Seçimlerde Medya. Seçimlerde Medya. Kosova da yazılı basının analizi. Esin MUZBEG, Esra BAYKUŞ

Seçimlerde Medya Kosova da yazılı basının analizi Esin MUZBEG, Esra BAYKUŞ Paradigma yayınları Haziran 2017

2 KÜNYE Hazırlayanlar: Esin Muzbeg, Esra Baykuş Bu yayının tüm hakları Paradigma Araştırma Merkezine aittir. Paradigma bu yayının sanal ortamda dağıtılmasına izin vermiştir. Kaynak gösterilerek çoğaltılabilir, dağıtılabilir ve alıntı yapılabilir. Copyright 2017 Paradigma Araştırma Merkezi. Mizanpaj: Hüsamettin Luma Baskı: SiPRINT Yayın Tarihi: Haziran 2017, Prizren, Kosova. Paradigma Araştırma Merkezi, Jonit pn 20000 Prizren Kosova. paradigma@paradigmarc.org www.paradigmarc.org

Seçimlerde Medya (Kosova da yazılı basının analizi) 3 Önsöz Seçim dönemleri hem siyasi söylemlerin hem de medyanın siyaset ile ilişkilerinin tespiti açısından önemli fırsatlar sağlıyor. Paradigma Araştırma Merkezi olarak Kosova da 11 Haziran 2017 tarihinde düzenlenen erken parlamenter seçimleri bu tespitleri bir nebze de olsa takip edebilmek maksadıyla izledik ve çıkarsamalarda bulunduk. Yazılı basında siyasi partilere ilişkin haberlerin tespiti ve bunların bağlamlarına göre kodlanması, akabinde de incelenip yorumlanması suretiyle Seçimlerde Medya nın durumunu tespit etmeye çalıştık. Emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Esin Muzbeg Özet Bu çalışmada seçimlerde yazılı basının siyasi partilere ilişkin tutumu incelenmiştir. Mevcut siyasi ortam ve bu ortamda yazılı basının durumu tespit edildikten sonra, seçim kampanyası döneminde yazılı basının siyasi partilere ilişkin yaklaşımı, onlara verilen yer, haberlerin olumlu, olumsuz veya nötr bir biçimde ele alınışı ve kullanılan fotoğraf sayısı olarak kodlanarak ortaya çıkan sonuçlar neticesinde hem Kosova daki siyasi partilerin pozisyonları yorumlanmış hem de medyanın hangi siyasi akıma daha yakın olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Nihai amaç halk adına hizmet etme ideali ile donatılmış olan medyanın bu hizmeti, manipülasyon süreçlerinden etkilenmeden ne derecede yerine getirebildiğinin ortaya konmasıdır veya başka bir deyişle ne derece manüpüle edildiğinin tespit edilmesidir. Gerisi bunu kanıtlamaya çalışan bir dizi teknik veriden ibarettir.

Tablolar Tablo 1: Siyasi partilerin verdikleri reklamların gazetelere göre dağılımı Tablo 2: Siyasi partilere yazılı basında ayrılan toplam alan Tablo 3: Diğer Partilerin Yazılı Basında Temsili Tablo 4: Siyasi Unsurlara cm2 olarak yazılı basında ayrılan yer Tablo 5: Koha Ditore de siyasi partilerin temsili Tablo 6: Epoka e Re de siyasi partilerin temsili Tablo 7: Bot Sot ta siyasi partilerin temsili Tablo 8: Zëri de siyasi partilerin temsili Tablo 9: Kosova Sot ta siyasi partilerin temsili Grafikler Grafik 1: Genel Seçim Haberlerinin Yazılı Basında Kullanımı Grafik 2: Siyasi partilere yazılı basında ayrılan alan paylaşımı Grafik 3: PDK AAK- NISMA koalisyonunun yazılı basında temsili Grafik 4: LDK-AKR-Alternativa koalisyonunun yazılı basında temsili Grafik 5: Vëtëvendosje Hareketinin yazılı basında temsili Grafik 6: Yazılı Basında Siyasi Unsurlara Ayrılan Pay Grafik 7 ve Grafik 8: Koha Ditore Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Grafik 9 ve Grafik 10: Epoka e Re Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Grafik 11 ve Grafik 12: Bota Sot Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Grafik 13 ve Grafik 14: Zëri Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Grafik 15 ve Grafik 16: Kosova Sot Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay 4

5 Giriş Seçimler döneminde Kosova da yazılı basının incelendiği bu çalışma üç ana başlıkta ele alındı. Birinci bölümde liberal demokrasilerde medyanın yerine değinilerek, medya siyaset ilişkisi ve Kosova da seçime girilirken mevcut siyasi ortam ile medyanın duruşu tartışıldı. Bu bölümde ayrıca siyasi partilerin ve adayların gazetelere verdikleri reklamlar ile yayın politikası konusunda izlediği paralellik değerlendirildi. İkinci bölümde araştırma kapsamındaki 5 gazetenin (Koha Ditore, Epoka e Re, Zëri, Kosova Sot, Bota Sot) seçim kampanyası döneminde (31 Mayıs 2017 10 Haziran 2017) seçimlere ilişkin yayınladıkları haberler değerlendirilmeye tabi tutuldu. Gazetelerin, genel olarak seçim haberlerine, siyasi parti ile koalisyonlara ve etnik topluluklara ayırdığı yer, kullandığı haber ve fotoğraf sayısı içerik analizine tabi tutularak incelendi. Üçüncü bölümde ise ilgili gazetelerin tek tek siyasi partilere daha doğrusu tüm seçim haberlerinin %97 sine konu olan 3 siyasi oluşuma (PDK-AAK-NISMA koalisyonu, LDK-AKR-Alternativa koalisyonu ve Vëtëvendosje Hareketi) ilişkin haberler incelendi. İlgili siyasi oluşuma, gazetenin ayırdığı yer, kullandığı haber ve fotoğraf sayısı ile haberlerin bağlamları istatistiksel olarak dökülüp yorumlandı. Son olarak da çıkan genel sonuçlar incelenip değerlendirildi. Kapsamı ve Yöntemi Araştırmada Kosova da seçim döneminde ulusal yazılı basında çıkan seçim haberleri kapsanmıştır. Günlük olarak yayınlanan Koha Ditore, Epoka e Re, Zëri, Kosova Sot ve Bota Sot gazetelerindeki seçime ilişkin haberler incelenmiştir. 31 Mayıs 10 Haziran 2017 dönemindeki seçim haberleri ele alınmış, yazılı basının dışındaki medya ve yerel medya kapsam dışı tutulmuştur. Araştırma sırasında, ulusal yazılı basının etnik

