VHS Küreselleşen Enfeksiyonları Kuşatan Okyanus; VETERİNER HALK SAĞLIĞI Yrd.Doç.Dr..Dr. RüştüR TAŞTAN TAN Kocaeli Sağlık k Hizmetleri MYO 29 Nisan 2009 B. Derbent-İZM ZMİT rtastan@kocaeli.edu.tr 1
2
Giriş VHS.İçerik Küreselleşme Olgusu Nedir? Enfeksiyonların Küreselleşmesi Önlenebilir mi? Enfeksiyonların Önlenmesinde Hangi Kurumların Rolleri Var? Niçin Veteriner Halk Sağlığı? Dünyada ve Türkiye de VHS nın Önemi? Neden Veteriner Hekimlik ( VHS ) Bir Okyanus? Tartışma ve Sonuç 3
4
30 Ekim 1933; Ankara da Yüksek Ziraat Enstitüsünde Açış konuşması.. "Milletin Fen'de kalkınması ve gelişmesi için Veteriner Hekim başvuru sahibi olanlardandır. İsmet İNÖNÜ İsmet İnönüve SoviyetlerBirliği Genel Kurmay Başkanı General Voroşlov ile birlikte. ilef.ankara.edu.tr/.../media/91/dsc_0791.jpg 5
Büyük Devlet Adamımız İsmet İNÖNÜ Veteriner Hekimliği Hakkında Diyor ki; Denilebilir ki; İnsan Hekimliği, Veteriner Hekimliği yanında okyanusa karşı iç deniz gibidir. İsmet İNÖNÜ 30 Ekim 1933 6
Küreselleşme Olgusu ve Terminolojisi Türk Dil Kurumu nun Güncel Türkçe Sözlük tanımına göre; Küreselleşme: ( TDK ) Küreselleşmek durumu, globalleşme: "Küreselleşmenin ters sonuçlarınıanlatan dürüst uzmanların kitaplarını alırım. R. Erduran. Globalleşme = Küreselleşme. ( TDK ) 7
Küreselleşme Olgusu ve Terminolojisi http://www.websters-online-dictionary.org/ Globalization Globalization Terimi; websters-online-dictionary de Dünya ölçeğinde gelişme veya Küresel geli olarak tanımlanmaktadır. Örnek İletişim Endüstrisinin küreselleşmesi * Growth to a global or worldwide scale; "the globalization of the communication industry". resel gelişme me 8
Küreselleşmenin Etkileri 1 Uluslararasıticarette, dünya ekonomik gelişmelerinden daha hızlı artış. Uluslararası Sermaye akışında ve yabancılarındoğrudan yatırımlarında genişleme. İletişim uyduları, İnternet, Telefonlar vs. iletişim teknolojileriyle genişleyen, sınıraşan bilgi akışı, http://www.websters-online-dictionary.org/ 9
Küreselleşmenin Etkileri 2 Hollywood (Amerikan sineması ) ve Bollywood (Hindistan sineması ) aracılığı ile kültür ithali ve Uluslararası kültürel değişimler, Dünyadaki kültürlerin Batılılaştırılması (Westernization), Amerikalılaştırılması (Americanization) veya hibridizasyonun sağlanıncaya kadar, küresel kültür farklılıklarının azaltılması. http://www.websters-online-dictionary.org/ 10
Küreselleşmenin Etkileri 3 WTO (Dünya Ticaret Örgütü) vb. örgütler aracılığı ile uluslararası antlaşmalar yapmak için ulusal egemenliklerin ve ulusal sınırların aşındırılması, Erozyona uğratılması, Uluslararası seyahatlerde ve turizm sektöründe artış, Göçlerde veya yasal olmayan göçlerde http://www.websters-online-dictionary.org/ atış, 11
Küreselleşmeyi Doğrulayan Bazı Uygulamalar... Küreselleşme, Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Emerging Infectious Diseases; 2 (2) 1996 Küreselleşme Olgusu, 20. yüzyılın son çeyreğinde çeşitli boyutlarıyla tartışılmaya başlamıştır. 21. Yüzyılın başında ise tartışma ve araştırmalar sadece sosyoekonomik, sosyokültürel boyutuyla değil; aynı zamanda, Yerel ve Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyonlar ve Yeniçıkan Enfeksiyonların Küresel etkileri boyutuyla sürmektedir. 12
