S E R Î [ C İL T 30 SA Y I 4 İ M İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ

S E R Î [ C İL T 30 SA Y I 4 İ M İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ

AĞAÇ BİÇMEDE ŞERİT TESTERELER Prof. Dr. Y ılm az BOZKURT K ı s a Ö z e t A ğaç m alzem enin biçilm csinde genellikle katraklar, şerit testereler ve daire testereler kullanılm aktadır. Bunların içerisinde en önem lilerinden birini şerit testereler teşk il etm ektedir. Şerit testerelerde diş şekli, ölçüleri, açılan, kesiş kuvvetleri, güç ve enerji ihtiyacı, biçm e şekilleri, ezm e ve çarpılm anın önemi, testerelerde gerilm e kuvveti, testere lıızı ve itm e hızı önemli bulunm aktadır. Bu m akalede, konu ile ilgili özet bilgiler verilm iştir. A ğaç biçm e tek n iğ i genellikle çok çeşitli testere lerle y ap ıld ığ ı lıalde en fazla k u llanılan te ste re le r şe rit testere, k a tr a k ve d a ire te stere lerd ir. G ünüm üzde en çok k u llanılan ş e rit te s te re le r olduğu için bu yazım ızda ş e rit te ste re le rin özellikleri üzerinde d u ru la c a k tır. Ş erit te s te re le r de çok çeşitli olup to m ru k biçen testere lerd en m obilyacılıkta k u llan ılan k ü çü k tip teste re le re k a d a r değişik tip le r söz k onusudur. Ş erit te s te re lerin çok m a k s a tlı o la ra k kullanılm asının b ir nedeni de ta la ş z a y ia tı azdır. Ç ünkü te s te re levhası incedir. A ğaç işlem e esnasında d a çok d a r ş e rit te s te re le r k u llan ı la ra k d iğ er b a şk a aletlerin yap am adığ ı veya g ü çlü k y a ra ttığ ı bükülm ek su retiy le g a y ri m u n ta z a m şekillerin elde olunm asını m üm kün k ıla rla r. Önce ş e rit testere kesiş işlem inden bahsedilecek, d aha so n ra d a k u llanılan değişik ş e rit te s te re tip leri h ak k ın d a bilgi verilecektir. Şerit Testerelere A it A çı ve Ölçüler Ş erit te ste re le rin diş şekilleri, açıları ve k esiş esn asın d a m ey d an a gelen k u v v e tle r ve benzeri bilgiler a şa ğ ıd a verilm iş olup Şekil l de g ö ste rilm iştir : a : G öğüs açısı (derece) P : B ilem e açısı (derece) Y : S ırt açısı (derece) c : T estere hızı (m /d a k.) f : İtm e hızı (m /d a k.) 1 İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Endüstri M ühendisliği Bölümü. Yayın Komisyonuna Sunulduğu Tarih ; 5.1.1988

12 Y ILM AZ BOZK URT v : K esiş luzı (m /d a k.) k : T estere oyuğu genişliği ( ) g : L evha k alınlığı ( ) p : D iş ucu açıklığı ( ) h, : Diş yükseld iğ i' (m ıiı) ' " a : D işler a ra sı boşluk alanı ( 2) d M alzem e kalınlığı ( ) t : D iş kesiş derinliği ( ) V : B ir dişten oluşan ta la ş hacm i (cm 3) C = F P : L evha kesiş yönüne p a ra le l b ir diş üzerindeki etk ili y ü k (K g) M Hpıop : K esişe ş tira k eden toplam diş sayısı üzerine etk i y ap an ve testere levhası kesiş yönüne p a ra le l kuvvet ( Kg) 1 L : M etre o la ra k üretilen k e re ste boyları toplaıriı (m ) Şekil 2 de h er bir te ste re dişinin ağ aç m alzem eyi kesiş şekli g ö rü lm ektedir. A ğaç m alzem e itm e hızı (f), te ste re hızı (c) ile g ö sterilirse ağ aç m alzem e ile ilgili o la ra k kesici k e n a rd a oluşan kesiş hızı (v) a şağ ıd ak i eşitlikle h esap lan m ak tadır. v c2 -f- f 2 s Ş ay et diş u çları a ra sı m esafe (p) ve dişin kesiş derinliği (t) ile ifade edilirse