topluluk partilerine neredeyse hiç yer vermediği tespit edilmiş ve bu tespit rakamsal olarak sunulmuştur. Dolayısıyla bu kategorideki haberlerin içerik bağlamları ve gazetelere göre dağılımları araştırma kapsamına alınmamıştır. Araştırma içerik analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya konu olan medya materyallerinin çözümlenmesi sonucu sayısal verilerin elde edilmesi ve bu verilerin dökümünün değerlendirilip yorumlanması esasına dayanılarak çalışma yürütülmüştür. Araştırma döneminde, Kosova da yayınlanan 5 ulusal gazetedeki seçim haberleri söz konusu analize tabi tutulmuştur. Gazetelerdeki köşe yazıları ve müellife ait analizleri içeren metinler gibi diğer yayınlar kapsam dışında tutulmuştur. Seçim haberleri temel olarak iki kategoride değerlendirilmiştir: Birinci kategoride genel seçim haberleri kapsamında, siyasi bir oluşumdan çok seçim süreci, seçim usulleri ve seçim ortamına ilişkin haberler incelenmiştir. İkinci kategoride ise gazeteler özelinde siyasi oluşumlara ilişkin haberler değerlendirilmiştir. İncelemeye tabi tutulan medya materyalleri, genel seçim haberlerine veya siyasi oluşumlara verilen alan, bu haberler için kullanılan fotoğraf sayısı, haber içeriklerinin mesajı olumlayıcı, olumsuzlayıcı veya nötr olarak sunumu kodlanarak tablolaştırılmış ve değerlendirilip yorumlanmıştır. Alan: Santimetre kare olarak ölçülüp bir habere fotoğraf dahil verilen yer olarak kodlanmış ve hangi siyasi oluşuma ne kadar yer verildiği rakamsal olarak tespit edilmiştir. Fotoğraf: Bir siyasi parti oluşumu için kaç fotoğrafın kullanıldığı sayılıp, istatistiksel olarak verilmiştir. Haber: Siyasi oluşumlara ilişkin haberler sayısal olarak tespit edildikten sonra bunların bağlamlarına bakılmış ve üç kategoride kodlanmıştır: - Haber içeriğinin olumlayıcı kodlanışı, bir siyasi oluşuma ilişkin haber içeriğinin gazetecilik pratikleri çerçevesinde aktarımında, gerek başlık gerekse destekleyici cümle ve fiillerde siyasi oluşum temsilcilerinin verdiği mesajları olumlayıcı bağlamın bulunmasını ifade eder. Bu haberler artı (+) işareti ile kodlanmıştır. 6

- Haber içeriğinin olumsuzlayıcı kodlanışı, bir siyasi oluşuma ilişkin haber içeriğinin gazetecilik pratikleri çerçevesinde aktarımında, gerek başlık gerekse destekleyici cümle ve fiillerde siyasi oluşum temsilcilerinin verdiği mesajları olumsuzlayıcı bağlamın bulunmasını ifade eder. Bu haberler eksi (-) işareti ile kodlanmıştır. - Haber içeriğinin nötr kodlanışı, bir siyasi oluşuma ilişkin haber içeriğinin gazetecilik pratikleri çerçevesinde aktarımında, gerek başlık gerekse destekleyici cümle ve fiillerde tarafsızlık ve nesnelliğin korunduğu ve mesajları destekleyici veya köstekleyici bağlamın kurulmadığı durumu ifade eder. Bu haberler sıfır (0) sayısı ile kodlanmıştır. 7 KOSOVA DA SİYASET VE MEDYA İLİŞKİSİ Liberal demokrasilerde siyaset ile medya birbiriyle doğrudan bağlantılı olan iki kurumu teşkil eder. Bu anlayışa göre devletin erkelerinden (yasama, yürütme, yargı) sonra, dördüncü güç medyaya addedilir. Medya, bir yandan siyasal iktidarın uygulamalarının halka duyurulması ve yorumlanmasını sağlayan bir mecra olarak görev yaparken, diğer taraftan halk adına iktidarı denetleme mekanizmalarından birini oluşturur. Medyanın halk adına yaptığı bu görevin kolaylaştırılması için gazetecilere birçok ayrıcalıklar tanınmış, medya organları ve bunların profesyonelleri başta tarafsızlık ve nesnellik olmak üzere çeşitli meslek ilkeleri ve etik kodları ile donatılmıştır. Ancak gerçek bir demokrasi nasıl bir ideal ise, özgür tarafsız ve nesnel bir medya da o şekilde bir idealdir. Günümüzdeki iyi niyetli tüm çabalar bu ideallere bir nebze daha yaklaşmaktan ibarettir. İyi niyetli olmayan çabalar ise çeşitli çıkar gruplarının medyayı kendi çıkarları doğrultusunda gerçeklikten koparıp manipülasyona uğratma girişimleridir. Medyanın demokrasilerdeki yeri birbirine zıt olan bu çekişmelerin oturduğu dengededir. Bu denge bazen ideal olan demokrasiye ve medya özgürlüğüne daha yakın olan bir yerde bulunur, bazen de otoriter bir iktidara ve manipülatif bir medya yapılanmasına daha yakın durur.

Medyadaki bu manipülatif yapıyı rutin bir gözlemle ve sıradan bir okumayla keşfetmek kolay değildir. Seçim dönemleri, iktidara talip olan siyasi parti ve adayların halka doğrudan hitap edip oylarına talip olması nedeniyle sosyal bilimler açısından analizlere iyi bir fırsat tanır. Siyasal iktidara talip olanlar, mesajlarını halka iletebilmek için bir mecraya ihtiyaç duyar ve medya organları bu iş için biçilmiş bir kaftandır. Dolayısıyla seçim zamanlarında medya üzerinden halka iletilen bu mesajların nasıl iletildiği, kime ne kadar yer verildiği, mesajların hangi bağlamda verildiği ve hangi medya organının kime daha yakın durduğunun tespiti açısından araştırmaya değer önemli bir dönemi teşkil eder. Bu araştırma çerçevesinde medya ile siyaset ilişkisi bağlamında, siyasi iktidarın medyada temsili ve medyanın siyasi iktidara yaklaşımları konu edinilmiştir. Diğer taraftan medyadaki manipülasyon gayretleri sadece iki düzlemli bir toplumsal yapıda gerçekleşmez. Bilakis çok farklı güç odakları, açıkça veya örtük bir biçimde medyayı manipüle etmeye çalışır ancak bu tartışma dar kapsamlı olan Seçimlerde Medya Kosova da Yazılı Basının Analizi çalışmamızın dışındadır. Siyasi Ortam Kosova da 11 Haziran 2017 tarihinde parlamenter seçimleri düzenlendi. 8 Haziran 2014 te düzenlenen erken seçimlerden sonra bir kez daha erken seçime gidildi. Kosova Merkez Seçim Komisyonu, 2014 yılı nihai seçim sonuçlarını 4 Temmuz 2014 te açıklamış, seçmen iradesi, hiçbir siyasi partinin kolayca bir hükümet kurmasına imkân tanımamıştı. Siyasi bir tıkanıklık döneminin ardından, uluslararası toplumun da yoğun telkinleri sonucu, Kosova da siyasi yelpazede iki ana akım siyasi oluşumu teşkil eden Kosova Demokratik Birliği (LDK) ve Kosova Demokratik Partisi (PDK) koalisyona zorlanmış böylece güçlü bir koalisyon oluşmuştu. Ancak bu güçlü koalisyon görev süresini tamamlayamadan, gensoru önergesiyle hükümetin düşmesi sonucu erken seçime girme zorunda kaldı. Kosova nın Geleceği için İttifak ın inisiyatifiyle Başbakan İsa Mustafa hükümetine verilen gensoru önergesi, hükümetin diğer ortağı PDK tarafından da desteklenince, 10 Mayın 2017 tarihli Parlamento oturu- 8

