Türkiye de Emisyon Ticareti Tesis. İşletmecileri için Hazırlık Kılavuzu

Türkiye de Emisyon Ticareti Tesis İşletmecileri için Hazırlık Kılavuzu

Türkiye de Emisyon Ticareti Tesis işletmecileri için Hazırlık Kılavuzu Hazırlayan: Roland Geres, Felix Nickel, Christian Pacher ve Marcus Hoffmann (FutureCamp). Türkiye de Sera Gazı Emisyon Ticareti Sisteminin Oluşturulması ve İşletilmesinin Ele Alınmasına Yönelik Yol Haritası projesi kapsamında Ecofys ve Life Enerji yle birlikte konsorsiyum olarak hazırlanmıştır. Aralık 2016 Ecofys proje no: CLINL16087 Ecofys 2016, Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın emriyle hazırlanmıştır.

Kılavuz Hakkında Genel olarak Türkiye de Emisyon Ticaret Sisteminin (ETS) devreye alınması ya da tasarım unsurları ve parametreleri konusunda henüz bir karar alınmamıştır. Bu nedenle bu kılavuzda yer alan içerik ve örnekler hiçbir şekilde, Türkiye de emisyon ticareti konusunda alınacak herhangi bir kararın yerini alıyor olarak algılanmamalıdır. Kılavuzun güncellenmiş versiyonları için lütfen düzenli olarak Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın (ÇŞB) web sitesini kontrol ediniz. Bu dokümanı ÇŞB nin web sayfasında yayımlanmış olan Türkiye de Sera Gazı Emisyon Ticareti Sisteminin Oluşturulması ve İşletilmesinin Ele Alınmasına Yönelik Yol Haritası na paralel olarak okumanızı tavsiye ederiz. Bu yol haritası, Türkiye de muhtemel bir ETS için ilgili gereksinimleri ve düzenlemeleri açıklamaktadır ve muhtemel tasarımına dair temel bilgileri içermektedir. Küresel iklim değişikliğinin etkileri daha belirgin ve somut hale geldikçe, iklim değişikliği ile mücadele de küresel olarak ilgi çekmektedir. Paris Anlaşması ile iklim değişikliğiyle mücadele gerçekten de, yüksek, orta ya da düşük gelirli olan tüm ülkelerin kendi imkanları ve olanakları dâhilinde katkı sağladıkları küresel bir sorumluluk haline gelmiştir. Türkiye, 2014 yılında 373 MtCO 1 2 ile en çok emisyona neden olan 17. ülkesi konumundadır. Ülkemiz siyaset ve ekonomi açısından önemli bir küresel aktör olduğundan, iklim değişikliğiyle mücadeleye katkı yapmayı amaçlamaktadır. Bu, Türkiye nin kendi çıkarını da desteklemektedir zira iklim değişikliğine karşı daha korumasız olacağı tahmin edilen bir bölgede yer almaktadır. Yağışların azalması ve kuraklıkların artması, sağlığı ve hayat kalitesini tehdit etmekle kalmayacak, tarımı ve dolayısıyla gıda güvenliğini de olumsuz etkileyecektir. Şiddetli ve daha sık gerçekleşen aşırı meteorolojik olaylar, altyapıya gittikçe daha fazla zarar verecektir 2. Bu yüzden, CO 2 ve sera gazı emisyonlarının azaltılması ve kirliliğin sebep olduğu, gittikçe daha fazla görünür hale gelen harici etkilerin içselleştirilmesi gerektiği konusunda güçlü bir mutabakat söz konusudur. Bu amaca hizmet edebilecek farklı yaklaşımlar olmakla birlikte bazıları, diğerlerine göre sanayi ve ekonomiye daha fazla zarar verme potansiyeline sahiptir. Türkiye de hala hızlı bir büyüme görülmektedir ve Türkiye nin vatandaşları, şüphesiz ki, sağlam bir ekonomiden daha fazla faydalanabilmelidir. Bu nedenle iklim politikası, mümkün olduğunca, piyasa ekonomisinin işleyişi ile uyumlu hale getirilmelidir. Emisyon azaltımlarına teşvik sağlamak üzere CO 2 emisyonlarına bir fiyat konabilir. Sabit fiyatlı bir karbon vergisi ile bu amaca ulaşılabilir ancak bu, göreli olarak daha az esnek, belirsiz bir araçtır ve belli bir azaltım hedefinin sağlanmasını garanti etmemektedir. 1 Küresel Karbon Atlası. Web adresi: http://www.globalcarbonatlas.org/?q=en/emissions 2 Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyaset Merkezi: İklim değişikliğine bütünsel bir bakış ve Türkiye ye etkileri, sayfa. 20-30. Web adresi: http://ipc.sabanciuniv.edu/en/wp-content/uploads/2012/09/a-holistic-view-of-climate-change-and-its-impacts-in-turkey.pdf

Bu sebeple ETS, Türkiye nin sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik ortak hedefine sanayiyi dâhil etmek için uygun bir politika aracı olabilir. Burada bir ton CO 2 nin fiyatı sabit olmayıp piyasa tarafından belirlenmektedir. Bunun yerine sabit olan, mevcut CO 2 tahsisatlarının miktarıdır ve bu da belirlenmiş olan bir CO 2 emisyon üst sınırının aşılmamasını garanti eder. ETS, karbon vergisine veya diğer komuta ve kontrol tedbirlerine göre daha maliyet etkindir: Tesislerin tümünün azaltım maliyetleri eşit değildir. A Tesisi için, örneğin verimlilik tedbirleri veya yakıt değişimi ile emisyonları azaltmak daha ucuza gelirken, B Tesisi için ilave tahsisat almak daha uygun olabilir. Böylece emisyon azaltımları, maliyetlerin en düşük olduğu yerde gerçekleşir. Bununla birlikte, özellikle ilk başlarda ETS, muhtemelen eksi azaltım maliyetleri gösterecektir çünkü emisyonları azaltmak için alınan ilk tedbirler arasında enerji tasarrufu eylemleri bulunur. Bu tedbirlerin alınması o şirketlerin ilave tahsisat alması gerekliliğini önler. Bu yüzden bu tedbirler sıklıkla maliyet etkindir. ETS, daha yüksek CO 2 fiyatlarında, daha fazla azaltım faaliyetini gerekli görür. Bu faaliyetlerin gerçekleştirilemediği durumda şirket, azaltım yapmamanın maliyetlerini ödemek (yani ek tahsisat satın almak) durumunda kalacaktır. ETS deki tahsisat fiyatı sabit olmayıp talebe (örneğin yüksek büyüme zamanlarında yüksek talep, daha durgun zamanlarda ise daha düşük talep) ve arza (emisyon üst sınırının sıkılığı) göre dalgalanma sergiler. Bu sayede, şirketlere azaltım faaliyeti gerçekleştirmek ya da tahsisat satın alıp azaltım faaliyetini, daha maliyet etkin olduğu ileriki bir tarihte gerçekleştirmek arasında seçim yapma konusunda daha fazla esneklik sağlanır. Bu kısa girişin amacı, ilk olarak iklim faaliyetinin (iklim değişikliğiyle mücadele faaliyetleri) gerekli olduğunu ve uzun vadede Türkiye nin çıkarına olduğunu, ikinci olarak da var olan tüm düzenleyici seçenekler arasında ETS nin, ticaret açısından en uygun olduğunu göstermektir. İyi işleyen ETS, hem çevre hem de sürdürülebilir, modern ve verimli bir ekonomi için faydalıdır.

1 Terimler Dizini ve Kısaltmalar Sera Gazı Emisyon Raporlarının Doğrulanması ve Doğrulayıcı Kuruluşların Yetkilendirilmesi Tebliği ÇŞB tebliği için bkz.: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-12.htm Emisyon kaynağı İlgili sera gazlarının kaynaklandığı bir tesis veya tesis içerisinde bir işlemin ayrı olarak tanımlanabilir kısmıdır. Dolayısıyla bir emisyon kaynağı ya tesisin (fiziksel) bir kısmı ya da emisyonlara yol açan bir sistemin sınırlarını tanımlayan sanal bir yapısı olarak kabul edilebilir. Emisyon noktası Sera gazlarının fiili olarak tesisten salındığı (geçerli ise, kaçak emisyonlar dahil) nokta (örneğin; bacalar) Yetkili Otorite (YO) Yetkili Otorite, genellikle izleme, raporlama, doğrulama, doğrulayıcı kuruluşların akreditasyonu, kaydın işletilmesi, işletmecilere tahsisatların dağıtımı, tahsisatların teslimi ve mevzuata uyumun yürütülmesi ile ilgili tüm konularda ETS yi işletmekten sorumlu olan mercidir. Tipik olarak bir YO, sorumlu olan bakanlığın (Türkiye de olduğu gibi, çoğunlukla çevre işlerinden sorumlu Bakanlık) gözetimi altında çalışır, bir kanun ile tanımlanır ve yetkilendirilir. Mevzuata Uyum Faktörü ( Compliance Factor) Tarihsel emisyonlara göre tahsis (temel dönemdeki tarihsel emisyonlara dayalı olarak ücretsiz tahsis) yönteminin kullanılması halinde yetki alanı, politik hedeflerini yansıtan bazı emisyon azaltım teşviklerinin oluşturulmasını sağlamak için çoğunlukla mevzuata uyum faktöründen faydalanır. Böyle bir faktörün kullanılması halinde tahsisat, tarihsel emisyonları birden (1) küçük bir faktörle çarparak tespit edilir. 1

Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) İklim değişikliğiyle mücadele etmek ve sanayi kaynaklı sera gazı emisyonlarını maliyet etkin bir şekilde aşağı çekmek için piyasa temelli bir mekanizmadır. ETS, 'emisyon üst sınırı ve ticaret prensibine dayalı çalışır. Sistem tarafından kapsanan tesisler tarafından salınabilecek belli sera gazlarının toplam miktarına ilişkin bir emisyon üst sınırı belirlenir. Emisyon üst sınırı, toplam emisyonların azalabilmesi için zaman içerisinde düşürülür. Emisyon üst sınırı dahilinde şirketlere, devredilebilir/ aktarılabilir şekilde tanımlanan emisyon tahsisatları verilir veya şirketler bu tahsisatlardan satın alır. Böylece şirketler, gerektiği şekilde birbiriyle ticaret yapabilir. Toplam tahsisat sayısı üzerine getirilen sınır, bunların bir değeri (kıymeti) olmasını sağlar. Her yıl sonunda bir şirketin, tüm emisyonlarını kapsayacak şekilde yeterli tahsisat teslim etmesi gerekir. Eğer bir şirket emisyonlarını azaltırsa, yedek tahsisatları gelecekteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere tutabilir veya bunları, tahsisat eksiği olan başka bir şirkete satabilir. Ticaret, emisyonların, emisyon azaltma maliyetinin en düşük olduğu şekilde ve yerde azaltılmasını sağlayan bir esneklik getirir. Güçlü bir karbon fiyatı da, temiz, düşük karbonlu teknolojilere yatırımı arttırır. Yıllık Emisyon Raporu (YİR) ETS nin en önemli dokümanlarından biridir; ETS tarafından kapsanan her bir tesisin toplam emisyon miktarını içerir; çoğunlukla web temelli bir raporlama sistemi kullanılır. İzleme Planı (İP) ETS nin en önemli dokümanlarından biridir; her bir tesisin izleme gereksinimleri, uygulanan izleme seviyeleri ve izleme yöntemleri hakkındaki ilgili bilgileri içerir; web temelli sistem kullanılabilir. İzleme ve Raporlama Yönetmeliği (İRY) İzleme dönemi Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik, bkz: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/20140517-3.htm İzleme dönemi, emisyonların izlenip raporlanması gerektiği bir takvim yılı anlamına gelir (genelde 1 Ocak tan 31 Aralık a kadar). Kaynak akışı Hesaplama temelli veya kütle dengesi yaklaşımını kullanırken izlenmesi gereken tüm girdiler ve çıktılardır (yakıtlar, malzemeler). En basit durumda, emisyon kaynağı meydana getiren tesise akan yakıt anlamına gelir. Aynı durum, proses emisyonlarına yol açan hammaddeler için de geçerlidir. Bazı durumlarda proses emisyonları, yanmış kireç gibi bir ürüne dayalı olarak hesaplanır ve bu halde kaynak akışı olarak bu ürün dikkate alınır. 2

