portekiz İrlanda Çin Yeni Zelanda Kanada Avustralya Polonya İtalya İngiltere Almanya Amerika İsveç Fransa Japonya Singapur Kaynak: Dünya Bankası -0,34 1,19 1,14 1,1 1,02 1,02 0,97 0,95 0,84 0,81 0,79 0,72 0,58 0,57 0,52 0,48 0,47 0,35 0,25 0,19 0,19 0,13-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 10
İleri teknoloji ihracatı arttırabilmek için yabancı yatırımları çekmek önemli: DYY lar ve yayılma etkisi ile teknoloji transferi, yerli sanayinin daha nitelikli bir yapıya dönüşmesine katkı sağlıyor İleri Teknoloji İhracatı ve İleri Teknolojili DYY lar Slide 11 Kaynak: fdi Markets, WDI
Slayt 12 Artık sadece inovasyon konuşmayalım, inovasyon yapalım 3 Biyoteknoloji, Nanoteknoloji ve BİT te Teknolojik Üstünlük Karşılaştırması, 2013 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Biyoteknolojide BİT Nanoteknoloji
Slayt 13 10. Kalkınma Planı Dönüşüm Programları iyi bir çerçeve sunuyor 1. Üretimde Verimliliğin Arttırılması 2. İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması 3. Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi 4. İstanbul Uluslararası Finans Merkezi 5. Kamu Harcamalarının Rasyonelleştirilmesi 6. Kamu Gelirlerinin Kalitesinin Artırılması 7. İş ve Yatırım Ortamının Geliştirilmesi 8. İşgücü Piyasasının Etkinleştirilmesi 9. Kayıt Dışı Ekonominin Azaltılması 10.İstatistiki Bilgi Altyapısının Geliştirilmesi 11.Öncelikli Teknoloji Alanlarında Ticarileştirme 12.Kamu Alımları Yoluyla Teknoloji Geliştirme ve Yerli Üretim 13.Yerli Kaynaklara Dayalı Enerji Üretim 14. Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi 15.Tarımda Su Kullanımının Etkinleştirilmesi 16.Sağlık Endüstrilerinde Yapısal Dönüşüm 17.Sağlık Turizminin Geliştirilmesi 18.Taşımacılıktan Lojistiğe Dönüşüm 19.Temel ve Mesleki Becerileri Geliştirme 20.Nitelikli İnsan Gücü için Çekim Merkezi 21.Sağlıklı Yaşam ve Hareketlilik 22.Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması 23.Yerelde Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi 24.Rekabetçiliği ve Sosyal Uyumu Geliştiren Kentsel Dönüşüm 25.Kalkınma için Uluslararası İşbirliği Altyapısının Geliştirilmesi
14 eksik olan odaklı bir çalışma mekanizması Yatay Alanlar Somut Araçlar Eğitim- Nitelikli insan gücü Kamu alım anlaşmaları Altyapı Araştırma altyapıları Finansmana erişim İşbirliği platformları Mahkeme sistemi Ekosistem öncüleri Fikri mülkiyet Sanayi Politikasının Yeni Temaları Girişim sermayesi Yaşam kalitesi Kentsel Dönüşüm ve Akıllı Sistemler Sürdürülebilir Büyüme ve Yeşil Sanayi Uluslar-arası İş Yapabilen KOBİ ler Kadınları Kapsayan Bir Büyüme Süreci Dönüşüm izleme birimi
15 Dönüşüm Programlarını nasıl hareketlendirebiliriz? Yatay Alanlar Bilim Teknoloji Platformu Hızlandırıcı Sektör ve Proje İnovasyonla Dönüşecek Sektörler Somut Araçlar Eğitim- Nitelikli insan gücü Devlet yardımları ve teşvikler Vergi sistemi Yaşam Bilimleri Malzeme Bilimleri Biyoteknoloji Nanoteknoloji İlaç İnşaat ve İnşaat Malzemeleri Tekstil Plastik Kimya Otomotiv Gıda Tıbbi Cihaz Kamu alım anlaşmaları Araştırma altyapıları İşbirliği platformları Yasal düzenlemeler Bilgisayar Bilimleri BİT Yazılım Tarım Enerji Ulaştırma Ekosistem öncüleri Yatırım ortamı Sanayi Politikasının Yeni Temaları Girişim sermayesi İş gücü piyasası Kentsel Dönüşüm ve Akıllı Sistemler Sürdürülebilir Büyüme ve Yeşil Sanayi Uluslar-arası İş Yapabilen KOBİ ler Kadınları Kapsayıcı bir Sanayi Yapısı Dönüşüm izleme birimi
Slayt 16 Teknolojilerin yayılması hızlandırıcı sektör ve ortak teknolojik aşama seçimi ile mümkündür Her bir teknoloji platformu için bir hızlandırıcı sektör Öğrenme ve yayılma için başlangıç kapasitesi Sektörün Türkiye ekonomisi için önemi Büyük bir kamu alım programının varlığı ya da tasarlanabilme ihtimali Biyoteknoloji: İlaç sektörü Nanoteknoloji: İnşaat ve inşaat malzemeleri sektörü ICT: Yazılım sektörü
