Doç. Dr. Ercan ARICAN Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü

Transkript

1 Doç. Dr. Ercan ARICAN Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü

2 Anatomi ve Fizyolojiye Giriş Anatomi terimi Yunanca içinden anlamındaki ana ile kesmek anlamındaki tome kelimelerinden türemiştir. Anatomi ve fizyoloji başlığı altında vücudun genel anatomik ve fizyolojik incelemesi birlikte gerçekleştirilir. Vücutta başlıca fonksiyonları yerine getiren doku ve organlar belli sistemler halinde ele alınır.

3 1. Hareket Sistemi - Systema locomotorium * İskelet Sistemi - Systema skeletale * Kas Sistemi - Systema musculare 2. Sinir Sistemi - Systema nervosum 3. Dolaşım Sistemi (Kardiyovaskuler) Systema circulatorium 4. Solunum Sistemi Systema respiratorium 5. Sindirim Sistemi Systema digestorium 6. Urogenital Sistem Systema urogenitale * Boşaltım Sistemi Systema renale * Üreme Sistemi Organa genitalia

4 7. Duyu Organları Organa sensuum 8. Endokrin Sistem Glandulae endocrinae

5

6 İnsanda yer alan bu organ sistemleri oldukça komplekstir. Sistemi oluşturan organlar, çeşitli doku ve hücre tiplerinden meydana gelmiştir. Hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular bir araya gelerek organları, organlar bir araya gelerek organ sistemleri ve sistemler de canlıyı oluşturur.

7

8 Hepsi oldukça önemli görevleri yerine getiren organ sistemlerinin, toplam vücut ağırlığına oranları değişiklik gösterir.

9 İnsan vücudundaki boşluklar Dorsal ve Ventral olmak üzere iki büyük grupta incelenir. Dorsal Boşluk: 1. Cranial 2. Spinal Çok sayıda organın yer aldığı ventral boşluk ise birçok boşluktan meydana gelmiştir.

10 Bu boşluklar ve içlerinde yer alan başlıca organ ve yapılar; Göğüs Boşluğu: Kalp, akciğerler, yemek ve soluk borusu Karın (abdominal) boşluğu: Mide, barsaklar, karaciğer, pankreas, dalak, safra kesesi, böbrekler Leğen (pelvik) boşluğu: Mesane, iç genital organlar. Karın ve leğen boşluğu, karın bölgesinde bulunan bazı yapıların leğen boşluğunda da bulunmasından dolayı ABDOMİNOPELVİK BOŞLUK olarak da adlandırılır.

11 Vücut anatomik olarak incelenirken aşağıdaki genel anatomik terimler zorunlu olarak çok sık kullanılır. Anterior: Ön. Önde (insan anatomisinde ventralin yerine kullanılır) Posterior: Arka, arkada (dorsalin yerine kullanılır) Superior: Üst, üstte Inferior:Alt, altta Medialis (Medial): İç tarafta, orta düzleme yakın Lateralis (Lateral): Dışta, yanda Intermedius (Intermedial): Arada Proximalis (Proximal): Gövdeye yakın, başlangıç kısmına yakın

12 Distalis (Distal): Gövdeden uzak, başlangıç kısmından uzak Superficialis (Superficial): Yüzeysel, deri yüzeyine yakın

13 Apicalis (Apical): Tepe Basilaris (Basilar): Taban Centralis (Central): Merkez, merkeze yakın Internus (Internal): İçeride, iç kısımda Externus (External): Dışarıda, dış kısımda Peripheralis (Peripheral): Çevrede, merkezden uzakta Transversus (Transversal): Enine Longitudinalis: Boyuna Profundus: Derinde, deri yüzeyinden uzak Horizontalis (Horizontal): Yatay, enine Verticalis (Vertical): Dikey, boyuna

14 Anatomide yapıların adlandırılmasında tekil-çoğul kullanım farklılıkları vardır. Os: Kemik Ossa: Kemikler M, m: Musculus: Muskulus, kas N, n: Nervus: Sinir Nn, nn: Nervi: Sinirler A, a: Arteria: Arter, atar damar Aa, aa: Arteriae: Arterler, atar damarlar V, v: Vena: Ven, toplar damar Vv, vv: Venae: Venler, toplar damarlar Gl: Glandula: Bez Gll: Glandulae: Bezler

15 Hareket Sistemi (Systema Locomotorium) Hareket sistemi; 1. İskelet sistemi 2. Kas sistemi olmak üzere iki temel bölümde incelenir.

