Çalışma Hukuku Doç. Dr. Dilek Ekici www.dilekekici.com
Çalışma Yaşamı Bağımsız Çalışma Bağımlı Çalışma Çalışan Çalıştıran İşçi Memur Devlet Özel ve Tüzel kişiler Kamu Hukuku İş Hukuku
A Devlet Hastanesi 657 Devlet Memuru
A Hastanesi İşçiler
(Resmi Gazete: 22.05.2003) İşçi- Memur: bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan kişiye işçi denir. Devlet memurları yönetmeliğine göre çalışanlara memur denir. Bazı devlet kurumlarında iş kanununa göre çalışanlar da bulunmaktadır.
İşveren: bir iş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi / kurum/ kuruluş. İşveren gerçek kişi olabileceği gibi, şirket, dernek, sendika, devlet, bakanlık vb. İşveren vekili: işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kişidir.
İş Yeri: İşveren tarafından mal ve hizmet üretmek amacıyla maddi olan ya da olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim. İş yeri, birden fazla da olabilir.
İş ilişkisi: iş veren ile işçi arasında kurulan iş ilişkisine denir. İş sözleşmesiyle, iş ilişkisi kavramı özdeş olarak kullanılmaktadır. İş ilişkisi 1 yıldan az süreliyse, yazılı olmak zorunda değil.
İş sözleşmesi: bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. Personel seçiminde iş veren, işçi hangi koşullarda çalışacağı, yapacağı iş, işin tehlike ve risklerinin ne olduğu, çalışacağı kurum hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. İş görüşmesinde aday, işverenin kusurlu davranışı nedeniyle mağdur olmuş ise işverene maddimanevi tazminat davası açabilir.
İş sözleşmesinden bahsedebilmek için iki tarafın anlaşması (sözlü- yazılı) yeterlidir. Herhangi bir askeri görev nedeniyle işinden ayrılan işçiyi, görevin bitmesinden sonra eski işine alma zorunluluğu vardır (madde31) İşyeri toplu işçi çıkardıktan sonra, yine aynı niteliklerde işçi alımını en erken 6 ay sonra yapabilir.
Belirsiz süreli iş sözleşmesi: başlangıç tarihi belli, bitiş tarihi belli değil Belirli süreli iş sözleşmesi: başlangıç ve bitiş tarihleri belli (proje çalışması, kısa süreli çalışma vb) olan sözleşmelerdir. Süre dolunca sözleşme kendiliğinden biter. Kısmi süreli iş sözleşmesi (part time) normal haftalık çalışma süresinin en fazla 2/3 süresi kadar çalışması halinde Mevsimlik çalışma: yaz sezonunda çalışma (2 aydan fazla olamaz) gibi
Deneme süreli iş sözleşmesi: İşçinin iş ortamını işverenin de işçiyi tanıması amacıyla 2 aya kadar deneme süresi verilir. Deneme süresinde her iki taraf istediği zaman tazminatsız olarak iş sözleşmesini fesih edebilir. İşçinin çalıştığı süreye ait ücreti ve diğer hakları saklıdır.
Geçici iş ilişkisi: kendi işçisini, onayını almak suretiyle ve geçici bir süre çalışmak üzere bir başka işverenin emrine vermesiyle oluşan iş ilişkisidir. Taşeron şirketler, Özel istihdam büroları İşveren işçisini holding bünyesinde başka yerlerde çalıştırabilir. Başka bir işverene devredebilir Geçici süre en fazla 6 ay olup, iki kez süre uzatılabilir
Asıl işveren- alt işveren ilişkisi: bir işyerinde birden fazla işverene bağlı işçilerin (temizlik, yemek, güvenlik vb.) çalıştırılması (taşeronluk).
Kamu Hastaneler Birliği Kamu hastanelerinde çalışma usulleri yeniden düzenlendi (2012) 663 ve 632 Sayılı KHK Birlik yöneticileri 2 yıllık sözleşmeli 4a (657 sayılı kanuna göre memur, KPSS, kadro maaşı + performans) 4b (sözleşmeli personel, KPSS sınavı, sürekli işçi, kamu işçisi??, kadro maaşı +???) 4c (geçici personel, bir yıldan az süreli, mevsimlik çalışanlara, belirlenen ücrete göre çalışırlar, taşeron şirket işçisi, asgari ücret) 4c kadrosunda yer alan hekim, hemşire, fizyoterapist, diyetisyen olabiliyor.
