MİLLİ GELİR DENKLEMİNDEKİ DEĞİŞKENLERİNANALİZİ (2008) Y = C + I + G + X M İç toplum belli bir dönemde mal ve hizmet üretimi yapıyor. Başlangıçta ithalatın olmadığını yani M=0 olduğunu varsayıyoruz. Bilindiği üzere ihracata (X) isabet eden üretim miktarı iç topluma sunulmuyor. Bu üretim parçası dış toplumlara sunuluyor. Dış toplumlardan bu üretim parçasına harcama isabet ediyor (üretim başkaları için yapılıyor, bu üretime harcama başkaları tarafından yapılıyor). İç toplum sadece bu aşamada parasal gelir elde ediyor. Böylelikle ilk aşamada, iç toplumda oluşan iç üretim, iç harcama ve iç gelir akımına, dış gelir ve dış harcama akımı ilave oluyor. İşte bu noktada, iç toplumda iç gelir+dış gelir ve iç harcama+dış harcama sebebiyle iç üretimden fazla olarak bir harcama ve gelir akımı meydana geliyor. Diğer bir ifadeyle, parasal akım reel akımın üzerinde gerçekleşiyor. İç üretim: İç toplumun yaptığı toplam üretimden dış toplum için yapılan üretim düşüldüğünde kalan üretim toplamıdır. İç harcama: İç toplumun iç üretime yaptığı harcama toplamıdır. İç gelir: İç toplumun iç üretime yaptığı harcamalardan elde ettiği gelir toplamıdır. Dış harcama: İç toplumun, dış toplumlar için yaptığı üretime dış toplumun yaptığı harcamalar toplamıdır. Dış gelir: İç toplumun, dış toplumlar için yaptığı üretime dış toplumun yaptığı harcamalardan elde ettiği gelir toplamıdır. Eğer, dış toplumların fertleri iç toplumumuzda olsaydı, biraz önce ifade ettiğimiz ilave gelir ve harcamalar (dış gelir, dış harcama) iç toplumumuza artık dahil olan söz konusu fertler tarafından iç toplumumuzda yapılacaktı. Dış topluma giden üretim parçası da bu durumda iç toplumda kalacağı için, bu üretim parçasına da söz
konusu ilave gelir ve harcamalar isabet edecekti. O zaman bunun adı ihracat değil de, iç toplumun toplam üretiminin toplam harcama ve gelir akımlarına maruz kalması söz konusu olduğuna göre (adeta bir kapalı ekonomi) iç üretim, iç gelir ve iç harcama olacaktı. Peki, dış toplumu iç topluma dahil edemeyeceğimize göre, iç toplumda kalan sözünü ettiğimiz ilave gelir ve harcamalar ne olacaktır? İç toplumda, dış topluma gönderilen üretim parçalarından sonra daha az üretim parçaları kaldığına göre söz konusu ilave gelir ve harcamalar hangi üretim parçalarına (hangi üretilmiş mal ve hizmetlere) isabet edecektir? Şimdi ise tahlilimize ithalatı (M) da katıyoruz. Ancak bu kez ihracatın (X) içinde hiç ithalat (M) bulunmadığını varsayıyoruz. Az önce sorduğumuz sorunun cevabına gelince: tabiî ki yine dış toplumların üretip bize sattığı üretim parçalarına (M) isabet edecektir. Böylelikle nüfus yine aynı kalmak durumundadır. Yalnızca üretimin ihracat (X) ile azalan iç toplumdaki parçaları ithalat (M) ile yeniden artmıştır (iç üretim + dış üretim). Aynı toplumun istifadesine başlangıçta ihracat (X) nedeniyle daha az üretim parçaları sunulmuşken şimdi ithalat (M) sayesinde sunulan üretim parçaları tekrar yükselmiştir. Bu durum dış toplumu içeriye getirmekten daha avantajlıdır. Öte yandan M=0 iken X e karşılık gelen üretim parçaları dış topluma sunulmasaydı, iç toplumun istifadesine yine daha fazla (söz gelimi M kadar fazla) üretim parçalarının sunulacağı aşikardır. Ekonomi dışa kapalı iken X (ihracat) ve M (ithalat) olmayacağından, X e isabet eden üretim parçası içeride kalacak, M ye isabet eden üretim parçası dışarıda kalacaktır. X in içinde hiç M bulunmadığı varsayımı altında Y = C + I + G + X M denkleminde, X iç toplumun yaptığı toplam üretimden hem fiziki olarak dış topluma giden parçayı, hem de bu parçanın parasal değerini göstermekte, M ise iç toplumun kendisi için dış toplumdan aldığı üretim parçalarının sadece parasal değerini göstermektedir. Öyleyse C + I + G harcamaları, X e giden üretim parçalarının fiziki 2
miktarlarını içermemekte, ancak M ile gelen üretim parçalarının fiziki miktarlarını ve parasal değerini içermektedir. Yukarıdaki analizimizde; mukayeseli üstünlükler kuramı, ülkelerin uyguladıkları para ve maliye politikaları, dış denge veya dengesizlik konuları, iç toplumun ürettiği parçanın dış toplumların istifadesine giden parçasının, dış toplumların ürettiği parçanın, iç toplumun istifadesine gelen parçası ile değişim haddinin toplumların büyüme ve tatmin düzeyi üzerindeki etkileri, X lerin iç toplumun ihtiyacından fazla üretim parçaları olup olmadığı ve M lerin ise toplumun ihtiyaç duyduğu üretim parçaları olup olmadığı gibi konular sabit kabul edilmiştir. Y = C + I + X M denkleminde ihracat (X) içinde hiç ithal (M) girdi kullanmadığımızı ve kamu harcamalarının bulunmadığını varsayıyoruz. C + I içerisinde ithal edilen mal ve hizmetlere yapılan harcamalar bulunmaktadır. Bu yüzden M nin çıkartılması sonucunda kalan kısım Gayrisafi Yurt İçi Hasılayı verecektir. Şöyleki, C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Xyaiç Xyaiç = Cyaiç + Iyaiç C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç yeiç: Yerleşiklerin içeriye yaptıkları iç üretime ait harcamalar yaiç: Yabancıların içeriye yaptıkları iç üretime ait harcamalar C + I + X = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç Yukarıdaki denklemde, Cyeiç + Iyeiç bölümü, yerlilerin içeride üretilen tüketim ve yatırım mallarına harcama yapmaları kadar harcama yapılan bu malların ülke içinde kaldıklarını da göstermektedir. Cyaiç + Iyaiç bölümü ise yabancıların içeride üretilen tüketim ve yatırım mallarına harcama yaptıklarını ve harcamaların yurt içinde kalmakla beraber 3
harcamaların yapıldığı malların artık ülke dışında olduğunu göstermektedir. Yani aslında ülke, yerlilerin ve yabancıların içeride üretilen tüketim ve yatırım mallarına yaptıkları harcamaya eşit bir üretim gerçekleştirmiş ve gelir elde etmiştir. Ülkenin ürettiği tüketim malları (C) toplamı, yerli ve yabancıların tüketim malları talebi (harcamaları) toplamına eşittir. C = Cyeiç + Cyaiç Ne var ki yabancıların harcama kısmına tekabül eden tüketim malları yurt dışındadır. Öte yandan ülkenin ürettiği yatırım malları (I) toplamı, yerli ve yabancıların yatırım malları talebi (harcamaları) toplamına eşittir. I = Iyeiç + Iyaiç Aynı biçimde yabancıların harcama kısmına tekabül eden yatırım malları yurt dışındadır. Gelinen bu noktada, ülke içindeki tüketim ve yatırım harcamaları toplamı, tüketim ve yatırım mallarına göre fazlalaşacaktır. Yani yerli ve yabancı para miktarı, yerli mallara göre fazladır. İçeride bulunan fazla harcama akımının bu fazlalığa isabet eden kısmına göre ithalat