NOT : Bu bölüm önümüzdeki günlerde Prof.Dr. Hüner Þencan ýn incelemesinden sonra daha da geliþtirilerek son halini alacaktýr. Zaman kaybý olmamasý için büyük ölçüde- tamamlanmýþ olan bu bölüm web e konmuþtur. 1. Hafta 20 Þubat 2001 Örgütsel Davranýþýn Tanýmý, Tarihsel Geliþimi ve Kapsamý Bu BÖLÜM aþaðýdaki baþlýklar altýnda incelenecektir. 1. Örgütsel Davranýþýn Tanýmý 2. Tarihsel Geliþimi 3. Modeli 4. Ýnsan Davranýþlarýný Ýnceleme Yöntemi 1. ÖRGÜTSEL DAVRANIÞIN TANIMI : Örgütsel davranýþýn tanýmýna geçmeden önce, Davranýþ Bilimleri üzerinde biraz durmak da yarar var. Davranýþ Bilimleri, insan davranýþýný tek bir disiplin yerine birçok disiplinin ara kesitinde incelemeye yönelik yaklaþýmdýr. Sporda, askeriyede, endüstride, týpta vs. kullanýlýr. Davranýþ Bilimleri olaylara geniþ açýdan bakabilmeyi saðlar. Davranýþ Bilimleri 3 temel disipline dayanýr. Bunlar; antropoloji, psikoloji ve sosyolojidir. Bu disiplinlerle birlikte, davranýþ bilimlerine yardýmcý disiplinler ise ekonomi, tarih, matematik, týp vs.dir. Aþaðýdaki tabloda bu disiplinler görülmektedir. Temel Disiplinler Antropoloji Psikoloji Sosyoloji Yardýmcý Disiplinler Ekonomi Tarih Siyaset Bilimi Matematik Týp Ýlahiyat Örgütsel Davranýþ ise Davranýþ Bilimleri bilgilerinin ve bulgularýnýn, iþ hayatýna ve iþ hayatýnda çalýþanlarýn davranýþlarýna olan etkilerini tahmin etmeye dönük bilgilere denir. Örgütsel Davranýþ kavramýnýn daha kolay anlaþýlabilmesi için sonraki derslerde sýk sýk karþýlaþýlacak olan iki önemli kavramýn bilinmesine gerek vardýr. Bunlar; mavi yakalýlar ve beyaz yakalýlardýr. Mavi yakalýlar; iþin yapýmýnda beden gücünü kullanan elemanlara denir. Beyaz yakalýlar ise iþin yapýmýnda zihinsel, fikirsel gücünü kullananlardýr. Gerek mavi gerekse beyaz yakalý olsun, ister yöneten isterse yönetilen olsun; iþ hayatýnda çalýþan insan davranýþlarýnýn: a) Açýklanmasý, b) Tanýmlanmasý,
c) Tahmin edilmesi, d) Kontrol edilmesi amacýyla oluþturulan bilgilerin tamamýna yine Örgütsel Davranýþ denir. Örgütsel Davranýþ aþaðýda sýralanan konular ve benzerleriyle uðraþýr : v Ýnsan þu nedenlerle alýngandýr, agresiftir gibi tanýmlamalar yapar. v Ýnsanlarýn gelecekteki davranýþlarýný tahmin etmeye çalýþýr. Ýstenmeyen davranýþlarýn önüne nasýl geçilebileceðini açýklamaya çalýþýr. v Çalýþan personelin hata yapma olasýlýklarýný, performans düþüklüðünün nedenlerini bulmaya çalýþýr. v Riskli durumlarda ortaya çýkan insan davranýþlarýný kontrol altýnda tutmaya çalýþýr. v Bireyler ve çalýþma gruplarý, örgütsel faaliyet süreci içinde oluþur. Bireylerin davranýþlarý örgütteki mekanizmadan ayrý ve farklý bir durum deðildir. 1. TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ : Bilimsel Yöntem (1900 lü yýllar) : Örgütsel Davranýþ, 1900 lü yýllarda Frederick Taylor tarafýndan geliþtirilen Bilimsel Yöntemle ortaya çýkmýþtýr. Taylor yaptýðý araþtýrmalar sonucunda insanlarýn iþlerini bilimsel olarak yapmadýklarýný belirlemiþtir. Amacý, çalýþanlarýn verimliliðini ve etkinliðini artýrmak için birtakým standartlar belirlemektir. Örneðin; maden ocaklarýnda çalýþan iþçiler üzerinde yaptýðý deneyler sonucunda farklý kürek þekilleri geliþtirerek üretim verimliliðini artýrmayý baþarmýþtýr. Taylorizm yönteminde mikro düzeyde insan davranýþlarý kontrol edilmeye çalýþýlmýþtýr. Taylor un bilimsel yöntem araçlarý þunlardýr : 1. Zaman ve hareket etüdleri, 2. Fonksiyonel ustabaþýlýk, 3. Tüm araç-gereçlerin, iþ, usul ve yöntemlerinin standartlaþtýrýlmasý, 4. Planlama grup veya departmanýnýn kurulmasý, 5. Yönetim uygulamalarýndan istisna ilkesine geçilmesi, 6. Zaman tasarrufu saðlayan araçlarýn kullanýlmasý, 7. Yönetimde görev bilincinin geliþtirilmesi, 8. Görevini baþarýyla yerine getiren yöneticilerin ödüllendirilmesi, 9. Farklýlaþtýrýlmýþ ücret sistemi ve iþ takip sistemi. Yönetsel Teori (1920 li yýllar) : Örgütsel Davranýþýn tarihçesinde önemli bir baþka teori ise Yönetsel Teori dir. Bu teori 1920 li yýllarda Henry Fayol tarafýndan geliþtirilmiþtir. Fayol, iþletmenin fonksiyonlarý ve iþlevleri dikkate alýnmadan verimliliðin artýrýlamayacaðýný savunmuþtur. Yönetim fonksiyonlarý ise planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve kontroldür. Yürütme iþini yapanlarýn güçlü olmalarý gerekir. Yetki vermek yeterli deðildir, sorumluluk da verilmelidir. Makro düzeyde iþletme yönetim sistemine dönük çalýþmalar yapmýþtýr
Henry Fayol, 14 tane ilkeyi yönetim literatürüne katmýþtýr. Bu ilkeler (yönetim ilkeleri) : 1. Ýþbölümü, 2. Hiyerarþi, 3. Yetki ve sorumluluk, 4. Merkeziyet, 5. Disiplin, 6. Düzen, sistem, 7. Kumanda birliði, 8. Personelin devamlýlýðý, 9. Yönetim birliði, 10. Ýnsiyatif kullanma, 11. Genel çýkarlarýn kiþisel çýkarlardan üstün olmasý, 12. Eþit muamele, 13. Ödüllendirme, Birlik ve beraberlik Howthorne Araþtýrmalarý (1925 li yýllar) : Fiziksel çalýþma koþullarý ile iþletmede çalýþanlarýn verimliliði arasýndaki iliþkiyi belirlemek içi yapýlan araþtýrmalardýr. Araþtýrmalar sonunda denekler beklenilenin tam tersi tepki vermiþlerdir. Bunun nedeni deneklerin araþtýrma yapýldýðýný önceden bilmeleridir. Deneklerin gerçek dýþý davranmalarýna Howthorne etkisi (sosyal etki) denir. Araþtýrmalar sonucunda çalýþanlarýn yöneticilerin emirlerinden çok birbirlerinden etkilendikleri ortaya çýkmýþtýr. Beþeri Ýliþkiler Yaklaþýmý (1950 li yýllar) : Grup çalýþmasý gibi insanlarýn davranýþlarýný anlamaya dönük çalýþmalar yapýlmýþtýr. Bu yýllardaki araþtýrmalar davranýþsal olaylara daha geniþ bir perspektiften bakýlabilmesini saðlayabilmek için Davranýþ Bilimleri nin ders olarak okutulmasýný saðlamýþlardýr. Modern Beþeri Ýliþkiler Yaklaþýmý (1960 lý yýllar) : Ýnsan davranýþýnýn bir sistem içinde ele alýnýp incelenmesidir. McGregor, Rensis Likert gibi araþtýrmacýlarýn katkýlarý olmuþtur. Örgütsel Davranýþ (1970 li yýllar) : Davranýþ bilimleri yerini örgütsel davranýþa býrakmýþtýr. Davranýþ biliminin bulgularýnýn sanayii iþletmelerinde uygulanmasý bu yýllardadýr. Türkiye de Örgütsel Davranýþ Dersinin Tarihçesi : 1980 li yýllarda Davranýþ Bilimleri adýyla okutuluyor. 1988 yýlýnda ise Örgütsel Davranýþ adýyla okutulmaya baþlýyor.