Ticaret dönemi Bir ETS döneminin ve onun için tanımlanmış olan tüm (detaylı) kuralların geçerliliğinin yıl olarak uzunluğudur. Aynı zamanda, belli bir zaman zarfı (2018-2020 gibi) içerisindeki tüm izleme dönemlerinin toplamını belirtir. Kayıt Sistemi Emisyonların hesabını tutar. Ayrıca ETS de emisyon tahsisatları ve diğer birimlerin (eğer öngörülmüşse, denkleştirme kredilerinin) piyasaya sürülmesini, tutulmasını, aktarımını ve iptalini sağlayan standartlaştırılmış (elektronik) veri tabanıdır. Avrupa Birliği AB Emisyon Azaltım Tedbirleri EAT Emisyon Ticaret Sistemi ETS İzleme Planı İP İzleme, Raporlama ve Doğrulama İRD İzleme ve Raporlama Tebliği İRT Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı PMR Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik İRY Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇŞB Türkiye de Sera Gazı Emisyon Ticareti Sisteminin Oluşturulması ve İşletilmesinin Ele Alınmasına Yönelik bir Yol Haritası Yol Haritası Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı İDEP Yetkili Otorite YO Yıllık Emisyon Raporu YER 3

2 Giriş 2.1 Kılavuzun amacı Bu kılavuzun amacı, bilgi birikiminin oluşturulması, dâhili kaynakların tahsisi ve gerekli altyapının oluşturulması açısından tesis işletmecilerini Türkiye deki muhtemel bir ETS ye hazırlık için desteklemektir. Öncelikle siyasi bir karar alınması ve Türkiye de muhtemel bir pilot ETS nin tanımlanması gerekmektedir. Ancak tesis işletmecileri, kendi konumlarının erken analizi ve ETS nin tasarlanması aşamasında paydaş toplantılarına muhtemel katılım olanağından faydalanabilirler. ETS ve İRD (İzleme, Raporlama ve Doğrulama) sistemi konusunda fazla bir deneyimi olmayan okuyucular öncelikle ve özellikle kılavuzun (ETS mevzuata uyum dönemi/döngüsü hakkındaki) 3. bölümünü okumalıdır. Ayrıca, ÇŞB nin ve Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı internet sitesinde yayınlanmış olan Türkiye de Sera Gazı Emisyon Ticareti Sisteminin Oluşturulması ve İşletilmesinin Ele Alınmasına Yönelik Yol Haritası raporu da mevcuttur. 3 Bu doküman, muhtemel Türkiye ETS si için ilgili gereksinimleri ve düzenlemeleri daha detaylı olarak açıklamaktadır. Okuyucular öncelikle, kendi şirketleri tarafından işletilen tesislerin kapsamını ve tesislerinin ETS de yer alma durumunu tespit etmek için (ETS nin kapsamı hakkındaki) kılavuzun 4.1. bölümünü kontrol etmelidir. Eğer ETS de yer alma yükümlülüğü ve bununla birlikte bir tesiste izleme planı hazırlama gereksinimi bulunmaktaysa, okuyucuların tahsisatların dağıtımı, izlenmesi, raporlanması ve teslimi konularında Bölüm 4.2 ila 4.4 ü okumaları tavsiye edilmektedir. Bölüm 4.5 ila 4.8, daha az elzem olmasına rağmen yine de Türkiye ETS si için daha ileri düzey hazırlıkları yapabilmek için faydalı olan altyapının oluşturulması, ticaret stratejileri ve risk yönetimi konusundaki ilave kavramları ve faaliyetleri açıklamaktadır. 2.2 Bu dokümanı kullanma yöntemi Bu dokümanda ek bir belirtme yapmadan madde numaraları belirtildiğinde, her zaman Sera gazı emisyonlarının takibi hakkında yönetmeliğe (İRY) atıfta bulunulmaktadır. Kısaltmalar, yasal metinlere ait referanslar ve diğer önemli belgelere bağlantılar için lütfen Bölüm Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı. e, Kısaltmalar ve Terimler Dizinine bakınız. 3 http://pmrturkiye.org 4

Bu dokümanda önemli ipuçlarını, özel basitleştirmeleri veya diğer ilgili ETS dokümanlarına bağlantıları vurgulamak için bazı semboller kullanılmıştır. Sembol Açıklama! Bu sembol, işletmeler için önemli ipuçlarına işaret etmektedir. Ampul sembolü, İRY nin genel gereksinimlerine ait önemli basitleştirmelerin öne sürüldüğü ve işletmeler tarafından kullanılabileceği yerlerde bulunmaktadır. Small Küçük tesis sembolü, düşük emisyonlu tesisler için geçerli olan konulara okuyucuyu yönlendirmek için kullanılmaktadır. Alet sembolü okuyucuya başka kaynaklardan ulaşılabilecek diğer dokümanlar, şablonlar veya elektronik araçların (henüz geliştirme aşamasında olanlar dâhil) mevcut olduğunu ifade eder. Konuşma sembolü, işletmelerin sorumlu Bakanlık ve Yetkili Otoriteye görüş sunma olanakları düşünülerek, Türkiye de henüz son haline getirilmemiş yönetmelikler ve çerçeveyi işaret etmek için kullanılmaktadır. 2.3 Daha fazla bilgiye nereden ulaşılabilir İRY nin temeline dayanarak hazırlanan kılavuz dokümanları ve şablonları ile ETS Yol Haritası ÇŞB nin internet sitesinden indirilebilir. Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı internet sitesinde, Türkiye ETS si için hazırlığa destek olmak amacı ile düzenlenen farklı çalıştayların dokümantasyonu gibi diğer bilgiler de yer almaktadır 4. 4 http://pmrturkiye.org 5

3 ETS Hakkında Temel Bilgiler 3.1 ETS nin emisyonları azaltmada önemi ETS, sistem tarafından kapsanan tesislerden salınan sera gazı emisyonları üzerine toplam bir sınır (ya da emisyon üst sınırı) getirir. Emisyon üst sınırı doğrudan sera gazı emisyonlarını sınırladığından, politika yapıcılara belli bir zaman dönemi içerisindeki emisyon miktarı konusunda kesinlik sağlar. Emisyon üst sınırı, yetki alanının emisyon azaltma hedefi uyarınca zaman içerisinde aşamalı olarak aşağı çekilir. ETS tarafından kapsanan her bir tesisin, neden olduğu sera gazı emisyonu miktarı kadar emisyon tahsisatı teslim etmesi gereklidir. Bu tahsisatlar ilk başta ücretsiz ya da ihale yoluyla tahsis edilir. Tahsisatlar, tesisler ve üçüncü taraflar arasında yapılan ticaret yoluyla da elde edilebilir; böylece tahsisatlar için piyasa fiyatı belirlenir. ETS tarafından kapsanan sera gazı emisyonlarına bir maliyet geldiğinden, tesisler emisyonlarını azaltmaya yönelik teşvik edilmiş olur. Emisyon ticaretinin altında yatan teoriye göre (komuta ve kontrol emisyon azaltma politikaların aksine), tesise azaltım ve ticaret seçenekleri sunularak, emisyon azaltımı için en düşük maliyetli yolu seçmeleri sağlanacaktır. ETS nin başlıca faydaları şu şekilde sıralanabilir: Çevresel etkinlik: emisyon azaltım hedefine tam olarak ulaşılacaktır. Maliyet etkinlik: emisyonlar için bir fiyat yaratılır ve en düşük maliyetli emisyon azaltımına yol açar (harici etkilerin içselleştirilmesi). Önceden tanımlanmış bir ETS, yüksek düzeyde tahmin edilebilirlik/ güvenilirlik sağlar. Şirketler veya işletmeler için mümkün olan en fazla esnekliği sağlar. Emisyon üst sınırı ve ticareti, bir kriz (fiyatlar düşer) veya iyileşme (fiyatlar yükselir) durumuna karşı kendini adapte eder. Diğer politika araçlarından farklı olarak ETS, şirketler için enerji verimliliği tedbirlerin ortak finansmanı gibi fırsatlar sunabilir. Farklı, dünya genelindeki emisyon ticaret sistemlerine bağlanarak, küresel bir karbon piyasası oluşturulabilir ve gelecekte maliyet etkinlik daha da arttırılabilir. 6

3.2 İyi işleyen bir ETS nin başlıca tasarım unsurları İyi işleyen bir ETS tasarlamak için, başlıca dört unsurun dikkate alınması gerekmektedir 5 : (1) ETS nin kapsamı ve diğer genel tasarım unsurları. (2) Emisyon üst sınırının nasıl belirlendiği, denkleştirmelere müsaade edilip edilmediği ve piyasaya istikrar kazandırmak için hangi mekanizmaların kullanıldığı. (3) Emisyon tahsisatlarının piyasaya nasıl dağıtıldığı ve karbon kaçağını önlemek için hangi tedbirlerin alındığı. (4) Emisyonların nasıl takip edildiği, tahsisatların nasıl kayıt sistemlerine kaydedildiği, hangi ticari ürünlere ve ticaret yöntemlerine müsaade edildiği ve hangi piyasa gözetiminin geçerli olabileceği. Şekil 1. ETS nin başlıca unsurları 5 Okuyucu, bu dört tasarım unsurunda, ETS Yol Haritasında tanımlanmış olan dokuz adımı görebilecektir. Özel sektör paydaşlarına okuma kolaylığı sağlamak açısından bu adımlar burada dört unsur altında yeniden gruplandırılmıştır. 7

3.3 İzleme, raporlama ve doğrulamanın önemi Emisyonların izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması (İRD), ETS nin güvenilirliği ve inandırıcılığında kilit bir rol oynar. İRD olmadan, mevzuata uyum şeffaf olamaz ve takip edilmesi çok daha zorlaşır; yürütme de riske girer. İzleme, raporlama ve doğrulama sistemi, tam, tutarlı, doğru ve şeffaf bir şekilde ETS ye olan güveni sağlar. Ancak bu sayede işletmelerin yeterli tahsisatı teslim etme yükümlülüklerini yerine getirmeleri sağlanabilir. ETS, piyasa temelli bir mekanizmadır. Piyasanın evrilmesine olanak tanır; bu süreçte piyasa katılımcıları, kendilerine tahsis edilmiş olan, ticaretini yaptıkları ve teslim etmeleri gereken tahsisatların maddi değerini bilmek isterler. Diğer yandan ETS, çevresel fayda getirmeye yönelik bir araçtır. Fakat ETS de çevre mevzuatının aksine çevresel hedefler bireyler tarafından değil, emisyon üst sınırının altında kalınması sağlanarak tüm katılımcılar tarafından gerçekleştirilir. Bunun için, sağlam bir İRD sisteminin temin edeceği, katılımcılar arasında kayda değer ölçüde adillik bulunması gereklidir. Bakanlığın veya Yetkili Otorite nin (YO) gözetim faaliyetleri, emisyon üst sınırı ile belirlenen hedefe ulaşılmasını, yani öngörülen emisyon azaltımlarının uygulamada gerçekleştirilmiş olmasını sağlamaya büyük katkıda bulunur. Bu yüzden, İRD sisteminin iyi şekilde işleyişine nezaret ederek ETS nin bütünlüğünü korumak, akreditasyon kuruluşlarıyla birlikte YO nun sorumluluğundadır.! Bir ton, gerçekten bir ton olmalıdır! Hem karbon piyasası katılımcıları hem de Bakanlık, emisyonu yapılan bir ton CO 2 eşdeğerinin, bir ton olarak rapor edildiği konusunda güvence istemektedir (böylece bir tahsisat teslim edilecektir). İRD nin sağlam, şeffaf, doğrulanabilir, aynı zamanda maliyet etkin bir şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla İRY, iyi bir izleme, raporlama ve doğrulama sistemi için sağlam bir temel oluşturmaktadır. 3.4 Mevzuata uyum döngüsüne genel bakış Türkiye deki devlet kuruluşları arasındaki tam görev dağılımı ETS açısından henüz tanımlı olmadığından, yürütücünün sorumluluklarını belirtirken daha genel Yetkili Otorite (YO) ifadesini kullanmaktayız. Muhtemel organizasyonel tasarım hakkında daha fazla bilgi için Yol Haritasının 4 ve 5ncü Bölümlerine bakabilirsiniz. Emisyonların yıllık izleme, raporlama ve doğrulama süreci, YO nun emisyon raporlarını kabul etme prosedürü ve tahsisatların teslimine genel olarak mevzuata uyum döngüsü adı verilmektedir. Şekil 1, bu döngünün başlıca unsurlarını göstermektedir. Hâlihazırda Türkiye de bir İRD sistemi yürürlükte olup birçok işletme, bu konuda ilk elden deneyim elde etmiştir. Şüphesiz ki bu durum, ETS ile ilgili faaliyetler için de iyi bir başlangıç noktası olmaktadır. 8