16 Kas - İskelet Sistemi

17 Nasıl Hareket Ederiz? İnsan, çok sayıda yapının, birbirleriyle koordineli bir dizi faaliyeti sayesinde hareket eder. Hareketin oluşumunu sağlayan yapıların tümüne hareket sistemi adı verilir.

18 Hareket Sistemi Kemikler, eklemler ve kaslardan oluşur. Kemikler ve eklemler iskelet sistemini oluşturur. İskelet sistemi taşıyıcı görevi görür. Kas sistemi hareketi gerçekleştirir.

19 Vücudumuzdaki Kemikler İnsan iskeleti, baş, gövde, kol ve bacaklardaki kemiklerden oluşur. Bu kemikler toplam 206 adettir.

20 Vücudumuzdaki Kemikler

21 Kemik doku: Kemik hücresine osteosit, ara maddeye ise osein denir. Osein organik ve inorganik yapılıdır. Kemik doku; sıkı ve süngerimsi kemik doku olmak üzere iki gruba ayrılır. Sıkı (sert) kemik doku: uzun kemiklerin gövdesini oluşturur. Bu doku aynı zamanda diğer kemik çeşitlerinin dış kısmında bulunur. Sadece uzun kemiklerin gövdesinde sarı ilik kanalı vardır. Bu kanalda sarı ilik bulunur. Sarı ilik akyuvar hücreleri üretir.

22 Sert kemik dokuda, içinden kan damarları ve sinirlerin geçtiği; boyuna uzanan kanallara havers kanalları denir. Bu kanalları enine kesen kanallara Walkman kanalları denir. Süngerimsi kemik doku: uzun kemiklerin baş kısmında ve diğer kemik çeşitlerinin iç kısmında bulunur. Bu dokunun iç kısmında kırmızı ilik bulunur. Kırmızı ilik; alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları üretir.

23 Kemikler Ne İşe Yarar? Genel olarak kemiklerin tümü bedeni destekler. Kemiklerin büyük çoğunluğu hareket etmemizi sağlar.

24 Kemiklerin bir bölümü kalp, beyin ve omurilik gibi önemli organları dış etkilerden korur. Kemikler mineral deposu olarak da görev yaparlar.

25 Kan Yapan Kemikler Yassı kemiklerin iç kısımlarındaki boşlukta kemik iliği vardır. Kemik iliği, kan yapım merkezidir.

26 Kıkırdak Kıkırdak, kemik gibi sert olmayan dayanıklı, esnek, bükülgen bir dokudur. Kemikle birlikte vücuda destek olan ve zaman zaman da kemik gibi görev yapan dolgu maddesidir.

27 Omurgalı hayvanların iskeleti kıkırdak ve kemikten oluşmuştur. 1. Kıkırdak doku: Kıkırdak hücresine kondrosit, ara maddeye ise kondrin denir. Kondrin organik ve inorganik maddelerden yapılmıştır. Kıkırdak hücreleri ikili, üçlü gruplar halinde bir kapsül ile sarılı bir şeklide bulunur. Kıkırdak dokuda kan damarları ve sinir yoktur. Bu doku bağ dokudan difüzyonla beslenir.

28 Kıkırdak doku; hiyalin, elastik ve lifli kıkırdak olmak üzere 3 gruba ayrılır. Hiyalin kıkırdak: Embriyonun iskeletinde bulunur. Gelişmenin ilerleyen dönemlerinde farklılaşarak kemiğe dönüşür. Kıkırdaklı balıklarda kemikleşme görülmez. İnsan iskeletinde bazı yerler hiyanin kıkırdak olarak kalır. Örnek: Burnun ön kısımı, kaburga uçları, soluk borusu, uzun kemik uçları

29 Hiyalin kıkırdak uzun kemiklerin boyuna uzamasını sağlar. Elastik kıkırdak: kulak kepçesinde, kulak yolunda, östaki borusunda ve ses tellerinde bulunur. Lifli (fibröz) kıkırdak: omurgalar arası disklerde, diz kapağında, kürek ve köprücük kemiklerinin eklemlerinde bulunur.

30 Kıkırdağın Görevleri Kemikle birlikte vücut yapılarını destekler. Zorlamalara ve basınca karşı doku ve organları korur. Yumuşak doku ve organların yapısına girerek onlara sertlik ve dayanıklılık kazandırır.

