SÜRDÜRÜLEBİLİR AKILLI ŞEHİRLER ÇALIŞTAYI 1-2 Ağustos 2017, İstanbul KATI ATIK YÖNETİMİ VE ATIKTAN ENERJİ Onur AKPULAT Proje Yöneticisi REC Türkiye
Sürdürülebilirlik Kavram ve Araçları Kaynak: Glavic P., Lukman R., 2007. Review of sustainability terms and their definitions, Journal of Cleaner Production, 15, 1875-1885
Şehirlerin En Öncelikli Sorunu: Atık En Önemli 5 Kriter 80% İlçe Merkezi Büyükşehir İlçe İl Merkezi Büyükşehir 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kaynak: REC Türkiye, 2016
Ekonomik Boyut AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) 2007-2023 Katı Atık Sektörü Maliyeti 9,5 Milyar ------------------ = %16 58,6 Milyar Maliyetlerin Dağılımı Merkezi İdare = %13 Yerel İdare = %37 Özel Sektör = %26 KİT = %2 Fonlar (AB+Diğer) = %22 Kaynak: UÇES, 2006
Çevresel Boyut Türkiye nin Sera Gazı Salımları Sektörel Dağılımı (2012) Enerji: %71 Sanayi: %13 Atık: %9 Tarım: %7 Kaynak: Ulusal Sera Gazı Envanteri, 2014
Sosyal Boyut Bir Şehir? o Evsel atıklarının %9 - %17 kayıtdışı toplanıyor o Kayıtdışı toplayıcılar kişi başı aylık 550 TL net gelir elde ediyor o Kayıtdışı çalışanların %48 i 18 yaşının altında o Çalışma koşulları olumsuz o Çocuk işçiler ortalama günde 3 saat çalışıyor o Ağırlıklı olarak çalışmalar gece yürütülüyor o Koruyucu maske veya eldiven kullanılmıyor o Çocuk işçiler genellikle sağlık problemleri yaşıyorlar 18-52% Yaş Grupları 0-5 6% 5-9 11% 15-17 16% 10-14 15%
Buenos Aires, Arjantin
AB nin Atık Yönetimi Eksenli Politika ve Stratejileri o o o o o o Çevre Eylem Programları (Environmental Action Programs) 1973-2013 Atık Önleme ve Geri Dönüşüm Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on Waste Prevention and Recycling) 2005 (Rev: 2011) Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on the Sustainable Use of Natural Resources) 2005 Entegre Ürün Politikası (Integrated Product Policy) (IPP) 2003 Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim / Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı (Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP) Action Plan) 2008 Döngüsel Ekonomi Stratejisi (Circular Economy Strategy) 2015
Döngüsel Ekonomi Nedir? Kullan at ekonomisi Enerjisi tamamen fosil yakıtlardan Geri dönüşüm oranları ve kalitesi düşük Bertaraf oranları yüksek Doğal kaynak kullanımı ve israfı yüksek Enerji büyük oranda fosil yakıtlardan
Döngüsel Ekonomi Nedir? "Ürün, malzeme ve doğal kaynakların ömrünün azami ölçüde uzatılması" Döngüsel Ekonomi ile ürün ve üretim süreçlerinin yeniden tasarlanarak, israfın asgariye indirmesi ve kullanılmayan materyallerin kaynağa çevrilmesi hedeflenmektedir. Geri dönüşüm oranları ve kalitesi yüksek. Bertaraf yok denecek düzeyde Enerji yenilenebilir kaynaklardan