A ĞAÇ B İÇ M E D E Ş E R İT T E S T E R E L E R 13 J _ = _P. veya t = SJ f e e : eşitliği g eçerli o laca k tır. T estere oyuğu genişliği (k ) bilindiği ta k d ird e k alın lığ ı (d) olan bir ağ aç m alzem eden h e r b ir ezilm iş diş v asıtasiy le k o p a rtıla c a k ta la ş h acm i (V) aşağ ıd ak i form ül ile h esap lan m aktad ır. V = t d k ^ P - f d k c Geniş levhalı te ste re le rin dişleri genellikle ezm ek su retiy le ç a p razlan m ak tad ır. D ar te s te re lev h aları ise diş u çları bükülm ek su retiy le çap ra z la n m a k ta d ır. B ükülm ek suretiyle: çap razlam ad a diş u çları genellikle düz bilem eye ta b i tu tu lu rla rs a da, bazı testere lerd e u ç la r sıra ile meyilli- b ir şekiide bilenm ektedir. ışekil 3 de g erek ezilmiş, g erek se çap razlan m ış dişler g ö sterilm iştir. Y ine şekilde g ö rü ld ü ğ ü üzere ezilm iş dişlerde h er b ir dişin kopard ığ ı talaşın k alın lığ ı (t) k a d a r olduğu halde, b ü k ü lerek çap razlan m ış dişlerde b ir dişin k o p ard ığ ı kısım d ü zgün ve d ik d ö rtg en şek linde olm ayıp Şekil B den de an laşılacağ ı üzere b ir ta r a f (2 t) d iğ er ta r a f ise (t) derinliğinde y ani (L ) şeklinde b u lu n m ak tad ır. Şekil C de ise d ah a değişik b ir şekil söz konusudur. D aha önceki form üllerden an laşılacağ ı üzere t = p f/c veya 2t 2 p f/c eşitlik leri ile ifade edilm iştir. Ç ap razlan m ış dişlerde h e r b ir diş te ste re oyuğunun y arısın ı k o p a rm a k ta d ır ve h er bir dişin çık ard ığ ı ta la ş V p f d k /c e şitliği ile b u lu n m ak tad ır. Şekil 3 de d ik k a t edilirse çap razlan m ış dişlerde ilave b ir k o p arm a işlem i dolayısıyle te s te re oyuğu d ah a k alın d ır ve f a k a t ezilm iş dişlerle ç ık a rtıla n ta la ş m ik ta r ı çap razlan m ış o lan lara n a z a ra n d ah a fazla m ik ta rd a d ır. Y üksek verim li ş e rit te stere lerd e norm al o la ra k k u llan ılan itm e h ızların d a her bir diş ta ra fın d a n ç ık a rtıla n ta la ş hacm i diş boşluğu hacm inden oldukça fazladır.

14 YILM AZ BOZK U RT Ö rnek o la ra k k alın bir çam k alasını ele alalım ve bundan a şağ ıd ak i ş a r tla r la k u tu ta h ta c ığ ı biçelim. D iş kesiş derinliği (t) D işler a ra s ı m esafe (p) D iş yüksekliği (h,) G öğüs açısı (a) Bilem e açısı (p) S ırt açısı (y) D iş boşluğu alan ı (a) E zilm iş diş genişliği ( k ) T estere hızı (c) 2,38 44,45 22,22 27 44 19 5,95 cm 2 4,57 2745 m /d a k. Bu özel d u ru m d a çam k alasın ın k alın lığ ı (d) 27,5 cm ise ilgili eşitlik ten y a ra rla n ıla ra k h e r bir diş ta ra fın d a n k o p artılan ta la ş hacm i V = 27,5X 2,38X 4,57 = 2,99 cmo la ra k elde olunur. 2t J _ L I f - r - (A) (B) (C) llia'i/ilitihlf. >».' ' İ.İJ f f llo l ' 1 - i y i J»- r/ioihib HlrAt'.. ' fi'! ;* /lil M i i *M,b:M oji! ^ *-i i M Şerit 3. Şerit testere dişlerinde kesiş şe killeri. (A ) Ezilmiş diş (B) Düz Bilenm iş ve çaprazlanm ış diş (C) M eyilli Bilenmiş ve çaprazlanmış diş. D iş boşluğunda talaş, m evcut basınç a ltın d a k ald ığ ı için genellikle ağ aç m a l zem edeki m asif odunun 1,5-3 m isli y e r k a p la m a k ta d ır. Böylece bu hacim deki m a sif ta la ş 4,5-9,0 cm 3 e u laşm aktad ır. T üm diş boşluğu hacm inin (a.lc) sadece 2,7 cm 3 olduğu ve boşluk hacm inin tü m ü şekillerde gösterilem ediğinden te s te re ta laşının %45-75 i levhanın y an ların d ak i te s te re oyuğuna yönelm ektedir. Şayet, bir ta r a f ta b u d ak m evcut ise onun basıncı ile ta la ş la r d iğ er ta r a fa doğru ak m ak tad ır.

