ANATOMİ YE GİRİŞ Anatomi Terminolojisi [Terminologia Anatomica] Terminoloji Tanımı ve Anatomi Terminolojisinin Gelişimi Normal Anatomik Pozisyon Yer ve Durum Tarifinde Kullanılan Terimler Vücudun Ana Bölümleri Düzlemler ve Eksenler Ünite Hakkında Bu ünitede anatomi eğitiminde sıkça duyacağınız terminoloji ile ilgili ilgiler bulacaksınız. Bu terimlerin bilinmesi, hem aldığınız eğitim sırasında konuların anlaşılması hem de mesleğinizi icra ederken sağlık sektörünün diğer çalışanları ile diyaloglarınızda oluşabilecek anlam karmaşasını önlemek açısından son derece önemlidir. Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi tamamladığınızda; Anatomi nin ne anlama geldiğini öğreneceksiniz. Normal anatomik pozisyonun ne olduğunu kavrayacaksınız. Anatomi eğitiminde sıkça duyacağınız terimleri öğreneceksiniz. Vücudun ana bölümlerini öğreneceksiniz. Vücutta belirli bir bölgeyi veya bu bölgedeki herhangi bir lezyonu ifade ederken kullanacağınız yer ve durum tarifinde kullanılan terimleri, vücudun ana düzlemlerini ve eksenlerini öğreneceksiniz. Vücudun en küçük fonksiyonel birimi olan hücreyi kavrayacaksınız. Vücudu oluşturan doku tiplerini, nerelerde bulunduklarını ve fonksiyonlarını öğrebeceksiniz. Üniteyi Çalışırken Kendi vücudunuzun bölümlerinin Latince karşılıklarını düşünün ve sesli olarak ifade edin. Anatomik pozisyonda dururken yönlerinizi Latince olarak ifade etmeye çalışın. Vücudunuzun bölümlerinin birbirlerine ve temel düzlemlere göre pozisyonlarını arkadaşınıza anlatın. Hücrenin ana elemanlarını sayın.
Sitoplazma da bulunan organelller ve görevlerini söyleyin. Hücre çekirdeği nin içeriğini ve fonksiyonunu düşünün. Dört temel doku tipinin vücutta bulunduğu yerleri anlatın. Kas dokusu tiplerini ve özelliklerini söyleyin.
ANATOMİ YE GİRİŞ Anatomi Terminolojisi Çeşitli bilim, sanat ve meslek dallarının, özel bir anlamı olan ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklerine terim denir. Terimlerin tümüne de, terminoloji denilir. Anatomi terimlerinin büyük çoğunluğu Latince, bir kısmı da Yunanca sözcüklerden oluşur. Bu terminolojiyi (International Anatomical Terminology) değiştirmek, yeni kelimeler ilave etmek Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) kuruluşun yetkisindedir. Eski çağlarda Orta İtalya nın Latium bölgesinde konuşulan latince, zamanla gelişerek önce tüm İtalya ya, daha sonra Roma İmparatorluğu genişledikçe, diğer ülkelere yayılmıştır. Avrupa dillerine etki yapmış ve onlara yeni şekiller vermiştir. Günümüzde bilim dili olarak kullanılan Latin Alfabe sinde, 25 harf bulunur. Anatomie Yunanca da kesmek, keserek ayırmak anlamına gelir. Latince de ise dissecare aynı anlamı taşır. Anatomi, insan vücudunun normal şekil ve yapısını, vücudu oluşturan organları, bunların yapıları ile fonksiyonları arasındaki ilişkileri ve bu organların aralarındaki normal komşuluk ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Normal Anatomik Pozisyon (Positio Anatomica Normalis) Normal anatomik pozisyon, topukları bitişik bir şekilde ayakta duran, başı dik ve gözleri öne ve karşıya bakan, kollar aşağıya sarkık ve avuç içleri öne dönük insanın duruşudur. Aşağıda verilen tüm anatomik tanım ve anlatımlar bu pozisyondaki bir insana göre yapılır. Yer ve Durum Tarifinde Kullanılan Genel Terimler Anterior (ön, önde olan) Posterior (arka, arkada olan) Ventralis (karın tarafı, karın ile ilgili) Dorsalis (sırt tarafı ile ilgili