1983 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURÝYETÝ AVRUPA BÝRLÝÐÝ MÜKTESEBATINA UYUM PROGRAMI (MUP) OCAK 2009 - LEFKOÞA
İÇİNDEKİLER KISALTMALAR... iii PROGRAMIN YAPISINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR... v GİRİŞ... 1 FASIL 4: SERMAYENİN SERBEST DOLAŞIMI... 3 Öncelik 4.1 Yabancı sermaye önündeki kısıtlamaların kaldırılması... 8 Öncelik 4.2 Gerçek Zamanlı Toptan Mutabakat (Real Time Gross Settlement - RTGS) sistemine dayalı öncelikle yurt içi olmak üzere ödeme sistemlerinin kurulması ve AB direktiflerine uygun mevzuatla çalıştırılması... 12 Öncelik 4.3 AB deki kara para mevzuatının iç hukuka yansıtılması... 16 FASIL 5: KAMU İHALELERİ... 20 Öncelik 5.1 Kamu ihale sürecinin, eşit muamele, ayrımcılığın önlenmesi ve şeffaflık sağlanması amacıyla ilgili düzenlemeleri içeren AB mevzuatıyla uyumlaştırılması... 23 FASIL 6: ŞİRKETLER HUKUKU... 28 Öncelik 6.1 Şirketler Hukuku ile ilgili AB mevzuatına uyumun sağlanması ve uygulamaya yönelik gerekli kapasitenin geliştirilmesi... 34 FASIL 8: REKABET POLİTİKASI... 47 Öncelik 8.1 Rekabetin korunması amacıyla teşebbüsler arası anlaşmaların, teşebbüsler birliği kararlarının, uyumlu eylemlerin ve birleşme ve devralmaların kontrolü ve devlet yardımları... 50 FASIL 9: MALİ HİZMETLER... 58 Öncelik 9.1 AB deki bankacılık mevzuatının iç hukuktaki bankacılık mevzuatına yansıtılması... 64 Öncelik 9.2 AB deki sigorta mevzuatının iç hukuktaki sigorta mevzuatına yansıtılması... 70 FASIL 11: TARIM VE KIRSAL KALKINMA... 78 Öncelik 11.1 Tarım Bakanlığının AB Tarım ve Kırsal Kalkınma mevzuatını uygulamak üzere yeniden yapılandırılması... 86 Öncelik 11.2 Yatay konulara ilişkin düzenlemelere uyum sağlanması... 92 Öncelik 11.3 Kırsal kalkınmaya yönelik temel unsurların oluşturulması... 100 Öncelik 11.4 Ortak piyasa düzenine uyum sağlanması... 105 FASIL 12: GIDA GÜVENLİĞİ, VETERİNERLİK VE BİTKİ SAĞLIĞI... 111 Öncelik 12.1 Gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik politikaya uygun olarak gerekli tüm yasal düzenlemelerin AB mevzuatına uyumlu olarak hazırlanıp geliştirilmesi ve uygulanması... 136 Öncelik 12.2 Veteriner Hizmetlerinin AB mevzuatına uyumlaştırılması ve iç hukuka yansıtılarak uygulamaya konulması... 171 Öncelik 12.3 Bitki sağlığı alanındaki AB mevzuatının iç hukuka aktarılması... 210 FASIL 14: ULAŞTIRMA POLİTİKASI... 225 Öncelik 14.1 Yol Güvenliği ve Karayolu Taşımacılığı ile ilgili AB Mevzuatının iç hukuka yansıtılması 232 FASIL 18: İSTATİSTİK... 254 Öncelik 18.1 Kıbrıs Türk İstatistik Kurumunun kurulması, teknik, kurumsal ve teknolojik altyapı kapasitesinin geliştirilmesi... 261 Öncelik 18.2 Veri güvenliği ve istatistiksel gizlilik... 267 Öncelik 18.3 AB Sınıflama Sistemine uyum... 270 Öncelik 18.4 Verilerin derlenmesi ve zamanlılığı... 275 Öncelik 18.5 Adres kayıtlarının oluşturulması ve güncelleme işlemlerinin yapılması... 278 Öncelik 18.6 İş yerleri sayımının yapılması ve iş kayıtlarının oluşturulması... 282 Öncelik 18.7 Genel tarım sayımının yapılması ve çiftlik kayıtlarının oluşturulması... 286 Öncelik 18.8 Ulusal Hesaplar Sisteminin ESA 95 e uyumu... 290 Öncelik 18.9 Ödemeler Dengesi Hesapları Sisteminin Manual 5 e uyumu... 294 Öncelik 18.10 Yürütülen önemli çalışmaların geliştirilmesi... 298 Öncelik 18.11 Mevcut kaynak kullanımının geliştirilmesi ve istatistik yayımlarının artırılmasına yönelik planlama... 303 i