Küreselleşmeyi Doğrulayan Bazı Uygulamalar... Küreselleşme, Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Emerging Infectious Diseases; 2 (2) 1996 David P. Fidler Küreselleşme, UluslararasıHukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları adlı makalesinde Küreselleşmeyi İçilişkiler ve dışilişkiler arasındaki geleneksel ayırımın, farklılıkların aşındırılması olarak tanımlamaktadır. 13
Küreselleşmeyi Doğrulayan Bazı Uygulamalar... Küreselleşme, Uluslararası Hukuk ve Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalıkları Emerging Infectious Diseases; 2 (2) 1996 David P. Fidler in aynı makalesinde Küreselleşme; İnsanları veya halkları ortak iyilik uğruna birbirine bağlanma duygusu yaratmak içinpiyasaların, hukukun veya kuralların ve politikaların Ulussuzlaştırma, devletsizleştirme süreçleri olarak tanımlanabilir. görüşü yer almaktadır.. 14
Küreselleşme olgusu nedir? Küreselleşme uzunca süredir Ekonomik, Sosyal, Teknolojik, Kültürel, Politik açıdan değerlendirilmekte, tartışılmaktadır. 15
Küreselleşme olgusu nedir? Ve Küreselleşme dünya ölçeğinde sağlığı da etkilediği için; İnsan sağlığı, Hayvan sağlığı, Halk Sağlığı ve Veteriner Halk Sağlığı, Sağlık etiği, Çevre sağlığı, Çevre etiği çerçevesinde tartışıla gelmektedir.. 16
Veteriner Halk Sağlığı (VHS)Nedir? VETERİNER HALK SAĞLIĞI; 1999 yılında, İtalya'nın Teramo kentinde gerçekleştirilen Veteriner Halk Sağlığında Geleceğin Yönelimleri" konulu toplantıda WHO Çalışma Grubu tarafından Veteriner Halk Sağlığışöyle tanımlanmıştır: 17
Veteriner Halk Sağlığı (VHS)Nedir? VHS; Veterinerlik bilimleri ve anlayışının uygulanması aracılığıyla, bireylerin bedensel, ruhsal ve sosyal iyiliklerine veya sosyal gönençlerine yapılan katkının bütünüdür 18
VHS Tarihçesi Aslında VHS ile ilgili araştırma ve tartışmalar tarihsel olarak çok yeni değil. Zaman tünelinde bu konu; bir bakıma 65-70 yıllık, bir bakıma göre de 150 175 yıllık süreci içermektedir. 19
Rudolf Virchow Diyor ki RudolfVirchow,1821-1902 Hayvan Hekimliği ile İnsan Hekimliği arasında ayırıcı bir çizgi, hat yoktur - olmayacaktır da. Rock,M., Social Science and Medicine, 2009. Rudolf Virchow; Moden Tıbbın kurucusu, Modern Patolojinin babası olarak bilinen dünyaca ünlü Alman hekim. 20
William Osler diyor ki; Yıl: 1881 Sir William Osler, MD 12 Temmuz 1849-29 Aralık 1919 Veteriner Hekimlik ve İnsan Hekimliği birbirini tamamlamaktadır ve tek tıp/ tek hekimlik olarak düşünülmeli, kabul edilmelidir. Cardiff, R.D., Laboratory Investigation, 2008. William Osler; Kısa bir süre Almanya da R. Virchow ile birlikte çalışmış, ünlü Kanadalı hekim. Moden Tıbbın babası olarak bilinir. 21
