BOLU OVASI SULAMA BĠRLĠĞĠNĠN YAPISI, SORUNLARI VE ÜYELERĠN SULAMA ÜCRETLERĠYLE ĠLGĠLĠ GÖRÜġLERĠ Murat CANKURT Altuğ ÖZDEN Sıdıka BOZKIRAN Aysun AYDOĞAN mcankurt@adu.edu.tr aozden@adu.edu.tr sbozkiran@adu.edu.tr Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Aydın ÖZET Günümüzde en önemli kıt kaynaklardan biri olan suyun, tarımsal alanda kullanılan büyük kısmının yönetimini, dağıtımını ve korunmasını sağlayan örgüt sulama birlikleridir. Bu çalıģmanın temel amacı Bolu Ovası Sulama Birliğinin yapısının ortaya konulması ve üyelerin sulama ücretleriyle ilgili görüģlerinin belirlenmesidir. ÇalıĢmanın ana materyali Bolu Ovası Sulama Birliği üyeleriyle yapılan 82 anketten elde edilen verilerdir. Yapılan araģtırmada, üreticiler hakkında genel bilgilere, iģletme hakkında genel bilgilere ve birlikle ilgili bilgilere değinilmiģtir. AraĢtırma sonucunda, üreticilerin ortalama yaģının yüksek, eğitim seviyesinin düģük, iģletmelerin genelde küçük aile iģletmeciliği olduğu, pompaj sistemi sayesinde suyun ulaģamadığı, yüksekte bulunan alanlara basınçla su iletildiği ve 22 bin dekar alana su istihdam edildiği, sulama birliğinde birlik baģkanı, yönetim kurulu, denetim kurulu, meclis üyeleri, birlik müdürü, tahsildar ve bunun yanında geçici iģçilerin görev aldığı, sulama ücretlerinin üreticilerin geneli tarafından yüksek bulunduğu, görülmüģtür. Anahtar Kelimeler: Su, sulama birliği, Bolu Ovası, sulama ücreti THE STRUCTURE OF BOLU PLAIN IRRIGATION UNION, PROBLEMS AND VIEWS OF MEMBERS ABOUT IRRIGATION FEES ABSTRACT Contemporarily water is the most important scarse resource that it is used mostly in agriculturally by irrigation union which enable management, distribution and protection. The aim of this study to put forward Bolu Plain s structure and then to determine members views about irrigation fees. The study's main material is data that obtained from 82 questionnaries with Bolu Plain Ġrrigaton Union s members. In this survey, is mentioned about general informations for producers, for company and union. Result of this research, were identified that producers average age is high, farms are generally small family farms, water is transmitted with pressure because of not reaching to high area by means of pumping system and 22 1677
thousand decares of area is irrigated, union president of the irrigation association, the board of directors, audit committee, council members, union director, collector and temporary workers are assigned at irrigatin union, irrigation fee is high for producers. Keywords: Water, ırrigation union, Bolu Plain, irrigation fee 1.GĠRĠġ Tarım, canlıların yaģamlarını sürdürebilmeleri için en önemli unsurdur (Cankurt ve Konak, 2004). Tarımın da yapılabilmesi için birinci koģul olarak su yer almaktadır. Fakat su kıt bir kaynaktır ve bu kaynağın sistemli bir Ģekilde kullanılması gerekmektedir. Bu noktada sulama birlikleri devreye girmektedir. Sürdürülebilir tarım bakımından, suyun kalite ve miktarının korunması, yeraltı ve yerüstü sularının kirletilmesinin engellenip yanlıģ sulama yöntemlerinden kaynaklanan su kayıplarının azaltılması önem arz etmektedir. Kırsal nüfusun düzensiz ve denetimsiz olarak kentlere göçmesi sonucunda konut sıkıntısı ortaya