FASIL 19: SOSYAL POLİTİKALAR VE İSTİHDAM... 307 Öncelik 19.1 AB mevzuatına uyum sağlanması... 316 Öncelik 19.2 Sosyal koruma sistemlerinin ve sosyal dahiliyet çalışmalarının geliştirilmesi... 337 Öncelik 19.3 Avrupa İstihdam Stratejisi ile uyumlu istihdam stratejisinin hazırlanması ve uygulanması. 341 FASIL 27: ÇEVRE... 344 Öncelik 27.1 Su kaynaklarının korunması ve yönetimi... 359 Öncelik 27.2 Etkin Bütüncül Atık Yönetim Sisteminin kurulması ve uygulanması... 370 Öncelik 27.3 Doğanın korunması... 382 Öncelik 27.4 Yatay konularda mevzuatın ve uygulamanın geliştirilmesi... 391 Öncelik 27.5 Hava kalitesinin iyileştirilmesi... 406 Öncelik 27.6 Kimyasallar ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların (GDO) kullanımının yönetimi... 417 Öncelik 27.7 Endüstriyel kirlilik kontrolünün sağlanması... 427 Öncelik 27.8 Çevresel Gürültü Yönetiminin oluşturulması... 434 Öncelik 27.9 İklim Değişikliği ile ilgili mevzuatın ve sistemin oluşturulması... 441 FASIL 28: TÜKETİCİNİN VE SAĞLIĞIN KORUNMASI... 445 Öncelik 28.1 Avrupa Birliğinin tüketicinin korunması mevzuatının iç hukuka yansıtılması... 453 Öncelik 28.2 Genel Ürün Güvenliği Direktifine uyumlu ürün güvenliği mevzuatının oluşturulması... 458 Öncelik 28.3 Avrupa Birliğinin sağlığın korunması mevzuatının iç hukuka yansıtılması... 462 EK I AB Müktesebatının Uygulanmasına Dönük Program Hazırlıklarının Başlatılması ve İzlenmesinin Onayı Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı.........473 ii
KISALTMALAR AB ADNS AEA AET AML/CFT AT BAT BEC BIS BÇUS BOP CDD CEEP CITES CN COFOG COICOP CPA CRD ÇED DTÖ EAFRD ECA ECB ECSC EFSA EIONET EKÖK Avrupa Birliği Hayvan Hastalıklarını Bildirim Sistemi Avrupa Havayolları Birliği Avrupa Ekonomik Topluluğu Kara Paranın Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanın Önlenmesi Avrupa Topluluğu Uygulanabilir En İyi Teknikler Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama Uluslararası Ödemeler Bankası Bütünleştirilmiş Çevre Uyumlaştırma Stratejisi Ödemeler Dengesi Müşterini Tanı Avrupa Kamu Ortaklığı İşletmeleri Merkezi Soyu Tehlikedeki Türlerin Uluslararası Ticareti Konvansiyonu Birleştirilmiş Mal Sınıflaması Devlet Fonksiyonlarının Sınıflandırılması Kişisel Tüketim Harcamalarının Amaca Göre Sınıflanması Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması Özkaynak Gereksinimi Direktifleri Çevre Etki Değerlendirme Dünya Ticaret Örgütü Avrupa Tarım Fonu Avrupa Kokpit Birliği Avrupa Merkez Bankası Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi Avrupa Çevresel Bilgi ve Gözlem Ağı Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi iii
ERA ETF ETUC EURATOM EUROSTAT GDO GIS GTIP HKÇD IACA ISCO 88 IACS LPİS LIFE MABEB Nace Rev 2.0 OTP ÖKA PCB PCT PRODCOM RASFF RTGS SÇD SITC TMSF TRACES UMSK UNFCCC UNICE Avrupa Bölgesel Havayolları Birliği Avrupa Taşımacılık Çalışanları Federasyonu Avrupa İşçi Sendikaları Federasyonu Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu Avrupa Topluluğu İstatistik Ofisi Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Coğrafi Bilgi Sistemi Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Cetveli Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Arazi