Calvin W. Schwabe DVM Veteriner Epidemiyolojinin Babası 1927-2006 Calvin W Schwabe, DVM Veteriner Epidemiyolog Tek Tıp, Tek Hekimlik terimini türetti. Zoonotik hastalıklara yaklaşım konusunda Tıp ve Veteriner Hekimliğin birlikteliğini önerdi. 22
.Niçin VHS? Dünyada ve Türkiye de teknolojik gelişmeler ve çağın gereksinimlerine göre Veteriner Hekimlik hizmetlerinde, Toplumların sağlık anlayışı ve algılarında, Yasa yapanların sağlık politikalarında zamanla değişiklikler (inişli çıkışlı dönemler) oldu tarihte. 23
.Niçin VHS? Dünyada ve Türkiye de (Osmanlı İmparatorluğu döneminde) modern anlamda ilk VETERİNER OKULLARI askeri amaçlarla kurulmuştur. Özellikle 20.yy başında (IveII. dünya savaşlarından sonra) ordulardaki, At, Öküz ve Katırın yerini yanmalı motorlar alınca durum değişmiştir. (Schwabe, CW., 1984 ) 24
.Niçin VHS? Bu dönemde dünyada pek çok okul, fakülte tarımsal alana kaydırıldı veya kapatıldı. Daha sonra ki yıllarda artan dünya nüfusunun Protein (et, süt, yumurta ) gereksinimini karşılamak için besi hayvancılığı ve hayvancılık ekonomisi yeniden önem kazandı. 25
.Niçin VHS? Ayrıca, İnsanların yaşam tarzları, Beslenme ve tüketim alışkanlıkları, Süs hayvanlarına olan ilgi ve meraklarında çok değişiklikler meydana geldi. 26
.Niçin VHS? Fakat yüzyıllarca Veba, Salmonelloz, Tüberküloz, Bruselloz, Şarbon vb. bakteriyel hastalıklar, 27
.Niçin VHS? Çiçek, Kuduz, vb. viral hastalıklar, Teniyazis, Toxoplasmoz, Kist hidatik gibi paraziter hastalıklar, hiç bitmedi insan yaşamında ve çevresinde. 28
Yeniçıkan Enfeksiyöz Hastalıklar -YEH Yaşama sınırlarına Zorla girmek, Yayılmak ve Geri çekilmek Yerdeğişimleri, Göçler Yabanıl / Vahşi Yaşam YEH İnsanların doğayı işgalleri Ekolojik Uygulamalar Savaşlar Tarımsal Yoğunlaşma, Hayvan Hareketleri Dasazak P. et.al. Science 2000 287:443 Evcil Hayvan YEH Teknoloji ve Endüstriyel Uygulamalar İnsan YEH Küresel Seyahat Kentleşme Göçler Biyomedikal Uygulamalar 29
YEH ın % 75 i zoonoz. Dünyada bilinen toplam patojenlerin % 60 ı zoonoz özellik taşıyor. Dünyada YEH % 75 i zoonotik özellikte. YEH büyük çoğunluğu virüsler. Besin kaynaklı Zehirlenmelerinin % 90 dan fazlası hayvansal kökenli. (Taylor et al., 2001) 30
1940-2004 Yıllarında Görülen YEH larının Coğrafik Kökenlerine Göre Küresel Dağılımı*. Yeniçıkan Enfeksiyon Hastalığı Sayısı 1 2-3 4-5 6 7 8 11 Jones; K.E.; NATURE Vol 451 21 Feb.2008 * Bu araştırmada 335 YEH kökenlerine göre incelenmiştir. 31
Mikroorganizmalar; Sınır tanımadan, Küreselleşen Enfeksiyonlar Yaşamı Tehdit Ediyor.! Zengin - yoksul ayırmadan, Kişilerin sosyal statü ve eğitimine bakmadan, Cinsiyet, dil, ırk, bölge, ulus ayırımı yapmadan, Ülkeler ve kıtalararası seyahatlerde vize sorunu yaşamadan, Yaşamımızı tehdit potansiyellerini taşıyarak, Her yerde dolaşmaya devam ediyorlar.!!! 32
Denizyoluyla Oluşan Kolera Pandemileri (1819-1837) Kolera Pandemi 1833 1832 1831 1832 1830 1829 1827 1826 1819 1821 1820 1822 www.accd.edu/sac/history/leer/trade-disease2.ppt Kolera Pandemisi Britanya Deniz Ticareti İle Yaygınlaştırılmıştır.