çıkmaktadır. Bu da verimli sulanabilir arazileri tarım alanı olmaktan çıkarmaktadır. Bunun yanında artan sanayileģme de verimli olan arazilerin daralmasında büyük etkene sahiptir. Denetimsiz olarak verimli arazilerin tarım dıģı amaçlara kullanımın açılması doğal kaynakların sorumsuzca tüketilmesine yol açacaktır. SanayileĢmiĢ alan ve konut alanları dıģında kalan tarım alanlarında ise su kaynaklarını korumak, geliģtirmek, kontrol etmek ve herkesin faydalanabileceği Ģekilde dağıtımını yapmak için suluma birlik ve kooperatiflerine büyük görev düģmektedir. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ) devir çalıģmalarına 1960 lı yıllarda baģlamıģtır. 1993 yılında Dünya Bankası nın desteği ile DSĠ tarafından iģletilen tesislerin sulama birlikleri, sulama kooperatifleri, belediyeler ve Köy Tüzel KiĢiliği gibi organizasyonlara devrine hız verilmiģtir (Yıldırım ve Çakmak, 2004). Türkiye'nin yüz ölçümü 78 milyon ha olup bu alanın yaklaģık üçte biri olan 28 milyon ha alan tarım arazisidir. Yapılan çalıģmalara göre; mevcut su potansiyeli ile teknik ve ekonomik olarak sulanabilecek arazi miktarı 8,5 milyon ha olarak hesaplanmıģtır. Bu alan içerisinden 5,9 milyon ha'lık alan DSĠ tarafından sulamaya açılmıģtır (DSĠ, 2013). Bir mahalli idare birimi olan ve 5355 sayılı Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu'nun 19. maddesine göre kurulmuģ olan Sulama Birlikleri, 22 Mart 2011 tarih ve 27882 sayılı resmi gazetede yayımlanan 6172 sayılı Sulama Birlikleri kanunu ile Mahalli Ġdare Birlikleri kanunundan ayrılarak kendine ait bir kanun kapsamına girmiģtir (Güvercin ve Boz, 2003). Türkiye de sulama yöntemleri ve sulama birlikleri için yapılan çalıģmalar genellikle su kaynaklarının etkili bir Ģekilde yönetimi için sulama projelerinin iģletme ve bakımına katılım olanakları (Tekinel ve ark., 1994); sulu tarım yatırımlarına ve iģletme-bakım faaliyetlerine çiftçi katılımının incelenmesi (Sayın ve ark., 1993) gibi konularda bilimsel araģtırmalar yapılmıģtır. Sulama birliklerinin yapısının incelenmesi konusunda yeterli çalıģma bulunmadığından dolayı çalıģma önem taģımaktadır. Sulama birliklerinin belirli bir disiplin ve düzen içerisinde çalıģması kıt bir kaynak olan suyun israf edilmeden kullanımını sağlayacaktır. Sulama birliklerinin yapısının belirlenmesi ve birliğin devamlılığının sağlanması ile üretici gözünden eksiklikler görülmüģ olacak ve giderilmeye çalıģılacaktır. Bunun sonucunda devamlılığı için birlik kendini onarmaya çalıģacaktır. Yapılan araģtırma Bolu Ovası Sulama Birliğinin yapısının ortaya konması, sorunları ve üyeleri sulama ücretleriyle ilgili görüģlerinin belirlenmesi amacıyla 2014-2015 üretim dönemi içerisinde Bolu ili merkez köylerini kapsamaktadır. 1678
Bolu Ovası Sulama Birliği 2003 yılında faaliyete geçmiģtir. Günümüzde üye sayısı 980 kiģiye ulaģmıģtır. Kaynak olarak Gölköy Barajını kullanan birlik, 22 bin dekar alana su istihdam etmektedir. Bolu ovası sağ ve sol sahil olarak iki alana ayrılmıģtır. Her iki alana da suyun dağıtımı kanal ve kanaletler vasıtası ile olmaktadır. Ayrıca iki sahilde birer tane olmak üzere pompaj sistemleri vardır. Pompaj sayesinde suyun ulaģamadığı, yüksekte bulunan alanlara basınçla su iletilmektedir. Bolu Ovası