olan) Superior (üst) Inferior (alt) Apicalis (uç, tepe ile ilgili olan) Basalis (Basilaris ) (taban, kaide ile ilgili olan) Cranialis (baş tarafı) Caudalis (kuyruk tarafı ile ilgili olan) Longitudinalis (uzunlamasına olan) Axialis (vücudun uzun ekseni boyunca uzanan / verticalis) Dexter (sağ) Sinister (sol) Internus (iç) Externus (dış) Intermedius (iki şey arasında olan) Superficialis (yüzeyel olan) Profundus (derin olan) Medialis (içte olan) Lateralis (dışta olan) Medianus (Ortada bulunan) Proximalis (vücut merkezine yakın olan) Distalis (vücut merkezinden uzak olan) Radialis (radius ile ilgili, radial tarafta olan) Ulnaris (ulna ile ilgili, ulna tarafında olan) Tibialis (tibia ile ilgili olan) Fibularis/peronealis (fibula ile ilgili olan) Palmaris/volaris (avuç içi ile ilgili olan) Dorsalis (el sırtı ile ilgili olan) Plantaris (ayak tabanı ile ilgili olan) Dorsalis (ayak sırtı ile ile ilgili olan)
Centralis (merkezde olan) Periphericus/periferalis (çevrede olan) Frontalis (alın tarafında olan) Occipitalis (kafanın arkasında olan) Latince de sıfatlar Türkçe den farklı olarak isimlerden sonra gelir. İsimle beraber sıfat da çekilir. Sıfatların anlamı dereceler halinde arttırılabilir. Pozitif Komperatif: Üstün Süperlatif: En üstün Longus (uzun) Longior (daha uzun) Longissimus (en uzun) Latus (geniş) Latior (daha geniş) Latissimus (en geniş) Brevis (kısa) Brevior (daha kısa) Brevissimus (en kısa) Sıradışı sıfatların derecelenmesi Pozitif Komperatif: Üstün Süperlatif: En üstün Parvus (küçük) Minor (daha küçük) Minimus (en küçük) Magnus (büyük) Major (daha büyük) Maximus (en büyük) Sıra gösteren sayı sıfatları Primus (birinci), Secundus (ikinci), Tertius (üçüncü), Quartus (dördüncü), Quintus (beşinci). Tekil sözcüklerin çoğul yapılması Sonu is ile biten sözcükler çoğul yapılırken, sözcüğün sonundaki is kaldırılır, yerine es getirilir. Tekil Canalis (kanal) Unguis (tırnak) Çoğul Canales (kanallar) Ungues (tırnaklar) Anatomide kullanılan kısaltmaların sadece terimlerin ilk kelimeleri oldukları zaman kullanılması uygundur. Terimlerin ortasında, ya da son kısımlarda bulunduklarında, bir önceki kelimenin cinsine göre farklı ekler alacağından, kullanıcıyı yanıltabilir. Aşağıda sık karşılaşılabilecek kısaltmalara örnekler verilmiştir. a.: arteria (atardamar) aa.: arteriae (atardamarlar) art.:articulatio (eklem) can.: canalis (kanal) ggl.: ganglion (düğüm) ggll.: ganglia (düğümler) gl.: glandula (bez) gll.: glandulae (bezler) inc.: incisura (çentik) lig.: ligamentum (bağ) ligg.: ligamenta (bağlar) m.: musculus (kas)
mm.: musculi (kaslar) n.: nervus (sinir) nn.: nervi (sinirler) nuc.: nucleus (çekirdek) proc.: processus (çıkıntı) r.: ramus (dal) rr.: rami (dallar) v.: vena (toplardamar) vv.: venae (toplardamarlar) Vücudun Ana Bölümleri Şekil 1 de vücudun ana bölümleri ve bu bölümlerin dilimizdeki karşlıkları gösterilmektedir. Şekil 1.1 İnsan vücudunun bölümleri Eksenler (Axes) ve Düzlemler (Plana)
