K onya Bölgesinde Ö rtü altı Sebze Yetiştiriciliğinin G eliştirilebilm e O lan ak ları

Türkiye V. Tarım Ekonom isi Kongresi 18-20 Eylül 2002 Erzurum K onya Bölgesinde Ö rtü altı Sebze Yetiştiriciliğinin G eliştirilebilm e O lan ak ları Cennet OĞUZ Haşan ARISOY Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonom isi Bölüm ü 4203 1/ Konya e-posta: coguz@ selcuk.edu.tr Ö ZET: Araştırma alanı Konya tli Merkez, Çumra, Seydişehir, Derebucak, Kadınhanı, Sarayönü ilçelerinde örtüaltı sebze üretimi yapan işletmeleri kapsamaktadır Öncelikle işletmelerin ekonomik faaliyet sonuçları ortaya konmuştur Bölgede işletmelerin örtüaltı alanı ortalama 394,65 m3dir. Bölgede dekara ortalama gayrisafi üretim değeri 1 939 350 000 TL dir En yaygın ürünler domates vc hıyardır. Hırım domates maliyeti 135 000 TL, birim hıyar maliyeti 153 000 TL dir. Bölgede çok yeni olan örtüaltı tarımının nasıl yapılacağı konusunda çiftçiler eğitilmemiştir Bilinçli bir üretim ile üretimin kalitesi ve verimliliği artırılabilir. A nahtar Kelimeler: Sera, gayrisafi üretim değeri, domates, hıyar The Development Possibilities of Vegetable Growing under Greenhouses for Konya Province ABSTRACT: This research covers farms which produce vegetables under greenhouse condition in Central, Çumra, Seydişehir, Derebucak, Kadınhanı, Sarayönü of Konya Province. Economic result of farms have been deseribed The average size of land operated w as 394,65 m3 and average gross produetion value was found 1 939 350 000 TL. Tomato and Cucumber are usually grown by prolceled cultivation in Konya Province. The cost of tomato was 135 000 TL The cucumber cost was 153 000 TL. The farmers dıd not have enough Information about proteeted cultivation in Konya Quality and produetivity can be inereased with conscious produetion. Key W ords: Greenhouse, gross produetion value, tomato, cucumber GİRİŞ Örtüaltı sebze tarımı, tarımın entansif bir koludur. Ülkemizde 1940 h yıllarda Antalya da kurulan seralarda başlamıştır. Plastiğin örtü malzemesi olarak kullanılmaya başlaması ve teknik bilgilerin yaygınlaşması ile hızlı bir gelişme göstermiştir. 1998 yılı itibariyle Türkiye de toplam örtüaltı tarım alanı 427 275,5 dekardır. Bunun 47 056,9 dekarı cam sera, 121 069,2 dekan plastik sera 41 778,9 dekarı yüksek plastik tünel ve 217 370,7 dekarı ise alçak plastik tüneldir ( Anonim, 2000). Toplam örtüaltı alanının %95 inde sebze, %4,Tinde süs bitkileri ve %0,9 unda meyve tarımı yapılmaktadır, örtüaltı sebze tarımı Yalova dan başlar, Ege ve Akdeniz Bölgesi sahil kesimlerinde devam eder ve Akdeniz Bölgesi doğusundan Samandağ (Antalya) a kadar uzanır. Ayrıca jeotermal sıcak su kaynaklarının olduğu Simav (Kütahya), Denizli ve Sandıklı (Afyon) gibi pek çok yerde örtüaltı sebze tarımı yapılmaktadır (Sevgican 1999). Konya da örtüaltı sebze tarımının 6 yıllık bir geçmişi vardır. 1996 yılından itibaren Tarım İl Müdürlüğünde kayıtlar tutulmaya başlanmıştır. 