9 munda kabul edildi ve hükümet düştü. Akabinde Cumhurbaşkanı Hashim Thaqi, Anayasal yetkilerine dayanarak 11 Haziran 2017 tarihinde erken parlamenter seçimlerini ilan etti. Kosova daki siyasi partiler hızlı dönüşen bir siyasi manevrayla kendilerini sadece 10 günlük seçim kampanyası hazırlığıyla seçmenin önünde buldu. Geçen seçim tecrübesini ve meydana gelen siyasi tıkanmaları dikkate alan siyasi partiler bu yıl seçim öncesi koalisyonlara girmeyi tercih etti. Böylece Kosova genel siyasetinde 3 ana blok oluştu. Birinci grubu, Kosova Demokratik Partisi (PDK), Kosova nın Geleceği için İttifak (AAK) ve NISMA Partisi (PDK-AAK-NISMA) oluşturdu. Medyada bu grup savaşçılar olarak anıldı. İkinci grubu Kosova Demokratik Birliği (LDK), Yeni Kosova İttifakı (AKR) ve Alternativa Partisi (LDK-AKR-Alternativa) kurdu; ki bunlar da medya tarafından barışçılar grubu olarak adlandırıldı. Sistemi eleştiren ve diğerlerine göre daha marjinal bir söylem geliştiren Vëtëvendosje Hareketi ise seçime tek başına girdi. Bu üç ana bloğun dışında neredeyse hiç Arnavut partisi kalmadı. Azınlıklar ise kendi iç rekabetleri ve siyasi alanları içinde ya tek başına veya koalisyonlar halinde seçimde mücadele etti. Seçim öncesi kurulan ön koalisyonların yanı sıra bu seçimde ilk defa siyasi oluşumlar başbakan adaylarını da açıkladı. PDK-AAK-NISMA koalisyonu Başbakan adayı olarak AAK lideri Ramush Haradinaj ı öne sürdü. LDK Genel Başkanı ve sabık Başbakan İsa Mustafa, gelen tepkiler sonucu bu seçimde geri durdu ve Maliye Bakanı Avdullah Hoti yi Başbakan adayı olarak açıkladı. Bu açıklamaların ardından Vëtëvendosje Hareketi de Başbakan adayı olarak Albin Kurti yi gösterdi. Böylece Kosova da ilk defa Genel Başkanlar geride durup siyasi parti içinde diğerlerini aday gösterdi. (Formal olarak bu kritere uymakla birlikte yani partinin genel başkanı olmamasına rağmen, Albin Kurti, Vëtëvendosje Hareketinin lideri olarak bir istisnayı teşkil ediyor.) Diğer taraftan ana akım siyasetin dışında etnik topluluk partileri kaldı. Etnik topluluklar da kendi seçmeni ve Anayasa ile tanınmış olan pozitif ayrıcalıkları kendi aralarında bölüşme veya kapma yarışına girdi. Bu ortamda Arnavut siyasi partileri ile bir koalisyon, söylem birliği veya faa-

liyet birliği gerçekleşmedi. Arnavut siyasi partileri tarafından kurulan ön koalisyonların dışında ise çok az Arnavut partisi kaldı. Dolayısıyla hem siyasetin hem de medyanın odağı tüm seçim kampanyası döneminde üç ana siyasi oluşuma odaklandı. Etnik topluluk partileri ile diğer siyasi oluşumlar siyasetin ve medyanın odağında yer almadı. Etnik topluluk partileri kendi seçmenine yönelik kampanyaları için ayrı bir siyasal alan açtı. Bu siyasal alan ulusal basın tarafından takip edilmediği için medyada pek yer bulamadı. Dolayısıyla bu çalışmanın da kapsamının dışında kaldı. Ancak özellikle Türk topluluğuna ait vekil adayları düzenledikleri faaliyet programlarında kendi seçmenine doğrudan hitap etme veya sosyal medya üzerinden ulaşma gayretlerini sergilediler. Söz konusu mesajların söylem analizine tabi tutulması, Kosova Türk topluluğu siyaset gündeminin ve siyasi vaatlerin tespitinin yanı sıra parti içi veya topluluk içi siyasal çıkar gruplarının şekillenmesinin gözler önüne serilmesi açısından ilginç bir çalışma olacaktır. 10 Medyanın Duruşu 11 Haziran 2017 tarihli erken parlamenter seçimlerde siyasi kampanya süresinin kısalığı dikkate alınırsa, adayların seçmene ulaşmak için en etkili yol olarak medyayı kullanması ön plana çıktı. Dolayısıyla analiz edilebilir nesnel veriler sunması açısından Kosova daki yazılı basın seçim kampanyası döneminde incelemeye tabi tutuldu. Gazetelerin geleneksel siyasi duruşları ve tutumları seçim kampanyası döneminde de kendini gösterdi. Kosova da hâlihazırda yayınlanan 5 günlük ulusal gazete kampanya döneminde incelemeye alındı. Yazılı basının azınlık partilerine ve üç ana siyasi koalisyon ve partinin (PDK-AAK-NISMA, LDK-AKR-Alternativa, Vëtëvendosje Hareketi) dışında kalan siyasi oluşumlara neredeyse hiç yer vermediği gözlemlendi. Seçim kampanyası dönemindeki izlemelerimiz yazılı basının siyasi eğilimlerini de ortaya koymak açısından önemli oldu. Koha Ditore Gazetesi, siyasi partilerin birçok etkinliğini toparlayıcı haber analizlerle sunma