Resmin sağ tarafında ana döngü bulunmaktadır: İşletme yıl boyunca emisyonları izler. Takvim yılının sonunda (Türkiye için 4 ay, AB için 3 ay) yıllık emisyon raporunu hazırlamalı, bu raporu doğrulatmalı ve doğrulanmış olan raporu YO ya sunmalıdır. Yetkili Otorite da bunları Kayıt sistemindeki tahsisat teslimleri ile ilişkilendirmelidir. İzleme sürecinin güçlü bir dayanağı olmalıdır. Elde edilen veriler, ETS nin güvenilirliğini sağlamaya yetecek kadar sağlam olmalı, teslim yükümlülüğü adil olmalı ve yıllar boyunca tutarlı olmalıdır. Bu nedenle işletme, izleme metodolojisinin yazılı olarak belgelenmesini ve rastgele bir şekilde değiştirilememesini sağlamalıdır. Bu yazılı metodolojiye, tesisin İzleme Planı (İP) adı verilir (bkz. Şekil 2). Bu plan, ETS deki her bir tesisin sera gazı emisyonları için sahip olması gerektiği iznin bir parçasını oluşturur. Şekil, her ne kadar münferit tesis için oldukça spesifik olsa da izleme planının İRY gereksinimlerini takip etmesi gerektiğini göstermektedir. Dolayısıyla İRD sistemi, bir yandan güvenilirlik sağlamak, rastgele ve gereksiz basitleştirmeyi önlemek, bir yandan da münferit tesisin şartları için yeterli esnekliğe olanak tanımak arasında dengeyi kurabilen kurallar sunabilmelidir. Şekil 2. ETS Mevzuata Uyum Döngüsü Prensibi YO, işletmelerin mevzuata uyumunu denetlemesi gerekmektedir. İlk adım olarak YO, uygulanmadan önce her bir izleme planını onaylamalıdır. Yani, işletme tarafından geliştirilen izleme planlarının, İşletmenin İzleme ve Raporlama Tebliği nin (İRT) gereksinimlerine uygunluğu kontrol edilir. İşletmenin İRT tarafından müsaade edilen bazı basitleştirilmiş yaklaşımlardan faydalandığı yerde, bu 9

durumu kanıtlarla YO ya açıklaması gerekmektedir. (örneğin, teknik engellerden dolayı üst kademelerin sağlanamaması). İkinci olarak YO, izleme planının tesisin gerçeklerine yeterince uyumlu olduğuna emin olmak için tesislerde çalışmalar yürütebilir. Örneğin YO, kurulu ölçüm cihazlarının, izleme planında doğru tanımlanıp tanımlanmadığını, gerekli verilerin tutulup tutulmadığını ve prosedürlerin gerektiği gibi takip edilip edilmediğini yerinde kontrol edebilir. Son olarak, yıllık emisyon raporları üzerinde kontroller gerçekleştirmek, YO nun sorumluluğundadır. Buna, halihazırda doğrulanmış raporlar üzerinde yerinde kontroller yapılması, kayıt sisteminin doğrulanmış emisyon tablosuna girilmiş olan rakamlarla çapraz kontroller ve yeterli tahsisatın teslim edilip edilmediğinin kontrolleri dahildir. 3.5 ETS ile ilgili politika etkileşimleri ve kurumsal gereksinimler Türkiye de halihazırda sera gazı emisyonlarını etkileyen politikalar bulunmaktadır. Sera gazı emisyonlarının maliyet etkin şekilde azaltımını hedefleyen bir politika aracı olarak ETS nin getirilmesi halinde, ETS nin ilgili politikalarla nasıl bir etkileşim içerinde olacağı sorusuna cevap bulunması gerekmektedir. Bu etkileşimler olumlu ya da olumsuz olabilir. Bu hususların ele alınması için Türkiye de Sera Gazı Emisyon Ticareti Sisteminin Oluşturulması ve İşletilmesinin Ele Alınmasına Yönelik bir Yol Haritası (Yol Haritası) geliştirilmiştir ve bu Yol Haritası, Türkiye ETS sinin süregelen geliştirme sürecinin temelini oluşturmaktadır. Yol Haritasının 3. bölümünde, sera gazı emisyon azaltımını tetiklemek için politikalar içerisinde ETS nin rolü ve ETS nin diğer politikalarla olumlu ve olumsuz etkileşimi konusunda teorik temel bilgiler verilmektedir. Yol Haritası hem Türkiye de var olan ve planlanan politikaları özetlemekte hem de devreye alınacak ETS nin var olan politikalarla nasıl bir etkileşimde olacağını belirtmektedir. Ayrıca, geleceğe yönelik bu etkileşimlerle baş etmenin en iyi yolları hakkında bir genel görünüm sunmaktadır. Eksiksiz bir resim sunabilmek adına, emisyon ticaret sisteminin diğer politikalarla etkileşimine ilişkin uluslararası örnekler de verilmektedir (örneğin ETS nin, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği politikalarını da içeren daha geniş bir politika bileşiminin parçası olduğu Avrupa ETS si). 10

Şekil 3. En az maliyetle iklim etkilerini azaltmaya yönelik politika araçlarının birleştirilmesi (Kaynak: IEA 2011) Farklı politikaların etkileşimi konusunda bilgi, işletmelerin ETS içi faaliyetlerini gerçekleştirebilmeleri için mecburi değildir. Ancak, daha geniş anlamda mevzuat çerçevesini anlamak ve ETS yi ilgilendiren konuları YO ile görüşmek açısından Yol Haritası faydalı bir kaynak teşkil edebilir. Türkiye de faaliyetteki tek karbon piyasası temelli mekanizma, gönüllü olarak karbon ayak izlerini azaltmak isteyen ve hükümetler ya da uluslararası örgütler tarafından işletilmeyen şirketler veya şahıslara hizmet veren gönüllü piyasadır. Ayrıca, karbon piyasasına yönelik birçok çalışma yürütülmüştür. Sera gazı emisyonlarını azalmak için ETS nin kullanımından bahseden ilk belge, Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planıdır (İDEP). Türkiye de karbon piyasası oluşturmaya dair gerekli adımlar, İDEP de tarif edilmiş olup aşağıda özetlenmiş ve Yol Haritasının 4. ve 5. bölümlerinde daha detaylı olarak irdelenmiştir: Karbon piyasaları için başlıca sektörlerin, bu sektörlerdeki sera gazı emisyon azaltma potansiyelinin tespit edilmesi; Kamu kuruluşlarının emisyon ticaret sisteminde düzenleyici ve denetleyici bir rol oynayabilmesi için yasal düzenlemelerin yapılması; Karbon varlıklarının azami ekonomik değerle ticaretine ve kıymetlerinin artmasına olanak sağlayacak şekilde mevcut yapının geliştirilmesi ve yeni yapıların inşa edilmesi; Ulusal Emisyon Ticaret Sisteminin kurulması için altyapının geliştirilmesi; Ozon tabakasını inceltici maddelerin aşamalı olarak devreden çıkartılması ve bertarafından kaynaklı karbon emisyon azaltımının belgelendirilmesi için yasal düzenlemeler yapılması. 11

Yol Haritası nın 4. ve 5. bölümlerinde, ETS ile ilgili kuralların, örneğin Türkiye deki finans ve/veya enerji piyasaları için yürürlükteki yönetmeliklerle uyumlu hale getirilmesi gerekliliği de incelenmiştir. Genel olarak, ETS için piyasayla ilgili yönetmelikler konusunda var olan kurallar ve kuruluşlar kullanılabilir. Ancak yönetmelikler arasındaki muhtemel çatışmalar ve çelişkiler ortadan kaldırılmalıdır. ETS nin tasarımı sırasında muhtemel istenmeyen çatışmaları önceden tespit edip önlemek için ETS simülasyonunun yapılması faydalı olabilir. 12

4 ETS nin Temel Taşları Bu bölüm, işletmelere ETS nin temel unsurlarını, onların bu unsurlardan ne şekilde etkilendiklerini ve bu unsurlar için kendilerini nasıl hazırlayabileceğini en iyi şekilde anlatmayı hedeflemektedir. Bu kılavuzda Türkiye nin ETS yi faaliyete geçirmiş çoğu ülke gibi ETS ye bir Pilot Sistem ile başlayacağı kabul edilmektedir. Pilot sistem, belli bir düzeyde azaltım hedefini içeren, öğrenme etkilerini somutlaştırabilecek, Türkiye nin emisyon azaltımı, enerji verimliliği ile ilgili politika hedefleri ve bağlantılı çabaları destekleyebilecek, basitleştirilmiş bir ETS olarak düşünülebilir. Pilot kelimesi, Türkiye deki ETS nin hem işletmeler hem de yetkili otoriteler için deneyleme ve öğrenmeye hizmet edecek bu ilk aşamasının geçici niteliğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte bir pilot sistem için özel bir yasanın geliştirilmesi ve tanımlanması gibi yasal çerçeve hazırlığına yönelik bir hazırlık süresi gereklidir 6. Böylece, işletmelere kendilerini hazırlamak ve yasal çerçevenin geliştirilmesine katkı sağlamak için zaman tanır. (örneğin Türkiye deki İRD sistemi altında hâlihazırda teslim edilen verilere ek veriler ve teklifler sunmak gibi) Bir pilot ETS den farklı olarak sanal ETS şeklinde bir simülasyon da düşünülebilir. Bu yaklaşım, hazırlık aşamasının bir parçası olabilir, ancak en iyi durumda pilot sistemden çok da farklı olmayan varsayılan tasarım unsurlarına dayalı olmalıdır. Aşağıdaki bölümler, Türkiye ETS sinde işletmelerinin karşı karşıya kalabilecekleri farklı operasyonel hususları göstermektedir. Bu farklı ETS faaliyetlerini yürütmek için sahip olunması gereken bilgi birikiminden ötürü, farklı çalışma alanları için bir sorumluluk yapısının hayata geçirilmesi faydalı olacaktır. Doğrulama, onaylama, vb. gibi konularda ihtiyaç duyduğunuz şirket harici taraflarla irtibata erkenden geçmek iyi bir adım olabilir (Şekil 4). Şekil 4, bu kılavuzdaki en önemli şekillerden biridir ve neredeyse takip eden bölümlerin tümü için geçerlidir. Bu şekil, başlıca ETS faaliyetleri boyunca işletmelere rehberlik edecektir. 6 Bu konuya ilişkin genel inceleme için lütfen Yol Haritasının 4ncü Bölümüne bakınız. 13

Şekil 4 Farklı ETS faaliyetleri için organizasyon şeması (iç yapı ve gerekli harici taraflar) 4.1 ETS nin kapsamı Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! Tesisinizdeki faaliyetleri, kapsamda yer alan faaliyetlerle karşılaştırın (İRY Ek I) Tesisinizin eşik değerlerini ve kapsamını kontrol edin (İRY Ek I) Türkiye de yürürlükteki İRD sistemine uygunluğu kontrol edin Kapsanan bir tesisin tam sınırları gibi spesifik soruları belirleyin Türkiye deki İRY, yüksek doğruluk düzeyi ile ölçülebilen, raporlanabilen ve doğrulanabilen emisyonlara odaklanmak suretiyle, aşağıdaki sektörler ve gazları kapsamaktadır: elektrik ve ısı üretiminden kaynaklı karbon dioksit (CO 2 ): Aşağıdakiler dâhil olmak üzere, yoğun enerji içeren sanayi sektörleri: o Petrol rafinerileri o Çelik işleri ve demir üretimi o Alüminyum o Metaller o Çimento o Kireç 14

o Cam o Seramik o Selüloz, kağıt, karton o Asit ve yığın organik kimyasallar Nitrik, adipik, glioksal ve glioksilik asit üretiminden kaynaklı azot oksit (N 2 O); Alüminyum üretiminden kaynaklı perflorokarbonlar (PFC ler). Bu sektörlerdeki şirketlerin ETS ye katılımı mecburidir ancak bazı sektörlerde sadece belli bir eşik değerin üzerindeki tesisler dâhil olup bazı küçük tesisler hariç tutulabilmektedir. İlgili tesisler için eşik değerleri, İRY nin Ek I inde belirtilmektedir. Bir tesisin ETS tarafından kapsanma durumunu belirlemek için İRY Ek I kontrol edilmelidir. Çok sayıda tesis, nispi olarak düşük miktarda CO 2 eşdeğeri, emisyon salımı yapmaktadır. Eğer ilgili emisyonlar örneğin yılda 25.000 veya 15.000 ton CO 2 eşdeğerinin altında ise bu tesisler birçok yetki alanında ETS nin dışında tutulabilmektedir. Yakma tesisleri için ek olarak 35 MW kapasite eşik değeri söz konusudur. Bazı yetki alanlarında tesisler ancak emisyon azaltımına eşdeğer bir katkı sağlayabilecek tedbirlerin kapsamında yer alıyorsa ETS nin kapsamının dışında tutulabilmektedir. Bu tesisler ETS ye dahil edilseler dahi, İRD de bazı basitleştirmeler geçerli olabilmektedir (bkz. bölüm 4.3). 4.2 Tahsisatların Dağıtımı Nasıl hazırlık yapabilirsiniz? Tahsis yöntemine bağlı olarak, her bir tesisten aşağıdaki veriler gerekecektir: Tarihsel emisyonlara göre tahsis Tarihsel emisyonlar! Kıyaslama İlgili ürünlerin üretim verileri; Ölçülebilir ısı miktarları; Üretim prosesleri için kullanılan yakıt miktarları: Proses emisyonları; Her halükarda, emisyon yoğunluğunun gelişimini takip etmek ve kıyas ölçütleriyle karşılaştırmak için emisyon ve üretim verilerini dahili bir envanterde toplayıp takip etmek, faydalı olacaktır. Üretim prosesi ve bileşenlerinin neden olduğu CO 2 emisyonları da, azaltım potansiyellerinin ve maliyetlerinin belirlenmesi açısından takip edilip bir envanterde toplanmalıdır. 15