1996 da 10 dekar olan bu alan sırasıyla 1997 de 13,5 da, 1998 de 72,6 da, 1999 da 95,92 da. ve 2000 yılında 145,05 dekar olarak kaydedilmiştir. Bu alanın yaklaşık 113 dekarını plastik sera, 26 dekarını yüksek tünel, 6 dekarım da alçak tünel alanları oluşturmaktadır. Yetiştirilen ürünlerin başında ve ekseriyetini domates (465 ton ) oluşturmaktadır (Anonim, 200 1)- Yerinde ve doğru yapıldığında örtüaltı tarımının karlılık oranı çok yüksektir. Konya ve çevresinde örtüaltı tarımı ekolojik faktörler açısından kritik yerlerdir. Bu yerlerde örtüaltı tarımının rantabl olup olmadığı tam olarak belli değildir. Örtüaltında yetiştirilen ürünlerin üretim maliyetlerinin bulunması ve bazı ekonomik göstergelerin ortaya konulması bu yönüyle çok önemlidir ve tarımda üretim planlamasına ışık tutacak çalışmalardır. MATERYAL VE METOT İşletmelerin faaliyet sonuçlarını ortaya koyabilmek için kullanılan veriler, Konya ili Merkez, Çumra, Seydişehir, Derebucak, Kadınhanı, Sarayönü ilçelerine bağlı 9 köyden elde edilmiştir Araştırma alanında incelenen örtüaltı sebze yetiştiriciliği yapan işletmelerde muhasebe kayıtları tutulmamaktadır. Bu nedenle gerekli olan materyal söz konusu işletmelerden anket yoluyla elde edilmiştir. Veriler 2000-2001 üretim dönemine aittir. Araştırma alanının ve işletmelerin seçiminde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Konya İl Müdürlüğü ve İlçe Müdürlükleri kaynaklarından sağlanan bilgiler kullanılmıştır. Ayrıca, kullanılan metodun seçiminde ve sonuçların değerlendirilmesinde konuyla ilgili diğer çalışmalardan yararlanılmıştır. Araştırma bölgesinde 112 köyde bulunan 662 işletmeden tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemlerinden Neyman Yöntemi ne göre; %90 güven sınırında %5 hata ile 5 8 örnek işletme

Konya Bölgesinde örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinin Geliştirilebilme Olanaklar seçilmesi uygun görülmüştür (Yamane, 1967), Örnek işletmeler örtüaltı alanların büyüklüklerine göre, 3 ayrı tabaka düzenlenerek incelenmiştir. Birinci tabakada 19, ikinci tabakada 19, üçüncü tabakada ise 2 0 işletme yer almıştır. Örnek işletmelerden elde edilen verilerin kareli kağıtlara dökümü yapılmış ve özet tablolar ve analizler Microsoft Excel programında değerlendirilerek yorumlanmıştır, İşletmelerin, işletme arazisi varlıklarını ortaya koyarken, söz konusu üretim periyodunda işledikleri mülk, kira ve ortakçılıkla kullandıkları arazi miktarının toplamından, kira ve ortağa verdikleri arazi miktarının genişliği düşülmüştür. Genel idari giderleri, masraflar toplamının %3 ü alınarak hesaplanmıştır. Döner sermaye faizi değişen bir masraf olup, üretim faaliyetine yatırılan sermayenin fırsat maliyetini temsil etmektedir. Bu amaçla incelenen üretim dönemi için T.C.Ziraat Bankası nın bitkisel üretim kredi faiz oranlarının (%42) yarısı, üretim masraflarının üretim dönemine yayılmış olduğtı ve tarımsal üretimde sermayenin bağlı kaldığı süre dikkate alınarak kullanılmıştır (Güneş vd. 1988, Erkuş vd. 1995, Kıra! vd. 1999). Sera sermayesi amortismanı hesaplanırken; seraların ekonomik ömrü 10 yıl alınmış ve amortisman hesaplama yöntemlerinden doğru hat yöntemi kullanılmıştır. Üretimde sabit masraflardan biri olan arazi kirası, kira ile tutulan araziler için fiilen ödenen kira bedel; ve mülk arazide ise alternatif kira bedeli olarak hesaba katılmıştır (Açıl, 1977) Sera sermayesi faiz giderinin tespitinde, sen sermayesinin %6 sı alınarak hesaplamalar