politikası izleyip eleştirel ve dengeli bir yayın politikası ortaya koymuştur. Epoke e Re gazetesi, diğer partilere de yer vermekle birlikte PDK-AAK- NISMA koalisyonunu kayırıcı bir yayın politikası izledi. Bota Sot gazetesi ise bariz bir biçimde LDK öncülüğündeki koalisyonu destekleyip, PDK- AAK-NISMA aleyhine yayın yaptı ve Vëtëvendosje ye sınırlı imkân tanıdı. Zëri gazetesi iş dünyası temkinliğini taşımasına rağmen, LDK-AKR-Alternativa koalisyonuna daha yakın bir duruş sergileyip onlara daha fazla yer verdi. Kosova Sot Gazetesi ise, PDK dan husumetle ayrılan Margarita Kadriu nun (Kosova Sot Gazetesi sahibi Rujdi Kadriu nun kızı ve eski PDK milletvekili) da etkisi olsa gerek, PDK-AAK-NISMA koalisyonuna göreli olarak daha az yer verdi, LDK koalisyonunu daha fazla destekledi, Vëtëvendosje üzerinde ise eleştirel bir politika izledi. Gazetelerin aldıkları siyasi reklamları değerlendirdiğimiz zaman da, gazetenin tutumu siyasi olumlama eğilimleri ile o siyasi grup tarafından 11 reklam alma potansiyeli paralellik arz etmiştir. Gazetelerin siyasi konumlanmasının yanı sıra, siyasi partilerin reklamlara ayırdığı bütçe de reklam dağılımları açısından belirleyici olmuştur. Örneğin PDK- AAK-NISMA koalisyonu Bota Sot Gazetesi hariç tüm gazetelere reklam vermiştir. Bariz ağırlığı Epoka e Re ve Zëri gazetelerinde odaklanmıştır. LDK-AKR-Alternativa koalisyonu daha az gazete reklamı vermekle birlikte en çok tercih ettiği gazete Zëri olmuştur. Vëtëvendosje Hareketi en az gazete reklamı veren parti olmakla birlikte reklamları Zëri gazetesine yoğunlaşmıştır. En yanlı gazete yayınlarıyla dikkat çeken Bota Sot gazetesi ise sadece desteklediği LDK önderliğindeki koalisyondan reklam almıştır. Tablo 1: Siyasi partilerin verdikleri reklamların gazetelere göre dağılımı

Gazetelerde yer alan siyasi parti reklamları değerlendirildiği zaman, yazılı basının siyasi parti kampanyaları açısından çok tercih edilen bir mecra olmadığını ortaya koymuştur. Seçim kampanyası döneminde gazetelerin aldığı reklamlar, seçim kampanyalarının düşük bir payını teşkil etmiştir. Kampanya döneminde tüm siyasi partilerin verdiği tam sayfa reklam sayısı 18, yarım sayfa reklam sayısı 137 ve çeyrek sayfa reklam sayısı 50 adet olmuştur. YAZILI BASINDA SEÇİM HABERLERİ Seçim döneminde yazılı basında yer alan haberler, genel seçim haberleri ve siyasi partilere göre haberler olmak üzere iki kategoride değerlendirmeye alınmıştır. Siyasi partilere ilişkin haberlerde ise, iktidarı hedefleyen 3 ana grup PDK-AAK-NİSMA koalisyonu, LDK-AKR-Alternativa 12 koalisyonu ve Vëtëvendosje Hareketi, yazılı basının bu siyasi oluşumlara gösterdiği ayrı muamele nedeniyle ayrı bir biçimde değerlendirilmiştir. Diğer Arnavut partileri, Sırp partileri ve diğer azınlıklar yazılı basın tarafından neredeyse yok sayılmıştır. Bu nedenle ulusal yazılı basının ele alındığı bu incelemede basın tarafından dikkate alınmayan bu partilere ilişkin yazılı basındaki temsil verileri de sadece yerlerinin tespiti açısından sunulmuştur. Genel Seçim Haberleri Genel seçim haberlerinin kapsamında gazetelerin, seçim süreci, Merkez Seçim Komisyonunun açıklamaları, uluslararası toplum temsilcilerinin seçime ilişkin açıklamaları, seçim usulüne ilişkin haberler ve siyasi partilerin seçim kampanyalarından çok belli bir konu üzerinde yayınlanan ortak haberleri içerik analizine tabi tutularak değerlendirilmiştir. Söz konusu haberlerin söylem analizine girilmeden, habere konu olan olguları, gazetenin olumlayıcı, olumsuzlayıcı veya nötr tutumu işaretlenip tablolaştırılmıştır.

Grafik 1: Genel Seçim Haberlerinin Yazılı Basında Kullanımı 13 Seçim kampanyası döneminde genel seçim haberleri kapsamında değerlendirilen toplamda 181 haber yer almıştır. Bu haberlerin çoğu fotoğraflı olup 150 adet fotoğraf kullanılmıştır. Haberlerin tamamı için gazetelerde 62.449 cm² yer kullanılmıştır. Değerlendirmeye tabi tutulan haberlerin 14 ü mesajı olumlayıcı şekilde verilmiş olup, 74 ü olumsuz, 93 ü ise nötr olarak sunulmuştur. Siyasi partilerin geçen seçimdeki vaatlerinin benzerlik arz etmesi ve özellikle ekonomik kalkınma alanlarında yerine getirilmeyen vaatlerin ileri sürülmesi, yazılı basın tarafından sunulan genel seçim haberlerinin olumsuzlayıcı bir tavırla sunulmasına meydan vermiştir. Siyasi Partilere İlişkin Haberler ve Yazılı Basında Temsili 11 Haziran 2017 parlamenter seçimleri için iki ana koalisyon ve bir partinin yarıştığı bir seçim olmuştur. Diğer siyasi unsurlar küçük bir payı teşkil etmiştir. Etnik topluluk partileri ise Arnavutça yayın yapan ulusal basında sadece %3 oranında yer alabilmiştir. Dolayısıyla medya takibi de bu 3 siyasi unsura odaklanmıştır. Bu 3 ana unsurdan yazılı basında en

fazla yer alan koalisyon 57247 cm² ile LDK-AKR-Alternativa koalisyonu olmuştur. Bunu 49765 cm² ile PDK-AAK-NISMA koalisyonu takip etmiş, yazılı basında en az temsil edilen ise 34277 cm² ile Vetevedosje Hareketi olmuştur. Tablo 2: Siyasi partilere yazılı basında ayrılan toplam alan LDK nın başını çektiği koalisyon, iktidar sahibi olmanın verdiği avantajı kullanarak medyada en fazla yer edinmiştir. Bu üç siyasi unsura ayrılan yerin %41 i LDK-AKR-Alternativa koalisyonunun faaliyetlerine ayrılmıştır. İkinci iktidar ortağı olan ve PDK nın başını çektiği koalisyon da medyada verilen yer bakımından önemli bir yere sahip olmuştur. Bu koalisyona 14 ilişkin haberler yazılı basında %35 lik bir pay ile ikinci sırada yer almıştır. Seçimde oylarını ikiye katlayan Vëtëvendosje ise göreli düşük bir temsil oranına sahip olarak %24 lük bir alanla temsil edilmiştir. Grafik2: Siyasi partilere yazılı basında ayrılan alan paylaşımı

PDK-AAK-NISMA Koalisyonu: Siyasi partilerin medyada temsil oranlarının yanı sıra temsil bağlamları da mercek altına alınmıştır. Seçim kampanyası döneminde PDK-AAK-NISMA koalisyonu yazılı basında toplamda 158 haber ile temsil edilmiştir. Bu haberlerin 101 i gazetecilik pratikleri açısından nötr bir şekilde kaleme alınmış olup, 25 i PDK nın başını çektiği koalisyonun vermiş olduğu mesajları olumlayıcı, 32 si ise bu mesajları olumsuzlayıcı bir bağlamda sunulmuşlardır. Söz konusu haberler toplamda 137 fotoğrafla birlikte verilmiştir. 15 Grafik 3: PDK AAK- NISMA koalisyonunun yazılı basında temsili LDK-AKR-Alternativa koalisyonu: Bu koalisyon değerlendirildiğinde ise daha pozitif bir tablo ortaya çıkmaktadır. Söz konusu koalisyon yazılı basında toplamda 159 haber ile temsil edilmiştir. Bu haberlerin 118 i gazetecilik pratikleri açısından nötr bir şekilde sunulmuş olup, 45 i LDK koalisyonunun vermiş olduğu mesajları olumlayıcı, sadece 6 sı ise bu mesajları olumsuzlayıcı bir bağlamda sunulmuştur. LDK-AKR-Alternativa koalisyonuna ilişkin haberler toplamda 137 fotoğrafla verilmiştir.

Grafik 4: LDK-AKR-Alternativa koalisyonunun yazılı basında temsili Vëtëvendosje Hareketi: Söylemleriyle ana akım partilerden ayrılan Vëtëvendosje Harekei ise yazılı basında en az temsil edilen siyasi oluşumu 16 teşkil etti. Ancak orantısal olarak daha fazla olumlayıcı bir bağlamla gündeme gelmesi, temsiliyet açısından bir avantaj sağladı. Vëtëvendosje seçim kampanyası döneminde toplamda 111 haber ile temsil edildi. Bunların 73 ü nötr bir biçimde sunulmuş iken, haberlerin 27 si Vëtëvendosje hareketinin söylemlerini ve mesajlarını olumlayıcı bağlamda verildi. 11 haber ise Vëtëvendosje nin mesajlarını olumsuzlayıcı bir bağlamda sunuldu. Bu partiye ilişkin haberler ise 84 fotoğrafla temsil edildi.

Grafik 5: Vëtëvendosje Hareketi nin yazılı basında temsili Diğer Partilere İlişkin Haberler 2017 seçimlerinde 3 ana unsurun dışında kalan topluluklar ve diğer Arnavut partileri, hem yürüttükleri siyasi kampanlar açısından hem de medyada temsil açısından ana akım takipten uzak kalmışlardır. Bu durum dikkate alınarak, gazetelerin bu unsurlara ayırdığı yer ve temsil değerlendirmesi kapsam dışında tutulmuştur. Diğer unsurların toplam paydaki küçüklüğünü vermek için genel veriler aşağıdaki tablo ve grafiklerde sunulmuştur. 17 Tablo 3: Diğer Partilerin Yazılı Basında Temsili Tüm kampanya döneminde ulusal yazılı basında Kosova Demokratik Türk Partisi ile ilgili sadece bir haber ve bir fotoğraf yayınlanmıştır. Diğer Arnavut partileri ve Sırp partileri toplamda 25 haber ve 22 fotoğraf ile yazılı basında kendine yer bulmuştur. Üç ana unsurun dışında kalan diğer Arnavut partilerine 2161 cm² alan verilmiş olup, bu alan Sırp partileri için 1808 cm², Türk partisi için ise sadece 96 cm² olmuştur.

Tablo 4: Siyasi Unsurlara cm2 olarak yazılı basında ayrılan yer Üç ana siyasi unsur, yazılı basında sunulan toplam haberlerin %97 sini işgal ederken, diğer Arnavut partileri ve topluluklara kalan pay %3 kadardır. Türk topluluğuna tüm gazetelerde ayrılan alan aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere sıfıra yakın olup, sıfır olarak temsil edilmektedir. 18 Grafik 6: Yazılı Basında Siyasi Unsurlara Ayrılan Pay

SİYASİ OLUŞUMLARA GÖRE GAZETE HABERLERİ Yazılı basın en tarafsız ve nesnel olması gereken haber materyalleri de gerek alan gerekse bağlam bakımından manipülasyona açıktır. Gazeteler tek tek incelenip hangi gazetenin hangi siyasi oluşuma ne kadar yer verdiği, o siyasi oluşumun faaliyetlerine ilişkin kaç haber yaptığı, bu haberlerde kaç fotoğraf kullanıldığı ve haberlerin hangi bağlamda verildiği konuları kodlanıp sunulduğundan bahse konu manipülasyon daha net bir biçim de ortaya çıkar. Koha Ditore Koha Ditore Gazetesi, 12380 cm² ile PDK-AAK-NISMA koalisyonuna en 19 fazla yer verdi. Söz konusu koalisyon Koha Ditore de 3 ü verilen mesajları olumlayıcı, 3 ü olumsuzlayıcı ve 21 i nötr olmak üzere toplamda 27 haber ile temsil edildi. PDK-AAK-NISMA koalisyonuna ilişkin haberlerde 13 fotoğraf kullanıldı. LDK-AKR-Alternativa koalisyonu ise aynı gazetede 10438 cm² ile temsil edilmiş oldu. Bu alanda toplam 27 haber yayınlandı. Bu haberlerin 10 u fotoğraflı olarak sunuldu. Haberlerin 2 sinde mesajları olumlayıcı dil kullanılırken, biri olumsuzlayıcı, 24 ü ise nötr bir şekilde sunuldu. Vëtëvendosje Hareketi de Koha Ditore nin odağında olan partilerden birini teşkil etti. Vëtëvendosje Hareketinin faaliyetleri için gazetede toplam 11648 cm² lik bir alan verildi. Bu alanda toplamda 31 haber yayınlandı. Bu haberlerin 4 ü Vëtëvendosje mesajlarını olumlayıcı bir dille sunuldu. Haberlerden 2 si olumsuzlayıcı, 24 ü ise nötr olarak gazetede yer aldı. Bu haberler için 11 fotoğraf kullanıldı.

Tablo 5: Koha Ditore de siyasi partilerin temsili Koha Ditore Gazetesi, 3 siyasi oluşuma ilişkin dengeli bir yayın politikası izleyerek birbirine yakın sayılacak oranlarda yer vermiştir. Diğer gazeteler ile kıyaslandığında Vëtëvendosje ye ayırdığı yer, diğer gazetelerin 20 neredeyse iki katıdır. Gazetenin bu tutumuyla da hem öngörüsünün yüksek olduğu hem de dengeleyici bir rol oynadığı görülmektedir. Grafik 7 ve Grafik 8: Koha Ditore Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Epoka e Re Epoka e Re Gazetesi de hem alan hem de fotoğraf itibariyle en fazla yer verdiği siyasi oluşum, PDK-AAK-NISMA koalisyonu oldu. Söz konusu koalisyon Epoka e Re gazetesinde 50 haber ve 54 fotoğrafla kendine yer buldu. Haberlerin 5 i mesajları olumlayıcı bir dille sunulmuş, 45 i ise nötr