Genel olarak ETS ye hazırlık için aşağıdaki ipuçları göz önünde bulundurulmalıdır: Dâhili sorumluluklar ve prosedürlere açıklık getirilmesi ve bunların tanımlanması; Ucu açık konular için YO ile irtibata geçilmesi; Muhtemel özel kurallar ve prosedürlerin değerlendirilmesi (örneğin erken tedbir, yeni tesisler); Beklenen ön tahsis miktarının tahmin edilmesi; Kıyas ölçütleriyle/en iyi mevcut teknoloji karşılaştırmak için ürün başına spesifik emisyonların (ton, MW-saat) ele alınması için, üretim prosesinin neden olduğu ilgili CO 2 emisyonlarının belirlenmesi; Muhtemel fiyat ayarlamaları için ürün başına CO 2 maliyetlerinin belirlenmesi; Emisyon yoğunluğu verilerini kullanarak verimsizlikler/ sıcak noktaların belirlenmesi ve ürün kalitesinin arttırılması, yakıt maliyetlerinin düşürülmesi, rakiplere göre konumun iyileştirilmesi için stratejilerin ele alınması. Farklı tahsis yöntemlerinin avantajları ve dezavantajları, Yol Haritasında (Bölüm 2 ve 5) tarif edilmektedir. Bu kılavuzda sadece muhtemel yöntemler ve nasıl hazırlık yapılabileceği açıklanmaktadır. Eğer farklı tahsis yöntemlerinin avantajları ve dezavantajları hakkında bilgi edinmek istiyorsanız, ÇŞB nin internet sitesinden Yol Haritasına bakabilirsiniz. Avrupa Birliği ETS de emisyon tahsisatlarının dağıtımı için ihale (enerji sektörü) ve kıyas ölçütüne dayalı ücretsiz tahsis (sanayi) yöntemleri kullanılırken; Türkiye deki tahsisatlar, işletmelerin maruz kalabileceği maliyetleri sınırlamak ve karbon kaçağı riskini azaltmak için muhtemel pilot sistemde tümüyle veya büyük ölçüde işletmelere ücretsiz olarak tahsis edilebilir. Ücretsiz tahsis ayrıca bir yandan azimli azaltım hedeflerini sağlamayı, bir yandan da uluslararası rekabette sanayiyi karbon kaçağından (tanım için aşağıya bakınız) korumayı mümkün kılmaktadır. Türkiye de henüz kullanılacak tahsis yöntemi tanımlanmamıştır. Uygun bir ihale sistemini (belli bir orana kadar ihale sistemi) sınamak, en baştan itibaren iyi bir fiyat tespitini tetiklemek, idari masrafları karşılamak ve Türkiye deki spesifik fonlara kaynak sağlamak üzere gelir getirmek için pilot ETS tasarımının en başından beri bir parçası olabilir.! Bu kılavuzun güncellenmiş versiyonları için lütfen düzenli olarak sorumlu kuruluş olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın (ÇŞB) internet sayfasını kontrol ediniz. Ücretsiz tahsisin çeşitli seçenekleri de Yol Haritasında tartışılmıştır. Temelde diğer ETS lerde (AB ETS gibi, bkz. Şekil 5) üç farklı türde tahsis yöntemi kullanılmıştır. 16

Free Ücretsiz allocation tahsis Auctioning İhale Allowances Tahsisatlar Allowances Tahsisatlar Allowances Tahsisatlar Tarihsel Grandfathering tahsis Benchmarking Kıyaslama VS Auction İhale Free Tarihsel allocation emisyonlara based on göre historic ücretsiz emissions tahsis Free Performans allocation kıyas based on ölçütüne performance dayalı benchmark ücretsiz tahsis Installations Tesisler bir bid ihale for allowances platformu kullanarak using auctioning tahsisatlara platform teklif verir Şekil 5 AB ETS de kullanılan tahsis yöntemleri Türkiye ETS si için halihazırda aşağıdaki seçenekler tartışılmaktadır 7 : Mevcut AB yaklaşımı 8 Tümüyle ihale sistemi Tümüyle kıyaslama Tarihsel emisyonlara göre tahsis! Farklı yaklaşımların avantajları ve dezavantajları, Yol Haritasının 2 ve 5nci bölümlerinde incelenmiştir. Tümüyle kıyaslama veya mevcut AB yaklaşımının kullanımı için işletmelerin, bahsedilen kıyas ölçütleriyle aralarındaki farkı bilmek adına ton ürün veya MW-saat enerji başına tco 2 cinsinden spesifik emisyonları belirlemeleri faydalı olabilir. 7 Tahsis yöntemi, her bir sektör için ayrı olarak ele alınabilir. Bir sektör için uygun olan bir yöntem, bir başkası için elverişsiz olabilir. Dolayısıyla, genel bir yaklaşımdansa, sektör temelli bir yaklaşım daha iyi olabilir. 8 Her bir tesis için ücretsiz tahsis, mümkün olduğunca her bir ürün için geliştirilmiş olan kıyas ölçütleri kullanarak hesaplanır. AB ETS de, yoğun teknik çalışmaların neticesinde 54 adet kıyas ölçütü (ısı ve yakıta dayalı olarak 52 adet ürün ve 2 adet geri çekme adı verilen yaklaşım) çıkartılmıştır. Genel olarak ifade etmek gerekirse, bir ürün kıyas ölçütü, o ürünü üreten tesislerin en iyi performans gösteren %10 tesisin ortalama sera gazı emisyonlarına dayalı olarak hesaplanır. Kıyas ölçütleri, bir ürün = bir kıyas ölçütü prensibine dayalıdır. Bunun anlamı, metodolojinin kullanılan teknoloji veya yakıta, tesisin boyutuna ya da coğrafi konumuna göre değişkenlik göstermediğidir. 17

Sanayi için tahsisatların %100 ü geçerli kıyas ölçütlerine dayalı olarak ücretsiz tahsis edilse dahi bu, her durumda, özellikle de tanımlanan kıyas ölçütleri tesis tarafından sağlanmazsa, salınan sera gazı emisyonlarının toplam miktarının tamamen kapsanacağı anlamına gelmemektedir. Ücretsiz olarak dağıtılan tahsisatlarla kapsanan emisyonların payı, farklı sektörler ve alt sektörlerde tanımlanan kıyas ölçütü seviyelerine de bağlıdır. Temsili ve adil kıyas ölçütleri oluşturabilmek için, belki de bir adet genel geçer ve özetleyici kıyas ölçütü tanımlamak yerine tek bir sektör içinde farklı kıyas ölçütlerinin tanımlanması (örneğin BF-BOF üretimi ve EAF/IF çelik üretimi) daha faydalı olabilir. Ayrıca ücretsiz tahsis oranı, takip eden ticaret dönemlerinde aşamalı olarak azaltılabilir. Aynısı, tarihsel emisyonlara göre yapılan ücretsiz tahsis için de geçerli olabilir. Bu tahsis yönteminde de genelde bir referans dönemin tüm tarihsel emisyonlarının tümüne ücretsiz tahsis verilemeyebilir. Tipik olarak (ortalama) referans dönem emisyonları, (azaltım veya verimlilik hedefini yansıtmak için) 1 den küçük bir mevzuata uyum faktörü ile çarpılır: örneğin %5 gibi bir azaltım veya karbon yoğunluğu iyileştirme hedefi getirilmişse bu faktör 0,95 olur. Ancak tahsisin önemli bir yüzdesi ücretsiz olarak yapılmışsa dahi, bir kısmı hala ihaleye açılabilir. Yeni kapasiteler veya mevcut tesislerde referans dönem seviyesinin üzerindeki büyümeler için de benzer kurallar geçerli olabilir. Yeni kapasiteler ve mevcut tesislerde arttırılan kapasitelere yönelik tahsisler hakkında daha detaylı bilgi için Yol Haritasına bakınız. Bu nedenle bir pilot sistem içerisinde dahi, genelde tesislerin hepsi özellikle de verimliliği daha düşük olan tesisler, ihtiyaç duydukları tahsisin tümünü ücretsiz olarak alamayabilir. Aksi halde ticaret için bir ihtiyaç kalmaz. İhtiyaç duyduklarından daha az tahsisat alan tesislerin bu yüzden belirli aksiyonları almaları gerekecektir: Emisyonlarını azaltmak; Emisyonlarını karşılamak için ilave tahsisatlar veya (ETS de müsaade ediliyorsa) denkleştirme sertifikaları satın almak; Bu iki seçeneğin bileşimi. Emisyonların azaltılıp azaltılamayacağını belirlemek için, var olan seçenekler araştırılmalı ve değerlendirilmelidir (bkz. Bölüm 4.7). Eğer maliyetli veya kısa vadede uygulanamaz olduğu tespit edilirse, tahsisat satın almak gerekli olabilir. Tahsisat dağıtımı konusu ve takip eden kısımlarda tarif edilen sorunlarla baş etmek için şirketin dâhili yapıları, prosesleri, prosedürleri ve sorumluluklarını oluşturması gerekmektedir. (bkz. Tablo 6, Bölüm 4.5). 18

Uluslararası rekabetin dikkate alınması ETS tarafından kapsanmayan diğer ülkelerle (ithalat ve ihracat yoluyla) yüksek sektör ticaret yoğunluğuna sahip sanayi tesislerinin, ciddi miktarda karbon kaçağı riski altında olduğu kabul edilir. Rekabet koşulları üzerindeki muhtemel olumsuz etkiyi azaltmak için karbon kaçağı riski olan sektörler özel bir muameleye tabi tutulur. İklim politikaları nedeniyle işletmelerin üretimi, daha gevşek politikaları olan diğer ülkelere aktarmaları halinde oluşacak duruma karbon kaçağı adı verilmektedir. Bu, toplam emisyonlarda bir artışa yol açabilir. Bazı enerji yoğun sanayiler için karbon kaçağı riski daha yüksek olabilir. ETS kapsamında yer alan sektörlerin rekabetçiliğini korumak için bazı tedbirler alınabilir. Örneğin, Türkiye de kıyas ölçütlerine dayalı olarak ücretsiz tahsisin verilmesi durumunda - ciddi karbon kaçağı riskine maruz olduğu kabul edilen sektörler ve alt sektörlere karbon kaçağı riski olmayan sektörlere kıyasla daha yüksek oranda ücretsiz tahsisat verilebilir. Halihazırda Türkiye de tahsis yöntemi ya da karbon kaçağının ele alınması ile ilgili spesifik kurallar ortaya konmamıştır 9. Eğer işletmeler için toplam maliyetler, özellikle bir pilot sistem dâhilinde, ücretsiz tahsis oranının yüksek olması nedeniyle düşük olursa, bu durum genelde her türlü karbon kaçağı riskini ortadan kaldırmak için uygun bir yöntem olarak kabul edilir. Erken tedbirin dikkat alınması Erken tedbirler, ulusal ETS nin faaliyete geçmesi öncesinde gerçekleştirilmiş olan emisyon azaltım faaliyetleridir. Şu anda Türkiye de erken tedbire nasıl işlem uygulanacağına dair bir yönetmelik bulunmamaktadır. Bunun nedeni, uygulanacak tahsis yöntemleri konusunda verilmiş bir kararın bulunmamasıdır. ETS nin tasarımı ile ilgili birçok konunun arasında erken tedbirler, özellikle enerji ve sanayi sektörlerinden paydaşlar arasında sıklıkla ve yoğun bir şekilde tartışılan konulardan biridir. Uygun şekilde hayata geçirildiğinde, bir emisyon üst sınırı ve ticaret programının erken tedbir bileşeni, bir yandan erken eyleme geçen aktörleri ödüllendirirken, bir yandan da emisyon üst sınırı ve ticaret programının çevresel sonuçlarını koruyabilmekte ya da iyileştirebilmektedir. Fakat zayıf bir şekilde tasarlanır ve uygulamaya geçirilirse, erken tedbir sertifikaları emisyon üst sınırını şişirebilir ve ETS nin toplam çevresel bütünlüğünü aşağı çekebilir. Bu açıdan dikkate alınması gereken önemli bir husus, erken tedbir sertifikasının emisyon üst sınırını meydana getiren tahsisatlardan mı çıkacağı ( emisyon üst sınırının altında ) yoksa emisyon üst sınırına ilave olarak mı verileceğidir ( emisyon üst sınırının üzerinde ). Eğer erken tedbir sertifikası, sistemdeki toplam tahsisat sayısını arttırmadan verilirse, bu durumda çevresel bütünlük korunmuş olur. Eğer erken tedbir sertifikası, emisyon üst sınırına eklenen 9 AB ETS de eğer bir sektör veya alt sektörde, ETS nin uygulanmasıyla tetiklenen doğrudan ve dolaylı maliyetler yüzünden, brüt katma değerin bir oranı olarak hesaplanarak, en az %5 düzeyinde üretim maliyetini yükseltiyorsa ve sektörün diğer ülkelerle ticaret yoğunluğu (ithalat ve ihracat) %10 un üzerinde ise, o sektör veya alt sektörün ciddi karbon kaçağı riskine maruz olduğu kabul edilmektedir. Eğer doğrudan ve dolaylı ek maliyetlerin toplamı en az %30 ise veya diğer ülkelerle ticaret yoğunluğu %3 un üzerinde olduğunda da bir sektör veya alt sektör karbon kaçağına maruz durumda olarak addedilmektedir. Karbon kaçağı riskine maruz olduğu ve AB ETS den etkilendiği kabul edilen sektörler ve alt sektörler, resmi bir listede tanımlanır. 19

