ĠġLETMENĠN BÜYÜKLÜĞÜ VE KAPASĠTESĠ UĞUR DEMĠR

ÜNĠTE 3. ĠġLETMENĠN KURULUġ ÇALIġMALARI, ĠġLETMENĠN BÜYÜKLÜĞÜ VE KAPASĠTESĠ UĞUR DEMĠR ĠÇĠNDEKĠLER 1. Fizibilite... 2 1.1. Ekonomik Etüt... 2 1.1.1. Pazar Etüdü... 3 1.1.2. Kapasite Belirleme... 3 1.1.3. KuruluĢ Yeri ve Konumlandırma... 3 1.2. Teknik Etüt... 3 1.3. Mali Etüt... 3 1.4. Yasal Etüt... 4 1.5. Örgütsel Etüt... 4 2. ĠĢletmelerde Büyüme ve Büyümenin Önemi... 4 3. ĠĢletmelerde Büyümenin Yönleri... 5 3.1. Yatay Büyüme... 5 3.2. Dikey Büyüme... 5 3.3. Çapraz Büyüme... 6 3.4. Benzer Alanlarda Büyüme... 6 3.5. Küçülerek Büyüme... 6 4. ĠĢletme Büyüklük Ölçütleri... 6 4.1. Nicel Büyüklük Ölçütleri... 6 4.2. Nitel Büyülük Ölçütleri... 6 5. Büyük ve Küçük ĠĢletmelerin Üstünlükleri... 7 5.1. Büyük ĠĢletmelerin Üstünlükleri... 7 5.2. Küçük ĠĢletmelerin Üstünlükleri... 7 6. ĠĢletme Büyüklüğünü Etkileyen Faktörler... 7 7. Optimum ĠĢletme Büyüklüğü... 7 8. Kapasite... 8 1

9. KuruluĢ Yeri Seçimi... 9 9.1. KuruluĢ Yeri Sorunları... 9 9.2. KuruluĢ Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler... 9 9.2.1. Ekonomik Faktörler... 9 9.2.2. Doğal Faktörler... 10 9.2.3. Sosyolojik ve Psikolojik Faktörler... 10 9.2.4. Politik Faktörler... 10 Kaynakça... 11 Çoktan Seçmeli Değerlendirme Soruları... 11 1. FĠZĠBĠLĠTE Ġngilizce Feasibility sözcüğünden alınmıģ fizibilite sözcüğü bir Ģeyin yapılabilirliği anlamındadır. ĠĢ hayatında ise bir iģin baģarıyla yapılabilir olup olmadığını araģtırmayı tarif etmektedir. Bir iģin yapılabilirliği temelde o iģin karlılığına bağlıdır. ÇeĢitli iģ fikri kaynaklarından edinilen iģ fikirleri çeģitli süzgeçlerden geçirilerek süzülür. Bu süzgeçler kiģinin tecrübesi, iģ için gerekli sermaye veya ekonomik durum olabilir. Seçilen iģ fikrinin fizibilite çalıģmasıyla yapılabilir olup olmadığı anlaģılmaya çalıģılır. Piyasada hâlihazırda bu iģi yapanların olması bu iģin yapılabilir olduğunu veya olmadığını göstermez. Detaylı ve kesinlik içeren bir çalıģma yapılması iģin fizibilitesini anlamanın tek yoludur. Fizibilite yapılabilmesi için öncelikle operasyonel bilginin tüm detaylarıyla öğrenilmesi gerekir. Bu sayede operasyonun yürütülmesi için gerekli yatırımın boyutu da öğrenilmiģ olur. Bu bilgilere iģletmeyi kuracak giriģimcinin tecrübesiyle veya araģtırmayla eriģilebilir. Daha sonra yatırımın karģılığı sermaye maliyetinden baģlayarak operasyonların maliyetlerinin belirlenmesi ile gider hesaplanır. Ardından gelir kaynakları, gelir elde etme olasılıkları ve kapasite göz önüne alınarak gelir hesaplanır. Gelir tarafı giderden büyükse proje yani iģ fikri yapılabilir denilir. Çevremizde birçok baģarılı iģletme görüyor olsak da aslen baģarılı bir iģletme kurmak zordur. BaĢarısız iģletmelerin piyasadan ve zihinlerden silinmesi göz önünde yalnız baģarılı olanların kalmasına yol açar. BaĢarılı bir iģletme kurmak için ise iyi bir fizibilite çalıģması yapmak olmazsa olmazdır. Ġyi bir fizibilite çalıģması ise aģağıdaki adımların izlenmesi doğru olacaktır. 1.1. EKONOMĠK ETÜT ĠĢletmenin verimli, karlı ve rasyonel olup olmadığı ancak ekonomik etüt sayesinde anlaģılabilir. Ekonomik koģulların uygun olup olmadığını anlamak için yapabileceklerimiz ise Ģöyledir: Pazar etüdü Kapasite belirleme KuruluĢ yeri ve konumlandırma 2