AĞAÇ B İÇ M ED E Ş E R İT T E S T E R E L E R 15 K esiş K uvvetleri, Güç ve E n erji İh tiy acı Ş ay et ağ aç m alzem e kalınlığ ı (d) 30 cm ve dişler a ra s ı m esafe 14 ise, h e r h a lü k â rd a 6-7 diş kesişe iş tira k edecektir. B öylece m ak in an ın sarfedeceği k u v v et 6-7 diş için hesaplanm alıdır. O rta la m a kesiş kuvveti, bu ta k d ird e kesişe iş tira k edecek o rta la m a diş sayısı ile o ran tılı o lacaktır. M eselâ; d /p o ram gibi. B undan dolayı (C) d eğeri h e r bir diş ü zerine etk i y ap an p aralel kuvvet o larak ifade edildiğinde testere n in kesiş yönünde k a rş ı koyan toplam kuvvet aşağ ıd ak i eşitlikle b u lu n m ak tad ır. Y onga kalınlığının k u vvetle ilişkisi, çok ince ta la ş la rla oldukça k aim ta la ş la ra bağlı b u lu n m ak tad ır. Böyece aşağ ıd ak i eşitlik ş e rit testere n in b ir dişi için p aralel yöndeki kesiş kuv v etin i (C ) tah m in e tm ek te kullanılabilm ektedir. P C = k K ( t ). Ş ay et (K ) ve (m ) sab iteleri uygun o la ra k seçilirse p a ra le l kesiş kuvveti (C) kg o la ra k b u lu n acaktır. Y apılan a ra ş tırm a la ra göre p a ra le l k esişte (m ) değeri 0,64 o la ra k belirlenm iştir. A ncak bu değer lif yönü ve d iğer ş a rtla rla ilgili o larak 0,67 ile 0,45.a ra sın d a değişebilm ektedir. B azı a ra ş tırıc ıla r d ah a kaim ta la ş la r için a ş a ğıd ak i d o ğrusal eşitliğin uygun bulunduğunu o rta y a çık arm ışlard ır. C = k ( A + B t) Bu m a te m a tik form ülle (A ) sab itesi kesiş k en arın ın keskinliğine etk i y a p m a k ta olup kesiş k e n a rı d ah a k eskin olduğu zam a n (A ) değeri d aha k ü ç ü k o lm ak tad ır. Böylece p aralel kesiş kuvveti hem en hem en ta la ş k alın lığ ı (t) ile d ah a yakından ilişkili o lm ak tad ır. D aha önceki eşitlik lerd en y a ra rla n ıla ra k ezilm iş dişli şe rit te s te re le r kullanıldığında şu eşitlik ler geçerli o lm aktadır. P = M C = K ( - ^ C- ) e _ P _ L _ k ^ k d c L ^ f jm B u rad a M kilogram, P b ey g ir gücü, E ise kilovvat s a a t o la ra k elde olunm aktadır. Ç ap razlan m ış şe rit testerelerd e (k) değeri yerine te s te re k alınlığı (g ), çap raz m ik ta rla rı (2s) devreye girm ek ted ir. Ç aprazlanm ış h e r b ir te s te re dişi ta ra fın d a n k o p a rtıla n o rta la m a ta la ş kalınlığı şu fo rm ü l ile ilişkilidir. [ g t + ( g + 2s - g ) t ] g = (k /g ) t B una göre çap razlan m ış dişlere sahip b ir ş e rit testered e k u v v et güç ve enerji ih tiy açları a şağ ıd ak i eşitliklerd en bulu n m ak tad ır.