4a ve 4b li A Kamu (Şehir) Hastanesi Yöneticiler 4b li B Kamu (Şehir) Hastanesi 4c li Taşeron (istihdam) şirket
Çalışma süresi: işçinin çalıştırıldığı işte geçen süredir. Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Bu süre haftanın günlerine eşit olarak bölünebilir. Tarafların anlaşması ile normal çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati geçmemek üzere farklı dağıtılabilir.
Denkleştirme: bir işyerinde haftada 5 gün 9 saat çalışılırken tarafların anlaşmasıyla 11 saat çalışması halinde 55 saat çalışmış olur. 10 saatlik fazla çalışma, daha sonraki haftalarda daha az çalışmayla denkleştirilmesi gerekir. İşçinin iki aylık çalışma süresi içinde işçinin haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. İhtiyaca göre artan veya azalan sürelerle çalışmak söz konusudur.
Telafi çalışması: işçinin bazı günlerde çalışmaması halinde, kaybedilen çalışma sürelerinin belirli bir zaman dilimi içinde normal çalışma süreleri üzerine çalışarak ve fazla çalışma ücreti ödenmesine gerek kalmadan telafi edilmesidir.
Ara dinlenme: ara dinlenmeler, çalışma süresinden sayılmaz. Genellikle öğlen 1,5 saat yemek ve 15 dk+ 15 dk çay molası verilir. Toplam 2 saat ara dinlenme söz konusudur. 9 saat + 2 saat = 11 saat çalışma
Gece çalışma: saat 20:00 ile 06:00 saatleri arasında yapılan çalışmadır. En fazla on bir saat süren dönemdir. İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.
Fazla çalışma: haftalık normal çalışma süresinin üzerinde yapılan çalışmadır. Bir işçinin yapacağı fazla çalışmanın toplam süresi bir yılda toplam 270 saatten fazla olamaz. Fazla çalışma için iş sözleşmesinde işçinin onayı alınmış olmalıdır.
Fazla çalışma ücreti: fazla çalışma söz konusuysa, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 fazlasıdır. Fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman: işçi isterse altı ay içinde (yazılı) fazla çalışma karşılığında zamlı ücret yerine, her bir saat karşılığında 1 saat 30dk izin olarak alabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır
Hafta tatili: kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Hafta tatili Pazar olmak zorunda değildir. Ulusal bayram ve genel tatil günleri: bu günlerde işçi çalışıyor ise, çalışılan her gün için bir günlük ücret (toplam 2 günlük) ödenir.
Yıllık ücretli izin: temel koşul, en az bir yıl (deneme dahil) çalışmış olmaktır. Bir yıl içinde kullanılmayan izinler sonraki yıla devredilebilir, paraya çevrilemez. (Cumartesi çalışılsın ya da çalışılmasın iş günü kabul edilir.) 1-5 yıl (dahil) arası çalışanlar 14 iş günü 6-14 yıl (dahil) arası çalışanlar 20 iş günü 15 yıl üzeri çalışanlar 26 iş günü izin yapabilirler.
Yıllık izin işveren tarafından bölünemez. İznini başka ilde geçirecek olanlara isterlerse gidiş ve gelişleri için (4 güne kadar) yol izni verilir. İzne gidecek kişiye ücretli izin maaşı öncesinde verilmelidir. Yıllık izinde başka bir yerde çalışırsa işçi, sadakat borcuna aykırı davrandığı için sözleşmesi fesih edilir.
Doğum ve süt izni: doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta çalıştırılmaz. Çoğul gebeliklerde doğum öncesi haftaya ek 2 hafta eklenir. Sağlığı uygun olan gebeler isterlerse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. (Ek cümle: 13/2/2011-6111/76 md.) Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
(Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 md.) doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.
Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz. İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.
Süt izni, kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. 9 saat 1,5 saat =7,5 saat
Mazeret izinleri: Ek: 4/4/2015-6645/35 md.)işçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilir.