21 bir biçimde aktarılmıştır. Bu koalisyon hakkında olumsuzlayıcı bir dille haber aktarımı olmamıştır. PDK-AAK-NISMA koalisyonunun faaliyetleri için gazetede 14437 cm² lik bir alan kullanılmıştır. LDK-AKR-Alternativa koalisyonu da Epoka e Re Gazetesinde önemli bir yere sahip olmuştur. Toplam 33 haber ve 30 fotoğraf ile temsil edilen koalisyon için 2 haber mesajlarını olumlayıcı bir dille sunulmuşken, olumsuzlayıcı bir dil kullanılmamış, 31 haber de nötr bir dille aktarılmıştır. Bu koalisyon haberlerine gazetede ayrılan yer 12058 cm² olmuştur. Epoka e Re, Vëtëvendosje hareketine diğerleriyle kıyaslandığında oldukça düşük bir alan tanımıştır. Vëtëvendosje ye ilişkin haberler diğer iki koalisyonla kıyaslandığında sadece %19 oranında bir temsil sağlayabilmiştir. Vëtëvendosje haberleri için 6223 cm² de toplam 24 haber ve 19 fotoğraf kullanılmıştır. Haberlerin ikisi mesajı olumlayıcı bir dille verilirken, 1 ı olumsuzlayıcı, 21 i ise nötr bir şekilde aktarılmıştır. Tablo 6: Epoka e Re de siyasi partilerin temsili Epoka e Re gazetesi medyada savaşçı diye tabir edilen grubu ve eski Kosova Kurtuluş Ordusu UÇK çizgisini desteklemekteki geleneksel tavrını sürdürmüş ancak ilginç olan durum LDK nın başını çektiği koalisyon ile de bir paralellik sunmasında kaynaklanmaktadır. Gazetede yer alan haberlere ilişkin kodlamalardan hareketle, gazetenin PDK-LDK koalisyonunu mantıklı gördüğü, Vëtëvendosje ye ise mesafeli olduğu

izlenimini sunmaktadır. Grafik 9 ve Grafik 10: Epoka e Re Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Bota Sot Bota Sot Gazetesi taraflı yayıncılığı ile bariz bir biçimde öne çıkan gazetelerin başında yer almıştır. Açık bir bir biçimde LDK nın başını çektiği 22 koalisyon destekçiliği yapan gazete bu koalisyona toplamda %52 ye denk gelen 22656 cm² alan sağlamıştır. LDK-AKR-Alternativa koalisyonu toplamda 64 haber ve 54 fotoğrafla temsil edilmiş, haberlerin 22 si mesajları olumlayıcı bir tavırla verilmiş, sadece bir haber mesajı olumsuzlayıcı olarak değerlendirilmiş, 41 haber de sadece mesajı aktaran nötr bir dille kaleme alınmıştır. Aynı gazete PDK-AAK-NISMA koalisyonu hakkında ise negatif bir tutum sergilemiştir. Bu koalisyona ilişkin 42 haberin 28 i mesajı olumsuzlayıcı bir tavırla sunulmuştur. Haberlerin sadece birinde haberi olumlayıcı ifadeler tespit edilmiş, 13 ü de nötr bir dille sadece aktarılmıştır. PDK-AAK- NISMA koalisyonuna ilişkin haberlerde toplam 36 fotoğraf kullanılmıştır. Haberlere ayrılan toplam alan ise 15274 cm² olarak gerçekleşmiştir. Bota Sot gazetesi Vëtëvendosje hakkında olumlayıcı bir tavır göstermemesine rağmen, PDK-AAK-NISMA koalisyonunda olduğu gibi olumsuzlayıcı bir tavır da sergilememiştir. Ancak Vëtëvendosje faaliyetleri oldukça az sayılabilecek %15 lik bir oranda temsil edilmiştir. Vëtëvendosje faaliyetleri hakkında toplamda 19 haber ve 15 fotoğraf

yer almış; bunlardan 5 i mesajı olumlayıcı, 1 i olumsuzlayıcı, 13 ü de nötr olarak sunulmuştur. Bu haberler için 6480 cm² lik bir alan ayrılmıştır. Tablo 7: Bot Sot ta siyasi partilerin temsili 23 Bota Sot gazetesi taraflı yayıncılık konusundaki tutumunu devam ettirmiştir. Sadece LDK nın başını çektiği koalisyondan reklam alan ve karşı tavrını PDK nın başını çektiği koalisyona diken, bu koalisyona ilişkin haberlerin üçte ikisini olumsuz bir bağlamda sunan bir yayıncılık yapmıştır. Vëtëvendosje ise bu üç siyasi oluşuma ayrılan yerin sadece %15 iyle temsil edilmiştir. Grafik 11 ve Grafik 12: Bota Sot Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay

Zëri Zëri gazetesi de yer dağılımı açısından kısmen dengeli bir politika izlemiştir. Ancak buna rağmen Vëtëvendosje yi geride bırakacak şekilde bir haber politikası izlemiştir. LDK nın başını çektiği koalisyon ise daha ön plana çıkmıştır. PDK-AAK-NISMA koalisyonu bu gazetede 4894 cm² lik bir alan bulmuştur. Söz konusu koalisyon hakkında toplam 30 haber ve 25 fotoğraf yayınlanmıştır. Haberlerin 5 i mesajı olumlayıcı, 1 i olumsuzlayıcı, 24 ü ise nötr bir şekilde sunulmuştur. LDK-AKR-Alternativa koalisyonu ise bu gazetede daha fazla bir temsiliyete sahip olmuştur. Toplam 5382 cm² lik alanda 33 haber yayınlanmış, bunların 4 ü mesajı olumlayıcı, 29 u ise nötr bir bağlamda sunulmuştur. Söz konusu haberler için 26 fotoğraf kullanılmıştır. 24 Vëtëvendosje Hareketi de diğer gazetelerde olduğu gibi daha düşük bir temsil oranına sahip olmuştur. %25 lik bir alana tekabül eden 3460 cm² lik alanda toplamda 25 haber ve 19 fotoğraf yayınlanmıştır. Söz konusu haberlerin dördü mesajı olumlayıcı, ikisi ise olumsuzlayıcı bağlamda sunulmuştur. 19 haber de nötr bir dille yayınlanmıştır. Tablo 8: Zëri de siyasi partilerin temsili

Zëri gazetesi alan paylaşımı açısından dengeli bir tavır sergilemiştir. Seçim öncesi iktidarı daha doğrusu PDK yı ağır bir biçimde eleştiren tavrı seçim döneminde törpülenmiş, LDK üzerindeki olumlu tavri ise devam etmiştir. 25 Grafik 13 ve Grafik 14: Zëri Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay Kosova Sot Kosova Sot diğer gazetelerin aksine, PDK-AAK-NISMA koalisyonuna en az yer veren bir tutum sergilemiştir. PDK-AAK-NISMA koalisyonu bu gazetede toplam 10 haber ve 10 fotoğraf ile yer bulmuş; haberlerin 9 u bir taraflılık görüşü sergilenmeden sunulmuştur. Birinde ise mesajı olumlayıcı bağlam tespit edilmiştir. Bu haberler için gazetede toplam 2780 cm² alan kullanılmıştır. Bu alan diğerleriyle kıyaslandığında %17 lik bir paya tekabül etmiştir. Gazete LDK nın başını çektiği koalisyon ile Vëtëvendosje Hareketine aşağı yukarı aynı oranda yer vermiştir. LDK-AKR-NISMA koalisyonu toplam 14 haber ve 17 fotoğraf ile yer bularak toplamda 6717 cm² lik bir alanı kapsamıştır. Haberlerin 2 si mesajı olumlayıcı, 4 ü olumsuzlayıcı, 8 i ise nötr bir bağlamla ele alınmıştır. Vetevendsoje Hareketi de Kosova Sot gazetesinde toplam 14 haber ve 14 fotoğraf ile temsil edilmiştir. Toplam kullanılan alan 4655 cm² olarak verilmiş ve haberlerin biri mesajı olumlayıcı, 4 ü olumsuzlayıcı