tahsisatlar biçiminde yapılandırılırsa, erken azaltımların meşruluğu açısından birçok endişe yüzeye çıkacaktır 10. Enerji verimliliği projeleri ve alternatif yakıt kullanımı gibi, potansiyel olarak erken tedbir gibi kabul edilebilecek çok çeşitli faaliyet söz konusudur. Erken tedbirlerin ele alınmasına yönelik de çeşitli seçenekler bulunmaktadır (Kaynak: World Resource Institute): 1. Sera gazı emisyonları üst sınırının altında kenara ayrılan tahsisatların (veya tahsisat değerlerinin) ödül olarak verilmesi. Eğer tahsisatlar emisyon üst sınırının altından tahsis edilirlerse, emisyon üst sınırına tabi sektörlerden gelebilecek toplam müsaade edilen emisyonlar aynen kalır ve erken tedbir, emisyon azaltım faydasını korur. Şekil 1, bu kavramı resmetmektedir. 2. Emisyon üst sınırına ek olarak veya üzerinde yaratılan tahsisatların (veya tahsisat değerinin) ödül olarak verilmesi. Eğer tahsisatlar emisyon üst sınırına ek olarak tahsis edilirse, bu durumda emisyon üst sınırına tabi sektörlerden gelebilecek toplam müsaade edilen emisyonlar artar ve erken tedbirlerden bir emisyon faydası elde edilemez. 3. Erken tedbir için sertifika verilmemesi. Emisyon tahsisatlarının ne şekilde dağıtıldığına bağlı olarak, erken tedbirin açıkça tanınması ihtiyacından kaçınılabilir. Emisyon tahsisatlarının %100 ihaleye tabi tutulduğu veya kıyas ölçütlerine dayalı olarak ücretsiz tahsislerin verildiği bir sistemde başlangıç yılının öncesinde referans hattını aşağı çekmiş olan şirketlerin satın alması gereken izin miktarı daha az olacaktır, bu da şirket için finansal bir fayda sağlar. Bir diğer deyişle, bu senaryo altında şirketler, erken emisyon azaltımlarının neticesi olarak daha az emisyon tahsisatı satın almaları gerekeceği olgusu ile ödüllendirilmiş olur. Tarihsel emisyonlara dayalı olarak emisyon izinlerinin ücretsiz tahsisinin yapıldığı bir sistemde, referans yıllarından önce emisyonlarını azaltma adımları atmış olan şirketler cezalandırılmış gibi olacaktır çünkü, erken tedbire geçmemiş olmaları durumuna kıyasla daha az emisyon izni elde edeceklerdir. Erken tedbir göstermeyen tesislere nazaran göstermiş olan tesisler için daha olumlu olacak bir mevzuata uyum faktörünün dikkate alınması ile bu sıkıntı kısmen çözümlenebilir. Ancak emisyonlarını referans yıllarından sonra azaltmış olan şirketler, erken faaliyetleri sayesinde avantajlı konuma geçeceklerdir zira, mevzuata uyum için potansiyel olarak gerekenden daha fazla emisyon iznine sahip olacaklardır. 10 Dünya Kaynak Enstitüsü ABD Federal Emisyon Üst Sınırı ve Ticareti Politikasında Erken Tedbir Sera Gazı Azaltımı ve Denkleştirmeleri Ele Almak için Seçenekler, Çalışma Raporu, durum: Ağustos 2009. 20

Emisyon üst sınırı Üzerinde Erken Tedbir Sertifikası Emisyon üst sınırı Altında Erken Tedbir Sertifikası Müsaade Edilen Sera Gazı Emisyonları Emisyon üst sınırı Müsaade Edilen Sera Gazı Emisyonları Emisyon üst sınırı Erken Tedbir Tahsisat Havuzu Emisyon Üst Sınırına Tabi Sektörlerin Müsaade Edilen Emisyonları Erken tedbir öncesi Emisyon üst sınırı Erken tedbir sonrası Emisyon üst sınırı Erken tedbir öncesi Emisyon üst sınırı Erken tedbir öncesi Emisyon üst sınırı Şekil 6 Erken Tedbir için Kredi Verme ve Emisyon Üst Sınırları (Kaynak: World Resource Institute) Almanya da AB ETS nin 2005 ten 2007 ye kadar uygulanmasında erken tedbirlerin dikkate alınması, en karmaşık örneklerden birini teşkil etmektedir. Çünkü Almanya nın yeniden birleşmesi sonrasında, eski sosyalist Demokratik Almanya Cumhuriyeti nde büyük sayıda yatırım gerçekleştirilmiştir. O zaman kullanılan temel yöntem, tarihsel faaliyet verilerine dayalı olarak tahsisatların ücretsiz dağıtımıydı ( Tarihsel emisyonlara göre tahsis ). Bir mevzuata uyum faktörü kullanılmıştır (0,9709). Eğer işletme, tanımlı bir referans dönemdeki enerji ve emisyon verimliliği artışlarını tatmin edici bir şekilde kanıtlayabilirse, mevzuata uyum faktörünün uygulanmaması sayesinde, ücretsiz olarak dağıtılan tahsisatların miktarı arttırılabilmekteydi 11. Yeni tesislere (kanıt olmaksızın), hizmete alınma yılını takiben 12 takvim yılı boyunca mevzuata uyum faktörü olarak 1 değeri tahsis edilmiştir. Modernize edilmiş eski tesisler ancak eğer üç yıllık bir referans döneme nazaran spesifik verimlilik gereksinimlerini karşılamaları halinde bir imtiyaz kazanabilmekteydi. Azaltımların en az aşağıda listelenmiş olan yüzdelere tekabül etmesi gerekmekteydi ( 11 Bu karmaşık yönetmelik, Almanya nın yeniden birleşmesi nedeniyle gerekli olmuştur. Verimliliği düşük olan tesislerin çoğu 90 lı yılların sonlarına doğru kapatılmış veya modernize edilmiştir. 21

Tablo 1). Ancak şu belirtilmelidir ki, tarihsel emisyonlara göre tahsis yaklaşımında kullanılan mevzuata uyum faktörünün ılımlı bir rakam olmasından ötürü, erken tedbirler için ödüller de oldukça orta düzeyde kalmıştır ve ilgili düzenlemelerin gerçekten de amacına ulaşıp ulaşamadığı fazlasıyla şüphelidir. Daha sıkı bir mevzuata uyum faktörünün kullanılması halinde bu resmin daha farklı olabileceği düşünülmektedir. 22

Tablo 1. Almanya da 2005-2007 ilk ticaret döneminde modernize eski tesisler için azaltım gereksinimleri İklim faaliyeti yılı Spesifik emisyonların azaltımı [%] 1994 7 1995 8 1996 9 1997 10 1998 11 1999 12 2000 13 2001 14 2002 15 Tahsis için emisyon üst sınırının dikkate alınması Eğer yukarıdan aşağıya tanımlı bir emisyon üst sınırının altında aşağıdan yukarı kıyaslama yöntemi kullanılırsa, tüm tesisler için istenen tahsisler, ücretsiz tahsis için mevcut olacak toplam miktarı aşabilir. Bu durumda ise, tesis başına tahsisin tüm tesisler için aynı yüzdeyle aşağı çekilmesi gerekmektedir. Buna, sektörler arası düzeltme faktörü 12 adı verilir. Eğer toplam emisyon üst sınırı, aşağıdan yukarıya verilere dayalı olacak şekilde tanımlanırsa veya tümüyle ihaleye çıkma yöntemi kullanılırsa bu faktörün kullanımına gerek olmayacaktır. Önemli tarihler ve tahsis prosedürü AB ETS de, Türkiye de İRD sisteminde var olanlar (aşağı bakınız) dışında somut son tarihler tanımlanmamıştır. Genelde bir işletme için tahsis, her yıl belli bir zaman zarfı içerisinde yapılır (örneğin AB ETS de, cari yıl için 28 Şubat a kadar). İşletmelere bir kesinlik hissi verebilmek için yıllık tahsis miktarı, mevcut bir tesis için bütün dönem boyunca geçerli tek bir idari eylem ile belirlenir (dönem sırasında eklenen yeni kapasiteler gibi durumlar için ilave tahsis olacak şekilde). Bu nedenle her bir işletme için temel tahsis kararı, ETS nin başlangıcı öncesinde veya en geç başlangıcı itibariyle verilmeli, dönemin her bir yılı için ücretsiz verilecek tahsis adedi açıkça belirlenmelidir. Böylesi bir yaklaşım için tipik bir ön şart, işletmelerin başlangıç yılı öncesinde ücretsiz tahsis için başvurmuş olmalarıdır. Pilot sistem için ise, özellikle tahsis mevcut İRD sistemi altında 12 AB ETS de, AB deki tüm tesisler için talep edilen tahsisler, ücretsiz tahsis için mevcut olan toplam miktarı aşmıştır. Bu yüzden, tesis başına tahsis, tüm tesisler için aynı yüzdeyle geri çekilmiştir. Düzeltme faktörü, 2013 yılında tahsisleri yaklaşık %6 oranında azaltmıştır. Mevcut olan tahsisat miktarı her yıl azaldığından düzeltme faktörü, 2020 yılına kadar her yıl artarak yaklaşık %18 e ulaşacaktır CSCF, emisyon üst sınırının aşılmasını önlemek açısından önemli bir yöntemsel araçtır. Tüm sektörler için aynı şekilde kullanıldığından, herhangi bir çarpıtmaya yol açmamaktadır. CSCF değeri, belli sektörlerdeki muhtemel CO2 azaltım potansiyelinden daha yüksek gibi gözükse de, belli tahsis kurallarla bu farklar çözümlenebilir (kıyas ölçütleri, proses emisyonları, gibi). CSCF nin tahsis üzerindeki etkileri hakkında daha detaylı bilgi için Yol Haritasına bakınız. 23

teslim edilip doğrulanan verilere güçlü bir şekilde dayalı ise, başvuru süreci ve tahsis kararı için basitleştirilmiş yaklaşımlar kullanılabilir. Tablo 2. Tahsisatların yıllık ücretsiz tahsisi için zaman çizelgesi Termin tarihi Sorumluluk Faaliyet 28 Şubat YO İşletmenin ulusal kayıttaki hesabına cari yıl için tahsisatların (eğer geçerli ise) ücretsiz olarak tahsisi! 4.3 Emisyonların İzlenmesi, Raporlanması ve Doğrulanması Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! İzleme Planının onayını ve YO dan gereksinimleri kontrol edin; İRD için dâhili sorumluluklar ve prosedürleri açıklayıp tanımlayın; Tesiste izleme prosedürlerinin fiili uygulamasını kontrol edin; Doğrulama için denetçiyi tayin edin. ETS ye katılan her bir tesis için onaylı izleme planının (İP) en önemli dokümanlardan biri olduğu, daha önceki bölümden açıkça anlaşılabilmektedir. Bir aşçı için yemek tarifi ve onaylı kalite yönetim sistemi için yönetim el kitabı neyse, İP işletmenin izlemeye ilişkin görevleri açısından bir kılavuz görevini görür. Ayrıca Yetkili Otorite nin, işletmenin izleme faaliyetlerini hızlı bir şekilde anlayabilmesini sağlar. Son olarak İP, doğrulayıcı kuruluşun, işletmenin emisyon raporunu değerlendirmek için kullanacağı bir rehber niteliğini taşır. İzleme planının tipik unsurları arasında, aşağıdakiler bulunur (hangilerinin geçerli olduğu münferit tesisin şartlarına bağlıdır): Veri toplama (ölçüm verileri, faturalar, üretim protokolleri, vb.); Malzeme ve yakıt numuneleri; Yakıtlar ve malzemelerin laboratuvar analizleri; Ölçüm aletlerinin bakımı ve kalibrasyonu; Kullanılacak hesaplamalar ve formüllerin açıklaması; Kontrol faaliyetleri (veri toplama için dört göz prensibi, vb.); Veri arşivleme (manipülasyona karşı koruma dahil); İyileştirme olanakları için düzenli tanımlamalar. Emisyonları düşük olan tesisler için (25.000 tco 2 nin altında), İRT de birçok kolaylık tanımlanmıştır: İşletme, kendisine ilave bir yük getirmeden daha yüksek doğruluğun elde edilebilmesi durumu dışında faaliyet verileri ve kaynak akışlarına ait hesaplama faktörleri için asgari olarak kademe 1 i uygulayabilir. İşletmenin izleme planını onaya sunarken destekleyici belgeler sunması gerekli değildir, yani aşağıdakilerin sunulmasına gerek yoktur: Small 24