16 YILM AZ B O Z K U ftt B una göre p \ p / \ eg / E?-îf K Ç g d cl J (M ) K g, (P ) b ey g ir gücü ve (E ) kiloıvat s a a t o la ra k h esap lan m ak tad ır. E şitlik le r m ukayese edildiği tak d ird e ezilm iş dişli testerelerd e (k/g)i--m f a k tö rü dolayısiyle çap razlan m ış dişli testere lere n a z a ra n kesiş kuvveti, g ü cü ve enerji d aha fazlad ır, k / g o ran ı 2 den k ü çü k ve (m ) sab itesi 0,67-0,45 gibi b ir değerde o lduğundan bu fa k tö r 1,2-1,4 m ik ta rla rı a ra sın d a b u lu n m a k tad ır. Böylece b ir b aşk a deyim le çap razlan m ış dişli ş e rit te ste re le r ezilm iş dişli şe rit testere lere n a z a ra n d aha az güce ih tiy aç g ö sterirler. Geniş Levhalı E zilm iş D işli Şerit Testerelerde Biçm e Şekli Ö zellikle B irleşik A m erik a da işçiliğin p a h a lı. ve hem güç hem de h a ad d e nin nisbeten ucuz bulunm ası dolayısiyle y ü k sek verim. elde etm ede genellikle ezilm iş dişli ş e rit te ste re le r k u llan ılm ak tad ır. Ş erit te s te re te z g a h la rın d a te ste re n in ş e rit k a sn a k la rı üzerin d e atab il b ir şek ilde k alab ilm esi ve ağ aç m alzem e itm e gücüne k a rş ı koyabilm esi için te ste re n in gerilim inin sağ lan m ası g erek m ek ted ir. Ş erit te s te re le r o şek ild e gerilim e ta b i tu tu l m alıd ır k i te ste re n in kesiş k en arı çok sık ı olm alı ve g en işlik boyunca da elastik o lm asına d ik k a t edilm elidir. B u işlem te ste re le rin silin d irler a ra sın d a n geçirilm esi ile tem in edildiği gibi el çekiçleri k u lla n ıla ra k d a sağ lan m ak tad ır. T estere levhasının m inim um kalınlığı ş e rit te s te re m ak in esin in k a sn a k çapı ile y ak ın d an ilgilidir. E sasen levha genişliği de k a sn a k çap ı a rttık ç a büyüm ektedir. K asn ak çapı, te s te re levha k alın lık ve genişliğinin a rtm a s ı ile kesiş derinliğinin a rtm a s ı halinde de h e r b ir dişin k o p aracağ ı ta la ş m ik ta rı m ak sim u m a ulaşır. D iş ucu genişliği n o rm al o la ra k levha genişliğinin 2 k a tı olduğunda h e r b ir dişin optim um ilerlem esi lev h a kalınlığının b ir fonksiyonu olm ak tad ır. Ş erit te s te re k a s n a k çapı, levha kalınlığı, lev h a genişliği ve g ü çleri arasın d a çeşitli ilişk iler b u lu n m ak tad ır. B irleşik A m erik a d a k u llanılan şe rit te s te re tip leri ile ilgili bilg iler a şa ğ ıd a verilm iştir. K asn ak çapı L evha kalınlığı Levha, genişliği T estere gücü H P 3048 3,05 355,6-457,2 2 5 0-3 0 0 2743 2,77 355,6-406,4 2 0 0-2 5 0 2438 2,41 304,8-406,4 1 5 0-2 0 0 2134 OT 2 254,0-355,6 1 2 5-1 7 5 1829 1,82 203,2-330,2 1 0 0-1 5 0 1676 1,65 177,8-279,4 7 5-1 2 5 ' 1524 1,47 127,0-228,6 5 0-75