9 u ise nötr bir bağlamda sunulmuştur. Ancak gazetede Vëtëvendosje milletvekili adayı ve Priştine Belediye Başkanı Shpend Ahmeti aleyhine ciddi bir kampanya yürütülmüştür. Haber bağlamlarına bunlar da eklendiği zaman, Vëtëvendosje hanesine 10 ilave olumsuz haber, 16 fotoğraf ve 6742 cm² lik bir alan eklenmektedir ki bunların tamamı seçim süreci ile doğrudan ilgili olmasa da Shpend Ahmeti nin aleyhine kurgulanmışlardır. Tablo 9: Kosova Sot ta siyasi partilerin temsili 26 Kosova Sot gazetesi seçim döneminde iktidarı eleştirel tavrıyla bir yayın politikası izlemiştir. Priştine Belediye Başkanı Shpend Ahmeti nin Başkanlığını yürüttüğü Priştine Belediyesi ile Kosova Sot un dahil olduğu şirketler grubunun bazı konulardaki anlaşmazlıkları seçim dönemindeki yayınlara da yansımış ve Kosova Sot gazetesi seçim faaliyetleriyle birlikte kendi yarattığı bu gündemlerle de ilgilenmiştir. Grafik 15 ve Grafik 16: Kosova Sot Gazetesinde siyasi oluşumlara ayrılan pay

Siyasi Perspektif YAZILI BASINA YANSIMALAR YAZILI BASININ YANSIMALARI Kosova da son yıllardaki siyasi gelişmeler ana akım siyasi partiler ile tabanları arasında meydan okumalara sahne oldu. İki ana akım siyasi oluşumu temsil eden Kosova Demokratik Birliği (LDK) ve Kosova Demokratik Partisi (PDK), hem tabanını hem de seçmenini konsolide etmeye çalışıyor. Vëtëvendosje Hareketi ise ikisine de meydan okuyarak siyasi sahnedeki yerini alıyor. Haziran 2017 seçimlerinden sonra Kosova daki siyasi arenada bu üçlü aktörün yer alacağı daha bariz bir biçimde ortaya çıktı. 27 Kosova Demokratik Birliği (LDK) bu Birliğin efsanevi lideri İbrahim Rugova şahsında tezahür eden ve kökeni eski Yugoslavya daki Arnavut siyasi elitlere dayanan bir geleneği temsil ediyor. Bu gelenek ne kadar dönüşüm sağlasa da; bir yandan liberal demokrasi ile liberal piyasa kuralları öte yandan Avrupa-Atlantik kurumlarının telkinleri ile biçimlense de kökene dayalı ideolojik temellerini sürdürmeye devam etti. Kosova Demokratik Partisi (PDK) ise temsil ettiği değerler itibariyle siyasi figür olarak Adem Demaçi şahsında tezahür eden ve eski Yugoslavya döneminde milliyetçi hareketleriyle rejim karşıtı olan, Arnavutluk la birleşmeyi hedefleyen, bu yüzden de ya yer altına inen veya sürgün edilen siyasi bir geleneği temsil ediyor. Bu gelenek de liberal demokrasi ve liberal piyasa kurallarıyla harmanlanıp, Avrupa Atlantik kurumlarının telkinleri ile biçimlense de milliyetçi kökene dayalı ideolojik temellerini sürdürdü. Her iki ana akım siyasi parti bu dönüşüm sürecinde güncel siyasetin gerekleri ve Avrupa-Atlantik hedefleri çerçevesinde evrilirken, siyasi liderlerin öngörüleri ve siyasal ikballeri doğrultusunda pragmatik politikalar izlerken bu akımlardan koparak oluşan yeni siyasi partilerin ortaya çıkmasına da neden oldu. Ancak Vëtëvendosje hariç tüm yeni oluşumlar

bu ana akımların uyduları olarak görüldü veya o şekilde pozisyon aldılar. Vëtëvendosje ise ideolojik temeller açısından Adem Demaçi şahsında tezahür eden siyasi akımdan beslenmesine rağmen, Rugova nın şahsında temsil edilen prensipleri de benimseyerek, güncel ve pragmatik olana değil, gelecekte olacak olana, vaat edilen ideal bir siyasi söyleme bürünerek siyasi arenada yer aldı. Bu anlamda Vëtëvendosje bugünü değil, geleceği; mevcut olan sorunları değil, çözümleri; gerçek Kosova yı değil, ideal olan Kosova yı temsil ediyor. Günlük ve gündelik sorunlarını çözemeyen, ekonomik olarak sıkışan, sosyal olarak bunalan ve geleceği için kaygı duyan Kosova vatandaşlarının ise umut ve mutluluk için sarılacağı tek şey vaat edilen bir gelecekten ibaret. Vëtëvendosje nin söylemleri işte bu seçmende önemli bir karşılık buluyor. Ana akım diğer siyasi partiler ise bu söyleme, dolayısıyla da Vëtëvendosje ye karşı bir mücadele veremiyor. Çünkü Vëtëvendosje onlarla aynı boyutta değil, Vëtëvendosje gelecekte ve gelecekten gelen bir ses olarak siyasi sahnede yerini alıyor. 28 Bu siyasi ortamda ana akım siyasi partiler (LDK ve PDK) geçmişte olan tabanını ve bugünkü seçmenini konsolide etmeye çalışıyor. Vëtëvendosje ise ikisine de meydan okuyarak gelecekten geliyor. Dolayısıyla hem LDK hem de PDK kendine yakın gören tüm siyasi oluşumlarla ön koalisyona gitme zorunluluğunu hissetti. Bu his PDK nın LDK ya veya LDK nın PDK ya karşı üstünlük kurma gereğinden doğan bir hissi değil, bu konsolidasyon çabaları da birbirine karşı değil, ikisi de Vëtëvendosje ye karşı tabanını ve seçmenini konsolide etmeye çalıştı. Çünkü bu iki ana akımın potansiyel seçmen kitlesi arasındaki geçişkenlik fazla değil, ama ikisinin de seçmenini tehdit eden ve gelecek vaat eden üçüncü bir ana akım siyasi parti olarak Vëtëvendosje var. Ve Vëtëvendosje yeni bir hareket olarak ve üçüncü büyük ana akım siyasi oluşumu olarak bu seçimde bariz bir biçimde boy gösterdi. Öte yandan Kosova daki Anayasal düzenlemeler gereği Meclis Başkanının en çok oy alan parti veya koalisyon tarafından önerilme hükmünün bulunması PDK için birinci parti olarak çıkma zorunluluğunu hayati bir öneme taşıyor. Çünkü Başbakanlığı küçük ortağa vaat eden PDK için Meclis Başkanlığı koltuğu olmazsa olmaz olarak görülüyor.