İş ilişkisinin sona ermesi: tarafların serbest iradeleriyle sona erdirmeleridir. İş sözleşmesinin feshi: taraflardan birinin isteği ile sözleşmeyi yazılı fesih etmesidir. Haklı fesihler: Belirlenen süre bitmiş olabilir, Sağlık nedenleri Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymama
İşçinin sözleşmeyi haklı feshi İşverenin Ahlak ve iyi niyet ihlalleri İşçinin kişilik haklarına saldırı niteliğindeki davranış Ücretle ilgili hakların verilmemesi Çalışma koşullarının uygulanmaması Zorlayıcı nedenler Çalışılan yerde bir haftadan fazla süreyle işin durmasına neden olacak zorlayıcı neden olursa işçi ayrılmak isteyebilir. Bu süreçte işveren işçiye her gün için yarım günlük ücret verir. Bir hafta dolduktan sonra ödeme borcu kalkar. Bu durumda işçi isterse ücret almadan bekler. İflas etme???
İşverenin sözleşmeyi haklı feshi İşçinin Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymaması İşçinin alkol, uyuşturucu nedeniyle hastalık vb. İşçinin (işle ilgili gerekli vasıflar kendisinde bulunmadığı halde vb) işvereni yanıltması Görevini yapmaması İşçinin işyerini ve işvereni kötüye kullanması İşçinin işyerinde suç işlemesi İşçinin işine mazeretsiz (ardarda 2 gün veya bir ayda üç iş günü) devamsızlığı
Süreli Fesihler Belirli süreli iş sözleşmelerinde, sürenin bitimine yakın işçinin karşı tarafa öncesinde yazılı bilgi vermesi gerekmektedir. İşçi bir neden belirtmek zorunda değil. İşveren ise mutlaka bir neden belirtmelidir. İşyerinde 6 aydan az süredir çalışıyorsa 2 hafta önce 6ay-1,5 yıl arasında 4 hafta önce 1,5-3 yıl arasında 6 hafta 3 yıldan fazla ise bildirim yapılmasından başlayarak 8 hafta
İş Arama İzni Bildirim süreleri içinde işveren işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini (günde 2 saat) iş saatleri içinde vermelidir. İşçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Bildirim süresine uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
Geçerli Neden ve Geçerli Fesih İşçi iş güvencesi (6 aylık) kapsamında ise, işverenin sözleşmeyi fesih edebilmesi için geçerli bir nedenin olması gerekir. Aksi halde işçi iş mahkemesine başvurarak, işe iade isteyebilir. İşçinin yetersizliği: fiziksel, mesleki nedenlerle işini gerektiği gibi yapamaması halinde, performans değerlendirme sonuçları gösterilerek işten çıkarılabilir. Yetersizlik ispat edilmelidir.
Çalışma koşulları: işveren çalışma koşullarında değişiklik yapabilir, hükmü sözleşmede yer alıyor ise, işveren geçici olarak bildirim yaparak çalışma koşullarında değişiklik yapabilir. İşçi bildirimi takiben 6 iş günü içinde yazılı olarak kuruma başvurursa, işçi değişikliğe uymak zorunda değildir, yani koşullar uygun olmadığı için iş sözleşmesini tazminatsız fesih edebilir.
Geçerli Neden ve Geçerli Fesih İşçinin davranışları: işyerinde rahatsızlık yaratacak şekilde çalışma, alkol alma, sigara içmeme yasağına uymama, amirleri ve arkadaşlarıyla geçimsizlik, işe geç gelme vb. İşletme dışı nedenler: kurumun satılması, el değiştirmesi vb İşletmeden kaynaklanan nedenler: bazı iş türlerinin kaldırılması, yeni teknoloji kullanılması vb.
Geçerli ve Geçersiz Fesihte İşverenin Yükümlülükleri Fesih geçerli ise: İhbar tazminatı Koşulları varsa kıdem tazminatı Fesih geçersiz ise: İhbar tazminatı Koşulları varsa kıdem tazminatı İşçinin 4-8 aylık ücreti tutarında iş güvencesi tazminatı Mahkeme kararı kesinleşince işçinin çalıştırılmadığı süre için 4 aylık ücreti ve diğer hakları
Kıdem Tazminatı Kıdem tazminatı, işçinin işyerinden ayrılırken işveren tarafından işçiye ödemekle yükümlü olduğu tazminattır. Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı hakkı kazanmaz. Sözleşmenin feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde ödenir.