Sulama Birliğinde; birlik baģkanı, yönetim kurulu, denetim kurulu, meclis üyeleri, birlik müdürü, tahsildar ve bunun yanında geçici iģçiler bulunmaktadır. Geçici iģçiler, mevsimsel olarak kanal ve kanaletlerin temizlenmesinde, bakım ve onarımının yapılmasında ve Gölköy Barajının temizliğinin ve bakımının yapılmasında görev yapmak üzere yer almaktadırlar. Birlik BaĢkanı Birlik Meclisi Denetim Kurulu Yönetim Kurulu Birlik BaĢkanı Tahsildar ĠĢ Makinesi Operatörü 2. MATERYAL VE YÖNTEM ġekil 1. Sulama birliği organizasyon Ģeması ÇalıĢmanın ana materyalini, 2014 üretim yılı içerisinde, Bolu Ovası Sulama Birliğine üye 82 üreticiyle yüzyüze yapılan anket uygulamasından elde edilen veriler oluģturmaktadır. Veriler, amaçlara uygun olarak düzenlenmiģ anket formu kullanılarak çiftçilerle karģılıklı görüģme yoluyla elde edilmiģtir. Bunun yanı sıra konu ile ilgili daha önceden yapılmıģ çalıģmalar, literatür ve istatistik gibi ikincil verilerden de özellikle çalıģmanın teorik çerçevesinin oluģturulmasında yararlanılmıģtır. Bolu Ovası Sulama Birliğinin bugün 980 üyesi bulunmaktadır. Birliğin üyeleri ana kitleyi oluģturmaktadır ve örnekleme bu ana kitle içinden yapılmıģtır. ÇalıĢmada kullanılan verilerin derlenmesinde basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıģtır. Örnek hacminin hesaplanmasında oransal örnek hacmi hesaplama yöntemi tercih edilmiģtir (Cankurt, 2008). 1679
Oransal örnek hacminin hesaplanmasında ürün tüketim oranı (p:0.9) alınmıģtır. Örnek hacmi formülüne göre 82 çiftçi ile görüģülmesi durumunda %95 güven aralığı ve %5 hata payı ile ana kitleyi temsil edeceği varsayılmıģtır. ÇalıĢmada elde edilen veriler, merkezi eğilim ölçüleri ve yayılma ölçüleriyle birlikte, frekans, yüzde, oran gibi basit tanımlayıcı istatistikler ile analiz edilmiģ ve özet ve çapraz tablolar halinde sunulmuģtur. 3. BULGULAR VE TARTIġMA 3.1. Çiftçiler Ġle Ġlgili Genel Bilgiler Üreticilerin yaģ düzeyinin belirlenmesindeki amaç, Sulama Birliğine üye üreticilerin yaģ ortalamasını, yaģın standart sapmasını, maksimum ve minimum yaģ seviyesini belirlemektir. Çizelge 1. Çiftçilerin yaģ ve tarımsal üretim deneyimleri Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum Medyan YaĢı 55 11 31 83 56 Tarımsal Üretim 23 13 2 50 20 Deneyimi (yıl) Sulama Birliğine üye üreticilerin yaģ ortalaması 55 olarak belirlenmiģtir. ÇalıĢmada yaģın maksimum ve minimum değerlerine bakılmıģtır. YaĢın maksimum değeri 83, minimum değeri ise 31 çıkmıģtır. Tarımsal üretim deneyimine bakıldığında ise; ankete katılan üreticilerin ortalama tarımsal deneyimi 23 yıl, maksimum 50 yıl ve minimum 2 yıl olarak görülmektedir. Çizelge 2. Çiftçilerin eğitim durumları Eklemeli Oran (%) Ġlkokul 42 51,2 51,2 Ortaokul 14 17,1 68,3 Lise 24 29,3 97,6 Üniversite 2 2,4 100,0 Yapılan çalıģmada, üreticilerin %51,2 oranla 42 kiģi ilkokul mezunu, %17,1 oranla 14 kiģi ortaokul, %29,3 oranla 24 kiģi ve %2,4 oranla 2 kiģi üniversite mezunu toplamda 82 kiģi olduğu görülmektedir. Üreticilerin yoğun olarak ilkokul mezunu olduğu dikkat çekmektedir. 3.2. ĠĢletme ile Ġlgili Genel Bilgiler Bu bölümde iģletmenin arazi bilgileri, su dağıtım programı oluģturulması, sulama zamanının belirlenmesinde kullanılan yöntemler, üreticilerin sulama suyunu kullanabilme durumu, damla sulama kullanma isteği durumu, sulama ücretlerinin tespit yöntemine iliģkin üretici görüģleri, üyelerin sulama ücretleriyle ilgili görüģlerine ait bilgilere yer verilmiģtir. 1680