yapılmıştır (Yılmaz, 1996). Birim alanda brüt ve net karın hesaplanmasında; brüt kar = gayrisafi üretim değeri - değişen masraflar ve net kar = gayrisafi üretim değeri - üretim masrafları formülleri kullanılmıştır (Kıral vd 1999, Tanrıvermiş 2000). ARAŞTIRM A BULGULARI VE TARTIŞMA Araştırma bölgesindeki toplam örtüaltı alan 145,05 dekardır. Mevcut işletmeler, işletme genişlikleri esas alınarak 3 ayrı tabaka halinde incelenmiştir, işletmelerin örtüaltı alanları kullanım durumu aşağıdaki çizelgede verilmiştir Çizelge 1. İşletme Gruplarına Göre Örtüaltı Alanların Kullanım Durumu İşletme Genişlik Grupları Mülk Arazi Kiraya Tutulan Arazi Toplam İşletme Arızisi (m 2) Alan (m2) Oran (%) Alan (m 1) Oran (%) Alan (m 1) Oran (%) 1-150 99,26 1 0 0.0 0 - - 99,26 100,00 151-300 221,16 91,31 21,05 8,69 242,21 100,00 301 - + 150,00 18,30 670,00 81,70 820,00 100,00 İşletmeler Ortalaması 156,69 39,70 237,93 60.30 394,65 100,00 Bölgede örtüaltı tarım yapan işletmelerde ortakçılıkla arazi kullanım durumu yoktur. Bölge işletmelerinin, toplam örtüaltı alanı varlığının %39,7 sini mülk arazi, %60,3 ünü kiraya tutulan araziler oluşturmaktadır. Çizelgede de görüldüğü gibi işletme genişliği büyüdükçe kiracılık artmaktadır. Bunun nedeni aile ihtiyaçlarını karşılamak yanında pazara yönelik üretim yapan üreticilerin, üretim alanlarını artırmak istemesidir. Bölgedeki işletmelerin ortalama genişlikleri 394,65 m2 bulunmuştur. Sera işletmelerinin genişlikleri Antalya da yapılan bir araştırmada 12,94 dekar (Erkan ve Yılmaz, 1990), Antalya Merkez ilçede yapılan diğer bir çalışmada yaklaşık 14,89 dekar (Aytaç, 1990), İçel ili örtüaltı sebze yetiştiriciliği yapan işletmeleri kapsayan başka bir araştırmada da 15,57 dekar olarak bulunmuştur (Erkan ve Yılmaz, 1990). Bölgede örtüaltı sebze üretiminde /o71,67 ile domates ilk sırayı, %22J2 ile hıyar ikinci sırayı almaktadır. Bu temel ürünler yanında aile ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde de fasulye, patlıcan, marul, biber vb. sebzelerin üretimi yapılmaktadır. Bölgede örtüaltı yetiştiricilik yapan işletmelerde 2 ayrı dönemde ürün yetiştiriciliği yapılmakta olup birincisi ilkbahar dönemi (Şubat-Haziran) ikincis: sonbahar dönemidir (Eylül-Ocak). Domates genellikle tek ürün olarak yetiştirilmektedir. Hıyar sc daha çok ilkbahar ve kış döneminde yetiştirilen bir üründür. Yaş grupları ve cinsiyetler itibariyle bölgenin nüfus varlığı ortaya koyulmuştur. İşletmeler genişli grupları ve ortalamalar itibariyle değerlendirilmiştir 64

C. OĞUZ, H. ARISOY Çizelge 2. İşletme Gruplarında Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İşletme G e n işlik Yas G ru p la rı Toplam G ru p la rı 0-6 7-14 1 5-49 50 - + (m 1) E K E K E K E K E K E + K 1-1 5 0 0,37 0,21 0,32 0,37 1,53 1,00 0,37 0,42 2,59 2,00 4,59 151-300 0,21 0,10 0,21 0,21 1,68 1,00 0,58 0,42 2,68 1,73 4,41 301 - + 0,15 0,15 0,90 2,50 1,15 0,1 0 0,10 2,90 2,15 5,05 İşletmeler Ortalaması Toplam Nüfusa Oranı (%) Yaş Grup. Toplam Nüfusa Oranı (% ) 0,24 0,11 0,22 0,50 1,86 1,05 0,35 0,31 2,67 1,97 4,64 5,20 2,23 4,83 10,79 40,15 22,67 7,44 6,69 57,62 42,38 100,00 7,43 15,62 62,82 14,13-100,00 İncelenen işletmeler itibariyle ailelerin