1.1.1. PAZAR ETÜDÜ Kurulacak iģletmenin üreteceği mal veya hizmetle ilgili pazarın araģtırılmasıdır. Pazar ve arz edilen ürünler hakkında bilgilerin toplanması ve analizi sürecidir. Pazar araģtırmasında nicel ve nitel birçok bilgi aranır. Nicel bilgiler pazarın büyüklüğü, pazarın büyüme hızı, piyasa fiyatı gibi pazara dair bilgilerdir. Nitel bilgiler ise ürün özellikleri, pazardaki ihtiyaçlar, müģteri profili, ürün kullanım alanları gibi bilgiler olabilir. Pazarın sınırlarının belirlenmesi de bu aģamada yapılması gerekir. Pazarın sınırları belirlendikten sonra bu pazarda bulunan rekabetin de incelenmesi gereklidir. 1.1.2. KAPASİTE BELİRLEME Pazar etüdünün ardından hedeflenen pazarın koģullarına uygun bir kapasite belirlenmesi gerekir. 1.1.3. KURULUŞ YERİ VE KONUMLANDIRMA Pazar ve kapasite etüt edilince pazara uygun Ģekilde hitap edecek bir konumlandırma belirlenmesi gerekir. Konumlandırma iģyerinin yeri ve müģteriye nasıl hitap edileceği pazara nasıl ulaģılacağını açıklar. Konumlandırma ortaya çıkınca kapasite gereklilikleri de göz önüne alınarak bir kuruluģ yeri seçilmelidir. KuruluĢ yeri seçiminde gereksiz masraflardan uzak durulması gerektiği kadar gerekli maliyetlerin altına girmek de önemlidir. Örneğin ihtiyaç fazlası büyüklükte bir kuruluģ yeri seçilmesi masrafları artıracağı için baģarı bizi zarara sokabilir. BaĢka bir örnek ise maliyetleri azaltmak için düģük maliyetli bir yer bulmaya çalıģırken pazara eriģemeyerek zarar etmek olabilir. 1.2. TEKNĠK ETÜT Kurulması düģünülen iģletmenin teknik yönlerinin ekonomik etüde uygun olarak araģtırılmasıdır. ĠnĢaatın teknik özelliklerinden üretimde kullanılacak teknoloji, teçhizat ve makineye kadar her yönüyle düģünülmesi gerekir. Bu aģamada tüm operasyonel iģleyiģe göre yerleģim planını yapmak ta önemlidir. 1.3. MALĠ ETÜT Ekonomik ve teknik etüt sonrası gerekli yatırım ortaya çıkmıģ olacaktır. Bu yatırım maliyeti mali etütle rakamlara dökülür. Rakamlar toplanınca iģletmenin kurulması için gerekecek yatırım toplamı ortaya çıkar. Yatırımın yapılabilmesi için mali kaynakların tespiti yine mali etüt esnasında yapılır. Daha sonra bu kaynakların maliyetleri belirlenir. Mali etütle birlikte iģin yapılabilir olup olmadığı ve eğer yapılırsa ne kadar sürede yatırımın geri döndüğü belirlenir. Yatırım uygun zamanda geri dönmüyorsa bu adım atlanamamıģ olacak aksi halde finansal açıdan yapılabilir bir proje olarak karģımıza çıkar. Mali etüt esansında tüm maliyetlerin ortaya konulabilmesi çok önemlidir. Bunu yapabilmek için tüm operasyonel sürecin bilinmesi gerekir. Tüm operasyonel süreç bilindiği takdirde gerçek maliyetler listelenebilir. Finansal etütte unutulmamsı gereken bir baģka maliyet ise fırsat maliyetidir. Fırsat maliyeti yapılacak bu yatırım karģısında vazgeçilecek en iyi alternatifin getirisidir. Eğer fırsat maliyeti gerçek maliyetlere eklendiğinde halen proje artı veriyorsa proje finansal anlamda yapılabilir demektir. 3