Çizelge 3. ĠĢletmenin arazi bilgileri Ortalama Standart Sapma Minimum Maksimum Toplam iģlenen arazi (da) 38 22 5 100 Mülk arazi (da) 23 17 1 100 Kira ile iģlenen arazi (da) 14 17 0 82 Ortakçılıkla iģlenen arazi (da) 1 2 0 13 Kiraya verilen arazi (da) 1 4 0 30 Sulanan arazi (da) 37 22 1 100 Sulanmayan arazi (da) 0 2 0 10 Üreticilerin arazi varlıkları incelendiğinde üreticilerin toplam iģlenen arazisi ortalama 38 da, minimum 5 da, maksimum ise 100da olduğu saptanmıģtır. Mülk arazisi, ortalama 23 da, minimum 1 da, maksimum ise 100 da olduğu görülmektedir. Kira ile iģlenen araziye bakıldığında ortalama 14 da, maksimum 82 da, minimum ise 0 da olarak görülmektedir. Ortakçılıkla iģlenen arazi varlığı ortalama 1 da, minimum 0 da ve maksimum 13 da olarak belirlenmiģtir. Kira ile iģlenen arazi varlığına bakıldığında ise ortalama 1 da, minimum 0 da ve maksimum 30 da olarak saptanmıģtır. Üye üreticilerin ortalama sulanabilir arazi büyüklüğü 37 da, minimum 1da ve maksimum 100 da olarak belirlenmiģtir. Sulanmayan arazi büyüklüğü ise maksimum 10 da, minimum 0 da olarak görülmektedir. Sulama Birliğine üye üreticilerden %36,6 oranla 30 kiģinin kredi kullandığı ve %63,4 oranla 52 kiģinin ise kullanmadığı görülmektedir. Çizelge 4. Sulama birliği su dağıtım programının oluģturulması Üreticinin taleplerine göre 5 6,1 Yöneticilerin kararlarına göre 76 92,7 Suyun havzadaki miktarına göre 1 1,2 Üretilen ürüne göre 0 0 Diğer 0 0 Üyelerden, %6,1 oranla 5 kiģi üreticilerin talebine göre oluģturulur, %92,7 oranla 76 kiģi yöneticilerin kararına göre oluģturulur, %1,2 oranla 1 kiģi ise suyun havzadaki miktarına göre oluģturulur cevabını vermiģlerdir. Üretilen ürüne göre ve diğer seçeneklere göre program oluģturulur cevabını veren bulunmamaktadır. Çizelge 5. Sulama zamanının belirlenmesinde kullanılan yöntemler Tecrübeye dayalı olarak 36 43,9 Toprağa bakarak 25 30,5 Bitkiye bakarak 20 24,4 Rastgele 1 1,2 1681
Üyelerden %43,9 oranla 36 kiģi tecrübeye dayalı olarak, %30,5 oranla 25 kiģi toprağa bakarak, %24,4 oranla 20 kiģi bitkiye bakarak ve %1,2 oranla 1 kiģi ise rastgele sulama zamanının geldiğini belirlediğini söylemiģlerdir. Demir Yurteri (2011), Konya ilinde yaptığı çalıģmasında, ankete katılanların%83'ü tahin ederek, %27'si ise bitki kök bölgesine bakarak sulama zamanını belirlediklerini söylemiģtir. Üreticilerde genel olarak, teknik bilgi eksikliği nedeniyle sulama zamanını tecrübeye bağlı ya da tahmin kullanarak belirlemektedirler. Çizelge 6. Üreticilerin sulama suyunu kullanabilme durumu Evet,istediğim zaman 36 43,9 Sulama sırası geldiğinde 31 37,8 Gecikmeli olarak alıyorum 10 12,2 Hayır, alamıyorum 5 6,1 Üreticilerden, %43,9 oranla 36 kiģi istediği zaman kullanabildiğini, %37,8 oranla 31 kiģi sulama sırası geldiğinde kullanabildiğini, %12,2 oranla 10 kiģi gecikmeli olarak aldığını ve %6,1 oranla 5 kiģi ise alamadığını söylemiģlerdir. Koç (2001), sulama birliklerinin hizmet performansını belirlemek amacıyla yaptığı çalıģmada, üreticilerinin çoğunun yeterli