SARS (Severity Acute Respiratory Syndrome ) Yayılması TEHLİKE ÇİNDE DOĞDU Doğudan, Batıya SARS ın Yayılması 34
Yeniçıkan ve/veya Yenidençıkan Zoonoz Hastalıklar (1996 2004) Cryptospporidiosis Leptospirossis Lyme Borreliosis Brucellosis E Coli O157 Multidrug resistant Salmonella Plague www.ph.ucla.edu/epi/faculty/detels/ph150/detels_emergdis.ppt CCHF and Ebola Influenza H5N1 Hantavirus Lassa fever Monkeypox Nipah Hendra NV-CJD Rift Valley Fever SARS CoV VEE Yellow fever West Nile 35
rover.vetmed.lsu.edu/student/2009/ph%202007-16%20emerging%20infectious%20diseases%20i.ppt Dünyada 1990 larda Yeniçıkan ve Yenidençıkan Enfeksiyon Hastalıklar. Cyclospora,, 1996 H5N1 Variant CJD, 1996 West Nile, 1996 Diphtheria, 1993 Influenza H5N1, 2005/2006 KKKA, 2003 Hantavirüs 2009 Hantavirus, 1993 West Nile, 1999 E. coli O157:H7, 1996 Dengue, 1993 Cholera, 1991 sıv Yellow fever / VEE, 1995 Bolivian hemorrhagic fever, 1994 Dengue, 1994 Ebola, 1994 HIV-1 subtype O, 1994 Hantavirus, 1996 Ebola,1995 Marburg,1999 Rift Valley fever, 1993 Rift Valley fever, 1998 Yellow fever, 1990 Monkeypox, 1997 V. cholerae O139, 1992 Influenza H5N1, 1997 Nipah virus, 1999 Australian Bat Lyssavirus, 1996 Hendra virus, 1994 Plague, 1994 Dengue, 1997 Menangle virus, 1997 36
Basında Türkiye ve Dünya Salgın Hastalık Haberleri BSE KKKA Kuş Gribi, H5N1 HPS, Hantavirüs.ve SIV, Domuz Gribi 37
Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesindeki kuş gribi şüphesiyle kaldırıldığı Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde zatürreden öldüğü açıklanan 14 yaşındaki Muhammet Ali Koçyiğit'in ardından tedavi altında tutulan hastalardan Hülya Koçyiğit'inde sabaha karşı Kuş Gribi'nden öldüğü açıklandı. http://www.ido-forum.org/kus-gribi/97548-turkiye-sokta-kus-gribi-can-aldi-agrida-2-cocuk-oldu.html 38
http://www.ido-forum.org/kus-gribi/97548-turkiye-sokta-kus-gribi-can-aldi-agrida-2-cocuk-oldu.html Ağrı'nın Doğubeyazıt İlçesi'nden kuş gribi şüphesiyle dün Van Yüzüncü Yıl Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi'ne sevkedilen ve İntaniye Servisi'ne tedavi altına alınan 4 kardeşten beyin ölümü gerçekleşen 14 yaşındaki Muhammet Ali Koçyiğit, saat 21.00 sıralarında yaşamını yitirdi 39
http://www.trt.gov.tr/haber/haberdetay.aspx?haberkodu=e5a4f023-8883-4591-850a-3017b6753b68 40
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=192127 41
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/415517.asp http://www.ekipgazetesi.com/detay.asp?id=2886 42
http://www.gazetevice.net/news/1921.html 43
http://www.haberler.com/kene-5-ayda-55-can-aldi-haberi/ ist.milliyet.com.tr/yasam/sondakika.aspx?atype=sondakika...23...kene%205% 20ayda%2055%20can%20aldi 44