Slayt 17 Peki, neye ihtiyacımız var? Akıllı devlet Öğrenen toplum Dönüşümün yönetişimi Oluşturulacak ve yetkilendirilecek mükemmel birimler ile teknik kapasiteyi sağlamak Proje bazlı tasarım, hızlı adapte olabilen araçlar Teknolojilerin yayılma etkilerine göre kaynak tahsisi Etkin koordinasyon, orkestra şefliği Yeni teknolojilerden farklı sektörlerde yararlanabilmek, tekrarlayabilme kabiliyeti ve donanım gerektirir Verimlik artışı için sürekli öğrenmeyi sağlamak gerekir Öğrenmeyi sağlamak ve yayılma etkisini tasarlamak üzere işbirliği mekanizmaları Dönüşüm süreci, sürekli rekalibrasyon ve revizyon gerektirir. Etkileri sürekli izleme ve değerlendirme Amaç yanlış yapmamak değil, yanlışı hemen görüp düzeltebilmek
Slayt 18 Akıllı devlet nasıl olur? Dönüşüm için somut araçları tasarlamak ve uygulamaya koymak gerekir. Niteliksel dönüşüm için teşvik mekanizması tasarlamak, değer zincirinin hangi aşamasının hangi teknolojiler ile ne tür yayılma etkisine sahip olacağını bilmeyi gerektirir. Teknik ve idari kapasite olmadan olmaz. Ekosistem öncüleri: Teknik kapasite Kamu alım anlaşmaları: Proje bazlı farklı tipte anlaşma tasarlama yeteneği İşbirliği platformları: Ar-Ge arayüzleri ve yayılma etkisi tasarımı Girişim sermayesi: Teknoloji şirketlerini seçme ve değerlendirme kabiliyeti ile finansman Dönüşüm izleme birimi: Dönüşümün yönetişimi
Slayt 19 1. Ekosistem Öncüleri Kamu-özel ortaklığında oluşturulacak teknoloji platformu spesifik ekosistem öncüleri (NSF örneği) Hızlandırıcı projelerin tasarımı için teknik kapasite Değer zinciri analizlerini dikkate alarak proje bazlı farklı tip anlaşmalar tasarlamak ve risk alabilmek (DARPA, CRADA örnekleri) Proje seçiminde teknoloji odaklı yaklaşım ve diğer sektörlere yayılma etkisine odaklanmak için gereken teknik kapasiteye sahip olmak Tamamlayıcı bir araştırma altyapısı ve hızlandırıcı projeler yürütecek bir araştırma merkezi Mevcut araştırma ve araştırmacı birikimini koordine edip çıktıya dönüştürecek bir yapı
Slayt 20 2. Kamu alım anlaşmaları: Hızlandırıcı sektörler hızlandırıcı projeler ile hareketlendirilebilir Biyoteknoloji tabanlı teknoloji platformları SGK ve Sağlık Bakanlığı İlaç Alım Programları İlaç sanayi yatırım teşvik planları ve ilaçta kamu politikaları Sağlık Endüstrilerinde Yapısal Dönüşüm Programı Nanoteknoloji tabanlı teknoloji platformları Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kentsel dönüşüm programı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının enerji verimliliği programı TOKİ inşaat programları ICT tabanlı teknoloji platformları Fatih projesi kamu alım programı TTO ve hızlandırıcı destek programları
Slayt 21 3. İşbirliği platformları Ar-Ge ara yüzleri ve işbirliği platformları (DARPA, BioBrasil örnekleri) Şirketlerin birbirinden öğrenmesini sağlamak ve yayılma etkisini tasarlamak üzere işbirliği mekanizmaları Akademik araştırmaların ürüne dönüşmesinde köprü görevi Büyük-küçük şirketler ve araştırma merkezleri arasında bilgi akışını kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı rol TOBB Biyoteknoloji Sektör Meclisi
Slayt 22 4. Girişim sermayesi Teknoloji platformlarını desteklemek üzere girişim sermayesi şirketleri kurmak Proje seçme-değerlendirme, risk alma ve finansman seçenekleri Rusnano, Biotechprom örnekleri Araştırma çıktılarının ticarileşmesini, yeni girişimler doğmasını sağlamak üzere tematik bir girişim sermayesi fonu Güçlü start-uplara sahip olmak küresel değer zincirlerine dahil olmak için fırsat Hazine Müsteşarlığı nın üst fonlara ilişkin düzenlemesinde teknoloji platformları odağına yer verilmesi