o Gerekli kademelerin sağladığına dair delil (belirsizlik değerlendirmesi) ve o Kontrol sisteminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi. İşletme, doğrulayıcı kuruluşun bulgularına cevaben iyileştirmeler konusunda raporlama yapmaktan muaf tutulmuştur. İşletme, belirsizlik değerlendirmesi sunmadan, mevcut ve belgelenmiş satın alma kayıtlarını ve stok değişimlerini kullanarak yakıt veya malzeme miktarını belirleyebilir. İşetme ayrıca belirsizlik değerlendirmesinde yılın başında ve sonunda tespit edilen stokların belirsizliğini dâhil etmekten de muaf tutulmuştur. Eğer işletme, Bakanlıktan yeterlik almamış bir laboratuvarın analizlerini kullanıyorsa, laboratuvarın yeterliliğine ilişkin basitleştirilmiş bir delil gerekmektedir. Tesislere yönelik diğer tüm gereksinimlere uyulması gerekmektedir. Ancak, düşük emisyonlu bir tesis daha alt kademeleri uygulayabileceğinden, toplam izleme gereksinimlerinin sağlanması genelde göreceli olarak daha kolay olmaktadır. Düşük emisyonlu tesislerin yanı sıra, bazı tesisler de çeşitli kolaylıklardan faydalanabilmektedir. Aşağıdaki tesislerin genelde bazı kolaylıklar sağlanabilmektedir (Türkiye de geçerli olan tebliğ için geçerli değil): Kaynak aşımı olarak sadece doğalgaz kullanan A veya B kategorisindeki tesisler; Proses emisyonu olmadan sadece ticari standarttaki yakıtları kullanan tesisler; İzleme faaliyet verileri için fatura kullanan, hesaplama faktörleri için sadece varsayılan değerleri kullanan ve fosil karbon içeren sınırlı sayıda (azami 10) kaynak akım kullanan tesisler Aşağıdaki şartları sağlayan tesisler düşük emisyonlu tesis için; o Sadece küçük ve önemsiz kaynak akışlarının faturalar ve varsayılan değerler kullanılarak izlenmiyor olması; o Tesis, Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri (SEÖS) veya asgari yöntemi kullanmıyorsa; ve o Tesis, PFC veya N 2 O salma faaliyeti yürütmüyorsa ya da CO 2 tutma, taşıma veya coğrafi depolamasını yapmıyorsa. Sadece küçük ve önemsiz kaynak akışlarından sadece fosil CO 2 emisyonu yapan tesisleri. Bu liste, yukarıdaki kriterlere uyan ancak ek olarak bir veya daha fazla biyokütle kaynak akışını izlemesi gereken tüm tesisleri de içermektedir. Bir diğer deyişle, biyokütle kaynak akışları, basitleştirilmiş yaklaşımları kullanmaya uygunluğu etkilememektedir. İP nin Bakanlık tarafından onaylanması gerektiğinden, İP deki değişikliklere ancak Bakanlığın onayı ile izin verilmektedir. İşletme izleme planında gerçekleşen değişiklikler için Bakanlıktan onay alması gerekmektedir. 25

İzleme planının önemi nedeniyle Bakanlık izleme planları için web temelli bir elektronik sistem sağlamaktadır. Bu yüzden izleme planını hazırlamadan önce işletmelerin bir izleme planı sunmaya ilişkin somut gereksinimleri öğrenebilmek amacıyla Bakanlığın web sitesine bakmaları veya Bakanlıkla doğrudan irtibata geçmeleri tavsiye edilmektedir. Yıllık Emisyon raporu (YER), ETS deki bir başka önemli dokümandır. ETS mevzuata uyum döngüsü, izlemenin her zaman takvim yılıyla alakalı olduğu düşünülerek oluşturulmuştur. İşletmelerin yıllık emisyon raporlarını son haline getirip, Doğrulama ve Yetkilendirme Tebliği uyarınca akredite edilmiş bir doğrulayıcı kuruluşa bu raporları doğrulatmak için yılın sonunu takiben üç ayı bulunmaktadır. (Bu süre Türkiye de 4 aydır.) Sonrasında işletmelerin, ilgili miktarda tahsisatı teslim etmesi gerekmektedir (bkz. bölüm Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.). Ulusal mevzuata tabi olarak, Bakanlık kendisine ulaşan raporlar için (yerinde) kontroller yapabilir veya yapacaktır. Eğer işletme emisyon raporunu sunmazsa, ya da raporunu sunmasına rağmen raporu İRY ye uygun değilse veya Akreditasyon ve Doğrulama Yönetmeliği uyarınca (olumlu şekilde) doğrulanmamışsa, emisyonlar makul bir şekilde hesaplanmalıdır. Bakanlık sunulan raporlarda herhangi bir hata tespit ederse, doğrulanmış emisyonlarda düzeltme yapılması gerekliliği ortaya çıkabilir. Tablo 3. AB ETS de yıllık ETS raporlamasının zaman çizelgesi (örneğin 2016 raporlama yılı için) Termin Tarihi Sorumluluk Faaliyet 1 Ocak 2016 - İzleme döneminin başlangıcı 31 Aralık 2016 - İzleme döneminin sonu! 31 Mart 2017 Doğrulayıcı Kuruluş Doğrulamayı bitirip işletmeye doğrulama raporunun düzenlenmesi 31 Mart 2017 İşletme 2016 doğrulanmış emisyon raporunun sunulması 31 Mart 2017 İşletme/ Doğrulayıcı Kuruluş Kaydın doğrulanmış emisyonlar tablosuna doğrulanmış emisyon rakamının girilmesi 30 Nisan 2017 Bakanlık Sunulan emisyon raporları için muhtemel yerinde kontroller 30 Nisan 2017 İşletme Gerekiyorsa ve Bakanlık tarafından belirtilmişse, emisyon raporunda düzeltme yapılması 26

! AB üye devletlerindeki deneyimler, özellikle de doğrulama sürecinin tümü yılın ilk üç ayında gerçekleştiriliyorsa, doğrulayıcı kuruluşlarının müsaitliğinin sorun yaratabileceğini göstermiştir. Ancak doğrulama sürecinin birçok kısmı yıl sonuna gelmeden tamamlanabilir. Bu yüzden işletmelere doğrulayıcı kuruluşla yıl sonundan önce, tercihen Mart ta bir önceki rapor sunulduktan sonra kısa süre içinde irtibata geçmesi tavsiye edilmektedir. Bu durum doğrulayıcı kuruluşun, yılın geri kalanı boyunca gereken işlerin çoğunu planlayıp yerine getirebilmesine ve takip eden yılın ilk üç ayında sadece son kontroller ve doğrulama raporunun düzenlenmesine yardımcı olacaktır. 4.4 CO 2 konumunun yönetilmesi Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! Emisyon ve tahsis tahminlerini ve bilançolarını çıkartın; CO 2 konumunu takip etmeye ilişkin dâhili süreçler ve sorumluluklara açıklık getirin; CO 2 emisyonlarının hesaplanması, tahsis yöntemleri, vb. için bölüm 4.3 e bakın; Maliyet ve emisyon azaltma potansiyellerini değerlendirmek için Bölüm 4.7 ye bakın. Şirket içerisindeki CO 2 konumunun bilinmesi oldukça önemlidir. Bir yandan, mevzuata uyma zamanı geldiğinde teslim etmek için yeterli miktarda tahsisata sahip olmak önemlidir 13 (bkz. Bölüm Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.). Diğer yandan, emisyonları, emisyon öngörülerini ve tahsisat konumunu bildiği zaman şirket esnek bir şekilde hareket edip piyasada tahsisat alıp satabilir (tahsisat ticareti hakkında daha fazla bilgi için bkz. Bölüm 4.5). Bu görevi yerine getirmek için, CO 2 konumlandırması ve ticaret için belirgin dâhili öngörüler ve sorumlulukların tanımlanması önemlidir. Emisyonlar tarafında şirket, halihazırda gerçekleşmiş olan emisyonları ve üretim planları, müşteri siparişleri, vb. gibi bilgilere dayalı olarak geleceğe yönelik emisyon öngörülerini bilmelidir. Üretim planları, emtia ve ürün fiyatlarına dayalı olabilir 14. Bir şirketin, örneğin enerji verimliliği tedbirleriyle emisyonları ne ölçüde azaltabileceğini dikkate alması da gerekmektedir (bkz. Bölüm 4.6). 13 AB ETS de, emisyonların salındığı yılı takip eden yılın 30 Nisan ına kadar. 14 Detaylı tahminlerin yapılması oldukça zordur ve farklı parametrelere dayanmaktadır (emtia ve ürün fiyatları gibi). Eğer şirket uluslararası ve sürekli değişen piyasalara dayalı olarak çalışıyorsa emisyon tahminlerinin çıkartılması daha da zorlaşmaktadır. 27

Tahsisat tarafında ise, farklı konumların dikkate alınması gerekir. ETS nin tasarımına bağlı olarak şirkete, belli bir yüzdeye kadar ücretsiz tahsisat verilebilir (tahsis için bkz. bölüm Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.). Buna ek olarak şirketin, cari yılda kullanabileceği, daha önceki yıllardan kalan tahsisatları bulunabilir. Geriye kalan eksik tahsisatların satın alınması gerekir. Böylece, ETS nin (genelde daha ucuz) denkleştirme sertifikalarının (= emisyon azaltım projelerinden gelen tahsisatların) kullanılmasına müsaade edip etmeyeceği ve ediyorsa da ne ölçüde müsaade edeceğine karar verilmelidir. Üretim planları ve tahsisat rakamları çoğunlukla yıl içinde ve yıllar boyunca değişebileceğinden, cari yılın yanında gelecek yılları da dikkate almak mantıklı olabilir. CO 2 fiyatı öngörülerine bağlı olarak gelecek yıllarda kullanmak üzere tahsisatları bankalamak (= tahsisatların sonraki yılda kullanılması), ödünç almak (= tahsisatların sonraki yılda kullanılması) da makul olabilir. AB ETS de bankalama sınırsız olarak yapılabilmekteyken, ödünç alma sadece ticaret dönemlerinin kendi içinde gerçekleştirilebilmektedir (yani bir dönemde, başka bir dönemden ödünç alınamamaktadır). Türkiye ETS si için ise, bu konuda henüz bir karara varılmamıştır.! Satın alarak stoklama, azaltım tedbirleri, tahsisat satışı ve muhtemel ticaret stratejileri için seçenekleri kontrol edin. Bunun için Bölüm 4.7 de yer alan ipuçlarını dikkate alın. 4.5 Tahsisat Ticareti Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! Gereken süreçleri ve sorumlulukları tanımlayın; Piyasayı gözlemleyin; İlgili borsa veya diğer ticaret ortaklarına gereken erişimi netleştirin; Kayıt hesabına erişim yapılabildiğinden emin olun; Ticaret stratejisini tanımlayın. Genel olarak tahsisat satın alma (veya satma) ihtiyacını tanımladıktan sonra bir ticaret stratejisinin belirlenmesi gerekir. Yılda ne kadar hacmin satın alınması gerektiği ve bu hacmin kaç adet ticari işleme bölünmesi gerektiği tanımlanmalıdır. Yıllık ticaret hacmini farklı işlemlere bölerek ve zaman içine yayarak şirket, fiyat riskini çeşitlendirir ancak tekil işlemlerin muhtemel işlem maliyetlerini de düşünmelidir. Dolayısıyla, işlemlerin zamanlamasının da netleştirilmesi gerekmektedir. Alım-satım işlemleri zaman içine eşit olarak mı dağıtılmalıdır yoksa fiyat eğilimlerine mi bağlı olmalıdır? Ya da her ikisinin bir karışımı mı kullanılmalıdır? Ticaret stratejisi, fiyat üst sınırlarını da içerebilir. Bu sınırlara ulaşıldığında şirket, belirlenen ticaret zamanına ulaşılmasa dahi alım-satım işlemini gerçekleştirir. Bu sayede üretim maliyetleri sınırların ve riskler aşağı çekilebilir. Eğer tahsisat satışlarından uygun getiriler garanti edilebiliyorsa, tersi yönde de bu durum geçerlidir. 28

Tablo 4 ve Şekil 7, bazı basit ticaret stratejilerine örnekler göstermektedir. 29