45
GÜNDEMİ G1 G2 46
http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4591752.stm 47
http://news.bbc.co.uk/2/hi/healt h/4531500.stm#europe http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4531500.stm#europe 48
http://www.cumhuriyet.com.tr/?im=yhs&hn=38798 49
50
51
Yaşam Devam Ediyor. E.P. J. Gibbs; Veterinary Record (2005) 157, 673-679 52
53
DOMUZ GRİBİ AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE!!! 54
http://www.nytimes.com/ TSİ; 20:25 55
SIV Salgını uyarısı http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8020676.stm Bazı ülkeler Meksika dan domuz eti ve ürünlerini ithal etmeyi yasakladı. SIV salgın korkusundan dolayı havayolu ulaşımı ve rezervasyonlarda hızlı düşüşler başladı. 56
SIV; Domuz Gribi WHO bütün ülkelere potansiyel olgulara karşı uyanık olunmasını istedi. (Alfredo Estrella/AFP/Getty) 26 Nisan 2009 57
http://www.timesonline.co.uk/tol/news/ TSİ:15:54 58
http://ecdc.europa.eu/ 59
Domuz Gribi Swine influenza A (H1N1) Swine influenza A (H1N1) 27 Nisan 2009 tarihli medyada 3 Avrupa ülkesinde (İspanya, Fransa, İskoçya / İNGİLTERE ) (SIV= swine influenza virus) enfeksiyonundan kuşkulu 12 kişinin araştırıldığı, incelendiği bildirildi. Bütün bu kişilerin Meksika ya seyahat öyküleri bulunuyor. İskoçya daki hastaların hastaneye yatırıldığı bildirildi. 60
61
http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radikaldetay&articleid=933278&date=27.04.2009&categoryid=79 62
http://www.trt.net.tr/haber/haberdetay.aspx?haberkodu=6728d693-ed21-4c03-b0d6-577dec41fd07 63
WHO Pandemi Uyarı/Alarm Evresini 4Yaptı. Evre 4; Bu evre insandan insana veya hayvandan insana influenza virüsünün bulaşarak toplumsal düzeyde yayılmalara, salgınlara yol açtığı evredir. 64
2009 Domuz Gribi (H1N1) Haritası Pembe; kuşkulu Mor; doğrulanmış, Sarı; negatif olgular. http://maps.google.com/maps/ 65
Sorunun Giderilmesine Yönelik KURUMSAL ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Enfeksiyon Hastalıkları Sorunu; Ortaya çıktıkları, Görüldükleri bölge veya ülkenin sorunuymuş gibi algılansa da; Aslında sorun insanlığın ortak sorunudur. Çözümler de Kurumsal Olmalıdır!! 66
WHO İNSAN HASTALIKLARI VE KORUNMA YOLLARI İNSAN SAĞLIĞI FAO BİTKİSEL BESİNLER VE PESTİSİT KALINTILARI OIE HAYVANSAL BESİNLER VE ZOONOZLAR DÜNYADA İNSAN SAĞLIĞI İLE İLGİLİ ÖRGÜTLER* * MacKenzie,AA. At all. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz., 2004, 23 (2), 667-684. 67
SAĞLIK HİZMETLERİ İLE İLGİLİ DÜNYA ÖRGÜTLERİ WHO; http://www.who.int/ OIE; http://www.oie.int/ FAO; http://www.fao.org/ 68
WHO FAO OIE whqlibdoc.who.int/hq/2004/who_cds_cpe_zfk_2004.9.pdf 69