1.4. YASAL ETÜT Kurulması düģünülen iģ ile ilgili yasal bir sınırlama olup olmadığı ve iģletmenin hangi yasal sınırlarla kurulacağı bu aģamada ortaya çıkarılır. Yasal sınırlamalar kanuni olabileceği gibi patent ya da lisans sözleģmeleriyle de sınırlanmıģ olabilir. Bu iģi tamamen yapılamaz kılabileceği gibi maliyetleri de artırabilir veya ek imkanlar çıkarabilir. Bu durum ayrıca mali etüde eklenmelidir. Yasal sınırlar iģletme türünden baģlayarak ortaya çıkar bunun için ortak sayısı sermaye miktarı ve iģleyiģin nasıl olacağı göz önüne alınmalıdır. Ayrıca bazı faaliyetler yalnızca belli tür iģlemelerle yapılabileceği için (örneğin anonim Ģirket) bu gibi kriterlerinde göz önüne alınması gerekebilir. ĠĢletmenin yasal türünü seçerken göz önüne alınması gerekenler: Sermaye üzerinde tam olarak söz sahibi olma isteği Gerekli sermaye miktarı Vergilendirme Mali sorumlulukların sınırları Kredi olanakları KuruluĢ giderleri ĠĢletme faaliyetlerinin yürütülmesindeki farklar Bir iģletmenin yasal olarak geçerli olabilmesi için bazı prosedürleri gerçekleģtirmesi gereklidir: Ticaret ve Sanayi Odasına üye olma Belediyeden izin alma Sağlık yönünden izin ve iģlemler Vergi dairesine kayıt Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirim 1.5. ÖRGÜTSEL ETÜT Kapasite ve teknik etütten faydalanarak iģin doğasına uygun bir örgütün tespit edilmesi iģletmenin iģleyiģi açısından önemlidir. Doğru örgüt yapısı örgüt elemanlarıyla birlikte bu aģamada tespit edilir. ÇalıĢacak kiģi sayısı, görevleri belirlenir. Bu sorumluluklara göre yetki paylaģımı yapılır ve en son iletiģim kanalları belirlenerek örgüt yapısı ortaya çıkarılır. Tüm bu etütlerin ardından fizibilite raporu oluģturulur. Plan olarak baģarılı bir proje karģımızdaysa uygulama Ģamasına geçilebilir. 2. ĠġLETMELERDE BÜYÜME VE BÜYÜMENĠN ÖNEMĠ Büyüme iģletmelerin baģarısı sonucu ve rekabet sonucu ortaya çıkabilmektedir. BaĢarılı iģletmeler elde ettikleri karı daha çok kar elde etmek için mevcut iģi büyütmeye veya yeni iģ alanlarına yatırabilirler. Rekabet ise iģletmeleri pazar lideri olmak, daha çok gelir elde etmek veya yalnızca hayatta kalmak için büyümeye zorlar. 4

Büyüme yararlı bir geliģme olsa da iģletme için uygun hız ve boyutta gerçekleģmelidir. ĠĢletmenin gücünü aģan bir büyüme baģarılı iģletmeler için dahi ciddi sorunlar yaratabilir. Bunun yanında, iģletme gerektiği kadar büyüyemezse sektörde geri kalabilir ve rekabet altında ezilebilir. Büyümenin iģletme için olumlu etkileri: Üretim açısından avantajları: o Kitle üretimi gerçekleģtirilir -- böylece birim baģı üretim maliyeti düģeceği için iģletme karı artacaktır o UzmanlaĢma sağlanır kalite artıģı ve süreklilik sağlanır o Hammadde maliyeti düģer toplu alımlarla pazarlık avantajı yakalanabilir Pazarlama açısından avantajları: o SatıĢ giderlerine tasarruf sağlanır birim baģı maliyetler düģecektir o Büyük ölçekte üretim sonucu ürün maliyetinde dolayısıyla fiyatta düģüģ sağlanabilir Yönetim açısından avantajları o UzmanlaĢma sağlanır o ĠĢ gören değiģim hızı azalır büyüme sayesinde iģletme ekonomik koģullardaki değiģikliklerden büyük ölçüde etkilenmez o Daha etkin organizasyonlar kurulur büyüme sayesinde iģletmenin derinliği artacaktır Finansman açısından faydaları o Kredi imkanları geniģler, kredi maliyetleri düģer o Fonlar daha etkin kullanılabilir Büyümenin iģletme için olumsuz etkileri: Yönetimde sorunlar çıkabilir AĢırı örgütlenme örgütün fazla büyümesi sonucu bürokrasi büyüyebilir ve örgütte yorgunluk ve ağırlık baģ gösterebilir Üretim ve yönetim yükü artar Kamuoyunun gözü iģletmenin üzerine çevrilir 3. ĠġLETMELERDE BÜYÜMENĠN YÖNLERĠ 3.1. YATAY BÜYÜME Yatay büyüme bir iģletmenin faaliyette bulunduğu iģ kolunda pazar payını büyütecek Ģekilde büyümesidir. Yatay büyüme iki türlü gerçekleģebilir, iģletmenin kendi kapasitesini artırarak büyümesi veya baģka iģletmeleri satın alarak büyümesi. Her iki Ģekilde de iģletmenin temel amacı pazarda baskın iģletme olabilmek hatta tekel olabilmektir. 3.2. DĠKEY BÜYÜME Dikey büyüme, ürün tedarik sürecinin birden fazla aģamasının aynı iģletme içinde toplanmasıdır. Her ürün son kullanıcıya ulaģana kadar birden fazla aģamadan geçer. Hammadden baģlayarak nihai ürüne ulaģana kadar geçen bu sürecin içerisinde bir halka olan iģletmenin diğer halkaları iģletme içine dahil etmesi dikey büyümedir. 5

3.3. ÇAPRAZ BÜYÜME Çapraz büyüme, bir iģletme kendi faaliyet alanı dıģında bir alana doğru geniģlemesi anlamına gelmektedir. Çapraz büyüme sektör dıģına çıkarak riski azaltmak ve yeni alanlara yatırım yaparak kar marjını artırmak için uygulanır. 3.4. BENZER ALANLARDA BÜYÜME Birbiriyle yakın ya da benzer alanlarda büyümeyi tarif etmektedir. Örnek olarak kıyafet satan bir iģletmenin ayakkabı satıģına da baģlaması verilebilir. 3.5. KÜÇÜLEREK BÜYÜME Rekabet ve değiģen koģullar iģletmeleri sürekli daha verimli olmaya zorlar. ĠĢletmelerin daha verimli ve daha karlı olabilmek için örgütlerini zayıflatma ve kısaltma çalıģmasıdır. 4. ĠġLETME BÜYÜKLÜK ÖLÇÜTLERĠ ĠĢletmelerin büyüklüklerine göre küçük, orta ve büyük iģletme olarak ayrıldığını daha önceki konularda görmüģtük. Burada bu ayrımı yaparken göz önüne alınan nicel ve nitel ölçütleri inceleyeceğiz. 4.1. NĠCEL BÜYÜKLÜK ÖLÇÜTLERĠ Öz sermaye miktarı Yıllık satıģ tutarı Yıllık üretim miktarı ÇalıĢanların sayısı Kullanılan hammadde miktarı Kullanılan enerji miktarı Sektördeki pazar payı Yatırım tutarı Tesislerin kurulu alanı Yıllık ihracat tutarı Dağıtılan kar payı miktarı Hisse baģına kar rakamı 4.2. NĠTEL BÜYÜLÜK ÖLÇÜTLERĠ Hukuki statü - Anonim Ģirket, Limited Ģirket v.b. Yönetim biçimi - iģletme sahibi tarafından veya profesyonel yönetim Sektördeki payı - pazar lideri, pazar ikincisi v.b. Faaliyetlerini yöresel olarak sürdürüp sürdürmediği Sermayedar yapısı - ortak sayısı, ortaklık yapısı 6