AĞAÇ B İÇ M E D E Ş E R İT T E S T E R E L E R 17 Y ine B irleşik A m erik a'd a genellikle diş şekli stan d ard iz e edilm iş olup diş sırtı ve diş oyuğu y u v arlak laştırılm ış k u rt d işleri, şeklindedir. A ğıları; göğiiş açısı a= 3üı, bilem e (diş ucu açısı) [3=44 ve s ır t açısı y = 16 d ir (Ş ekil 4). Şekil 4. Şerit testerelerde S ta n d a rd diş şekli, d iş oyuğu, göğüs, bilem e ve sırt a ç ıla rı. A y rıca çeşitli ağ aç tü rle ri için a şağıd ak i tab lo d a b e lirtile n. diş ölçüleri ve açı la n özellikle B irleşik A m erik a'n ın kuzeyinde u y g u lan m aktadır. A ğaç tü rü D işler a rası m esafe p ( ) Diş yüksekliği h t ( ) G öğüs açısı a B üem e açısı r - S ırt açısı... T o D ouglas G öknarı 76,2 38,1 30 44 16 (Y üksek k a p a site li tom - ru k ş e rit te ste re si) G üney Ç am ı 50,8 20,6 32 44 14 (K üçük tom. şer. tes.) P a n d e ro sa Çam ı 50,8 23,8 34 42 14 (B ü y ü k tom. şer. tes.) : S e rt A ğ açlar ' ' 50,8 25,4 30 45 15 S arı H uş 50,8 22,2 38 44 11 K av ak (Y arm a ş e rit te ste re si) 41,3 12,7 32 47 8 D iş U cu E zm e Tekniği. f T Î ) J, j D işlerin uygun b ir şekilde ezilebilm esi için 4 safh a g ereklid ir. B u n lar sırasiy le aşağ ıd a açık lan m ıştır. a. D iş u çları m akinede ezilir. b. B ilem e m akinesine tu tu lu r. c. Y an ları şekil Verme m akinesi ile sık ıştırıla ra k düzeltilir. d. B ilem e m akinesinde bilenir.

18 Y ILM AZ BOZK URT H er b ir diş düzgün ve keskin olm alı, kesici köşeler m üke el bir şekilde düzenlenm iş bulunm alıdır. D işin kesici k e n a rı en geniş olm alı ve s ırta doğru daralm alıdır. T esteren in G erilm e K uvveti U y g u n gerilm e gücü ü st k a sn a ğ a bağlı m ilin y u k a n doğtu kald ırılm ası ile sa ğ la n m a k ta d ır. G erilm e k uvveti a şağıd ak i eşitlikle h esap lanm aktadır. B u rad a F q. w. d F = T oplam k u v v e t (K g) w = T estere levha genişliği ( ) d T estere levha k alınlığı ( ) q := S ab ite olup to m ru k şe rit testerelerin d e 7, y a rm a ş e rit testere lerd e 5,6 o lara k alınm alıdır. ö rn e k : 400 genişlik ve 2,8 lev h a kalın lığ ın d a te ste re kullanıldığ ında to m ru k ş e rit testere n in gerilm e k uvveti o la ra k h esaplanabllm ektedir. F = 7 X 400' X 2,8 = 7840 K g T e ste re H ızı Ö zellikle y u m u şak ağ açlard a y ani çam, ladin, göknar, k a v a k ve ıh lam u rd a te s te re hızınnı d a k ik ad a 3000 m olm ası uygun b u lu n m ak tad ır. M eşe ve k ay m gibi d ah a s e r t a ğ a ç la rd a da 2400-2700 m /d a k, çok se rt a ğ a ç la rd a ise 1800-2100 m /d a k hız g eçerli olm aktadn-, İtm e H ızı Ş e rit T esterelerd e yeknesak, devam lı ve an i olm ayan itm e h ızları özellikle ş a r t tır. T aze h ald ek i Y um uşak a ğ a ç la rd a (iğ n e y a p ra k lı) uygun b ir İtm e hızı için a ş a ğıd ak i form ülden b asit b ir şekilde y a ra rla n ılm a k ta d ır. B u rad a _ R.k.c P f = itm e hızı (m /d a k ) k = T estere oyuğu genişliği ( ) c =: T estere hızı (m /d a k ) p D işler a ra sı m esafe ( ) R = S abite olup 0,25, 0,50 v eya 0,60 alın m ak tad ır.

