Eğitimde ve Psikolojide ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Dr. Ergül Demir 1
ÜNİTE 1. Ölçme ve Değerlendirmenin Eğitim Sistemindeki Konumu 2
Amaç Ölçme ve değerlendirmenin eğitim alanı özelindeki konumunu, gerekliliğini ve işlevini belirlemek. Hedef Davranışlar Ölçme ve değerlendirme ayrımını ve ilişkisini açıklamak. Eğitimde verilen kararlarda ölçme ve değerlendirmenin işlevini açıklamak. Eğitimde ölçmeye konu olan özellikleri tanımak. Psikolojik özelliklerin genel karakteristiğini açıklamak. Özellik ve davranış arasındaki ilişkileri örneklendirebilmek. Psikolojik özelliklerin gözlenmesi modelini anlamak. Davranışların sınıflandırılmasına yönelik temel yaklaşımları ve sınıflandırmaları açıklamak. Eğitim sisteminde ölçme ve değerlendirmeyi, kullanılış amaçlarına göre konumlandırabilmek. 3
Özellikleri Nasıl İfade Ediyoruz? Sınıf Mevcudu 1.Sınıflar..45 2.Sınıflar..50 3.Sınıflar..48 4.Sınıflar..38 Ders Yükü Pazartesi 3 ders Salı 1 ders Çarşamba.3 ders Perşembe.2 ders Cuma 1 ders Eğitim Düzeyi Nur.Lise mezunu Aslı.Üniversite mezunu Kağan Ortaokul mezunu Mert..Önlisans mezunu 4
Ölçme Nedir? Ölçme; Belli bir özelliğin gözlenmesi, gözlemlerin sayı ve sembollerle ifade edilmesidir. Niteliklerin sayı ve sembollerle eşlenmesidir. Eşleme Kuralı Nitelikler Sayılar ve Semboller Ölçmenin konusu, objelerin kendileri değil onların dikkate alınan özellikleridir. 5
Değerlendirme Nedir? Değerlendirme; tek başına fazlaca bir anlam taşımayan ölçme sonuçlarını, bir ölçüte ya da ölçütler takımına göre anlamlı ve yorumlanabilir hale getirme sürecidir. Sıklıkla değerlendirme, bir karar ile sonuçlandırılır. 6
Eğitimde Verilen Kararlar Eğitimde ölçme ve değerlendirme, genel kullanımı açısından ve temelde, karar verme (desicion making) odaklı bir eylem olarak görülmektedir. -Gabor Szabo- 7
Örneğin; Bu sınıfta, matematik derslerime önce dört işlem becerilerinden başlamam gerekiyor. En son işlediğim konuya yönelik olarak telafi dersleri yapmalıyım. Diğer konuya geçebilirim. Bu öğrencimin ailesi ile ders çalışma alışkanlığı hakkında görüşmeliyim. Bazı öğrencileri rehberlik servisine yönlendirmem gerekiyor. Bu sınıfta öğretim yöntemimi değiştirmeliyim. gibi kararlar nasıl veriliyor? 8
Karar vermek zor iş!... PEKİ Ölçme ve Değerlendirme yöntem ve teknikleri, karar almada ve bu kararı uygulamada yardımcı olabilir mi? 9
Eğitimde ölçme ve değerlendirme, bazı kararlara esas olmak üzere kullanılabilmektedir: Eğitsel kararlar Yönetsel kararlar Rehberlik kararları Araştırma kararları -Nizamettin Koç- 10
Eğitimde Gözlenen Özellikler Eğitim, bireyin davranışlarında, kendi yaşantıları yolu ile istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Eğitim, bir kasıtlı kültürleme sürecidir. -Selahattin Ertürk- 11
Eğitimde ölçme ve değerlendirmeye konu olan bazı öğrenci özellikleri: 1. Başarı 2. Zeka 3. Öğrenme düzeyi 4. Öğrenme eksikleri 5. Hazırbulunuşluk 6. Ön öğrenmeler 7. İlgi ve yetenekler 8. Algı ve tutumlar 9. Kişilik 10.Beklentiler 11.Psikomotor beceriler ve yeterlikler. 12
Psikoloji alanında olduğu gibi eğitim alanında da ölçme ve değerlendirmeye konu olan özellikler, genel olarak doğrudan gözlenebilir olmayan örtük ya da gizil özelliklerdir. Bu tür özellikler hakkında, davranışlar ve davranış örüntüleri üzerinden yapılan gözlemlere bağlı olarak oldukça sınırlı çıkarımlar yapılabilmektedir. 13
PSİKOLOJİK ÖZELLİK DAVRANIŞLAR Davranış Evreni Davranış Örneklemi Göstergeler Uyarıcılar Maddeler Sorular 14