yapılması ve içeriye yurt dışından tüketim ve yatırım malı getirilmesi gerekir ki harcama akımı ile mal akımı birbirini massedebilsin. Y = C + I + X M denklemi aşağıdaki gibi de gösterilebilir. Y = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış + Cyaiç + Iyaiç Cyedış - Iyedış yedış: Yerleşiklerin dışarıya yaptıkları dış üretime ait harcamalar Formülde Cyedış ve Iyedış hem toplanmış hem de çıkarılmış görünmektedir. Cyedış + Iyedış yerlilerce ithal edilmiş tüketim ve yatırım mallarının fiziki miktarlarını ve yerlilerin ithal edilmiş olan söz konusu tüketim ve yatırım mallarına yaptığı harcamaları gösterirken -Cyedış -Iyedış ise yerlilerin ithalatı yapılmış olan tüketim ve 4
yatırım mallarının karşılığında dışarıya ödedikleri tutarı yalnızca parasal olarak göstermektedir. Yani, toplanmış olan Cyedış ve Iyedış aslında C + I genel ifadesinde ithal edilmiş tüketim ve yatırım mallarına olan harcamaları göstermektedir. Yukarıda söz edildiği üzere C + I toplamının diğer parçası, Cyeiç + Iyeiç toplamından oluşmaktadır. Cyedış + Iyedış ifadesinde dışarıdan ithal edilen tüketim ve yatırım malları bulunmakta ve aynı zamanda bunlara yapılan harcamalarda bulunmaktadır. Çıkarılmış olan Cyedış ve Iyedış ise C + I toplamının içinde yer alan ve iç harcamalara konu olan dışarıdan gelen tüketim ve yatırım mallarının (ihracatla ülke dışına çıkan tüketim (Cyaiç) ve yatırım (Iyaiç) mallarının yerine gelen) dış ödemesini ve borç parçasını göstermek üzere M ile gösterilen kısımdır. Y = C + I + X M denklemine tekrar dönersek; Y nin ne olduğunu bulmak için madem M vasıtasıyla C + I toplamındaki ithal mallara ait kısmın çıkarılması gerekiyor, öyleyse X = M iken X ve M nin çıkarılması ne anlama geliyor? C + I + X M = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış + Cyaiç + Iyaiç Cyedış - Iyedış denkleminde sırasıyla X ve M yi temsil eden Cyaiç + Iyaiç ve Cyedış Iyedış bölümlerinin çıkarılması anlamına geliyor. Geriye ne kalıyor? C + I = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış denklemi kalıyor. Yani yerlilerin içeride ve dışarıda üretilen tüketim ve yatırım mallarına yaptıkları tüketim ve yatırım harcamalarıdır. Bir başka ifadeyle, ülkeden ihracat (dış talep kadar) kadar tüketim ve yatırım malı çıkarılmış, elde edilen gelirle, bu giden malların yerine dışarıdan ithal edilen mallara harcama yapılmıştır. GSYİH bilindiği üzere tamamlanmış mallara yapılan harcamalardır. Ancak tekrar hatırlayalım; X = M durumunda dış denge kurulmuş olmaktadır. Öyleyse, C + I + X M = Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç, C + I = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış C + I + X M = C + I 5
Cyeiç + Iyeiç + Cyaiç + Iyaiç = Cyeiç + Iyeiç + Cyedış + Iyedış Cyaiç + Iyaiç = Cye dış + Iyedış X = M Gökhan Gökalp Bağımsız Denetçi 6
EK:1 Şimdi ise milli gelirin unsurlarını, sembolleri daha da genişleterek ve içeriklerini belirterek ele alalım: Ya = Ca + Ia Ya Ca Ia : Toplam arz : Tüketim malları arzı : Yatırım malları arzı Ca = Cü + Ci Ca Cü Ci : Tüketim malları arzı : Üretilen tüketim malları talebi : İthal edilen tüketim malları talebi Cü= Cüye + Cüde + Cüya + Cüyad Cü : Üretilen tüketim malları talebi Cüye : Yerleşiklerin üretilen tüketim mallarına talebi Cüde : Devletin üretilen tüketim mallarına talebi Cüya : Yabancıların üretilen tüketim mallarına talebi Cüyad : Yabancı devletlerin üretilen tüketim mallarına talebi 7