Türkiye de Sağlık Örgütleri SB İNSAN HASTALIKLARI VE KORUNMASI TKB KKGM BİTKİSAĞLIĞI ve BİTKİSEL BESİNLER İNSAN SAĞLIĞI TKB KKGM HAYVAN SAĞLIĞI, HAYVANSAL BESİNLER VE ZOONOZLAR 70
William Osler diyor ki Hekimin birincil görevi, ilaç almadan kitleleri eğitmek, bilgilendirmektir. Sir William Osler, 71
72
http://www.tvhb.org.tr/ 73
74
ÇEVRE-İNSAN-HAYVAN SAĞLIĞI ÜÇGENİ İNSAN SAĞLIĞI HAYVAN SAĞLIĞI ÇEVRE SAĞLIĞI 75
21. yy.da VHS ve Çalışma Alanları Dünyada ve Türkiye de Zoonotik hastalıkların Laboratuvar Tanıları, Taraması Sürveyansı, Epidemiyolojisi, Koruma ve Kontrolü Eradikasyonu, Besin güvenliği ve Su sanitasyonu, Çevre Sağlığı ve Koruma, 76
Sağlık eğitimi, 21. yy.da VHS ve Çalışma Alanları Biyomedikal araştırmalar, Afet ve Acil durumlarda müdahale, Hayvan popülasyonlarının yönetimi, Laboratuvar hayvanları olanaklarının ve tanı laboratuvarlarının denetimi ve desteklenmesi, Biyoterörizmle savaşım, Aşı ve serum ve antitoksin gibi biyolojik ürünlerin üretimi ve kontrolünü içermektedir. 77
Düzenleme: Serpen, A., 30.12.2008 78
3 Ekim 2007 sağlıklı toplum için sağlıklı hayvanlar. 79
80
81
82
83
TTB ve TVHB nin Ortak Önerileri. 84
85
http://www.worldvet.org/ 86
http://www.worldvet.org/docs/declaration_turkey.doc 87
DÜNYA VETERİNER HEKİMLERİ GÜNÜ 88
TEK SAĞLIK TEK DÜNYA http://www.onehealthinitiative.com/map.php 89
http://www.avma.org/onlnews/javma/jun08/080615g.asp 60 Yıllık Deneğimin Özeti "YOU CANNOT HAVE GOOD PUBLIC HEALTH UNLESS YOU HAVE GOOD ANIMAL HEALTH. AND YOU CAN'T HAVE GOOD ANIMAL HEALTH UNLESS YOU HAVE GOOD PUBLIC HEALTH!" İYİHAYVAN SAĞLIĞINA SAHİP OLMADIKÇA, İYİHALK SAĞLIĞINASAHİP OLAMAZSINIZ VE İYİ İNSAN SAĞLIĞINA SAHİP OLMADIKÇA, İYİ HAYVAN SAĞLIĞINA SAHİP OLAMAZSINIZ. DR. JAMES H. STEELE DR. JAMES H. STEELE 90
.ÖZETLE.. İnsanlığı korkutan, Yaşamımızı doğrudan veya Dolaylı tehdit eden, Hastalıkların olmadığı, Salgınların görülmediği, Suların kirlenmediği, SAĞLIKLI GÜNLER DİLERİM. 91
TEK SAĞLIK TEK DÜNYA için İŞBİRLİĞİ 92
Küreselleşen Enfeksiyonlar ve VHS Hormonlu Etler HIV/AIDS BSE Şarbon SARS CCHF H5N1 HPS-Hantavirüs SIV Sırada ki!!!! 93
E- İLETİ; rustu_tastan@yahoo.com.tr KATILDIĞINIZ INIZ İÇİN TEŞEKK EKKÜRLER 94
Kaynaklar http://www.who.int/zoonoses/vph/en/ http://whqlibdoc.who.int/trs/who_trs_907.pdf http://www.toplumsagligi.com/showpage.aspx?id=yayinlar WHO Technical Report Series, 907; 2002. www.wto.org/english/forums_e/public_forum_e/copa-cogecathiermann.ppt Schwabe, CW., Veterinary Medicine and Human Health. 1984. alındı; Cardiff, R.D, et al. Laboratory Investigation, 2008. Serpen, A. Veteriner Halk Sağlığı ( VHS) Nedir?, Türkiye'deki Veteriner Halk Sağlığı Hizmetlerinin Dünden Bugüne Genel Bir Değerlendirmesi.2008 95