Davranışların Sınıflandırılması Davranışların sınıflandırılmasına yönelik taksonomiler; 1. Klasik Bloom Taksonomisi 2. Yenilenmiş Bloom Taksonomisi 3. Haldyna Taksonomisi 4. Marzano Taksonomisi 5. 15
Klasik davranışçı yaklaşıma (Bloom taksonomisi) göre; DAVRANIŞLAR BİLİŞSEL (Cognitive) DUYUŞSAL (Affective) DEVİNİMSEL (Psychomotor) Bilgi Kavrama Uygulama Analiz Sentez Değerlendirme Alma Tepkide bulunma Değer verme Örgütleme Kendine maletme 16
Haladyna yaklaşımı; ÖĞRENME BİLGİ (Information) BECERİ (Skill) YETENEK (Ability) 17
Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirme Eğitim sisteminin genel yapısını, sistem yaklaşımını esas alarak modellemek mümkündür: Bu model üzerinde ölçme ve değerlendirmenin hangi aşamalarda işe koşulabileceğini belirleyelim. 18
Çevre Girdi ÖĞRENME YAŞANTILARI Çıktı Hazırbulunuşluk Ön öğrenmeler Tanıma Yerleştirme Rehberlik ve yönlendirme Öğrenme başarısı Öğrenme eksiği Programın sağlamlığı Öğretimin etkililiği Rehberlik ve yönlendirme Dönem başarısı Akademik başarı Seçme ve yerleştirme Rehberlik ve yönlendirme 19
ÜNİTE 2. Temel Kavramlar 20
Amaç Ölçme ve değerlendirmenin temel kavramlarını tanıtmak, bu doğrultuda kullanılacak teknik terminoloji açısından anlam birliği ve bütünlüğü sağlamak. Hedef Davranışlar Ölçme ve değerlendirme, Ölçme türleri, Ölçmede sıfır noktası, Ölçmede birim, Değişken ve sabit, Değişken türleri, Ölçek ve ölçek düzeyleri, Değerlendirme türleri, Test ve testlerin sınıflandırılması kavram ve konularını, örneklendirerek açıklamak. 21
Ölçme ve Değerlendirme Birbirini tamamlayan farklı iki süreç: Ölçme; belli bir özelliğin gözlenmesi, gözlem sonuçlarının sayı ve sembollerle ifade edilmesidir. Değerlendirme; ölçme sonuçlarını ölçüte vurma sürecidir. 22
Ölçme Türleri Doğrudan Ölçme Doğrudan gözlenebilir özelliklere yönelik ölçmelerdir. Herhangi bir ölçme aracına ihtiyaç duyulmaksızın, duyulara dayalı olarak yapılabilir. Dolaylı Ölçme Örtük/Gizil özelliklere yönelik ölçmelerdir. Bu özelliklerin gözlenebilir karşılıkları (göstergeler) üzerinden yapılır. Genellikle uygun ve uygulanabilir bir ölçme aracına ihtiyaç duyulur. Türetilmiş Ölçme En az iki özellik aracılığı ile tanımlanmış yani türetilmiş özelliklere yönelik ölçmelerdir. Türetme, genellikle dolaylı ölçülebilen özelliklere göre yapılır. 23
Ölçmede Sıfır Sıfır (0); - Başlangıç noktasını ifade ediyorsa mutlak ya da gerçek sıfır, - Referans noktasını ifade ediyorsa izafi ya da yapay sıfır, olarak tanımlanır. Örneğin; - Odadaki oksijen miktarı - Deniz seviyesinden yükseklik - Hava sıcaklığı - Zeka - Matematik başarısı - Kardeş sayısı 24
Ölçmede Birim Ölçme sonuçları birimlerle ifade edilir: Doğal birim Yapay birim Türetilmiş birim Örneğin; - Sınıf mevcudu - Binanın katları - Bir merdivenin basamak sayısı - Boy uzunluğu - Kardeş sayısı - Yakıt tüketimi - Hız 25
Değişken Türleri Sınıflamalar: 1. Nitel - Nicel 2. Sürekli - Süreksiz 3. Bağımlı - Bağımsız Örneğin; - Cinsiyet - Anne eğitim düzeyi - Baba eğitim süresi - Kitap sayısı - Aylık gelir - Başarı - Zeka - Tutum - Doğum yeri - Meslek 26
Ölçek ve Ölçekleme Ölçek; Sistematik bir ölçme aracı, Bir değişkenin eşleştirildiği sayı ya da sembollerin kümesinin karakteristiği anlamlarını taşımaktadır. Ölçekleme; Gözlenen bir özelliğin ya da değişkenin ölçme sonucu olarak eşleştirileceği değerleri belirleme işlemi. 27
Ölçek Düzeyleri Hiyerarşik olarak en fazla bilgi veren ölçek düzeyinden başlayarak dört ölçek düzeyi tanımlanmıştır: 1. Oranlı 2. Eşit Aralıklı 3. Sıralama 4. Sınıflama 28
