SOYKIRIM TANIMA ÇALI?MA GURUBU Suçluya saygi: Cemal Paşa (Ahmet Cemal Bey) (6 May?s 1872, Midilli 21 Temmuz 1922, Tiflis-Gürcistan) Ahmed Cemal Pa?a,?ttihat ve Terakki Cemiyetinin önder kadrosunu te?kil eden 'Üç Pa?a''s?ndan biridir. Bahriye Naz?r? (Denizcilik Bakan?) ve Ferik (Korgeneral, 4. Ordu Suriye ve Bat? Arabistan Bölgesi Genel Komutan?, o dönemde bu bölge Irak, Lübnan ve Filistin i de kapsamaktayd?) oldu?u dönemde öncelike Adana Vilayetinde fiziksel anamda soyk?r?mdan sa? kurtulmu? olan çocuk, kad?n ve genç k?zlar?n Dar-ül Etyamlarda toplanarak müsüman ailelere da??t?lmas?nda etken olmu?tur. Çocuklar?n ortamlar?ndan al?nmas?, Birle?m?? Milletler Jenozid Konvansiyonunca soyk?r?m olarak de?erlendirilen be? suçtan biridir. Bunun d???nda Cemal Pa?a, Ermeni ve di?er baz? halklar?n din, dil ve en geni? anlam?ya kültürel ba?lar?ndan kopar?lmas? suretiyle kültürel soyk?r?m?n planlay?c? ve uygulay?c?s?d?r. Ahmed Cemal Pa?a, Osmanl?'ya dahil olan Suriye bölgesinde komutan oldu?u dönemde Araplar?n toplu idamlar? ve siyonistlerin öldürülmesinden de sorumluydu (Araplarca es-seffah=kan dökücü olarak an?lmaktad?r). Ayr?ca özellikle Lübnan ve Irak ta 40.000 kadar insan?n ölümüne neden olan açl??a da bilerek sebep olmu?tur. Siyonist hareketin tarihçisi Adolf Böhm konuyla ilgili orak?unlar? dile getirmi?tir: Cemal Pa?a ya kumandan olarak s?n?rs?z yetki verildi. Amac?, tüm bölgenin Osmanl?la?t?r?lmas? ve yabanc? ö?elerin yok edilmesiydi. Cemal, ölüm ve ya?am kararlar?n? tamamen keyfi durumuna göre veren bir yap?ya sahipti. Yönetmelikler ç?kar?r, sonra geri al?r ve bunlar? genellikle bilirki?ilere dan??madan yapard?. Önce Osmanl?lar?n Osmanl? olmayan Yahudilere toprak al?m sat?m?n? yasaklayan bir kararname ç?kard?. Arap önderlerine güvenmiyordu ve siyonistleri devrimci olarak takip etmekteydi. (...) Filistin 1917 de?ngilizler taraf?ndan kurtar?lmasayd?, Yahudiler Cemal taraf?ndan imha edileceklerdi. Say?lar? sava? sonras?nda 1914 dekinin yar?s?na dü?erek 55.000 ki?iydi (...) (1) Alman Türkolog Hilmar Kaiser, 2010 y?l?nda Cemal Pa?a ile birlikte Halep Bölge Valisi Celal ve Bekir Sami Beylerin daha olumlu de?erlendirilmelerini sa?lam??t?r. (2) Buna kar??n, Kaiser den önce Ermeni as?ll? Frans?z tarih bilimci Raymond Kévorkian, Cemal Pa?a n?n Jöntürk politikas? olan etnik homojenle?tirme ya da Ermenilerin katli konusunda herhangi bir?ekilde kar?? fikir beyan etti?ine dair bulguya rastlanmad???n? saptam??t?r. (3) Ancak Talat ve Enver Pa?a lara kar??, sava? galipleri?ngiltere ve müttefiklerinin de onay?yla kendisinin, Suriye, Filistin, Mezopotamya, Arabistan, Ermenistan ve dahili olan Kilikya ve Kürdistan a padi?ah olarak atanmas? do?rultusunda bir plan geli?tirdi?ini görmekteyiz. Frans?z ar?iv kaynaklar?na göre, bunun için tehcire u?ram?? olanlar?n kurtar?lmas? konusunda söz vermi?tir. Ermeni din adam? Sawen Ter Jerijalan, Cemal Pa?a n?n görev icab? katletti?ini söylemektedir. Yani kendisi, Osmanl? Naz?rlar?n?n emirlerini cephe bölgelerdeki Ermenilerin uzakla?t?r?lmas? do?rultusunda yerine getirmi?, ancak Jöntürklerin önerdi?i gibi, Dahiliye Nezaretinin tehcire u?rayan Ermenilerin katledilmesi emrine uymam??t?r. Cemal Pa?a, Ba?dat Demiryolunun Amanos bölgesinde çal??t?r?lan Ermeni amelelerin (Amele Taburu 1915 güzü - 1916 bahar?) öldürülmelerini geciktirmi? ve ço?una da engel olmu?tur. Ancak bunu bir vicdan muhasebesinden yola ç?karak yapmam??t?r. Amac?, öncelikle bir Rus Ermenisi olan Ta?naksutyun Partisi üyesi Dr.?van Zavriev in Mezopotamya ya sürülenleri kurtarmas? içindi. Zavriev, çar? insan ya?am?n? kurtarma u?runa bu pazarl??a girme konusunda ikna edebilecek durumdayd?. Ancak bu plan, yak?n do?unun gelece?i konusunda kendi planlar?n? ortakla?a takip eden Frans?zlarla?ngilizlerin yard?m konusunda etken olmamalar?ndan dolay? gerçekle?emedi. Frans?zlar ve?ngilizler, her?eyden Sayfa 1 / 7