miktarda ve zamanında suyu aldığını belirtmiģtir. Çizelge 7. Üreticilerin damla sulama kullanma isteği durumu Evet 28 34,1 Hayır 54 65,9 Üreticilerden, %34,1 oranla 28 kiģi kullanmak istediğini, %65,9 oranla 54 kiģi ise damla sulama kullanmak istemediğini söylemiģtir. Yurteri (2011) de yapmıģ olduğu çalıģmada ankete katılanların %79'unun istemediğini, %21'inin istediğini vurgulamıģtır. Üreticileri büyük çoğunluğunun damla sulama kullanmak istememelerinin nedeni ise büyük ölçüde damla sulama sisteminin kurulmasının pahalı olmasıdır. Çizelge 8 de üreticilerin sulama ücretlerinin tespit yöntemine iliģkin üretici görüģleri verilmiģtir. Çizelge 8. Sulama ücretlerinin tespit yöntemine iliģkin üretici görüģleri Sulama saatine göre 17 20,7 Kullanılan suyun debisine göre 26 31,7 Tarım alanına göre 29 35,4 Diğer 10 12,2 1682
Üreticilerden, %20,7 oranla 17 kiģi sulama saatine göre belirlenmeli, %31,7 oranla 26 kiģi kullanılan suyun debisine göre belirlenmeli, %35,4 oranla 29 kiģi tarım alanına göre belirlenmeli ve %12,2 oranla 10 kiģi ise bu seçeneklerin dıģında diğer seçeneklere göre belirlenmeli cevabını vermiģtir. Çizelge 9. Üyelerin sulama ücretleriyle ilgili görüģleri Çok Yüksek 23 28,0 Yüksek 40 48,8 Orta 19 23,2 DüĢük 0 0 Çok DüĢük 0 0 Üyelerden, %29,0 oranla 23 kiģi çok yüksek, %48,8 oranla 40 kiģi yüksek olduğunu, %23,2 oranla 19 kiģi ise orta olduğunu söylemiģtir. Üreticilerden, düģük ve çok düģük olduğunu söyleyen kimsenin olmadığı görülmektedir. Kıymaz (2006), Gediz Havzasında yürüttüğü çalıģmasında üreticilerin %8,1'i çok yüksek, %58,7'si yüksek, %4,1'i düģük, %29,1'i ise normal olduğunu söylemiģtir. Koç (2001), Büyük Menderes Havzası sulama Ģebekelerinden Nazilli, Akçay, Aydın ve Söke sulama birliklerine üye üreticilerin, %64'ü yüksek, %32'si normal, %3'ü ucuz ve %1'i çekimser sonuçlarını bulmuģtur. Sulama birliği ile ilgili yapılan birçok çalıģmada üyelerin sulama ücretlerini yüksek buldukları görülmektedir. Bunu nedeni ise; üreticiler, DSĠ devir öncesi dönemde, sulama suyunu ücretsiz olarak arazilerine almıģlardır. Ancak devir gerçekleģtikten sonra sulama ücretini ödemeden suyu alamayacağını kabul etmiģlerdir. Sulama ücretini ödemeye alıģık olmayan üreticiler büyük çoğunluğu sulama ücretlerini yüksek bulmaktadır. 4. SONUÇLAR GeçmiĢte, gelecekte ve günümüzde yaģam için gerekli en önemli kıt kaynak sudur. Tarımda suyun etkin kullanımı için ise sulama birlikleri büyük öneme sahiptir. Yapılan çalıģmanın da amacı Bolu Ovası Sulama Birliği'nin yapısının belirlenmesi sorunları ve sulama ücretleriyle ilgili görüģlerinin belirlenmesidir. Anket sonuçları aģağıdaki gibi özetlenebilir. Üyelerin genel olarak orta yaģ grubunda yer aldığı belirlenmiģtir. Genç nüfusun tarımdan uzaklaģıp kentlere göçün arttığına bir gösterge olarak bu sonuca bakılabilmektedir. Eğitim durumuna bakıldığında ise ilkokul mezununun çoğunlukta olduğu görülmektedir. Konuyla ilgili yapılmıģ önceki çalıģmalara bakıldığında da yine aynı Ģekilde ilkokul mezununun çoğunlukta olduğu saptanmıģtır. Pompaj sistemi sayesinde suyun ulaģamadığı, yüksekte bulunan alanlara basınçla su iletildiği ve 22 bin dekar alana su istihdam edildiği, sulama birliğinde birlik baģkanı, yönetim kurulu, denetim kurulu, meclis üyeleri, birlik müdürü, tahsildar ve bunun yanında geçici iģçilerin görev aldığı tespit edilmiģtir. ĠĢletmeler genelde küçük ölçekli aile iģletmeleri Ģeklinde olmasına rağmen ailede tarımla uğraģanların sayısında bir düģüģ olduğu gözlenmiģtir. Bunun nedeni ise, genç nüfusun giderek tarımdan uzaklaģıp kentlere göç etmesi olarak açıklanabilir. 1683