31 Eklem yüzeylerinde darbe emici görevi görerek ve kayganlık sağlayarak kemik hareketlerini kolaylaştırır. Doğum öncesi ve sonrasında uzun kemiklerin gelişimi ve büyümesinde rol alır.

32 Eklemler Eklemler, kemiklerin bağlantılarını sağlar ve hareketi kolaylaştır. Üç tür eklem vardır: Oynamaz eklemler Yarı oynar eklemler Oynar eklemler

33 Eklem Bağları Eklem bağları eklemleri sarar ve kemikleri birbirine bağlar. Sağlıklı bir hareket ancak eklem bağlarının sağlam ve gereken gerginlikte olması ile mümkündür. Bu bağlar zedelenirse veya gevşerse eklemi oluşturan yapılar boşlukta sallanıyor hissi verir.

34 Kas Sistemi Kaslar iskeleti bütünüyle sarar ve kemikleri çekerek insanın hareket etmesini sağlar. Kaslar, kasıldığında kısalır ve kalınlaşır. Gevşediğinde ise uzar ve incelir. Bir kasın kasılabilmesi için sinir sistemi tarafından uyarılabilmesi gerekir.

35 Kas dokusu 4 önemli fonksiyonu yerine getirir. 1. Hareket 2. Vücutta madde taşınması 3. Vücut şeklinin oluşturulması 4. Termojenez (ısı üretimi)

36 Kasların Görevleri İskelet ile birlikte vücuda şekil verir. Vücudun ve organların hareketini düzenler. Vücudu darbelerden korur. Soluk alıp vermeye yardımcı olur.

37 Kas Çeşitleri İskelet kası (çizgili kas) Düz kas Kalp kası

38 Kas Çeşitleri İskelet Kası İsteğe bağlı olarak çalışır ve çabuk yorulurlar. Hareketi sağlar. Vücuda gelen darbeleri yumuşatır ve darbelerin iç organlara zarar vermesini önler. Kollardaki, bacaklardaki, yüzdeki kaslar çizgili kastır.

39 Kas Çeşitleri Düz Kas İstek dışında çalışır ve yorulmaz. İç organlarda bulunur. İç organların çalışmasını sağlayarak canlılık faaliyetlerinin sürdürülmesine yardımcı olur.

40 Kas Çeşitleri Kalp Kası İskelet kası gibi çizgilidir. Düz kas gibi irade dışında sürekli çalışır. Kalp kasının çalışması sinir sistemi ve endokrin sistemin iş birliği ile sağlanır.

41 Kasın Kasılma Mekanizması Kas kasılmasında iki önemli iyonun rolü vardır. Ca ve Mg 1. Aksiyon potansiyeli motor sinir boyunca kas lifindeki sonlanmasına kadar yayılır. 2. Her sinir ucundan nörotransmitter olarak asetilkolin salgılanır. 3. Asetilkolini asetilkolin kaplı kanalları açar. 4. Asetilkolin kanallarının açılması, kas lifi memebranından çok miktarda Na iyonunun içeri girmesini sağlayarak kas lifinde aksiyon potansiyelini başlatır.

42 5. Aksiyon potansiyeli sinir membranında olduğu kas lifi boyunca yayılır. 6. Aksiyon potansiyeli kas lifi membranını depolarize ederek sarkoplazmik retikulumda depolanmış olan Ca iyonlarının büyük miktarlarda miyofibrile serbestlenmesine neden olur. 7. Ca iyonları kasılma olayının esası olan aktinin miyozin tarafından çekilmesini başlatır. 8. Ca iyonları sarkoplazmik retikuluma geri pompalanır. Ca iyonlarının uzaklaştırılması kasılmanın sona ermesine neden olur.

43

44

45 Sinir Kas Kavşağı (Motor son plak, motor uç plak) Uyarıların sinirden iskelet kas liflerine iletimini sağlar. İskelet kas lifleri omuriliğin ön boynuzunun büyük motor nöronlarından başlayan büyük, miyelinli sinir lifleri ile iletilir. Bir sinir uyarısı motor son plağa ulaştığında yaklaşık 125 asetilkolin vesikülü terminalden sinaptik aralığa salınır. Aksiyon potansiyelinin kas lifi membranını depolarize etmesi ile voltaj kapılı Ca kanalları açılarak Ca girişi sağlanır.