Tablo 4. Ticaret Stratejileri: Basit ticaret stratejisi için 3 Örnek (Kaynak: FutureCamp) Ticaret Stratejileri: Basit ticaret stratejisi için 3 Örnek Bir şirketin yılda 40.000 tahsisat satın alması gerekmektedir Seçenek 1 Şirket tüm tahsisatları bir adet alışverişle satın alır. Avantajlar Bu stratejide yılda sadece bir alışveriş gereklidir ve böylece işlem masrafları oldukça düşüktür. Dezavantajlar Tüm tahsisatları tek bir alışverişle satın alırken, ilgili fiyata fazlasıyla bağımlılık söz konusudur ve böylece oldukça kötü bir fiyat elde etmeye ilişkin yüksek bir risk söz konusudur. Fiyat eğilimleri öngörülebilir olmadığından, iyi bir fiyata ulaşılamayabilir. Seçenek 2 Şirket, hacmi, her biri 10.000 tahsisat değerinde dört alışverişe böler ve bunları yıl içerisine eşit biçimde dağıtır, örneğin 15 Mart, 15 Haziran, 15 Eylül ve 15 Aralık. Avantajlar Hacmi daha fazla alışverişe böldüğünde, tek bir fiyata bağımlılık ortadan kalkar ve böylece oldukça iyi bir ortalama fiyata ulaşılabilir. Tek alışverişe kıyasla risk çok daha düşüktür. Dezavantajlar Bir adet değil dört adet alışveriş yapılması gerektiğinden, Seçenek 1 e kıyasla işlem masrafları daha yüksek olacaktır. Seçenek 3 Genel olarak şirket hacmi her biri 10.000 tahsisat değerinde dört alışverişe böler ve bunları yıl içerisine eşit biçimde dağıtır, örneğin 15 Mart, 15 Haziran, 15 Eylül ve 15 Aralık. Fakat şirket aynı zamanda bir fiyat üst sınırı uygulamak istemektedir (örneğin 10 Avro/tahsisat). Dolayısıyla, örneğin 10 Mayısta fiyat 10 Avro/tahsisat değerine ulaştığında, belirlenmiş olan tarihe henüz gelinmemiş olmasına rağmen şirket tahsisatları önden satın alır. Şirketin kalan tahsisatların tümünü mü satın alacağı (bu örnekte, 15 Mart ta halihazırda bir 10.000 lik tahsisat dilimi satın alınmış olduğu için, kalan 30.000 adet) ya da sadece bir ya da iki dilimi mi satın alacağı konusuna karar verilmesi gerekmektedir. Strateji de çeşitlendirilebilir, böylece şirket, 9 Avro/tahsisat fiyatına ulaşıldığında önden bir dilim satın alır, 10 Avro/tahsisat fiyatına ulaşıldığında bir dilim daha satın alır ve 11 Avro/tahsisat fiyatına ulaşıldığında bir dilim daha satın alır. Bu stratejiye yapılabilecek bir ekleme de, bir fiyat tabanına ulaşıldığında (örneğin 5 Avro/tahsisat), fiyat üst sınırının 10 dan 9 Avro/tahsisat a düşürülmesi olabilir. Avantajlar Hacim, zaman içerisine yayılmıştır, dolayısıyla fiyat riskinin çeşitlendirilmesi söz konusudur. Buna ek olarak, fiyat üst sınırı olduğunda, satın alma fiyatının, belirlenmiş fiyat üst sınırının üzerinde olmaması temin edilebilir (bunu garantilemek için alışverişler 10 Avro/tahsisat değerinde değil, örneğin 9,60 Avro/t değerinde tetiklenmelidir). Örneğin üretim maliyetlerinin belli bir seviyenin üzerinde olmaması gerektiğinde bu konu önemlidir, böylece tahsisat fiyatı üzerine bir sınır getirilmiş olur. Dezavantajlar Bir adet değil dört adet alışveriş yapılması gerektiğinden, Seçenek 1 e kıyasla işlem masrafları daha yüksek olacaktır. Buna ek olarak, piyasanın gözlemlenmesi gerekmektedir. Ve elbette ki, yüksek fiyat riski sınırlı olduğundan, çok düşük fiyat olasılığı da sınırlıdır. 30

Şekil 7, alüminyum sektöründeki muhtemel bir ticaret stratejisi örneğini göstermektedir. Alüminyum tesisinin işletmecisi, 14.500 tahsisat açığını karşılamak için ilk raporlama yılı sonrasında ilk tahsisat miktarını satın almıştır. 2014 ve 2015 yıllarında, fiyat risklerini sınırlamak için, raporlama yılının emisyonları doğrulandıktan sonra bir işlem yerine iki işlem gerçekleştirmeye karar vermiştir. Bu sayede 2014 tahsisatları için ortalama CO 2 fiyatı için 6,65 /tahsisat değerine, 2015 için de 6,09 /tahsisat değerine ulaşmıştır. 2014 için maksimum değer 7,23 /tahsisat olup minimum değer ise 4,40 /tahsisat olmuştur. Dolayısıyla ilk satın alımında, bütün yıl için minimum fiyatı tutturmuştur. 2014 tahsisat açığı için satın alma işlemleri en uygun olmamıştır çünkü 2014 için ortalama fiyat 5,95 /tahsisat tır. Ortalama olarak 6,65 /tahsisat ödemek durumunda kalmıştır. Fakat bu ticaret davranışı ile en yüksek seviyede tahsisat satın almaktan da kaçınabilmiştir. Şekil 7. Örnek: AB de alüminyum sektöründeki bir işletmenin ticaret faaliyeti (rakamlar değiştirilmiştir) Alüminyum tesisinin 2020 ye kadar emisyon konumu Raporlama yılı Emisyon (t CO 2) Ücretsiz Tahsis (t CO 2) Yıl başına açık (t CO 2) Biriken açık (t CO 2) 2013 49.500 35.000-14.500-14.500 2014 51.000 34.500-16.500-31.000 2015 55.000 34.000-21.000-52.000 2016 (tahmin) 53.000 33.500-19.500-71.500 2017 (tahmin) 53.000 33.000-20.000-91.500 2018 (tahmin) 53.000 32.500-20.500-112.000 2019 (tahmin) 53.000 32.000-21.000-133.000 2020 (tahmin) 53.000 31.000-22.000-155.000 İşletmenin 2016 ya kadar ticari faaliyetleri Raporlama yılı Yıl başına açık [tco 2] İşlemler İşlem tarihi Satın alarak stoklama [tco 2] CO 2 fiyatı [ ] Ortalama CO 2 fiyatı [ ] 30/04 itibariyle miktar [tco 2] 1) 2013-14.500 1 28/03/2014 15.000 4,40 4,40 500 2014-16.500 2 2015-21.000 2 30/09/2014 10.000 5,84-6.000 6,65 16/02/2015 7.500 7,72 1.500 30/06/2015 10.000 7,46-9.500 6,09 01/03/2016 12.500 5,00 3.000 2016-19.500 1 30/06/2016 12.500 4,47 4,47-4.000 1) Raporlama yılını takip eden yılın 30/04 tarihi, Avrupa ETS sinde tahsisatları son teslim etme tarihidir 31

Ticaret stratejisi fiyatlara bağlı olduğunda, elbette ki piyasayı gözlemlemek önem arz etmektedir. Bunun da anlamı sorumlu kişinin her zaman güncel CO 2 fiyatının ne olduğunu bilmesi gerektiğidir. Piyasa ne kadar dalgalı ise, bu sorumluluk o kadar önem kazanır. Geleceğe dönük fiyat eğilimlerinin daha iyi değerlendirilebilmesi için, fiyatı etkileyen faktörlerin de bilinmesi önemlidir. AB ETS için bu faktörlerden en önemlileri, Şekil 8 de gösterilmektedir. Today Bugün and ve in gelecekte the future Politik Political Kararlar decisions Piyasa Market stratejileri strategies Existing Mevcut CO 2 piyasaları markets Diğer ETS lere Linking bağlanma Enerji Energy piyasası market Hava Weather şartları Emerging Yeni CO 2 piyasaları markets International Uluslararası emisyon emissions hedefleri goals Ekonomi Economy Denkleştirmeler Offsets International Uluslararası emissions emisyon ticareti trading New Yeni mekanizmalar mechanisms Geçmişte In the past Şekil 8. AB ETS de CO 2 Fiyatını Etkileyen Faktörler (Kaynak: FutureCamp) Genelde tahsisatlar spot (=teslim ve ödeme birkaç gün içerisinde) veya geleceğe yönelik (=teslimat ve ödeme gelecekte sabit bir günde) piyasadan satın alınabilir. Eğer ETS altında kullanımına müsaade edilirse (ki genellikle ancak belli sınırlar dâhilinde müsaade edilir), denkleştirmeler için de aynı durum geçerlidir 15. Spot mu yoksa geleceğe yönelik işlemlerin mi şirkete daha uygun olduğu, likidite veya borçlanma masrafları gibi konulara bağlıdır. Eğer bir şirketin likiditesi yüksek değilse veya borç vermenin masrafları oldukça fazla ise, tahsisatları geleceğe yönelik piyasadan almak daha iyi olabilir. Böylece, sözleşme imzalandığı anda sabit bir fiyat elde edilir ancak teslimat ve ödeme gelecektedir dolayısıyla şirketin parayı gelecekte, tahsisatların fiili olarak teslim edileceği zaman ödemesi gerekmektedir. Diğer yandan eğer bir şirketin likiditesi yüksekse, tahsisatları spot piyasadan da satın alabilir. 15 Genel olarak ve Türkiye bağlamında denkleştirme kullanımı hakkında daha fazla bilgi için lütfen bkz. Yol Haritası, özellikle bölüm 2, 3 ve 5. 32

Ayrıca bu durum bankada bir kredi hattının bulunması ihtiyacını da azaltabilir. Diğer yandan takas seçeneği de düşünülebilir, örneğin tahsisatlar spot olarak satılıp, gelecekte ödeme ve teslimatı olacak şekilde geleceğe yönelik piyasada anında geri satın alınabilir. Bu bir çeşit borç alma olarak görev görebilir. Bunun AB deki örneği Şekil 9 da gösterilmektedir. Sözleşme Tarihi: örneğin 15 Eylül 2017 Takas Sağlayıcı Alışveriş şartları, özellikle ticaret tarihi, hacim ve fiyatlar üzerinde anlaşma sağlanması Karşı Taraf EUA Satışı: 17 Eylül 2017 Takas Sağlayıcı Karşı Taraf EUA fiyatı EUA Satın Alınması: 1 Aralık 2019 Takas Sağlayıcı EUA fiyatı Karşı Taraf Şekil 9. EUA ile vadeli takas, Kaynak: FutureCamp Ticaret stratejisinin ne zaman revize edileceği de net bir şekilde belirlenmelidir. Sabit tarihlerde (örneğin yılda bir) veya belli dönüm noktalarına ulaştıkça (belli fiyat seviyeleri veya politik kararlara ulaşılınca) belirlenebilir. Ticaret stratejisini tanımlarken veya revize ederken, ne kadar risk alınabileceği de düşünülmelidir: şirket sıfır riskli bir strateji mi kullanmak istiyordur yoksa söz konusu aşırı konumların ne ölçüde takip edileceğine istinaden tahminler yapmayı mı tercih ediyordur? Şirketler, tahminsel (spekülatif) ticaretin ne şekilde tanımlandığına bağlı olarak spekülatif ticaret konusunda sınırlandırılmış olabilir. Spekülatif alışverişler yapmanızı tavsiye etmiyoruz ancak gelecekteki üretim planlarını şekillendiren alımlar spekülatif olarak addedilmemelidir. Ticaret kullanımının kendisi, özellikle endüstriyel bir bakış açısından, bir amaç değil araçtır, fakat ticaretin kullanılmasının da otomatik olarak spekülatif olmadığı doğrudur burada önemli olan işletmenin neyi hedeflediğidir. 33