AB de Atık Yönetimi Ne durumda? AB ölçeğinde; o Yıllık 600 milyon ton atık kaybediliyor o Evsel atıkların %40 ı geri dönüştürülebiliyor, bazı ülkelerde bu oran %80 iken bazı ülkelerde %5 o 6 üye ülke %3 ten daha az 18 üye ülke %50 den daha fazla depolama yapıyor (bazıları %90 ın üzerinde olmak üzere) o Toplanan plastik atıkların %25 i geri dönüştürülürken, %50 si düzenli depolamaya gidiyor o Büyük şirketler atıklarının %45 ini satarken KOBİ ler %25 ini satıyor Kaynak: EU Circular Economy Strategy, 2017. http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm
AB ölçeğinde; Döngüsel Ekonomi Stratejisi Neler Getiriyor? o Yıllık 600 milyar Euro ekonomik kazanç (AB bütçesinin %8 i) o 2035 yılında 500 milyon ton karbon salımı azaltımı o 2035 yılında atık yönetimi alanında 170.000 toplamda 580.000 iş yaratma o 2020 yılında elektrik faturasında hane başına yıllık 465 Euro kazanç o 2030 yılında üretimde hammadde ihtiyacının %20 azaltımı o 2030 yılında GDP de %3 artış Kaynak: EU Circular Economy Strategy, 2017. http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm
Eylem Planı Alanları 1. Üretim o Ürün Tasarımı o Üretim Süreçleri 2. Tüketim 3. Atık Yönetimi 4. Atıktan Kaynağa (İkincil Hammadde) 5. Öncelikli Alanlar/Sektörler o Plastikler o Gıda Atıkları o Kritik Hammaddeler o İnşaat ve Yıkım o Biyokütle ve Biyolojik Temelli Ürünler 6. İnovasyon, Yatırım ve Diğer Yatay Tedbirler 7. İzleme
Değişiklik Öngörülen Direktifler Atık Çerçeve Direktifi (2008/98/EC) Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC) Ambalaj Atıkları Direktifi (94/62/EC) AEEE Direktifi (2012/19/EC) Atık Pil ve Akümülatörler Direktifi (2006/66/EC) Ömrünün Tamamlamış Araçlar Direktifi (2000/53/EC)
Zorlayıcı Hedefler! 2030 yılı itibariyle; - Evsel atıkların %65 inin geri dönüştürülmesi, - Evsel atıkların en fazla %10 unun depolanması, - Ambalaj atıklarının %75 inin, o Plastik ambalaj atıklarının %55 inin (2025), o o o o o Ahşap ambalaj atıklarının %75 inin, Demir esaslı metal ambalaj atıklarının %85 inin, Alüminyum ambalaj atıklarının %85 inin, Cam ambalaj atıklarının %85 inin, Kağıt/karton ambalaj atıklarının %85 inin geri dönüştürülmesi
Ambalaj Atıkları - AB
Kişi Başı Oluşan Ambalaj Atığı (kg/ yıl) Ambalaj Atıkları - Türkiye 250 OAA miktarı AB ülkeleri ve Türkiye nin Hane Halkı Harcamaları göstergeleri kullanılarak oluşturulan bir model ile hesaplanmıştır. 200 150 EE PL PT ES MT IE IT FR DK NL BE FI UK DE AT LU Bu modele göre, Türkiye deki ambalaj atığı miktarı 2016 yılı için toplam 7,5 milyon ton ve kişi başı 95,6 kg olarak hesaplanmıştır. 100 LV LT HU TR SI CZ CY SK GR SE 2013 yılı için OAA miktarı en fazla olan il 1,7 milyon ton ile İstanbul dur. Bayburt ise 5,5 bin ton ile en düşük OAA miktarına sahiptir. RO 50 BG 0 5 10 15 20 25 30 Hanehalkı Tüketim Harcamaları (PPP 1000 $ Kişi Başı)
Ambalaj Atıkları - TAT ve GDT
Lisanslı TAT lar Lisanslı GDT ler
Evsel Atıklar - AB REC Türkiye, 2016 Veri Kaynağı: Eurostat, 2014
Evsel Atıklar - Türkiye REC Türkiye, 2016 Veri Kaynağı: TÜİK, 2014
Türkiye Döngüsel Ekonominin Neresinde? - Karışık Evsel Atık Örneği 2012 Yılı Eurostat Verisi Karışık Evsel Atık Miktarı 30 milyon ton/yıl Bertaraf Oranı: %88 Depolama Oranı %99 Ayrıştırma/Ön İşleme?