46 Asetilkolin Na iyonlarının içeri girişini sağlaması ile aksiyon potansiyeli oluşur. Asetilkolin daha sonra asetilkolin esteraz enzimi ile asetat ve koline ayrılır. Bütün bu olaylar birkaç milisaniye içerisinde gerçekleşir. Şayet asetilkolin esteraz enzimi inaktive olursa ve dolayısı ile asetilkolin parçalanmazsa kas spazmı ortaya çıkar. Larinks kaslarının (laringeal) spazmı, kişinin boğularak ölümüne sebep olur.

47 Kasılmanın Enerji Kaynakları Kas kasılması için gerekli enerji kaynağı ATP dir. Kasılmadaki gerekli ATP yi elde etmek için değişik kaynaklar vardır. ATP eldesi için yüksek enerjili P kaynağı kreatin fosfat tır (fosfokreatin). Kasta kreatinfosfat konsantrasyonu, mevcut ATP nin yaklaşık 4-5 katıdır. ATP yi yeniden oluşturabilmek için gerekli enerji kaynağı kasta depolanmış olan glikojenden gelir.

48 Glikojenden koparılan glukoz, glikotik yolda anaerobik olarak laktat a yıkımından her bir glikoz molekülü başına 2 ATP ele geçer. Kasılma Tipleri 1. İzometrik kasılma: Kasın boyunda önemli bir değişiklik olmadan gerçekleşen kasılma tipidir. Kilitli bir kapıyı itmek, ağır bir şeyi yerden kaldırma. 2. İzotonik kasılma: Belirli bir yüke karşı yapılan ve kas boyunda kısalmanın görüldüğü kasılmadır. Yürüme, koşma vb.

49 2a. Konsentrik: Bir hareket oluşturacak şekilde kasın boyunun kısalmasıdır. Kitap kaldırmak koldaki biceps brachii nin kasılması ile olur. 2b. Eksentrik: Kasın uzunluğunun artmasıyla ortaya çıkan hareket tipidir. Kitabın yere konması. 3. Tetanik Kasılma (Tetanus): Uyarıların hızlı bir şekilde tekrar edilmesi sonucunda kasın gevşemeden sürekli kasılması durumudur.

50 Spazm ve kramp iskelet kasındaki tetanik kasılmalara örnek olarak verilebilir. Vücut Kasları Baş kasları (Musculi capitis, Mm. Capitis) M. orbicularis oris: Ağız çevresini kuşatan kastır. Kontraksiyon yaparlar. Konuşmada rol oynarlar. M. buccinator: İki çene ile dudaklar arasında yer alan, düzensiz dörtgen biçiminde olan kastır. Mimik kaslarının en büyüğüdür. Süt içerken de kullanılır.

51 M. risorius: Gülümseme anında dudakları çeken kastır. Güldürücü kas da denir. M. mentalis: Çene ucu kasıdır. M. depressor labii inferioris: Alt dudağı aşağı çeken dörtgen kas. M. levator labii superioris: Üst dudağı kaldıran kas. M. orbicularis oculi: Göz çukuru tabanını kapatan üç parçadan oluşmuş kas. M. corrugator supercili: Kaşları birbirine yaklaştırarak çatan kas.

52 M. frontalis: Alnı kırıştıran kas. M. nasalis: Burun deliklerinin genişlemesini sağlayan iki kısımdan ibaret kas.

53

54 Tetanoz Anne ve babalar çocuklarının oynarken ayağına paslı çivi batmasından çok endişe duyarlar. Bu durumda endişe edilecek olan pas değil çivi yarasıdır. Esas olarak bir sinir sistemi hastalığı olmasına rağmen etkisini iskelet kaslarında ağrılı spazmlara sebep olarak gösterir. Tetanoz, Clostridium tetani denilen bakterinin ekstrasellüler toksini tarafından oluşturulur. Kobra yılanının zehrinden 50 kat daha güçlüdür.

55 Genellikle 2 hafta kadar olan inkübasyon süresinden sonra lokal ağrı, baş ağrısı, kasların spazmı ve yutma zorluğu görülür. Artan kasılmalara bağlı olarak ağzın açılması zorlaşır ve çene kilitlenir. Bu yüzden tetanoza Kilitli Çene hastalığı da denir.

56 D Vitamini ve Kemikler D vitamini daha çok balıketi ve yağı, süt, yumurta sarısı ve güneş ışığında bulunur.

57 D Vitamini ve Kemikler Erişkinlerde ise D vitamini eksikliği kemiklerin sertliğinin ve dayanıklılığının azaldığı osteomalasi hastalığına neden olur. D vitamini eksikliğinde çocuklarda bacakların dışa doğru eğilmesi şeklinde ortaya çıkan raşitizm hastalığı görülür.