Değerlendirme Türleri Belirlenen ölçüte göre değerlendirme türlerini ikiye ayırabiliriz: 1) Mutlak Değerlendirme 2) Bağıl Değerlendirme 29
Mutlak Değerlendirme Değerlendirme ölçütünün gruptan elde edilen ölçme sonuçlarından bağımsız olarak belirlendiği değerlendirme biçimleridir. Grup değerlerin bilinmesine gerek duyulmaz. Kesme puanına/puanlarına göre değerlendirme Maksimum puana göre değerlendirme 30
Bağıl Değerlendirme Değerlendirme ölçütünün grup değerlere göre belirlendiği değerlendirme biçimleridir. Grubun ölçme sonuçlarının tamamının bilinmesini gerektirir. Sıralamaya dayalı değerlendirme Ortalamaya ya da ortancaya göre değerlendirme Ortalama ve standart sapmaya göre değerlendirme Ortanca ve çeyrek sapmaya göre değerlendirme 31
ÜNİTE 3. Testler ve Testlerin Sınıflandırılması 32
Amaç Test kavramını, testlerin farklı ölçütlere göre sınıflandırmalarını ve bu sınıflandırmalara göre türlerini belirlemek. Hedef Davranışlar Test kavramını bilmek Test ve sınav arasındaki farkı açıklamak Testlerin türlerini sınıflandırarak açıklamak Testlerin kullanılması ihtiyacını ve gerekçelerini tartışmak Kullanılacak testi belirleme yollarını tartışmak 33
Dikkat!!! TEST = ÖLÇME ARACI = VERİ TOPLAMA ARACI TEST SINAV (taking a test) (taking an examination) 34
Test Nedir? Test; İyi tanımlanmış belli bir özellik ve belli bir amaç doğrultusunda, bu özelliğe yönelik gözlemlerde kullanılan sistematik gözlem araçlarıdır. Ölçülecek özelliğin ve ölçmenin amacının tanımlanması, ölçme sürecinin ve test geliştirmenin ilk iki aşamasını oluşturmaktadır. Örneğin; 1. Sınıf içi ölçmelerde sıklıkla ölçmeye konu olan başat özellik nedir? 2. Bu özellik hangi amaçlarla ölçülebilmektedir? 35
Ölçme Aracı Kullanma İhtiyacı Niçin ölçme aracı kullanıyoruz? 1. Ölçmenin hassaslığını artırmak 2. Gözlemciden kaynaklanabilecek yanlılığı azaltmak 3. Tekrar edilebilirlik, doğrulanabilirlik, genellenebilirlik sağlamak 4. Psikolojik özelliklerin doğrudan ölçülebilir olmaması. 5. Psikolojik özelliklerdeki değişkenliğin yüksek olması. 36
Testlerin Sınıflandırılması Birçok sınıflandırma yapılmıştır: Özelliğin ve davranışların doğasına göre; Maksimum performans testleri Zeka testleri Başarı testleri (Genel) Yetenek testleri Tipik performans testleri Tutum testleri İlgi testleri Kişilik testleri 37
Faktör/Alt boyut sayısına göre; Tek boyutlu testler (tek faktör kuramı) Çok boyutlu testler (çok faktör kuramı) Puanlama biçimine göre; Toplam puan alınabilen testler (yapı geçerliği çalışmaları gerekli) Tek puanlı testler Çok puanlı testler Maddelerin bağımsız puanlandığı testler 38
Maddelerin ölçeklenme biçimine göre; Dichotom maddelerden oluşan testler (Tek tip puanlama) Polythom maddelerden oluşan testler (Kısmî puanlama) Sınıflama ve sıralama ölçeğinde maddelerden oluşan testler Madde türlerine göre; Yapılandırılmış maddelerden oluşan testler Yarı yapılandırılmış maddelerden oluşan testler Yapılandırılmamış maddelerden oluşan testler 39
Uygulama biçimine göre; Bireysel testler Grup testleri Uygulama süresine göre; Hız testleri Diğer testler Teknik özelliklerine göre; Sınıf içi (öğretmen yapımı) testler Standart testler 40
Davranış Alanlarına Göre Testler DAVRANIŞ ALANLARI BİLİŞSEL - Zekâ Testi - Yetenek Testi - Başarı testleri Yazılı yoklama Sözlü yoklama Çoktan seçmeli test Doğru-Yanlış testleri Kısa cevaplı test DUYUŞSAL - Ölçek - Envanter - Anket - Gözlem formu - Görüşme formu - Kontrol listesi DEVİNİMSEL - Gözlem formu - Görüşme formu - Kontrol listesi 41