5. BÜYÜK VE KÜÇÜK ĠġLETMELERĠN ÜSTÜNLÜKLERĠ 5.1. BÜYÜK ĠġLETMELERĠN ÜSTÜNLÜKLERĠ Büyük Ölçekli Üretim Yapabilirler Üretim ve dağıtımda birim baģına maliyetler düģer StandartlaĢma ve uzmanlaģma sağlanır Finansman gücü fazladır DüĢük maliyetli kredi sağlama imkanı vardır Organizasyonları daha etkindir Uzman personel çalıģtırır 5.2. KÜÇÜK ĠġLETMELERĠN ÜSTÜNLÜKLERĠ Kurulmaları için fazla sermayeye ihtiyaç yoktur Talep değiģimlerine daha kolay uyum sağlarlar Yeniliklere daha yatkındırlar MüĢteriler ile daha yakın iliģki kurabilirler ÇalıĢanlarıyla daha yakın iliģki kurabilirler MüĢterilerin özel taleplerini kolaylıkla karģılayabilirler 6. ĠġLETME BÜYÜKLÜĞÜNÜ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER ĠĢletmenin fizibilite aģamasında büyüklük konusunda karar verilmesi gerekir. ĠĢletme büyüklüğünün saptanmasında çok farklı birçok faktör etkili olmaktadır. Özellikle üretilecek ürün veya ürün çeģitleri ile ilgili pazar araģtırması yaparak talebin belirlenmesi gerekir. Talebin belirlenmesi sayesinde iģletmenin ne kadar bir büyüklükte kuruması gerektiği öğrenilmiģ olur. Fazla kapasiteyle kurulmuģ bir iģletme gereksi maliyet yaratırken eksik kapasiteyle kurulmuģ bir iģletmeyse ileride rekabet sorunları yaratabilir. Talep günün koģullarına göre az ya da fazla olarak gerçekleģebilir. Kapasiteyi belirlerken yalnız bugünkü talebi değil yarını da düģünmemiz gerekir. ĠĢletme büyüklüğünün belirlenmesinde bir diğer faktör ise sermaye imkanı olmaktadır. Kurucuların nakit, menkul, gayrimenkul ve kredi imkanları ve yönetim yetenekleri büyüklük ve kapasiteyi belirlerken etkendir. 7. OPTĠMUM ĠġLETME BÜYÜKLÜĞÜ Optimum iģletme büyüklüğü, herhangi bir iģletme için ortalama maliyetlerin en düģük olduğu iģletme büyüklüğüdür. Ortalama maliyetler, toplam maliyetlerin ürün baģına düģen maliyettir. Ortalama maliyet, doğası gereği önceleri azalan daha sonra, verimdeki düģüģle birlikte, artan bir seyir izlerler. Bu yapı içerisinde ortalama maliyetin en düģük olduğu ortalama maliyeti tespit edebilmek iģletmenin verimliliği açısından çok önemlidir. 7

Maliyetleri göz önüne alırsak, iģletme için en verimli ve karlı nokta ortalama maliyetin en düģük olduğu noktadır. Bu nokta ġekil 1 de gösterildiği gibi aynı zamanda marjinal maliyetle ortalama maliyetin birbiriyle kesiģtiği noktadır (A).! Marjinal maliyet, son üretilen birimin toplam maliyete katkısıdır. Maliyet Marjinal Maliyet Ortalama Maliyet A Ürün Şekil 1 - Ortalama Maliyet ve Marjinal Maliyet Eğrileri 8. KAPASĠTE Bir iģletmenin, bir tesisin veya bir makinenin belli bir zaman süresinde üretim gücüdür. Kapasite ölçüsü olarak genellikle adet, ağırlık, uzunluk v.b. fiziksel üretim birimleri kullanıldığı gibi iģçilik saatleri veya makine saatleri de kullanılabilir. Kapasite çeģitleri: Planlanan kapasite Bir iģletmenin, yapılan hesaplar sonucu varabileceği en yüksek üretim miktarı olup, hiçbir arıza ve beklemenin olmayacağı varsayımı ile belirlenir. Gerçek kapasite Arızalar, duraklamalar, finansal güçlükler, kısacası içten ve dıģtan kaynaklı birçok sebeple iģletmeler maksimum kapasitede çalıģamazlar. Genellikle iģletmelerin en verimli çalıģma hali %80 olur. GeniĢ kabul görmüģ bu oran ekonomide de karģımıza çıkar. Bir ekonomide sanayide kullanılan kapasite %80 e yaklaģınca yeni yatırımlar baģlar. Kullanılan kapasite Belirli bir dönem içerisinde kullanılan kapasiteyi, tarif eder ve gerçek kapasiteyle karģılaģtırılır. Atıl kapasite Gerçek kapasiteyle kullanılan kapasite arsındaki farkı tarif etmektedir. Optimum kapasite ĠĢletmenin yapısına ve ekonomik koģullara göre iģletme için en uygun kapasiteyi tarif etmektedir. 8