Ci= Ciye + Cide + Ciya + Ciyad Ci : İthal edilen tüketim malları talebi Ciye : Yerleşiklerin ithal edilen tüketim mallarına talebi Cide : Devletin ithal edilen tüketim mallarına talebi Ciya : Yabancıların ithal edilen tüketim mallarına talebi Ciyad : Yabancı devletlerin ithal edilen tüketim mallarına talebi Ca= Cüiye + Cüide + Cüiya + Cüiyad Ca : Tüketim malları arzı Cüiye : Yerleşiklerin üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi Cüide : Devletin üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi Cüiya : Yabancıların üretilen ve ithal edilen tüketim mallarına talebi Cüiyad : Yabancı devletlerin üretilen ithal edilen tüketim mallarına talebi Ia = Iü + Ii Ia Iü Ii : Yatırım malları arzı : Üretilen yatırım malları talebi : İthal edilen yatırım malları talebi 8
Iü= Iüye + Iüde + Iüya + Iüyad Iü : Üretilen yatırım malları talebi Iüye : Yerleşiklerin üretilen yatırım mallarına talebi Iüde : Devletin üretilen yatırım mallarına talebi Iüya : Yabancıların üretilen yatırım mallarına talebi Iüyad : Yabancı devletlerin üretilen yatırım mallarına talebi Ii= Iiye + Iide + Iiya + Iiyad Ii : İthal edilen yatırım malları talebi Iiye : Yerleşiklerin ithal edilen yatırım mallarına talebi Iide : Devletin ithal edilen yatırım mallarına talebi Iiya : Yabancıların ithal edilen yatırım mallarına talebi Iiyad : Yabancı devletlerin ithal edilen yatırım mallarına talebi Ia= Iüiye + Iüide + Iüiya + Iüiyad Ia : Yatırım malları arzı Iüiye : Yerleşiklerin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi Iüide : Devletin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi Iüiya : Yabancıların üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi Iüiyad : Yabancı devletlerin üretilen ve ithal edilen yatırım mallarına talebi 9
KAYNAKLAR Kitaplar Akalın, Gülsüm. Çözümlü Makro ve Mikro İktisat Problemleri, İstanbul: Kalkedon Yayıncılık, 2007. Akalın, U. Selçuk. Genel Teori - İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi, İstanbul: John Maynard Keynes, The General Theory of Employment, interest and Money, Çeviri, Kalkedon Yayınları, 2008. Çakmak, Ahmet. Oktar, Suat. Şişman, Mehmet. Yavuz, Suat. İktisat Giriş, İstanbul: Economics, S. Ison, Stuart Wall 4. basımından çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, 2007. Çakmak, Ahmet. İktisat Makro, İstanbul: Economics, John Sloman, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, 2004. Gürak, Hasan. Ekonomik Büyüme ve Küresel Ekonomi, Bursa: Ekin Kitabevi, 2006. Şıklar, İlyas. Çakmak, Ahmet. Yavuz, Suat. Para Teorisi-Politikası, İstanbul: Frederıc S. Mıshkın, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, 2000. Parasız, İlker. Büyüme Teorileri, Bursa: Ezgi Kitabevi, 5. baskı, 2008. Parasız, İlker. Kalkınma Ekonomisi, Bursa: Ezgi Kitabevi, 1. baskı, 2005. Taban, Sami. İktisadi Büyüme, Ankara: Nobel Yayıncılık, 2008. Ülgener, Sabri Fehmi. Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme, İstanbul: Der Yayınevi, 1991. Ünsal, Erdal M. İktisadi Büyüme, Ankara: İmaj Yayıncılık, 2007. 10