Ölçme Aracının Belirlenmesi Ölçme aracı kullanma kararı verildi. Kullanılacak ölçme aracı nasıl belirlenebilir? Sırasıyla; 1. Kendi kültüründe geliştirilmiş bir araç kullanılabilir. 2. Uyarlama yapılabilir. 3. Test geliştirilebilir. 42
Dikkat!!! Önceden geliştirilmiş bir araç kullanılacaksa; Bu araçla ölçülen özellik, amaçlanan özellikle aynı olmalıdır. Aracın geliştirildiği evren, amaçlanan ölçmede belirlenen evren ile aynı olmalıdır. Araç, psikometrik özellikleri itibariyle uygun ve yeterli olmalıdır. Bir deneme uygulaması ve ardından doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır. 43
Dikkat!!! Uyarlama yapılacaksa; Kendi kültüründe uygun bir araç bulunmadığına dikkat edilmelidir. Ölçülen özellik açısından kültürler arası eşdeğerlik çalışmaları yapılmalıdır. Çeviri çalışmalarından sonra, uyarlamada, aracın geliştirilmesinde takip edilen yolun benzeri takip edilmelidir. Deneme uygulamasından elde edilen veriler üzerinde doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır. 44
ÜNİTE 4. Ölçme Araçlarının Psikometrik Özellikleri 45
Amaç Güvenirlik ve geçerlik ile ilgili genel kültür bilgisi kazandırmak. Hedef Davranışlar Güvenirlik ve geçerlik tanımlarını yapma Geçerlik ve güvenirlik ilişkisini açıklama Güvenirlik ve hata ilişkisini açıklama Hata türlerini örneklendirerek açıklama Güvenirlik belirleme yöntemlerini açıklama Geçerlik türlerini sınıflandırarak açıklama Bir ölçme aracının geçerlik ve güvenirlik çalışmalarını sınıflandırarak açıklama Bir ölçme aracını geçerlik ve güvenirlik düzeyleri açısından değerlendirme Sınıf içi uygulamalarda uygun güvenirlik ve geçerlik çalışmalarını belirleyebilme 46
Ölçmede Hata Her ölçmeye bir miktar hata karışır: X = T + E Ölçme hatası; gözlenen değerlerle gerçek değerler arasındaki farkı ifade eder. 47
Hata Kaynakları Gözlemci Ortam ve koşullar Gözlem birimleri Ölçme yöntemi Ölçme aracı 48
Hata Türleri Sabit hata: Her bir gözlem birimine yönelik ölçmeye aynı miktarda karışan hata türüdür. Sistematik hata (Yanlılık): Gözlem birimlerine yönelik ölçmelere farklı miktarlarda karışmakla birlikte belli bir sistematiği ve kuralı olan hata türüdür. Tesadüfî hata: Gözlem birimlerine yönelik ölçmelere farklı miktarlarda karışan, sistematik olmayan ve kaynağı belirlenemeyen hata türüdür. 49
Örnekler-1 Aşağıdaki örnek durumlarda ölçmeye karışan hata türlerini belirleyelim: Bir cetvelin 0-20cm yerine 1-20cm olarak bölmelendiği durumda, bu cetvelle; Tek kullanımla ölçülen uzunluklar Birden fazla kullanımla ölçülen uzunluklar Bir tartının %10 fazla tartması 50
Örnekler-2 Bir çoktan seçmeli testte yer alan 40 sorudan 2 sinin baskı hataları nedeniyle okunamıyor olması. Bir öğretmenin yazılı yoklama sonuçlarına 10 puan eklemesi. Bir öğretmenin yazılı yoklama sonuçlarını 20 puan güzel yazı değerlendirmesini de dikkate alarak puanlaması. Bir öğretmenin yazılı yoklamaları, her bir öğrenci için tek tek ve sırayla puanlaması. 51
Güvenirlik (Reliability) Güvenirlik; ölçme sonuçlarının hatadan arınıklık düzeyidir. Örneklem güvenirliği Ölçme aracının güvenirliği Puanlama güvenirliği Puanlayıcı güvenirliği Uygulama güvenirliği 52
Güvenirlik Belirleme Yöntemleri Test-Tekrar Test Yöntemi Devamlılık/Kararlılık katsayısı Eşdeğer/Paralel Formlar Yöntemi Eşdeğerlik katsayısı Test Yarılama Yöntemi İç tutarlılık katsayısı Yeni Yaklaşımlar İç tutarlılık katsayısı 53
Ölçmenin Standart Hatası (ÖSH) SEM: Ölçmenin standart hatası sd: Test puanlarının standart sapması R: Güvenirlik katsayısı Ölçmenin standart hatası; gerçek değerlerin güven aralığını belirlemede kullanılır: %68 olasılıkla: X 1xSEM < T < X + 1xSEM %95 olasılıkla: X 2xSEM < T < X + 2xSEM %99 olasılıkla: X 3xSEM < T < X + 3xSEM 54