A ĞAÇ B İÇ M E D E Ş E R İT T E S T E R E L E R 19 Ö rnek olarak, 2,1 k a lın lık ta te ste re kullan ılm ası ve dişlerin ezilerek diş ucu genişliğinin 3,76 ye çık arılm ası halinde 3060 m /d a k te ste re hızında ve 50 d işler a ra s ı m esafe bulunduğunda iyi b ir kesiş yap ab ilm ek için 55-1 3 5 m /d a k itm e h ızları en uygun b u lu n m ak tad ır. Y u k arıd ak i d eğ erleri eşitlik te yerine koyacak o lu rsak. f _ 3,76X 3000X 0,50_ 112 m /dak 50 elde edilm iş olurki b elirtilen sın ırla r ara sın d a bluunduğu görülür. T estere E skim esi İğ n e y a p ra k lı ağ aç işleyen b ir to m ru k ş e rit te s te re m akinesinde eskim e m ik ta rın ı da o la ra k h esap lam ak m üm kündür. Bu husus ile ilgili e şitlik aşağ ıd a açık lan m ıştır.... e = Ş ^ Q N E = H e r b ir testere d e ( ) o larak eskim e m ik ta rı S.= G ünlük v ard iy a sayısı Y = Ç alışm a sü resi a y o larak N =: K ullanılan te s te re sayısı Q = S abite olup '25 o la ra k alınır. Ö rnek o larak ; 8 ad et te s te re kullanan, te s te re genişliği 350, te s te re kalınlığı 2,5 olan ve 2440 k a sn a k çapı bulunan b ir k e re ste fa b rik asın d a günde 2 v ard iy a çalışm ak şartile ve 12 ay sü re içinde e = 2 X 1 2 X 2 5 = 7 5 mm 8 eskim e p ay ı ile te ste re genişliği 275 ye d ü şm ektedir. A slında 50 ' ye k a d a r eskim eye m ü saad e edilm ektedir. D aha fazla eskim elerde te ste re levhası değiştirilm elidir. K u ru K eresten in B içilm eslnde K ullanılan E zilm iş D işli T estere ler Ş erit te ste re le rle ağ aç m alzem enin te k r a r biçilm esinde k u llanılm ış levhalarla y ap ılan k esişlerde to m ru k şe rit te ste re le ri ile m u k ay ese edildiğinde d ah a d a r bir te ste re oyuğu söz konusudur. Bu tip te ste re le rin k a sn a k çapları, levha k alın lık ve genişlikleri ile güçleri aşağ ıd ak i tab lo d a v erilm iştir. K a sn a k çapı ( ) L evha kalınlığı ( ) L eviıa genişliği ( ) M akina gücü H P (B G ) 1524 1,24-1,82 152,4-203,2 4 0-6 0 1372 1,06-1,65 127,0-177,8 3 0-5 0 1220 1,06-1,47 101,6-152,4 2 0-4 0 1118 0,89-1,24 101,6-127,0 1 5-2 5 915. 0,89-1,06 7 6,2-101,6 1 5-2 0

20 YILM AZ BOZK U RT P ra tik olarak- h e r b ir. dişin etk ili b ir hız ile h a re k e ti ezm e genişliğinin bir fonksiyonu olduğu için diş yüksekliklerini, lev h a k alın lığ ı ve dişler a ra sı m esafen in b ir fonksiyonu o larak, ifad e etm ek m üm kündür. B a şk a b ir deyim le ince te s te re k alın testere d en d ah a az ta la ş ç ık a rır ve bundan- dolayı d ah a az d işler a rası boşluk gereklidir. 1 0 0-2 0 0 te s te re genişlikleri ara sın d a diş y ü k se k lik le rin i-y e re n b ir eşitlik y azm a k m ü m k ü n d ü r : B u rad a : *=<>,» (A) p h t = Diş y ü ksekliği ( ) p.