Türkiye deki Depolama Tesisleri Ayrıştırma/Ön İşleme? Toplam 82 Tesis
Türkiye deki Ön İşleme Tesisleri İşletme 16; İnşaat 7; Proje 2; ÇED 3 Toplam: 28 Tesis
Türkiye de Ön İşleme İşletmedeki Tesislerin Kapasitesi = ~5 milyon ton/yıl Projelenen Kapasite = ~7 milyon ton/yıl Ön İşleme Verimi = %50 Azaltım Kapasitesi = ~2,5-3,5 milyon ton/yıl
Türkiye deki Karışık Evsel Atık Geri Dönüşümü Oluşan Evsel Atık Miktarı (2012) = 30 milyon ton İstatistiklere Yansıyan Geri Dönüşüm Oranı (2012) = %1 Geri Dönüştürme Kapasitesi (2016) = ~2,5-3,5 milyon ton/yıl Tahmin Edilen Geri Dönüşüm Oranı (2016) = ~%8-12 AB Hedefi (2025) = %60 AB Hedefi (2030) = %65
5 Adımda Sürdürülebilir Şehirlerde Sürdürülebilir Katı Atık Yönetimi 1. Katılımcı bir şekilde sağlıklı veri tabanlarını oluşturulması, 2. Bu veriler doğrultusunda ilgili planlamaların hazırlanması, 3. Planlamalar ile öngörülen altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi, 4. Ulusal ve yerel ölçekte kurumsal ve teknik kapasite artırımı ve 5. Toplumsal bilinçlendirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi
Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı (2016-2023) Söz konusu yönetim planı 2023 yılına gelindiği zaman; Geri Kazanım %35 Vahşi Depolama %0 Düzenli Depolama %65 Bu çalışmanın ardından Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı'nı esas alacak şekilde 81 ilimizin atık yönetimi planları da oluşturulacak.
Son Söz Sürdürülebilir bir atık yönetimin olmazsa olmazlarından biri düzenli ve vahşi depolama ile atık bertarafının azaltılarak, mümkün oldukça atıkların azaltımı, olmayan durumlarda geri dönüşüme ve geri kazanıma yönlendirilmesidir. Ülkemiz atık yönetimindeki bu gibi çalışmaların hız kesmeden devam etmesi çok önemli. Ulusal düzeyde belirlenen hedeflerin yerel düzeyde gerçekleştirilmesi için anahtar konumda olan belediyelerimiz, bu sorumluluğun altından başarıyla kalkacak ve Türkiye de uluslararası düzeyde Örnek Sürdürülebilir Şehirler oluşturacaklardır.
ATIKTAN ENERJİ
Atıktan Enerji Kavram Özellikle büyük şehirlerde ve düzenli depolama alanı bulma imkanı sınırlı olan bölgelerde atıkların imha edilmesi ve enerji geri kazanımı için kullanılabilecek bir yöntemdir. Atıktan enerji işleminde atıklar farklı yöntemler (direk yakma, gazlaştırma, piroliz, plazma vb.) kullanılarak yüksek sıcaklıklarda kısmen imha edilir, elde edilen buhardan elektrik ve ısı olarak faydalanılabilir. Teknoloji o o o o Atık Besleme Termal İşleme Enerji Üretimi Baca Gazı Arıtımı Kaynak: CEWEP, 2017
Atıktan Enerji - AB de Durum Toplam Tesis Sayısı: 483 Toplam Kapasite: 88,41 Mt/yıl Kaynak: CEWEP, 2014
Atıktan Enerji Süreci Kaynak: REC Türkiye, 2012
Atıktan Enerji Paydaşları Kaynak: REC Türkiye, 2012
Viyana Örneği
Viyana Örneği
Viyana Örneği Alan (ha) / Mesafe (m) 1000 5000 10000 Toplam Tarım alanları 450 3168 3617 Suni zeminler 314 6677 22056 29047 Orman ve yarı doğal alanlar 263 5097 5359 Sulak alanlar ve su kütleleri 465 1096 1561 TOPLAM 314 7854 31416 39584 Nüfus Yoğunluğu (kişi/km 2 ) 4104
Viyana Örneği
Viyana Örneği
Kopenhag Örneği Doğudan batıya 50 km lik ısıtma ağı Ağ içinde 4 adet atıktan enerji tesisi Üretilen toplam ısının %30 u atıktan enerji yoluyla Kaynak: CEWEP, 2017
Kopenhag Örneği Kaynak: CEWEP, 2017
Kopenhag Örneği Kaynak: CEWEP, 2017
Kopenhag Örneği Kaynak: Inhabitant, 2011
TEŞEKKÜRLER Onur AKPULAT Proje Yöneticisi REC Türkiye oakpulat@rec.org 0530 465 79 39