9. KURULUġ YERĠ SEÇĠMĠ ĠĢletmenin kuruluģ yeri onun baģarılı olma ve hayatta kalma Ģansını doğrudan etkilemektedir. KuruluĢ yeri iģletmenin pazar payını, karını ve maliyetlerini doğrudan etkileyecektir. KuruluĢ yerini seçerken yalnız bugünün koģullarını değil, yarınki beklentilerimizi de göz önüne almamız gereklidir. ĠĢletme hayatı boyunca iç ve dıģ birçok değiģimi yaģayacaktır. Bu süre zarfında kuruluģ yeri ona rekabet gücü kazandırabilir ya da onun rekabette kaybetmesine yol açabilir. 9.1. KURULUġ YERĠ SORUNLARI Kurulu bir iģletmeyi yeni yer araģtırmasına iten nedenler: Talep miktarında meydana gelen değiģiklikler Talebin coğrafi dağılımında değiģme Önemli girdilerin temininde maliyet veya kalitesinde değiģme Ürün karmasına yeni ürün eklenmesi Mevcut iģyerinin ve çevrenin gayrimenkul fiyatlarındaki artıģ Doğal afetler Yatırım teģvikleri, vergi indirimleri Çevre koruma yasaları 9.2. KURULUġ YERĠ SEÇĠMĠNĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER 9.2.1. EKONOMİK FAKTÖRLER Hammadde Belirli bir hammaddeyi iģleyerek dağınık bir pazara satıģ yapan iģletmeler için özellikle hammaddeye yakın olmak doğru olacaktır. Birden fazla önemli girdisi olan iģletme için ise en kıymetlisine yakın olmak veya ikisine de uygun bir Ģekilde ulaģılabilecek stratejik bir nokta belirlemek doğru olacaktır. Pazar ĠĢletmenin üretim kanadından çok pazara yakınlığı önemli ise buna önem vermelidir. Örneğin, birçok küçük imalatçı iģletmesini iģlediği hammaddenin yakınında değil satıģ yapabileceği bölgede kurar. Bunun yanında perakende satıģ yapan iģletmeler konut bölgelerinde veya yakınında kuruluģ yerlerini seçerler. Pazarın analizini yapmak burada önemli olmaktadır. ĠĢletmenin hedef pazarını belirlemesi ve ona yakın bir yerde konuģlanması önemlidir. İş Gücü ĠĢletmenin bulunduğu iģ koluna bağlı olarak, gerekli iģ gücü iģ yerinin seçiminde etkili hatta belirleyici olabilir. Örneğin, otomobil fabrikası gibi yüksek nitelikli personel gerektiren iģletmeler büyük Ģehirlerde hatta diğer otomobil fabrikalarının bulunduğu Ģehirlerde kurulurlar. Bunun yanında nitelikten çok maliyet öne çıkıyorsa, örneğin tekstil fabrikaları, iģ gücünün bol olduğu ve ücretlerin görece düģük olacağı kırsal alanlar tercih edilebilir. 9

Ulaşım Olanakları UlaĢım giderleri girdi maliyetlerini ve pazara ulaģımı doğrudan etkileyecek olan faktördür. UlaĢımın maliyeti göz önüne alınması gerektiği gibi, taģınan malın özellikleri ve taģıma aracının seçimi büyük önem kazanmaktadır. Örneğin büyük sanayi kuruluģları için demiryolu ve su taģımacılığı gibi ucuz taģıma yapılabilecek imkanlar aranırken küçük sanayi ve ticari iģletmeler için kara yolu yeterli olacaktır. ĠĢgücünün ulaģımının unutulmaması gerekir, iģ gücünün kolayca ulaģımının sağlanacağı bir yer ve mesafe seçilmelidir. 