Güvenirliği Artırmanın Yolları Örneklem temsil edebilirliğini artırma Madde/Soru sayısı artırma Seçenek sayısı artırma Ortam ve uygulama koşullarını kontrol altına alma Uygulayıcı ve uygulama koşullarını kontrol altına alma Ayrıntılı puanlama anahtarları kullanma Puanlayıcılar arası güvenirliği test etme (Mutlaka) deneme uygulamaları yapma 55
Geçerlik (Validity) Geçerlik; ölçme sonuçlarının, ölçme amacına uygun olarak ölçülen özellik hakkında çıkarım yapmaya elverişli olma durumunu ifade etmektedir. 56
Geçerlik Türleri Mantıksal Geçerlik Çalışmaları Kapsam Geçerliği Görünüş Geçerliği Deneysel Geçerlik Çalışmaları Ölçüte Dayalı Geçerlik Yordama geçerliği Yapı Geçerliği 57
Güvenirlik ve Geçerlik İlişkisi Ölçme sonuçları geçerli değilse güvenilir olamaz. Aksi durum mümkün. 58
ÜNİTE 5. Test Geliştirme
Test geliştirme; ölçmeye konu olan özelliğe yönelik bir ölçme aracını uygun ve uygulanabilir bir şekilde hazırlama sürecidir. Uzmanlık gerektirir. Sistematik bir süreçtir. Ayrıntılı bir Test Planı çerçevesinde gerçekleştirilir. 60
Test geliştirme süreci ya da test planı dört temel aşama içerir: 1. Deneme formunun hazırlanması 2. Deneme uygulaması 3. Deneme uygulaması sonuçlarının analizi 4. Esas formun hazırlanması 61
DENEME FORMUNUN HAZIRLANMASI 1. Testin Amacının Belirlenmesi - Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin belirlenmesi - Öğretim programlarının değerlendirilmesi - Öğretimin etkililiğinin değerlendirilmesi - Öğrenme eksiklerinin belirlenmesi - Öğrenme başarısının değerlendirilmesi (Baykul, 1999) 62
2. Testin Kapsamının Belirlenmesi - Hangi konu, öğrenme alanı, tema ya da yeterlik düzeyi kapsamında hangi davranışlar ölçülecek? - Bu davranışların ölçülmesinde hangi malzeme ya da içerikten yararlanılacak? - Davranış-içerik kesişimlerinin bağıl ağırlıkları neler olacak? 63
Testin kapsamının belirlenmesinde sıklıkla belirtke tablosu kullanılır. Belirtke tablosu; sütunda konu, tema ya da içerik alanı, satırda davranışlar ve bu davranışların taksonomik düzeyi bulunan bir matristir. 64
3. Belirtkelerin Maddelerle Örnekleme Yönteminin Belirlenmesi - Belirtke tablosunda yer alan her bir davranışa yönelik madde yazılacak mı? - Davranışlar arasında örneklemeye gidilecek mi? - Bu örnekleme nasıl yapılacak? 65
4. Kullanılacak Test ve Madde Türleri ile Madde Sayılarının Belirlenmesi Bu belirleme, geçerlik ve güvenirlik özellikleri dikkate alınarak yapılır. 66
5. Madde Üretimi/Yazımı Madde yazma, teknik ve uzmanlık gerektiren bir iştir. Madde yazarı; - Ölçmeye konu olan alanda, - Ölçme ve değerlendirme alanında yeterlik sahibi olmalıdır. Madde sayısı; esas formda yer alacak madde sayısının; - İlk denemelerde 5-6 katı, - Sonraki denemelerde 3-4 katı olmalıdır. 67
6. Üretilen Maddelerin İncelenmesi ve Geliştirilmesi Üretilen maddeler; - Davranış ile uyumu, - Madde tipinin uygunluğu, - Dil ve anlatım uygunluğu, - Görsel kullanımı, - Yanıtlama türü ve şekli, - Puanlama türü ve şekli, - Forma yerleştirilme şekli ve düzeni, gibi özellikleri açısından gözden geçirilir. 68
7. Deneme Formunun Düzenlenmesi - Aynı davranışı ölçen maddeler artarda gelmemeli. - Madde tipi birliği sağlanmalı. - Konu ya da tema birliği sağlanmalı. - Kolaydan zora, basitten karmaşığa sıralama yapılmalı. - Seçenekler sıralı olmalı. 69
8. Puanlama Yönteminin Belirlenmesi - İki kategorili (dichotomous) puanlama - Çok kategorili (polythomous)/kısmi puanlama 70