Üreticilere kredi kullanımı hakkında sorular sorulmuģtur. Üreticilerin kredi kullanımına karģı çok önyargılı davrandıkları, kredi kullanmaktan uzak durdukları saptanmıģtır. Sulama ücretleri üreticilerin büyük çoğunluğu tarafından pahalı bulunmaktadır. Bazı öneriler geliģtirilecek olursa; tarım sektörünün en önemli sorunlarından biri köyden kentlere göçün artması ve artan nüfus nedeniyle verimli arazilerin yok edilmesidir. Yapılan çalıģmada da köyden kentlere göçün arttığı, genç nüfusun tarımdan uzaklaģtığı gözlemlenmiģtir. Bunun önüne geçebilmek için genç nüfusa çeģitli politikalarla tarım özendirilmelidir. Su, kıt bir kaynak olmasından dolayı sulamada su daha bilinçli kullanılmalı ve su israfını önleyecek önlemler alınmalıdır. Suyun etkin kullanımı ve verimliğin artırılması için damla sulama sisteminin kullanılması daha faydalı olacaktır. Fakat yapılan çalıģmada, damla sulama sistemini kullanan üretici sayısı çok düģük olarak saptanmıģtır. Bunun nedeni olarak damla sulama sisteminin kurulmasında çok fazla sermayenin gerektirmesi olarak açıklanmıģtır. Sulama Birliği ve diğer tarımsal örgütler bu konuda üreticileri bilinçlendirmeli ve üreticiye destek artırılmalıdır. KAYNAKLAR Apaçık, E., Emre, E., Diren, M. 2006. KüreselleĢmenin Su Kullanımına Etkileri, TMMOB Su Politikaları Kongresi, 21-23 Mart 2006, Ankara, s.486-497. Cankurt, M., Konak, K., 2004. ADU Ziraat Fakültesi Uygulama Çiftliğinde Tarla Bitkileri ġubesi Üretim Planlaması. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(2), 51-56 pp. Cankurt, 2008. Aydın Yöresinde Çiftçilerin Traktör Talebi, Satın Alma DavranıĢları ve Kullanım Memnuniyetinin Belirlenmesi Üzerine Bir AraĢtırma, (Dr Tezi). Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Ġzmir, 2008. Demir Yurteri, Y. 2011. Konya-Kadıhanı-Kolukısa Kasabası Sulama Kooperatifi Çiftçilerinin Sulama ĠĢletmeciliği Sorunları ve Çözüm Önerileri. T.C. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Konya. DSĠ 2013, DSĠ 2013 Faaliyet Raporu ''Sulamanın Önemi'' 77s. Güvercin, Ö., Boz Ġ. 2003. Üreticilerin Sulu Tarım Konusundaki Deneyimleri ve Sulama Birliklerine BakıĢı: Düziçi Ġlçesi Örneği, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 6(2). Koç, C., 2001. Büyük Menderes Havzası Sulama ġebekeleri ĠĢletme-Bakım ve Yönetiminde Sulama Birliklerinin Performansı. 1. Ulusal Sulama Kongresi, 8-11 Kasım 2001, Antalya, s.71-75 Kıymaz, S. 2006. Gediz Havzası Örneğinde Sulama Birliklerinin Sorunları ve Çözüm Yolları, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Sayın, S., Döker, E., ÇevikbaĢ, R., Bal, M., 1993. Türkiye 'de Sulu Tarım Yaptırımlarına ve ĠĢletme-Bakım Faaliyetlerine Çiftçi Katılımı Ġnceleme Raporu. Ankara, 38. Türkmen, S.M. 2013. Sulama Birliklerinin Muhasebe ve Finansal Performans BakıĢ Açısıyla Değerlendirilmesi: Ceyhan Sulama Birliği Örneği, Yüksek Lisans Tezi. 1684