önce Konstantinopel de Rus varl???n? engellemeye çal??maktayd?lar (bk.: Sykes-Picot Anla?mas?). 1916 bahar?ndan ba?layarak Cemal Pa?a n?n sorumlulu?unda bulunan toplama kamplar?ndakilerin imhas? gerçekle?tirildi. Burada bulunan Ermeniler, 1916 Ekimine dek katliamdan geçirilerek yok edildiler. Di?er pa?alar gibi Cemal Pa?a da Osmanl?n?n sava? hezimetinin ard?ndan yurt d???na kaçt? ve 5 Temmuz 1919 günü g?yab?nda idama mahkum edildi. 21 Temmuz 1922 de Tiflis'te Ermeniler taraf?ndan intikam amac?yla öldürüldü. Vasiyeti üzerine Erzurum da bulunan Karskap??ehitli?inde gömülüdür. Tifis'de Cemal Pa?a n?n öldürüldü?ü yere Sovyet döneminin ard?ndan Gürcüce ve Tükçe dillerinde yaz?lm?? bir plaket yerle?tirilmi?tir. Bu plaketin 2009 y?l?nda Ermenistan Büyükelçili?inin uyar?s? üzerine, Gürcü devletinin izni olmadan as?lmas? gerekçesiyle indirildi?i bilinmektedir. Sayfa 2 / 7
Cemal Pa?a n?n kabri Cemal Pa?a'n?n Erzurum da bulunan mezar?, özellike kente gelen gruplar taraf?ndan s?kl?kla ziyaret edilmektedir. Cemal Pa?a,?ttihat ve Terakki Yönetiminin eli kan? yöneticilerine dahil olmakla birlikte, tarihsel olaylar? sapt?rmay? ustal?kla ba?aran politikalar sayesinde, neredeyse her yapt?r?m?yla temize ç?kar?lm?? ve affa tabi tutularak iade-i itibarla topluma geri kazand?r?lm??t?r. Soyk?r?m?n önemli ö?elerinden biri olan köksüzle?tirme, ona hiç hakk? olmayan Kurtar?c? s?fat?n? getirmi?tir. Oysa Cemal Pa?a örne?inde de görüldü?ü gibi, Osmanl? tebas?ndan olan Ermenilerine uygulanan soyk?r?mda i? bölümü ve rol da??l?m? oldu?u aç?kça ortadad?r. Cemal Pa?a n?n Ad?n? Ta??yan Yerler: I. Cemal Pa?a n?n ad?n? ta??yan mahalle: Cemal Pa?a Mahallesi 1. Adana-Seyhan, Gazipa?a Sayfa 3 / 7
II. Cemal Pa?a n?n ad?n? ta??yan cadde ve sokaklar: Cemal Pa?a Caddesi 1.?sparta-Gönen, Kasap Mahallesi 2.?stanbul-Esenyurt, Esenkent Mahallesi, Bahçe?ehir Semti 3. Mersin-Merkez, Cami?erif Mahallesi / Üçocak Mahallesi Cemal Pa?a Soka?? 1.?stanbul-Ata?ehir, Esatpa?a Mahallesi Eski bir an?: Cemal Pa?a Bulvar??am / Suriye Suriye'nin ba??ms?zl???n? elde etmesinin ard?ndan ismi de?i?tirilmi?tir. Cemal Pa?a n?n ad?n? ta??yan cami: Cemal Pa?a Camii 1. Adana-Pozant?, Merkez Sayfa 4 / 7
Cemal Pa?a n?n ad?n? ta??yan okul: Cemalpa?a Lisesi 1. Adana Cemal Pa?a n?n kabri 1. Erzurum, Karskap??ehitli?i Cemal Pa?a Konulu Baz? Kitaplar: Sayfa 5 / 7
Sayfa 6 / 7
(1) Adolf Böhm: Die zionistische Bewegung. Bd. 1: Die zionistische Bewegung bis zum Ende des Weltkrieges. 2., erw. Aufl. Tel Aviv: Hozaah Ivrith Co. Ltd., 1935, S. 643 ff. (2) Kaiser, Hilmar: Regional resistance to central government policies: Ahmed Djemal Pasha, the governors of Aleppo, and Armenian deportees in the spring and summer of 1915. Journal of Genocide Research, 2010, 3/4, S. 173-218 (3) Kévorkian, Raymond: The Armenian Genocide: A Complete History. London, New York: I.B. Tauris, (2011), S. 683-685 Sayfa 7 / 7