9. Deneme Formunun Zamanlamasının Belirlenmesi - Herkes tamamlayıncaya kadar sürdürme - Zaman kaydı ile uygulama Bu noktada testin hız testi olup olmayacağı kararına dikkat edilmeli. 71
10. Yönergelerin Hazırlanması 11. Baskıya Hazırlama 12. Çoğaltma 72
DENEME UYGULAMASI 1. Örneklemin belirlenmesi 2. Uygulamanın, yer, zaman, uygulayıcılar, uygulama şekli ve benzeri kapsamında planlanması 3. Deneme uygulamasının planlanan şekilde uygulanması 4. Sapmaların belirlenmesi ve değerlendirilmesi 73
DENEME UYGULAMASI SONUÇLARININ ANALİZİ 1. Test Analizi - Test ortalaması - Test standart sapması ve varyansı - Test puanlarının dağılımı - Geçerlik ve güvenirlik katsayıları 74
2. Madde Analizi - Madde güçlüğü - Madde ayırıcılığı - Madde standart sapması ve varyansı - Cevapların seçeneklere dağılımı - Madde güvenirlik katsayısı 75
ESAS FORMUN HAZIRLANMASI 1. Test Maddelerinin Seçilmesi 2. Maddelerin Esas Forma Yerleştirilmesi 3. Esas Uygulama Koşullarının Belirlenmesi 4. Esas Formun Çoğaltılması 76
Test geliştirildikten sonra, mümkünse tekrar denenmeli, test ve madde analizleri yapılmalı. Bu mümkün değilse en azından test ve madde analizleri, deneme uygulaması sonuçlarına göre tekrar edilmeli. Standart test geliştirilmek isteniyorsa, bir standardizasyon örneklemi üzerinde; - Norm çalışmaları yapılmalı - Test el kitabı hazırlanmalı 77
ÜNİTE 6. Öğretmen Yapımı Testler ya da Sınıf İçi Ölçme Araçları
(Sınıf İçinde) Başarının Ölçülmesi Davranışçı yaklaşımla, genel anlamda başarı; belirlenen ve tanımlanan tipik ve kritik bilişsel davranışlar düzeyinde, bireylerin bu davranışlara sahip olma düzeyidir. Eğitim alanında başarı ise planlı öğrenme yaşantıları sürecinde ve sürecin sonunda, başarı ile ilişkilendirilmiş bilişsel davranışlar ya da beceriler düzeyinde istendik yönde değişimin ortaya çıkma düzeyidir. 79
Eğitim ve öğretim süreçlerinde başarı; Öğrenme başarısı Akademik başarı Ders başarısı Konu/Ünite başarısı Dönem/Yıl/Kademe başarısı gibi farklı kavramlarla ve farklı biçimlerde tanımlanabilmektedir. Başarı, bilişsel (ya da bilişsel yönü baskın) örtük bir özelliktir. 80
Başarının öğrenmeye bağlı olarak gelişimi; Klasik Bloom Taksonomisine göre 6 aşamada gerçekleşir: 1. Bilgi 2. Kavrama 3. Uygulama 4. Analiz 5. Sentez 6. Değerlendirme Haladyna Taksonomisine göre 3 aşamada gerçekleşir: 1. Bilgi (Information) 2. Beceri (Skill) 3. Yetenek / Yetkinlik (Ability) 81
Başarının ölçülmesine yönelik klasik model; BAŞARI DAVRANIŞLAR Davranış Evreni Davranış Örneklemi Göstergeler Uyarıcılar Maddeler Sorular 82
Başarı Testleri Başarı; Örtük bir özelliktir. Bilişsel yönü baskın bir özelliktir. Maksimum performans kategorisinde bir özelliktir. Hiyerarşik olarak tanımlama çabaları bulunmaktadır. Çoğunlukla, ölçmenin amacına bağlı olarak tek boyutlu yapılandırılması tercih edilen bir özelliktir. Böylece bir toplam puanla ifade edilebilmektedir. Başarı testleri, maksimum performans testleri olarak da tanımlanmaktadır. 83
Sınıf içerisinde kullanılan başlıca başarı testleri: Yazılı Yoklama Sözlü Yoklama Çoktan Seçmeli Test Kısa Cevaplı Test Boşluk Doldurmalı Test Eşleştirmeli Test Doğru-Yanlış Testleri Kompozisyon Testleri Performans değerlendirme araç ve yöntemleri 84
Sınıf içerisinde kullanılan başarı testlerini, madde tiplerine ve türlerine göre sınıflandırmak mümkündür: Yapılandırılmış Maddelerden Oluşan Testler Çoktan Seçmeli Test Doğru-Yanlış Testi Eşleştirmeli Test Yarı Yapılandırılmış Maddelerden Oluşan Testler Kısa Cevaplı Test Boşluk Doldurmalı Test Yapılandırılmamış Maddelerden Oluşan Testler Yazılı Yoklama Sözlü Yoklama Kompozisyon Testleri 85