9.2.2. DOĞAL FAKTÖRLER Enerji ve Yakıt Enerji özellikle endüstriyel iģletmeler için çok önemlidir. Enerji teriminin yalnız elektrik olmadığını aklımızda bulunduralım. ĠĢletmede kullanılan veya kullanılması planlanan her tür enerji kaynağı yer seçiminde etkendir. Bu kaynak elektrik, doğal gaz veya bir baģka enerji kaynağı olabilir. Enerjinin kaynağı ve kaynağın kalitesi yer seçiminde etken olmaktadır. Su ve İklim Su kullanım tarafı bir yana iģletme için bir üretim girdisi olabileceği gibi üretim sürecinin bir parçası da olabilir. Su ısıtma, soğutma, basınç ve temizleme amacıyla kullanılmaktadır. Böyle bir durum varsa, su kaynağının bol ve ucuz olduğu hatta iģletme tarafından temin edilebileceği yerler seçilmelidir. Ġklim üretim sürecinin mümkün ya da imkansız kılabileceği gibi maliyetleri doğrudan etkileyecektir. Üretimin özelliğine göre kimi iģletme için soğuk, kimi iģletme için sıcak bir iklim gerekli olabilir. Ġklimdeki nem oranı da üretim sürecini etkileyebilmektedir. Jeolojik Yapı ĠĢletmenin kurulacağı bölgede deprem, erozyon ve diğer doğal afetlerin olasılığını göze almak gerekebilir. Yer seçiminde ise arazinin eğimi ve kaya yapısı inģaatın yapılabilirliği açısından belirleyici olacaktır. 9.2.3. SOSYOLOJİK VE PSİKOLOJİK FAKTÖRLER Kimi zaman yalnızca belli bir bölgeye yatırım yapma isteğiyle de karar verilebilmektedir. Özellikle kendi memleketine yatırım yapmak isteyen giriģimcileri buna örnek verebiliriz. 9.2.4. POLİTİK FAKTÖRLER Belirli bir bölgeyi kalkındırmak amacıyla kurulan Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri veya kalkınma önceliği verilen bölgeleri buna örnek verebiliriz. Burada asıl amaç ülkede refah düzeyini yükseltmek ve dengesizlikleri gidermektir. 10

KAYNAKÇA Kumkale, Ġ. (2010). Genel İşletme. Trabzon: MuratHan Yayınevi. ÇOKTAN SEÇMELĠ DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Bir iģletmenin fizibilite çalıģması esnasında ekonomik açıdan aģağıdakilerden hangisine bakılır? A) Mali durum B) Teknik durum C) Pazarın durumu D) Yasal durum E) Örgütsel durum 2. AĢağıdakilerden hangisi büyümenin olumsuz etkilerinden birisidir? A) Üretim ve yönetim yükü artar B) Kitle üretimi gerçekleģtirilir C) UzmanlaĢma sağlanır D) ĠĢ gören değiģim hızı azalır E) Hammadde maliyeti düģer 3. ĠĢletme bulunduğu sektör dıģına büyürse bunun faydası aģağıdakilerden hangisidir? A) Maliyetleri azalır B) Daha etkin ve verimli olur C) Pazardaki payı büyür D) Riski azalır E) Kapasitesi artar 4. Maliyetleri göz önüne alarak bir iģletme için en verimli nokta aģağıdakilerden hangisidir? A) Gelirin en yüksek olduğu nokta B) Marjinal maliyetin en yüksek olduğu nokta C) Marjinal maliyetin en düģük olduğu nokta D) Ortalama maliyetin en düģük olduğu nokta E) Ortalama maliyetin en yüksek olduğu nokta 5. Yeni kurulan bir üretim tesisinin planlanan kapasitesi ayda 8.000 birim üründür. Bu iģletmenin gerçek kapasitesi ayda en çok kaç olabilir? A) 10.000birim B) 8.000 birim C) 6.400 birim D) 3.200 birim E) 1.600 birim Doğru cevaplar: 1- C; 2- A; 3- D; 4- D; 5- C 11