= D işler a ra sı m esafe ( ) d,= T estere lev h a k alınlığı ( ) D S ab ite olup 1,8 o la ra k alınm alıdır. Ö rnek; 0,9 lev h a kalın lığ ın d a ve 44 d işler a ra sı m esafeye sahip b ir te s tered e diş y ü k sekliği ne olm alıdır so ru su n a aşağ ıd ak i cevap verilebilir. ht = 0,5 ^ - A.j p = o,5 ^ M ^ 4 4 = 1 1 mm B u u y g u lam aya bağlı o la ra k çeşitli te s te re genişlik, kaim lik, dişler a ra sı m e safe ve diş y ü k sek lik leri arasın d ak i ilişkiler a şağıd ak i tab lo d a verilm iştir. L ev h a genişliği ( ) L evha kalınlığı* ( ) D işler a ra sı m esafe* ( ) D iş yüksekliği* ; ( ) 1 101,6 0,89-1,24 4 4,4-25,4 11,1 6,4 127,0 1,00-1,47 4 4,4-38,1 12,7 11,1 152,4 1,24-1,65 50,8-44,4 17,5-15,9 177,8 1,47-1,82 5 0,8-44,4 19,0-17,5 203,2 1,65-2,10 5 7,2-44,4 2 3,8-19,0 * İlk rakkam lar yum uşak ağaçlar, ikin ci rakkam lar da sert ağaçlar için uygulanır. K u ru iğne y a p ra k lı a ğ a ç la rd a 2440-2750 m /d a k te s te re h ızları en çok k u lla nılır. S e rt a ğ a ç la r olduğu tak d ird e d aha d ü şü k h ızlar -gerekli olup bu h ızlar 1830-2135 m /d a k -arasında b u lu n m ak tad ır. E sa s itib ariy le k u ru k e re ste biçilm esi esnasın d a ezm e genişliği d ah a k ü çü k olm ak tad ır. K uru iğne y a p ra k lıla rd a ezm e g e nişliği levha kalın lığ ın d an 0,5-1,0 d ah a gen iştir. S e rt a ğ a ç la rd a ise bu d e ğ e rle r 0,4-0,6 k a d a r olabilm ektedir. Y a rm a ve te k r a r k esişler için m odern b ir ş e rit te s te re m akinesi özellikleri ö r n e k o la ra k a şa ğ ıd a verilm iştir. 90 cm k a sn a k çapında b ir y arm a te ste re si k u ru çam biçm ektedir. K ereste 5,20 m u zu n lu k ta, te s te re levhası 10 cni g en işlik te ve 0,80 k a lın lık ta olup 1,65 ezm e yap ılm ıştır. D işler a ra s ı m esafe 25 ve diş y ü k sekliği 7 dir. G erm e-

AĞAÇ 'BİÇM EDE ŞERİT. T E S T E R E L E R 2 1 kuvveti bu te s te re için 500 K g dır. M otor 20 b ey g ir gücünde ve 2400 m /d a k İlk hız ile te ste re dönm ektedir. 15 cm k alın lık ta b ir k e re ste biçilirken h e r b ir diş 0,5 kalın lığ ın d a b îr ta la ş k o p arm ak tad ır. İtm e hızı da 50 m /d a k dır. İtm e silind irleri 4 a d e t olup 15 cm çapında ve y ü k sek lik leri de 15 cm dir. Silindirlere 45 ye k a d a r b ir açı verilebilm ektedir. M akiııada 20 cm g en işlik ve 20 cm yüksekliğe k a d a r biçm e yapılabilm ektedir. Çapraz D işli D ar Şerit Testereler D ar levhalı ş e rit te ste re le r ağ aç m alzem enin işlenm esinde h er büyüklü k tek i k e sişte kullanılabilm ektedir. L evha genişlikleri 4 ile 60 a ra sın d a b u lu n m ak tadır. A slında p ra tik te 50 ve d aha fa z la g en işlik tek i te ste re levhaların d a d işle r ezilm ektedir. E n çok k u llanılan genişlikler 6, 12, 10, 20 dir. Diş özellikleri Şekil 5 de görülm ektedir. Göğüs açıları 8-15 1er a ra sın d a değişm ektedir. Y u v arla k b ir diş boşluğu te rc ih edilm ekte d işler y ü k sek lik lerin in y a rısın a k a d a r olm ak üzere s ıra ile b ir sa ğ a b ir sola ç a p ra zlan m ak tad ır. 6 g en işlik tek i te s te re levh a la rın d a d işler h e r b ir ta r a f a 0,13, 25 g en işlik tek i lev h alard a d işler ise 0,25 o lm ak üzere çaprazlanırlar. D işler a ra s ı m esafe 6 dir. D a r levhalı testere lerd e m em nuniyet verici sonuca u laşılm ak tad ır. D işler a ra sı m esafe 5 o lu rsa d ah a d ü zgün kesiş yüzeyleri elde olunur. Trcr 1. liiii utu» N o rm al hız ile çalışan d a r levhalı ş e rit testere lerd e te ste re hızı 1200-1700 m /d a k a ra sın d a değişm ektedir. A şağ ıd ak i tab lo d a d a r levhalı şe rit te ste re le re ait bilgiler to plu o la ra k verilm iştir.