Slayt 23 5. Dönüşüm İzleme Birimi Merkezde oluşturulacak bir birim, sorumlu ve ilgili kurumların koordinasyonunu ve denetimini sağlayabilir. Bu birim, iki ana işlev görebilir; Eylem tasarlama sürecinin koordinasyonu (uzun vadede) Eylem uygulama sürecinin denetimi (kısa vadede) Malezya PEMANDU örneği ilham verici olabilir. 2009 da başladı ve sürekli bir heyecan yaratabildi. Türkiye örneğinde yayılma etkilerinin takibi de TOBB Yaşam Bilimleri ve Biyoteknoloji Vakfı tarafından yapılabilir
Slayt 24 Geçmişten ne ders çıkarabiliriz? Türkiye de Aselsan ve TAI vasıtasıyla yabancı şirketlerle ortak pek çok proje yürütülüyor. Ama bu şirketlerin etrafında yarın Boeing ya da Sikorsky nin tedarikçisi olabilecek bir oluşum hala yok. Neden? Savunma sanayi deneyiminin masaya yatırılıp incelenmesi işe başlamadan son derece faydalı olur. Öneri: Kamu görevlilerinin risk almasını kolaylaştıracak, sözleşme biçimi tasarlanması DARPA ve ARPA örneklerinin sözleşme türleri açısından incelenmesi
25 Artık Korece konuşmaya başlayabilir miyiz? Kore ile Türkiye arasında ekonomi politikası açısından üç temel fark var: Utangaç olmayan bir sanayi politikası Rekabete önem veren bir sanayi politikası Çıktı odaklı bir sanayi politikası Onuncu Plan la birlikte Korece konuşmak ister gibi gözüküyoruz. Lisan pratik yapmadan öğrenilmez Mekan seçimi konusunda da utangaç gözüküyoruz Teknolojiler ve sektörler konusunda seçici olabilenin mekan konusunda da seçici olabilmesi gerekir
Türkiye de henüz mekana bütüncül bakamıyoruz Slide 26 26 Kalkınma Ajansının Bölge Planlarındaki Mekansal Şemalar
Erzurum Kalkınma Gündemi Slide Projesi 27
28 Mekana dair tercih yaparken de ürkek olmamak lazım Avrupa Birliği Ana Bağlantı Omurgası Batı Ege İleri Teknoloji Alanı Orta Anadolu Sanayi Bölgesi Kafkaslar ve İran - Karadeniz Koridoru Antalya-Kapadokya-Erzurum Turizm Koridoru Ortadoğu ve Körfez İhracat Bölgesi
29 Bu noktadan sonrasını nasıl yönetebiliriz? Almanya ve Türkiye Şehirleşme Oranları (%, 1852-1961) 80 70 Almanya (20) Türkiye (4) 60 50 40 30 20 10 0 1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 Kaynak: TÜİK, GGDC 10 Sector Database
30 Artık yatırım ufkunun daha uzun olması gerekiyor İç göçle (ve iç taleple) büyüyen bir ülkede inşaat, altyapı ve hizmetler sektörü yatırımlarının geri dönüşü hızlı oluyordu. Şimdi ileri teknolojili ihracatın öneminin artmasını istediğimiz bir Türkiye de özel sektörde yatırım ufkunun öncelikle uzaması gerekiyor. Yetmez; aynı zamanda o uzayan yatırım ufku müddetince kamuda politika belirliliğini güvence altına almak lazımdır.
Bu açıdan baktığımızda istikrarı yeni bir biçimde tanımlamalıyız 31
32 Bağlam değişince parametreleri yeniden tanımlamak gerekir Kamu menkul kıymetleri stokunun milli gelir içindeki payı %100 e dayanmışken, bütçede faiz dışı fazla mali istikrarın simgesi olur Kamu menkul kıymetleri stokunun milli gelir içindeki payı %30 a inmişken, bütçede faiz dışı fazla hala mali istikrarın simgesi olamaz Artan büyüme volatilitesinin kaynağında yükselen cari işlemler açığı yatıyorsa bütçede harcama limiti mali istikrarın yeni simgesi olur
Slayt 33 Sonuçlar Bugünü tartışmayı bırakıp geleceğe odaklanma zamanı artık gelmiştir. 10 yıl sonra, 20 yıl sonra nasıl bir Türkiye ekonomisi istiyoruz? Her ülkenin birden çok gelecek imkanı vardır, hangisini istiyoruz? (Singapore Center for Strategic Futures) Türkiye nin temel hedefi ileri teknolojili ihracatın ağırlığını artırmak olmalıdır. Bunun için yeni bir lisan öğrenmek lazım Ürkek değil seçici olmaktan korkmayan:biyoteknoloji;nanoteknoloji; BİT proje destekleri Korumacı değil rekabet odaklı: Aselsan vs Samsung Girdilere değil çıktılara odaklanan:teşvik vs İhracat Akıllı devlet olmak için pratik yapmaktan korkmamak gerekir Hedefe kilitlenmek: Ne istediğini iyi bilmek Hedefe nasıl ulaşacağı üzerine düşünmüş olmak Hata yapınca farkedebilmek