ortalama birey sayısı 4,64 bulunmuştur. Toplam nüfusun %57,62 sini erkek, %42,38 ini kadın bireyler oluşturmaktadır. Bu nüfusun 6 yaşından büyük bireylerinin eğitim durumları tespit edilmiştir. Belirlemelere göre bu bireylerin % 51,60 ını okuryazar, ilkokulda okuyan veya mezun, %45,60 ını ortaokul ve lisede okuyan veya mezun, % 2 sini okuryazar olmayan, %0,80 ini de yüksek okulda okuyan ya da mezunları oluşturmaktadır. Yukarıdaki çizelgede de görüldüğü gibi yaş grupları itibariyle değerlendirildiğinde nüfusun %62,82 ile en büyük kısmını 1 5-4 9 arası yaş grubu oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla % 15,62 ile 7-14 arası yaş grubu, % 14,13 ile 50 ve üzeri yaş grubu ve %7,43 ile 0-6 yaş grubu izler. Tarımsal işletmelerin yapılarının belirlenmesinde üretimde kullanılan işgücünün kaynağı ve tarımsal üretimin temel unsurlarından biri olan nüfusun çeşitli yönleriyle incelenmesi önem taşımaktadır. Araştırmada çiftçi ailesinin işgücü, ülkemiz şartlarındaki işgücü birimleriyle erkek işgücü birimine çevrilmiştir. Nüfusun işgücü birimine çevrilmesinde 7-14 yaş için 0,50, 15-49 yaş kadınlar için 0,75, erkekler için 1,0 katsayısı, 50 ve daha yukarı yaştaki nüfusta kadınlar için 0,50, erkekler için 0,75 katsayıları alınmıştır (Açıl ve Demirci, 1974). İşgücünün örtüaltı tarımında kullanım durumu aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Bölgede aile işgücü kullanımı yaygındır. Bölgede örtüaltı tarım yapan işletmelerde, aile işgücü potansiyeli 957,6 EÎG bulunmuştur. Potansiyel aile işgücünün ancak 286,96 EİG örtüaltı yetiştiricilikte kullanılmaktadır ( Yıllık çalışılabilir işgünü 280 gün alınarak hesaplanmıştır ). Araştırma alanında toplam potansiyel aile işgücünün %30'u örtüaltı yetiştiriciliğinde kullanılmıştır. Bu oran İçel ili örtüaltı tarımı yapan işletmelerde %55,25 olarak bulunmuştur (Erkan ve Yılmaz, 1990). Yapılan araştırma sonucunda örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde dekara değişen ve sabit masraflar aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Çizelge 3. İşletmelerde İşgücü Kullanım Durumu (gün) İşletme A ile İşgücü Potansiyeli A ile İşgücü K u lla n ım ı G en işlik G ru p la rı E İB E İG İşletmede İşletm e D ışı T a rım T o plam (serada) Sera T a rım ın d a D ışında (m 2) 1-150 2,97 831,6 215,42 1.11 68,68 285,21 151-3 0 0 3,29 921,2 221,05 7,89 23,42 252,36 301 - + 3,98 1114,4 321,50 321,50 İşlet Ort. 3,42 957,6 253,84 2,95 30,17 286,96 65

Konya Bölgesinde Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinin Geliştirilebilme Olanakları Çizelge 4. örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Birim Alana Üretim Masrafları ve Dağılımı M A S R A F U N S U R L A R I M A S R A F M İ K T A R I ORAN (milyon TL/dekar) (%) D E Ğ İŞ E N M A S R A F L A R T O P L A M I 1180,20 55,93 -Tohum masrafı 226,47 10,73 -ilaç masrafı 87,71 4,16 -Gübre masrafı 72,92 3,46 -Sulama masrafı 58,48 2,77 -Taşıma ve pazarlama masrafı 42,25 2,00 -Akaryakıt masrafı 3,84 0,18 -Geçici işçi ücreti 3,93 0,19 -Sera tamir bakım masrafı 458,23 21,72 -Diğer değişen masraflar 21,54 1,02 -Döner sermaye faizi 204,83 9,70 S A B İT M A S R A F L A R T O P L A M I 930,04 44,07 -Sera A