Dersin felsefesi geniþ bir bakýþ açýsýnýn saðlanmasýdýr. Örgütsel davranýþ teorik midir? uygulamalý mýdýr? Teori Örgütsel Teori Örgütsel Davranýþ Uygulama Örgüt Geliþtirme Ýnsan Kaynaklarý Makro Mikro Örgütsel Davranýþ dersinin hem kuramsal hem de uygulamalý yönleri vardýr. Örgütsel davranýþ yine de daha çok kuramsal yani teoriktir. Yaptýðý araþtýrmalar sonucunda elde ettiði bilgilerle insan kaynaklarýný destekler. 3. MODELÝ : Ýnsan (Davranýþ) Çevre Yapý Teknoloji Çevrenin alt kümesi 3 ayaklýdýr. Bunlar : Ýnsanýn; bireysel davranýþý, grup davranýþý, örgütsel davranýþý... Yapýnýn; organizasyon, hiyerarþi, bölümler, yönetim, yetkiler... Teknolojinin; güncelliði, yeniliði, ergonomisi... Çevreyi oluþturan etmenler ise; ekonomik çevre, siyasal çevre, doðal çevre, hukuki çevre ve teknolojik çevredir. En içte ise iþletme yeralýr. 4. ÝNSAN DAVRANIÞLARINI ÝNCELEME YÖNTEMÝ : Örgütsel Davranýþta kullanýlan 3 çeþit araþtýrma yöntemi vardýr : a. Deneysel Araþtýrmalar, b. Vakýa Yöntemi (Aksiyon Araþtýrmasý), c. Alan Araþtýrmalarý ve Anketler.
Davranýþ bilimlerinin bulgularý ilke düzeyindedir. Araþtýrmalar sonucundaki bilgiler geçicidir. (not: ilke, yasalardan önceki ilk adýmdýr. Ýlke-model-yasa) a. Deneysel Araþtýrmalar : Çoðunlukla laboratuvarlarda yapýlýr. Bazen iþletmelerde, gerçek ortamýnda da yapýlabilir. Örneðin Howthorne Araþtýrmasý, Harvood Pijama Araþtýrmasý, Muzaffer Þerif in Otokinetik Etki Araþtýrmasý (ampul örneði,10 kiþinin yakýp söndürmesi) gerçek ortamlarýnda gerçekleþtirilmiþtir. Deneysel araþtýrmalar iki þekilde yapýlýrlar : (1) Sadece deney grubu üzerinde yapýlan araþtýrmalar (2) Deney ve kontrol gruplarý üzerinde yapýlan araþtýrmalar (örneðin sigara içenlerle içmeyenler arasýnda RNSD geninin etkisi) b. Vakýa Yöntemi (Aksiyon Araþtýrmasý) : Tek bir kiþi, çalýþma grubu, departman veya iþletme üzerinde yapýlan araþtýrmalara denir. Ele alýnan örnek kitlenin ayrýntýlý olarak incelenmesidir. Bu inceleme sonucunda kitleye iliþkin yargýlarda bulunulur. c. Alan Araþtýrmalarý ve Anketler : Alan araþtýrmalarýnda çoðunlukla anket ve mülakat yöntemi kullanýlýr. Deneklere çok sayýda soru sorularak, tutum ölçekleri uygulanarak deneklerin görüþleri alýnmaya çalýþýlýr. Sonuçlara istatistik teknikler uygulanýr. Sonra ana kitleye iliþkin yargýlarda bulunulur. Aksi kanýtlanýncaya kadar bu bilgiler doðrudur. Örgütsel davranýþta bilginin doðru olabilmesi için, bu bilginin : (1) Geçerli ve (2) Güvenilir, olmasý gerekir. Geçerlilik : Ölçüm aracýnýn ölçülmek istenen konuya uygun olmasýdýr. Güvenilirlik : Ölçüm aracýnýn deðiþik zamanlarda yapýlan uygulamalarda ayný veya benzer sonuçlar vermesidir.