Buna ek olarak, ETS yi tasarlarken, spekülatif faaliyetlerden kaçınmak için sınırlı piyasa erişimi gibi konular da ele alınmalı; piyasa likiditesi ihtiyacı ile dengelenmelidir. Finans sektörünün bunu sağlaması, ETS nin işleyişi açısından önem arz eder 16. Ticaret stratejisini tanımlarken, bilanço ve vergi konularını dikkate almak gereklidir ve bu yüzden, denetçinin/ muhasebecinin farkındalığını erkenden temin etmek üzere şirketin mali müşaviri veya vergi muhasebecisini müdahil etmek faydalı olabilir. Bu ayrıca, yıllık mali denetim işlemlerindeki karışıklıkları da önlemeye yardımcı olacaktır. Ticaret söz konusu olduğunda, doğru piyasa erişimini seçmek de önemlidir. Ticaret hacmi belli bir seviyeye ulaştığında, (ilgili ETS için var olması durumunda) bir borsaya erişim sağlamak mantıklı olabilir. Borsalarda bazen yıllık masraflar, sözleşme hususları ve dengeleme tarafları gibi nispi olarak yüksek giriş engelleri bulunur. Fakat şirket borsaya üye olduktan sonra değişken masraflar genelde, diğer ticaret platformlarına nazaran daha düşük olur. Giriş engellerinin Türkiye de olup olmayacağı, henüz tanımlanmamış olan kurallara bağlı olacaktır. Buna rağmen, henüz istenilen düzeyde gelişmemiş bir ETS de, hazırda bir borsa platformu olmayabilir ya da iyi şartlar elde etmek için likidite çok düşük olabilir. Bu durumda alışverişleri aracılar, bankalar veya diğer çift taraflı iş yapan taraflar (örneğin diğer işletmeler) üzerinden alışverişlerin yapılması daha iyi olabilir. Bunlar genelde daha düşük giriş engelleri ve sabit masrafları içerir ancak değişken masraflar daha yüksektir. Ticaret hacimleri düşük olan şirketler için bu da bir seçenek olabilir. Tablo 5, borsada ticaretin avantajları ve dezavantajlarını özetlemektedir. Tablo 5. Borsada ticaretin avantajları ve dezavantajları (Kaynak: FutureCamp) Borsada Ticaretin Avantajları ve Dezavantajları Artılar > Yüksek güvenlik > Anonim ticaret > Yüksek fiyat şeffaflığı > Standardize ürünler > Hızlı ve güvenli satın alma > Düşük değişken masraflar Eksiler > Potansiyel olarak yüksek giriş engelleri > Potansiyel olarak yüksek giriş masrafları > Nihayetinde yüksek marjlar > Minimum lot boyutları 16 Spekülatif ticaret nedeniyle oluşabilecek muhtemel riskler için Yol Haritasında (örneğin bölüm 2 ve 5 te) tarif edilen ticaret konularının muhtemel tasarım unsurlarına da bakınız. 34

Ticaret Ortağı A Ticaret Ortağı B Alışverişteki satın alma da üç aşamaya bölünebilir (bkz. Şekil 10): 1) Ticaretin sözleşme şartları üzerinde anlaşmaya varılması (takas/borsa veya çift taraflı). 2) Tahsisatların teslimi (genelde bir merci tarafından işletilen veya denetlenen bir kayıt kapsamında). 3) Tahsisatların ödemesinin yapılması (mevcut banka hesapları kanalıyla). 1. Ticaretin sözleşme şartları üzerinde anlaşma sağlanması Tahsisat/sertifika türleri, fiyat, hacim, teslim tarihi, ödeme tarihi, diğer sözleşme şartları 2. Tahsisatların/ sertifikaların teslim edilmesi EUA lar, CER ler Kayıt Sistemi EUA lar, CER ler 3. Tahsisatların/ sertifikaların ödenmesi Banka A Banka B Şekil 10. AB ETS de CO 2 alışverişi satın alması örneği (Kaynak: FutureCamp) Tablo 6. CO 2 yönetim sistemlerini hayata geçirirken dikkate alınması gereken önemli hususlar (Kaynak: FutureCamp) CO 2 Yönetimi için Süreçlerin Uygulamaya Geçirilmesi Dâhili süreçler/ işlemler > CO 2 konum planlaması için net süreçler tanımlayın > CO 2 planlaması ve ticareti için net sorumluluklar tanımlayın Ticaret stratejisi > Kabul edilebilir risk maruziyetini tanımların ( sıfır risk veya spekülasyon?) > Ticaret hacmini ve zamanını belirleyin (likiditeyi dikkate alın!) > Birim türlerini tanımlayın (tahsisat, denkleştirmeler) > Ticaret türünü tanımlayın (spot, geleceğe dönük, takas, fon, vb) > İzleme rutinlerini tanımlayın Piyasa erişimi > Karşı tarafları ve şartları belirleyin 35

> Küçük miktarlar için var olabilecek piyasa engellerini aklınızda bulundurun (< 5.000 t CO 2 gibi) Hesap bilançosu, yasal ve vergi konuları > Bilanço ve vergi üzerindeki etkiyi dikkate alın > Mali müşavir/ vergi muhasebecisini erkenden sürece dâhil edin > Eğer vergiye ilişkin belirsizlikler söz konusuysa, sorumlu mercilerden bilgi alın Lütfen dikkat ediniz: Ticaret stratejinizi oluşturmadan önce, daha önceki bölümlerde sunulan görevleri dikkate alınız. Toplam emisyon miktarını, tesise özgü emisyon azaltma potansiyellerini, her bir tesis ile ilgili kıyas ölçütlerini ve ücretsiz olarak dağıtılması beklenen tahsisat miktarını değerlendirmek önem arz etmektedir. 4.6 Risk Yönetimi Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! Tahsisat piyasasındaki ilgili riskleri belirleyin (fiyat riskleri, hacim riskleri, gibi); Risklerin üzerine eğilme gerekliliğini görüşün; Risk yönetim stratejisini belirleyin (fiyat risklerinin sınırlanması; şirketinizin diğer emtia/kaynak ticaretine dayalı benzeştirmeler çıkartılması, vb.); Karbon konumu ve ticaret stratejisine dayalı olarak risk yönetimini güncellenme sürecini belirleyin. Tahsisatlar, üretim prosesi için gerekli olan diğer kaynaklar/ emtialara benzer olacaktır. Bu nedenle, ETS altında mevzuata uymak için satın alınması gerekecek tahsisatlar için de ortak dâhili risk yönetim uygulamalarını (fiyat sınırlama, gibi) uygulamak mantıklı olacaktır. Bu nedenle, farklı ürünler veya emtialar için fiyatların CO 2 fiyatıyla nasıl bir etkileşimde olduğunu bilmek gerekmektedir. Örneğin: Ürün fiyatlarının ne kadarı CO 2 maliyetlerinden geliyor? Doğalgaz ve petrol fiyatları arttığında veya azaldığında CO 2 fiyatı nasıl etkileniyor? Ve bu, benim üretim maliyetlerimi nasıl etkiliyor? Lütfen dikkat ediniz: Yukarıdaki paragraflarda belirtildiği gibi, sadecedoğrudan CO 2 maliyetleri ürün fiyatını etkilemez, üretildiğinde CO 2 maliyetlerine maruz kalıp da tüketicilere doğru aktarılan bedeller dolayısıyla elektrik, ısı veya diğer mal/ hizmet satın almanın getirdiği dolaylı CO 2 maliyetleri de ürün fiyatını etkiler. Bu CO 2 maliyetleri üründen ürüne fazlasıyla farklılık gösterir ve elektrik konusunda, nasıl üretildiği (fosil yakıt, yenilenebilir enerji, vb.) ve tedarikçiler tarafından piyasaya getirildiği ile alakalıdır. Bu nedenle, doğrudan ve dolaylı CO 2 maliyetlerinin payı, aynı şekilde değişkenlik gösterir. 36

4.7 Esnekliğiniz: Yap veya Satın Al Nasıl hazırlık yapabilirsiniz?! Harekete geçme gerekliliğini belirleyin: bir tahsisat açığı var mı? Yap - tarafı: Emisyonları azaltarak açığı kapatın; Satın Al -tarafı: Tahsisat veya diğer uygun birimleri satın alarak açığı kapatın; Muhtemel azaltım tedbirlerini ve bunların maliyetlerini tespit edip listesini çıkartın ve bu listeyi güncel tutun (dahili azaltım maliyetleri); Yap-veya-satın al sorusuna cevap vermek için belirgin bir strateji oluşturun şirketteki diğer orta veya uzun vadeli hedefleri (dahili verimlilik hedefleri veya proses yenilikleri gibi) dikkate alan bir şirket için karar süreci tanımlayın; Daha önceki bölümlerde belirtilen ipuçlarını göz önünde bulundurun. ETS, kapsanan tesislerde emisyonları azaltmaya yönelik esnek bir mekanizmadır. Kapsam ne kadar geniş olursa, muhtemel emisyon azaltımları da o kadar yüksek olur. Sabit CO 2 vergisinden farklı olarak ETS, piyasadan tahsisat satın alma (ticaret veya ihale platformları üzerinden) veya tesis içerisinde emisyon azaltımı yapma olanaklarını sunar. Emisyon azaltımı yapıldığında tahsisat fazlası oluşur ve işletmeler için farklı seçenekler sunan bir emisyon piyasasında işlem yapılabilir (önceki bölümlere bakınız). Satın Al Tarafı: Tahsisat veya diğer uygun birimleri satın alarak açığı kapatın Satın Al tarafı, Bölüm 4.5 te açıklanmıştır. Mevzuata uyum gereksinimlerini yerine getirmek için tahsisat satın almakla ilgili olarak söz konusu bölümde yer alan ipuçlarını dikkate alın. Yap Tarafı: Verimlilik artışı veya emisyon azaltım tedbirleri ETS nin temel işlevlerinden biri, tahsisatların cari fiyatından daha ucuz maliyetlerle hayata geçirilebilecek emisyon azaltım tedbirlerini (EAT) tespit etmektir. Bütün piyasa genelinde ve ferdi şirketlerin dâhilindeki bilgi eksikliği nedeniyle tahsisatların fiyatı hiçbir zaman tam olarak EAT nin maliyetini yansıtmayacaktır. Tesis işletmecileri, teknik bilgi birikimi ve seçeneklerden faydalanarak bunları ETS ile birleştirmelidir. Dolayısıyla şirketin piyasa konumunu güçlendirmenin ilk önemli adımı muhtemel azaltım tedbirlerinin ve ETS ile kapsanan tesislerin emisyon konumlarının tespit edilmesidir. Aşağıda yer alan şekil, AB ETS de emisyon azaltım tedbirlerinin ortak finansmanı için ETS yi kullanan bir şirket örneği gösterilmektedir. Grafik, EAT uygulanmadan (solda) ve EAT uygulanarak (sağda) bir ETS dönemi için şirketin emisyon bilançosunu göstermektedir. 37

Şirket, ERM yi 2017 de uygulamaya geçirmeye karar vermiştir. Tahsisat eksiği (solda) yerine şirket bir fazlalık yaratıp, ETS sayesinde ilave gelir elde etmek amacıyla diğer ETS katılımcılarına bu tahsisatları satabilecektir. Şekil 11. Emisyon azaltım tedbirlerinin ortak finansmanı için ETS kullanmaya örnek (Kaynak: FutureCamp) Maliyet etkin azaltım tedbirlerinin belirlenmesi için aşağıdaki veriler gerekmektedir: Tedbirin maliyeti; Azaltılan emisyon miktarı (tedbirin öngörülen uygulama süresine bağlıdır); Yukarıdaki verilere dayalı olarak spesifik azaltım maliyetinin ( /tco 2 ) hesaplanması; Tedbiri uygulamaya geçirmek için gereken süre. Şirket, muhtemel azaltım tedbirlerinin bir listesini çıkartacaktır. Şekil 12a, şirketin tespit ettiği dört azaltım tedbiri örneğini göstermektedir. X ekseni, bu tedbir sayesinde azaltılabilecek emisyon hacmini, Y ekseni ise, ton CO 2 başına spesifik azaltım maliyetlerini göstermektedir. Dolayısıyla altında kalan alan, tedbirin toplam maliyetini ifade etmektedir. İlk tedbir en ucuzuyken, dördüncü tedbir en pahalısıdır (nispi fiyatlara göre). Tahsisatların fiyatı, ilk üç tedbirin üzerinde olup dördüncünün altında kaldığından şirket, ilk üç tedbiri uygulayıp dördüncüsünü uygulamamaya karar vermiştir. 38

Şirketin tahsisat satın alması mı satması mı gerektiği, emisyon azaltım hedefine bağlıdır. Eğer şirketin ilk üç tedbirle ulaşacağından daha fazla emisyonu azaltması gerekiyorsa (yani emisyon azaltım hedefi daha yüksekse), tahsisat satın almak durumunda kalacaktır. Bu durum Şekil 12b de gösterilmektedir. Turuncu alan, dördüncü tedbiri yerine getirmektense tahsisat satın alarak şirketin tasarruf ettiği tutarı göstermektedir. Eğer şirketin ilk üç tedbirle ulaşacağından daha az emisyon azaltımı yapması gerekiyorsa (yani emisyon azaltım hedefi daha düşükse), şirket tahsisat satışı yapabilir. Bu durum ise Şekil 12c de gösterilmektedir. Yeşil alan, fazla tahsisatları satarak şirketin kazandığı tutarı ifade etmektedir. Azaltım maliyetlerini hesaplarken, tüm maliyet tasarrufları, özellikle azaltılan enerji maliyetleri veya varsa iyileşen ürün kalitesi gibi muhtemel diğer faydalar da hesaba katılmalıdır. 12a. Azaltım maliyetleri/tco 2 Emisyon azaltımı maliyeti/tco 2 Tahsisat fiyatı Emisyon azaltımı hacmi 39