Hangi ölçme aracının kullanılacağı kararının verilmesinde; Ölçülmek istenilen özellik, Ölçmenin amacı, Yoklanmak istenen davranışlar ve bu davranışların örüntüsü, Davranışların sayısı ve dağılımı, Örneklemin özellikleri, Uygulama koşulları, ve Ölçme aracının özellikleri, Gözlemcinin/Uygulayıcının yeterlik düzeyleri bir bütün olarak dikkate alınmalıdır. Dikkat!!! Araca göre ölçme mi, ölçmeye uygun araç mı? 86
Olumlu-Olumsuz Yönler Hazırlama Kolaylığı/Güçlüğü Hangi ölçme araçlarını hazırlamak daha kolaydır? Hangi ölçme araçlarını hazırlamak teknik yeterlilik gerektirir? Hangi ölçme araçlarını hazırlamak teknik uzmanlık gerektirir? Uygulama Kolaylığı/Güçlüğü Hangi ölçme araçlarını uygulamak daha kolaydır? 87
Yoklanan Davranışlar Hangi ölçme araçları temel beceri ve davranışları yoklamada daha kullanışlı ve işlevseldir? Hangi ölçme araçları üst düzey beceri ve davranışları yoklamada daha kullanışlı ve işlevseldir? Çoktan seçmeli testler ile üst düzey davranışlar yoklanabilir mi? Yazılı yoklama olmasa olmaz mı? Sözlü yoklama olmasa olmaz mı? Ölçme araçları, birbirinin alternatifi olarak kullanılabilir mi? 88
Geçerlik ve Güvenirlik Geçerlik ve güvenirlik düzeyi yüksek ve düşük olan ölçme araçları hangileridir? Ölçme aracının geçerlik ve güvenirlik düzeyi nasıl artırılabilir? Puanlama Tek tip ve kısmî puanlanan maddelerden oluşan ölçme araçları hangileridir? Hangi durumlarda hangisini tercih etmeliyiz? Polythom puanlamada verilecek puanlar nasıl belirlenir? 89
Puanlama Güvenirliği Puanlama ve puanlayıcı yanlılığı yüksek ve düşük olan ölçme araçları hangileridir? Puanlama ve puanlayıcı güvenirliği nasıl yükseltilebilir? Şans Başarısı Şans başarı yüksek ve düşük olan ölçme araçları hangileridir? Şans başarısı ile nasıl başa çıkılabilir? 90
Duyuşsal Özelliklerin Ölçülmesi 91
Duyuşsal Özelliklerin Ölçülmesi Duyuşsal özellikler, genel olarak tipik performans kategorisinde yer almaktadır. Bu özelliklerin gözlenmesinde kullanılabilecek başlıca ölçme araçları: 1. Ölçek 2. Envanter 3. Anket 4. Kontrol ve Tarama Listeleri 5. Gözlem formu 6. Görüşme formu 92
Ölçek Genelde ve alt boyutlar düzeyinde toplam puanların anlamlı olduğu ölçme araçlarıdır. Yapı geçerliği çalışmaları yapılmıştır. Maddelerin ölçeklenme biçimi tek tiptir. Kullanışlı ve işlevsel olduğu durumlar: Sınırlı ve iyi tanımlı, Tek boyutlu ya da baskın bir faktörün oluştuğu, Hiyerarşik olarak yapılandırılabilen, özelliklerin ölçülmesinde kullanışlı ve işlevseldir. 93
Envanter Toplam puanların alt boyutlar düzeyinde anlamlı olduğu ölçme araçlarıdır. Yapı geçerliği çalışmaları, tematik alt boyutlar düzeyinde yapılır. Maddelerin ölçeklenme biçimi, alt boyutlara göre değişebilir. Kullanışlı ve işlevsel olduğu durumlar: Kapsamlı, Çok boyutlu, Hiyerarşik olarak yapılandırılması mümkün olmayan, Sınıflama ve profil tanımlamalarına dayalı özelliklerin ölçülmesinde kullanışlı ve işlevseldir. 94
Anket Toplam puanların anlamlı olmadığı, maddelerin bağımsız olarak değerlendirildiği ölçme araçlarıdır. Geliştirilmesinde ve denenmesinde mantıksal geçerlik çalışmaları ağırlıklıdır. Maddelerin ölçeklenme biçimi, birbirinden bağımsızdır ve değişebilir. Kullanışlı ve işlevsel olduğu durumlar: Kapsamlı, Çok boyutlu, Hiyerarşik olarak yapılandırılması mümkün olmayan, Görüş ve düşüncelere dayalı özelliklerin ölçülmesinde kullanışlı ve işlevseldir. 95