razisi Kira Bedeli 64,44 3,05 -Genel idari giderler 35,40 1,68 -Sera sermayesi amortisman payı 403,27 19,11 -Sera sermayesi faizi 137,51 6,52 -Borç faizi 0,76 0,04 -Aile işgücü ücret karşılığı 288,66 13,67 Ü R E T İM M A S R A F L A R I T O P L A M I 2110,24 100,00 Bütün ürünler dikkate alındığında üretim Bölgede dekara örtüaltı sebze üretiminde masrafları yukarıdaki çizelgede görüldüğü gibidir. gayrisafi üretim değeri 1 939 350 000 TL, brüt kar Yapılan araştırma sonucunda bölgede örtüaltı sebze 759 150 000 TL ve net kar -- 170 890 000 TL tarımında, üretim masraflarının % 55,93 ÜnÜ değişen bulunmuştur. Çizelgede de görüldüğü gibi incelenen masraflar, % 44,07 sini sabit masraflar oluşturmuştur. işletmelerde pozitif brüt kar elde edilmiştir. Buna Dekara değişen masraflar toplamı 1 180 200 000 TL, göre işletmelerde üretim eşiği aşılmakta ve üretim sabit masraflar toplamı 930 040 000 TL ve toplam faaliyetinin değişen masrafları karşılanmaktadır üretim masrafları 2 110 240 000 TL olarak tespit Üretim faktörlerinin varlığından kaynaklanan sabit edilmiştir. Masraf unsurlarının toplam masraf içinde üretim masrafları ve özellikle sera sermayesi için aldığı paylara bakacak olursak, sera tamir bakım ayrılan amortisman payının yüksek oluşu nedeniyle masrafı % 21,72 lik oranla en büyük payı almaktadır. net kar negatif çıkmıştır. Bu koşullarda bölgede Bunu sırasıyla % 19,11 ile sera sermayesi amortisman üreticilerin örtüaltı sebze tarımını sürdürmeleri payı, % 13,67 ile aile işgücü ücret karşılığı, % 10,73 işletmecilik ilkeleri yönünden gerekli görülebilir. ile tohum masrafı, %9,70 ile döner sermaye faizi Bölgedeki sebze üretiminde %94,39 Iuk izlemektedir. Aşağıdaki çizelgede de örtüaltı sebze potansiyele sahip olan domates ve hıyarın tek tek üretiminde işletme faaliyet sonuçlarına yer üretim masraflarının ve birim ürün maliyetlerinin verilmiştir bulunması uygun görülmüştür. Çizelge 5. örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Birim Alana Brüt ve Net Karlar M A S R A F V E G E L İ R U N S U R L A R I D E Ğ E R (m ily o n T L /d e k a r) Gayrisafi Üretim Değeri 1939,35 Değişen Masraflar 1 180,2 Üretim Masrafları 21 10,24 Brüt Kar 759,15 Net Kar -170,89 66

C OĞUZ, H. ARJSOY Çizelge 6. Örtilaltı Domates Yetiştiriciliğinde Birim Alana Üretim Masrafları ve Dağılımı M A S R A F M İK T A R I O R A N M A S R A F U N S U R L A R I (m ilyon T L /d e k a r ) (%) D E Ğ İŞ E N M A S R A F L A R T O P L A M I 1047,64 58,07 -Tohum masrafı 227,29 12,60 -Gübre masrafı 35,87 1,99 -İlaç masrafı 55,16 3,06 -Su masrafı 9,34 0,52 -Sulamadan doğan mazot-akaryakıt masrafı 20,99 1,16 -Akaryakıt masrafı 5,21 0,29 -Sera tamır-bakım masrafı 491,99 27,27 -Taşima-pazarlama masrafı 11,15 0,61 -Diğer değişen masraflar 8,81 0,49 -Döner sermaye faizi 181,83 10,08 S A B İT M A S R A F L A R T O P L A M I 756,50 41,93 -Genel idari giderler 31,43 1,75 - Sera Arazisi Kira Bedeli 43,08 2,39 -Sera sermayesi amortisman payı 427,95 23,72 -Sera sermayesi faizi 160,77 8,9 -Aile işgücü ücret karşılığı 93,27 5,17 Ü R E T İM M A S R A F L A R I T O P L A M I 1804,14 100,00 T O P L A M Ü R E T İM M İK T A R I (K G.) 13 402 1 K G D O M A T E S M A L İY E T İ (T L /K G ) 135 000 1 K G D O M A T E S S A T IŞ F İY A T I (T L /K G ) 156 000 Çizelgede görüldüğü gibi, domates üretiminde dekara değişen masraflar 1 047 640 000 TL, sabit masraflar ise 756 500 000 TL bulunmuştur. Üretim masrafları içinde değişen masrafların aldığı pay %58,07 iken sabit masrafların almış olduğu pay %41,93 olmaktadır. Masraf unsurlarının toplam masraf içinde aldığı paylara bakacak olursak, sera tamir bakım masrafı %27,27 Iik oranla en büyük payı almaktadır. Bunu sırasıyla %23,72 ile sera sermayesi amortisman payı, %12,60 ile tohum masrafı, %10,08 ile döner sermaye faizi izlemektedir. Bir dekar örtüaltı alandan elde edilen ürün miktarı 13 402 kg. dır. Bölgede 1 kg. domatesin üreticiye maliyeti 135 000 TL ve üreticilerin domatesi ortalama satış fiyatı 156 000 TL olarak belirlenmiştir. Bölgede domates üretiminde bir dekar alandan elde edilen domates gayrisafı üretim değeri 2 090 710 000 TL bulunmuştur. Brüt kar değeri 1 043 070 000 TL ve net kar değeri de 286 570 000 TL olmuştur. Görüldüğü gibi domates üretiminde pozitif brüt ve net kar elde edilmiştir. Dolayısıyla işletmelerde üretim ve kar eşiği aşılmakta ve üretim faaliyetinin değişen ve sabit masrafları karşılanmaktadır. Çizelge 7. Örtüaltı Domates Yetiştiriciliğinde Birim Alana Brüt ve Net Karlar M A S R A F V E G E L İ R U N S U R L A R I D E Ğ E R (m ilyon T L /d e k a r ) Gayrisaf] Üretim Değeri 2090,71 Değişen Masraflar 1047,64 Üretim Masrafları 1804,14 Brüt Kar 1043,07 Net Kar 286,57 67

Konya Bölgesinde örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinin Geliştirilebilme Olanakları Çizelge 8. örtüaltı Hıyar Yetiştiriciliğinde Birim Alana Üretim Masrafları ve Dağılımı MASRAF UNSURLARI MASRAF MİKTARI (milyon TL/dekar) DEĞİŞEN MASRAFLAR TOPLAMI 1677,07 63,50 -Tohum masrafı 241,26 9,13 -Gübre masrafı 195,30 7,39 -İlaç masrafı 84,85 3,21 -Su masrafı 136,52 5,17 -Sulamadan doğan mazot-akaryakıt masrafı 55,71 2,11 -Geçici işçi ücreti 30,30 1,16 -Sera tamir-bakım masrafı 501,67 19,00 -Taşıma-pazarlama masrafı 85,20 3,23 -Diğer değişen masraflar 55,20 2,09 -Döner sermaye faizi 291,06 11,01 SABİT MASRAFLAR TOPLAMI 964,03 36,50 -Genel idari giderler 50,30 1,90 - Sera Arazisi Kira Bedeli 101,01 3,82 -Sera sermayesi amortisman payı 376,77 14,27 -Sera sermayesi faizi 89,49 3,39 -Aile işgücü ücret karşılığı 346,46 13,12 ÜRETİM MASRAFLARI TOPLAMI 2641,10 100,00 TOPLAM ÜRETİM MİKTARI (KG.) 12 258 1 KG HIYAR MALİYETİ (TL/KG) 153 000 1 KG HIYAR SATIŞ FİYATI (TL/KG) 375 000 ORAN Çizelgede görüldüğü gibi, hıyar üretiminde TL ve üreticilerin hıyarı ortalama satış fiyatı 175 000 dekara değişen masraflar 1 677 070 000 TL, sabit TL olarak belirlenmiştir. masraflar ise 964 030 000 TL bulunmuştur. Üretim Bölgede hıyar üretiminde bir dekar alandan elde masrafları içinde değişen masrafların aldığı pay edilen hıyar gayrisafı üretim değeri 2 145 150 000 %63,50 iken sabit masrafların almış olduğu pay TL bulunmuştur. Brüt kar değeri 468 080 000 TL ve %36,50 olmaktadır. Masraf unsurlarının toplanı net kar değeri de -495 950 000 TL olmuştur. Buna masraf içinde aldığı paylara bakacak olursak, sera göre işletmelerde üretim eşiği aşılmakta ve üretim tamir bakım masrafı %19,00 luk oranla en büyük faaliyetinin değişen masrafları karşılanmaktadır. payı almaktadır. Bunu sırasıyla %14,27 ile sera Üretim faktörlerinin varlığından kaynaklanan sabit sermayesi amortisman payı, % 13,12 ile aile işgücü üretim masrafları ve özellikle sera tamir bakım ücret karşılığı, % 11,01 ile döner sermaye faizi ve masrafının yüksek oluşu nedeniyle net kar negatif % 9,13 ile tohum masrafı izlemektedir. Bir dekar çıkmıştır. Bu koşullarda bölgede üreticilerin örtüaltı Örtüaltı alandan elde edilen ürün miktarı 12 258 kgü sebze tarımını sürdürmeleri işletmecilik ilkeleri dır. Bölgede 1 kg. hıyarın üreticiye maliyeti 153 000 yönünden gerekli görülebilir. Çizelge 9. Örtüaltı Hıyar Yetiştiriciliğinde Birim Alana Brüt ve Net Karlar MASRAF VE GELİR UNSURLARI DEĞER (milyon TL/dekar) Gayrisafı Üretim Değeri 2145,15 Değişen Masraflar 1677,07 Üretim Masrafları 2641,10 Brüt Kar 468,08 Net Kar -495,95 (%) 68

C. OĞUZ, H. ARISOY S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R Konya da örtüaltı sebze tarımının 6 yıllık bir geçmişi vardır. 1996 yılından itibaren kayıtlar tutulmaya başlanmıştır. 1996 da 10 dekar olan bu alan 2000 yılında 145,05 dekar olarak kaydedilmiştir. Bu alanın 113 dekarı plastik sera, 26 dekarı yüksek tünel, 6 dekarı da alçak tüneldir. Bölgede cam sera bulunmamaktadır. İl Özel İdare tarafından, 1996 yılından itibaren bölgede 100 m2 lik yaklaşık 700 sera yapılarak çiftçiler desteklenmiştir. Aynı zamanda örtüaltı tarımı konusunda üreticiler teşvik edilmiştir. Seraların kuruluş maliyetinin dörtte üçünü devlet karşılayarak önemli bir destek sağlamıştır. Bölgede çok yeni olan örtüaltı tarımı bu şekilde geliştirilmeye çalışılmıştır. Ancak 100 m2 lik seralar aile ihtiyaçlarını karşılamaktan öteye gidememektedir. Bu nedenle bazı üreticiler, kendi imkanlarını kullanarak seralarını genişletme veya yeni seralar kurma yoluna gitmişlerdir. Seraların kuruluş masraflarının yüksek oluşu, gerçek anlamda örtüaltı tarımı yapacak üreticileri zor durumda bırakmaktadır. Konya ilinde şu anda örtüaltı tarımına yönelik bir destekleme yapılmamaktadır. Bu üretim alanında gerçekten faaliyet göstermek isteyen üreticilere devlet destek vermelidir. Verilecek destek, pazara yönelik üretim yapabilecek boyutta büyük seraların kurulmasına imkan tanıyacak düzeyde olmalıdır. Bölgede işletmelerin örtüaltı alanı varlığı ortalama 394,65 m2 dir. Örtüaltı tarımı açısından ortakçılıkla arazi kullanım durumu yoktur. Örtüaltı alanlarının %39,7 si mülk, %60,3 ü kiraya tutulan alanlardır örtüaltı alanlarının büyüklükleri arttıkça kiracılığın yaygınlaştığı görülmektedir. Bölgede örtüaltı sebze tarımında dekara ortalama gayrisafı üretim değeri I 939 350 000 TL, brüt kar 759 150 000 TL ve net kar - 170 890 000 TL bulunmuştur. Örtüaltında yetiştirilen sebzelerin %71,67 sini domates %22,72 sini hıyar üretim alanları oluşturmaktadır. Domates yetiştiriciliğinde dekara gayrisafı üretim değeri 2 090 710 000 TL, brüt kar 1 043 070 000 TL ve net kar 286 570 000 TL dir. Hıyarda ise gayrisafı üretim değeri 2 145 150 000 TL, brüt kar 468 080 000 TL ve net kar - 495 950 000 TL bulunmuştur. Bu durumda bölgede örtüaltı sebze üretimine devam edilmesi işletmecilik