2 2 YILM AZ B O ZK U R T K asn ak Çapı cm L evha kalınlığı L evha genişliği T estere hızı m /d a k D işler a ra s ı m esafe T estere uzunluğu 30-45 0,50 5-1 2 900 3,5-5,0 1 8 0-2 5 0 5 0-7 5 0,64 5-3 8 1050 3,5-6,0 2 5 0-3 7 5 90 0,81 6-5 0 1 2 0 0-1 3 5 0 4,0-8,0 550-600 105 0,89 2 5-6 0 1 5 0 0-1 6 5 0 5,0-1 2,0 650 + D a r te s te re le r y u v a rla k k esişler için de k u llan ılm ak tadır. 12 ve d a h a fazla g en işlik tek i d a r ş e rit te s te re le r ise d ah a ziyade boyuna yöndeki n o rm al biçm eler in k u llan ılm ak tadır. T estere levhası k alınlığı k a sn a k çap ı ile ilgilidir. K asn ak ap la rı k ü çü k olduğu için te ste re levhasının k ırılm ası dolayısiyle büyük gerilm eler konusudur. B u h u su sla rla ilgili bilgiler a şa ğ ıd a tab lo d a açık lan m ıştır. L evha genişliği L evha kalınlığı M aksim um gerilm e K g M aksim um k esiş y a rı çapı cm 3 0,51 XJ.jU 11 K 0,9 5 0,51 15,8 1,2 6 0,71 25,0 1,9 9 0,81 45,3 3,8 13 0,81 72,5 5,6 16 0,81 90,6 7',6 19 0,81 108,7 12,0 22 0,81 125,8 15,0 25 0,81 145,0 20,0 32 0,89 185,7 30,0 38 0,89 238,0 53,0 45 0,89 290,0 60,0 50 0,89 342,0 75,0 57 0,89 394,0 90,0 D a r ş e rit te ste re le rin k a sn a k la r üzerine la s tik k ap lanm ıştır. B ilindiği üzere bu tip te s te re le r 25 ve d ah a fa zla levha, genişliğindedir. B iraz d ah a geniş te s te relerde k a s n a k la r s e r t b ir ta b a k a ile k ap lan m ış olup çab u k eskim ezler ve kolay tem izlenirler.

AĞAÇ BÎÎÇMEDE Ş E R İT T E S T E R E L E R 23 L İ T E R A T Ü R B O Z K U R T, Y., 1985. A ğ a ç M alzem ede O rtogonal K esiş. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si D ergisi, S eri B, S a y ı 3. B O Z K U R T, Y., 1985. A ğ a ç M alzem ede L iflere P aralel Y önde P eriferik ( Ç evresel) K esiş. İ.Ü. O rm an F a kü ltesi D ergisi, Seri B, S a y ı S,. F R O N IU S, K., 1965. D ie A rb eit a m G atter u n d an anderen Sdgeıverksrnâschm en, K olz - Z entra lb la tt V erlags - G M BH, S tu ttg a r t. KOGH, P., 1964 W ood M aschining Processes. The R onald C om pani N ew Y ork. KOCH, P., 1973. U tilisation of tlıe Southern P ines. Vol. II. A g ricu ltu rel H andbook N o. 420, U SD A F orest Service. V O R R E IT E R, L., 1963. H olstechnologicsches H andbuch B and III. V erlag Georg F ro und Co. W ien.