Şekil 1.2 Ana eksen ve düzlemler Bir hareket sırasında hareket etmeyen noktaları birlerştiren doğruya eksen (axis) denilir. Üç temel eksen bulunur (Şekil 1.2). 1. Vertikal eksen (axis verticalis): Düşey eksen ya da su yüzeyine dik yöndeki eksendir. 2. Sagittal eksen (axis sagittalis): Ok yönünde, yere paralel, önden arkaya ya da arkadan öne geçen eksendir. 3. Transvers eksen (axis transversalis): Yere paralel, sağdan sola ya da soldan sağa geçen eksendir. Eksenler dışında yine üç adet temel düzlemimiz (plan) vardır (Şekil 1.2). Düzlemlerin her birini iki eksen oluşturur. 1. Sagittal düzlem (planum sagittale): Önden arkaya uzanarak vücudu sağda ve solda kalan parçalara ayıran düzlemlerdir. Bu düzlemlerden tam orta hattan geçerek vücudu sağ ve sol iki eşit parçaya ayıran düzleme ise planum medianum denir. 2. Frontal düzlem (planum frontale coronale): Sağdan sola ya da soldan sağa uzanarak vücudu önde ve arkada kalacak şekilde parçalara ayıran, alna paralel düzlemlere planum frontale denir. 3. Horizontal düzlem (planum horizontale transversum): Su yüzeyine ya da yere paralel uzanarak vücudu üste ve altta kalacak şekilde bölümlere ayıran düzlemlerdir. Özet Anatomi, insan vücudunun normal şekil ve yapısını, vücudu oluşturan organları, bunların
yapıları ile fonksiyonları arasındaki ilişkileri ve bu organların aralarındaki normal komşuluk ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Normal anatomik pozisyon, topukları bitişik bir şekilde ayakta duran, başı dik ve gözleri öne ve karşıya bakan, kollar aşağıya sarkık ve avuç içleri öne dönük insanın duruşudur. Aşağıda verilen tüm anatomik tanım ve anlatımlar bu pozisyondaki bir insana göre yapılır. Bir hareket sırasında hareket etmeyen noktaları birlerştiren doğruya eksen (axis) denilir. Üç temel eksen bulunur: vertikal, sagittal ve transvers Düzlemler iki eksen ile oluşur. Üç adet temel düzlemimiz (plan) vardır: sagittal, fronta, horizonta. Gözden Geçir Kaynakça Anatomi nedir? Üç ana düzlem hangileridir? Düzlemleri bir kağıt yardımı ile gösteriniz. Omzunuzdan geçen üç ekseni bir kalem yardımı ile gösteriniz. Latince abdomen hangi vücut bölümünü ifade eder? El ve ayağın latince karşılıkları nedir? Elhan, A. (2003). Anatomi terimleri sözlüğü. 1. Baskı. Güneş Kitabevi. Ankara. Demirel A., Koşar N.Ş. (2006). İnsan Anatomisi ve Kinesiyolojisi. 2. Baskı. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara. Dere, F. (1999). Anatomi Atlası ve Ders Kitabı. 5. Baskı. Adana Nobel Tıp Kitabevi. Adana. Guyton, A.C. (1989). Tıbbi Fizyoloji. Türkçe Üçüncü Baskı. nobel Tıp Kitabevi. İstanbul. Standring, S. (2008). Gray s Anatomy. Fortieth Edition. Churchill Livingstone Elsevier. Spain. Tekelioğlu M. (1989). 1. Baskı. Genel Tıp Histolojisi. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul. Toprak, M., Akkın, S., M. (1993). Genel Anatomi Terminolojisi ve Kullanım Özellikleri. 1. Baskı. İstanbul üniversitesi iletişim fakültesi basımevi ve film merkezi. İstanbul. 1.10. Değerlendirme Soruları 1. Planum horizontale aşağıdakilerden hangisinin karşılığıdır? A. Vücudu sağ-sol iki eşit parçaya ayıran düzlem B. Su yüzeyine paralel düzlem C. Vücudun göğüs bölümü D. Vücudu ön-arka parçalara ayıran
E. Yere dik eksen 2. Kol un anatomik terminolojideki karşılığı nedir? A. Brachium B. Manus C. Cruris D. Caput E. Thorax 3. Anatomik terminolojide yüzeyel anlamına gelen ifade hangisidir? A. Profundus B. Latissimus C. Radialis D. Superficialis E. Medialis 4. Hücrenin protein sentezleyen organeli hangisidir? A. Ribozom B. Lizozom C. Golgi cisimciği D. Mitokondri E. Granülsüz endoplazmik reticulum 5. Aşağıdakilerden hangisi çizgili kas hücresinin özelliklerinden değildir? A. Miyoflamanları içinde aktin ve miyozin bulunur B. Yavaş ve uzun sureli kasılırlar, geç yorulurlar C. Kalsiyum bağlayan protein troponin dir D. Çok çekirdeklidirler. E. Mikroskopta enine çizgilenmeler gösterirler.