Bu yüzden PDK birinci parti olarak çıkma güdüsü doğrultusunda kendi ekseninde olan irili ufaklı tüm partileri bünyesine katarak ön koalisyona girdi. Bu ön koalisyonla da birinci parti olarak çıkmayı başardı ama koalisyonlar dağıldığı veya hariç tutulduğu zaman birinci sıraya rahatlıkla Vëtëvendosje nin oturduğu görülebiliyor. Üstelik bunu hem PDK, hem LDK hem de ikisinin tepesinde demoklesin kılıcı gibi duran Vëtëvendosje nin de kurmayları görüyor. Kosova Merkez Seçim Komisyonu bu çalışmanın yayına hazırlandığı dönemde nihai seçim sonuçlarını henüz açıklamamıştı. Ama siyasi partilerin oy oranları kesinliğe yakın bir biçimde netlik göstermiş ve koalisyonlardan arındırılmış tahmini oy rakamları değerlendirildiği zaman hem PDK hem de LDK nın oylarında bir düşüş kaydedilmişti. Dolayısıyla PDK ve LDK nın oylarını konsolide etme çabası sonuç vermemiş, belki günü kurtarmaya yetmiş ama geleceği kaybetmişlerdi. Toplamda her ikisi de düşüş göstererek, geleceği, gelecek vaat eden ve vaatleriyle gelecekten gelerek oylarını katlayan Vëtëvendosje ye kaptırmıştı. 29 Vëtëvendosje nin bu meydan okumaları karşısında, reel olmayan bir zamandan gelen mesajlara medya da nasıl bir tepki vereceği konusunda tereddütlü idi. Ana akım siyasi partilerin, medyada karşılık bulduğu geleneksel destekçileri vardı ve bu seçimde de daha temkinli olmasına rağmen bu yanlılığı sergilediler. PDK koalisyonu için Epoka e Re, LDK için Bota Sot daha bariz bir biçimde kendini gösterdi. Vëtëvendosje nin ise bariz bir destekçisi ortaya çıkmadı ancak önemli bir potansiyel sergileyen bu hareket medyada da geleceğe mesaj verdi. Medya Perspektifi Yazılı basın hem kalıcılığı, hem üretim (haberin üretim süreçlerinden muhabirden editöre - geçişi ve editoryal denetim mekanizmalarının bulunuşu) hem de tüketimi süreçleri (okurun yazılı materyalleri tüketmesi için bilinçli ve özel bir çaba sarf etmesi gerektiğinden görsel ve işitsel medyaya göre daha fazla bir entelektüel yapıya sahip olması gerektiğinin varsayılması) nedeniyle, diğer medya mecralarına göre daha saygın bir yere sahiptir. Ancak bu yapısal avantajına rağmen Kosova da yazılı basın, seçim döneminde ana siyasetin şekillenmesinde ana rolü oynamadığı gibi, baskın medya mecrası olmayı da becereme-

di. Muhtemeldir ki medya perspektifi açısından, araştırma konumuzun dışında kalan diğer mecralar, televizyon tartışmaları, elektronik medya haberleri ve özellikle sosyal medya daha belirleyici oldu. Yazılı basın ise daha tutucu, geleneksel ve temkinli bir yapı sergiledi. Geleneksel siyasi ana akım partilerin mesajları yazılı basında daha fazla karşılık buldu. Bu anlamda yazılı basın geleneksel tutucu tavrını sürdürdü. Vëtëvendosje nin çıkışları ve mesajları ise Koha Ditore ve Zëri gazetesinde kısmen daha fazla yer aldı. Fakat yazılı basını genel olarak değerlendirdiğimiz zaman, geleneksel kodlardan kopamadığı ve rekleksif manipülasyonlara maruz kaldığını söyleyebiliriz. Bu bağlamda yazılı basının, gazete formatları ve mizanpaj anlayışları ile baskı kaliteleri dahil, haber formatları, gazetecilik pratikleri, muhabir profilleri, editoriyel yapıları ciddi bir reforma ihtiyaç duymaktadır. Basının sahiplik ilişkilerinin ise medya siyaset ilişkileri bağlamında gerek okur kitleleri gerekse medya profesyonelleri açısından önemle ve titizlikle sorgulanması gerektiği 30 ortadadır. Yazılı basın diğer medya mecraları içerisindeki geleneksel temel direği oluşturma rolünü giderek kaybetmekte, böyle olunca da önemini yitirmeye ve manipülasyona açık hale gelmeye başlamaktadır. Tüm medya organları için geçerli olmakla birlikte özellikle yazılı basının yeniden yapılanması elzem bir öneme sahiptir. Çünkü başta kapsayıcılık olmak üzere, seçimler zamanında halkı tarafsızca ve nesnel bir biçimde bilgilendirme görevini yürüten basın bu görevi yürütmekte yetersiz kalmıştır. Medyanın bir de etnik topluluklara verilen yer ve onların Kosova siyasetinde oynadığı rol açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. Kosova Anayasası gereği 120 sandalyeli parlamentonun 20 si etnik topluluk mensuplarına ayrılmaktadır. Bu da Kosova Parlamentosunun yüzde 16.66 sına tekabül etmektedir. Bu kadarlık bir temsiliyeti garanti altına alınmış olan etnik topluluk partilerine Kosova ulusal basınında ayrılan yer ise sadece yüzde 3 seviyelerinde kalmıştır. Bu durum, ulusal basının etnik topluluk temsiliyeti ile ilgilenmediğini ortaya koymuştur. Dolasıyla etnik topluluklara ayrılan yerler, etnik topluluk mensuplarının açacağı ayrı bir siyasal ve medya alanında mücadele etmelerine meydan verer-

ek, çoğunluk tarafından ötekileştirilmelerine, kendi açılarından ise izole edilmelerine neden olmuştur. Bu durum etnik toplulukların yeni Kosova toplumuna entegrasyonu sorunu olarak geri dönmektedir. Çoğunluğu oluşturan 83.34 lük kısımdaki oyların eşit olmasa bile birbirine yakın biçimlerde 3 e paylaşıldığı hesaba katılırsa hükümetin kurulma zorluğu ve Kosova nın kurumsal bir krize sürüklenme ihtimali olarak boy göstermektedir. Medya, en azından bizim yakın incelediğimiz yazılı basın, bu anlamda pozitif ve bütünleştirici bir rol oynamaktan uzak kalmıştır. 31

www.paradigmarc.org