Kontrol Listeleri Kontrol listeleri çoğunlukla; Dikotom maddelerden oluşan, Maddelerin tek tip ölçeklendiği, Toplam puanların anlamlı olmadığı, Frekanslar ve yığılma noktalarına göre çıkarsama yapılabilen, Kesme noktalarına göre değerlendirme yapılabilen, Gözlemci tarafından tepkilerin not alındığı ölçme araçlarıdır. Devinimsel özelliklerin ölçülmesinde, Problem taramalarında kullanışlı ve işlevseldir. 96
Gözlem ve Görüşme Formları Çoğunlukla bireysel uygulanan ve gözlemci tarafından gözlem sonuçlarının not alındığı ölçme araçlarıdır. Yapılandırılmış (sistemli) - Yapılandırılmamış (gelişigüzel) Katılımlı - Bireysel olarak uygulanabilmektedir. Keşfetme, Tanılama, Süreci planlama gibi amaçlarla, daha çok ön ve ham gözlemeler niteliğinde kullanılabilmektedir. 97
Öğrenme ya da öğrenme başarısı ile ilişkili duyuşsal özelliklerden bazıları; TUTUMLAR Okula yönelik tutum Derse yönelik tutum Sınav kaygısı Sınav korkusu İLGİLER Öğrenme ilgisi Meslek ilgisi Okuma ilgisi BAŞARI KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Stresle başa çıkma tarzı Ders çalışma alışkanlığı ALGI VE EĞİLİMLER Akademik öz benlik algısı Epistemolojik inanç Özyeterlik GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER 98
Tutumlar ve Tutumların Ölçülmesi 99
Tutum Tutum; bir tutum objesine yönelik olarak bilişsel, duyuşsal ve devinimsel davranış ve tepkilerin bütünüdür. Tutumlar; Doğuştan gelmez, yaşantılar yoluyla öğrenilir. Geçici değildir, belli bir süre devamlılık gösterir. Bireysel ya da toplumsal olabilir. Birey-obje ya da toplum-obje arasındaki ilişkide bir düzen kurar ve yanlılık oluşturur. Bir tepkiden çok tepki eğilimidir. Olumlu ya da olumsuz davranışlara yol açabilir. 100
Tutumların Ölçülmesi Tutumların ölçülmesi güçtür; Tanımlanması ve yapılandırılması hem alan uzmanlığı hem teknik uzmanlık gerektirir. Ortaya çıkması zaman alır. Zaman içerisinde kısmen değişim gösterebilir. Yakın ve genel çevresel etkiler, karıştırıcı olabilmektedir. Hata kaynakları çok ve çeşitlidir. 101
Tutumların ölçülmesinde ve değerlendirilmesinde başlıca yöntem ve teknikler: Davranışların gözlenmesi Fizyolojik tepkilerin gözlenmesi Sıfat ya da kontrol listelerine göre tepkilerin ve eğilimlerin gözlenmesi Tutum Ölçekleri Bogardus Toplumsal Uzaklık Ölçeği Thurstone Ölçeği Likert Tipi Tutum Ölçeği (Dereceleme Ölçekleri) Guttman Ölçekleri (Birikimli Ölçekler) Osgood Duygusal Anlam Ölçeği (Semantik Fark Ölçekleri) 102
Likert Tipi Ölçekler Rensiz Likert tarafından 1932 de geliştirilmiştir. Thurstone tipi ölçeklerin sorunlarına çözüm getirdiği söylenebilir. Bireyler, benimsedikleri tutum ifadelerini işaretlemek yerine her bir tutum ifadesine katılma düzeylerini işaretlemektedir. Dereceleme toplamlarına ve toplamlı sıralamalara dayalı bir ölçekleme tekniğidir. Bu nedenle Dereceleme Ölçekleri olarak da bilinmektedir. 103
Likert tipi ölçeklerin bazı temel varsayımları bulunmaktadır: Her bir tutum maddesi ile bu maddenin ölçeklenme düzeyleri arasında monotonik bir ilişki vardır. Yani tamamen katılıyorum ve hiç katılmıyorum tepkileri aşırı olumlu ya da aşırı olumsuz tutumları gösterir. Madde yanıtlarının doğrultusu, ölçülen tutumla monotonik ilişki gösterir. Bu nedenle farklı yönlerde işleyen maddeler dikkate alınarak düzeltme yapılabilmektedir. Ölçülen tutum, tek boyutludur ya da baskın bir alt boyut ile temsil edilebilmektedir. Maddeler ile toplam puanlar arasında doğrusal bir ilişki vardır. Yani her bir maddenin ölçülen tutumu açıklamaya katkısı aynı olmasa da yakındır. 104