açısından önerilmektedir. Verilere göre domates en karlı ürün çeşidi olarak gösterilebilir. Belirtilen üretim periyodunda domates üretiminde bir dekardan elde edilen hasıla 13 402 kg, birim ürün maliyeti 135 000 TL ve birim ürün satış fiyatı 156 000 TL dir. Hıyarda ise dekara hasıla 12 258 kg, birim Ürün maliyeti 153 000 TL ve birim satış fiyatı 175 000 TL bulunmuştur. Bölgede seraların yapılması aşamasında Tarım İl Müdürlüğü ve İl özel İdarenin desteği olmasına rağmen, örtüaltı tarımının nasıl yapılacağı konusunda çiftçilere yeterli bir eğitim verilmemiştir. Bu 6 yıllık süreçte de çiftçiler kendi bilgileri doğrultusunda üretim yapmışlardır. Oysa örtüaltı yetiştiriciliği yoğun bir işgücü ve girdi kullanımını gerektirmektedir, işletmedeki işgücünün daha dengeli ve etkin kullanımına olanak sağlamaktadır. Yoğun girdi kullanımı ve pazara yönelik üretim, sera ile ilgili diğer tarım dışı sektörlerin gelişimini ve dolayısı 1c bölge gelişimini teşvik edici bir etkiye sahiptir. Konya yöresinde halihazırda ekonomik olarak örtüaltı yetiştiriciliği yapılmasa da zaman içerisinde kaynakların etkin kullanımı açısından üreticileri bu yönde eğitmek ve bilinçlendirmek gerekmektedir. Bilinçli bir üretim ile üretimin kalitesi ve verimliliğin artırılması mümkündür. KAYNAKLAR Açıl, AF. vc Demirci, R. 1974. Tarım Ekonomisi Dersleri Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No; 880, Ankara. Açıl, A F., 1977. Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz Tarımsal Ürün Maliyetlerindeki Gelişmeler Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No; 665, Ankara. Anonim, 2000. Tarımsal Yapı ve Üretim. Devlet İstatistik Enstitüsü. Ankara. Anonim, 2001 Tarım Bakanlığı Konya II Müdürlüğü kayıtları, Konya. Aytaç, Ş A, 1990 Antalya İli Merkez İlçesinde Cam Seralarda Başlıca Sebze Üretim Faaliyetlerinde Fiziki Üretim Girdilerinin Tespiti ve Üretim Fonksiyonel Analizi. Basılmamış M as ter Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Erkan, O ve Yılmaz, f, 1990 İçel İlinde örtüaltı Sebze Yetiştiren Tarım İşletmelerinin Verimlilik Analizi. Akdeniz Bölgesinde Tarımın Verimlilik Sorunları Sempozyumu, MPM Yayınları No: 433, Ankara Erkuş, A vd. 1995 Tarım Ekonomisi A Ü. Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No; 5, Ankara Güneş, T vd. 1988 Başlıca Tarım Ürünleri Maliyetleri Araştırma Projesi, TMO Matbaası, Ankara Kıral, T vd 1999 Tarımsal Ürünler İçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve Veri Tabanı Rehberi, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No: 37, Ankara Sevgican, A., 1 9 9 9 örtüaltı Sebzeciliği Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü E Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 528, Cilt I, İzmir. Tanrıvcrmiş, H, 2000 Orta Sakarya Havzası nda Domates Üretiminde Tarımsal İlaç Kullanımının Ekonomik Analizi, Tarımsal Ekonomi.Araştırma Enstitüsü Yayın No 42, Ankara Yamane, T, 1967. Elementary Sampling Theory Prentice-Inc. Englevvood Cliffs N.S. USA Yılmaz, 1., 1996 Antalya İlinde Serada Domates, Biber ve Patlıcan Yetiştiriciliğinde Girdi Kullanımı vc Üretim Maliyetleri. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1996, II, (4): 155-164. Adana 69