Sistem Tanımlama Merkezi Çevre için AB Parasal Enstrümanı Mali Bilgi Edinme Birimi Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Ortak Tarım Politikası Özel Koruma Alanları Poliklorinebifeniller Poliklorineterifeniller Avrupa Topluluğu Sanayi Ürünleri Listesi Gıda ve Yem için Hızlı Uyarı Sistemi Gerçek Zamanlı Toptan Mutabakat Stratejik Çevresel Değerlendirme Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Ülke Dışına Olan Hareketleri Kontrol Eden Sistem Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Konvansiyonu Avrupa Sanayici ve İşverenler Konfederasyonu iv
PROGRAMIN YAPISINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR - AB Müktesebatına Uyum Programı (MUP) 2009 2011 yıllarını kapsamaktadır. - MUP ta yer alan 12 Fasıla ilişkin stratejiler iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Fasılla ilgili AB deki genel sektörel durum, uyum sağlanacak AB mevzuatı ve bu mevzuatı uygulamadaki idari yapı gereklilikleri İkinci bölümde, iç hukuka yansıtma önceliklerine ilişkin KKTC ve AB deki mevcut durum hakkında kısa bilgi ile mevzuata uyum, idari yapılanma ve finansman tabloları yer almaktadır. - Programda iç hukuka yansıtma öncelikleri çerçevesinde mevzuata uyum ve idari yapılanma tabloları 3 yıllık, finansman tabloları ise sadece 2009 yılı için hazırlanmıştır. - Mevzuata uyum takvimi tablosunda yer alan birincil düzenlemeler için verilen tarih Meclise, ikinci düzenlemeler için verilen tarih ise Bakanlar Kuruluna sevk zamanını belirtmektedir. - Program hazırlanırken, Avrupa Komisyonu tarafından organize edilen fasılların tanıtıcı sunumlarında Kıbrıs Türk tarafına verilen mevzuat listeleri temel alınmıştır. - Programda yer alan finansman tablolarındaki rakamlar endikatiftir ve Euro olarak hesaplamıştır. Dinamik yapısı itibari ile finansman tabloları önümüzdeki yıl 2010 da öngörülen mevzuata uyum çalışmalarını finanse etmek için güncellenecektir. Her bir Fasıl için dipnotlar yeniden numaralandırılmıştır. v
GİRİŞ Kıbrıs Türk halkı 24 Nisan 2004 tarihinde düzenlenen referandumda BM Genel Sekreteri tarafından sunulan kapsamlı çözüm planını onaylayarak sadece yarım asra yakın bir süredir devam eden Kıbrıs sorununun barışçıl yollar ile çözüme kavuşturulması yönünde değil, ayrıca Avrupa Birliği üyeliği ve AB kural ve standartlarının ada çapında uygulanması yönündeki iradesini ortaya koymuştur. Ne var ki kapsamlı çözümün Kıbrıs Rum halkı tarafından aynı referandumda reddedilmesi sonucunda Kıbrıs Rum tarafı AB üyesi olurken, Kıbrıs Türk tarafı haksız bir şekilde AB nin dışında bırakılmıştır. Çözüm planının Kıbrıslı Rumlar tarafından reddedilmesinden bu güne kadar geçen dört buçuk yıllık süre içinde halkının göstermiş olduğu demokratik iradeyi hayata geçirebilmek için çabalarını yoğunlaştıran Kıbrıs Türk tarafı, siyasi düzeyde BM çatısı altında görüşmelerin yeniden başlatılması girişimleri ile, teknik düzeyde Kuzey Kıbrıs taki yasal ve idari yapıların AB müktesebatında aranan standartlara yakınlaştırılması çalışmalarını birbiriyle paralel olarak yürütmüştür. AB müktesebatının Kıbrıs Türk halkına tanıtılması ve buna bağlı ilgili idari önlemlerin alınması, adanın her iki tarafında birbirine benzer yapıların oluşmasını sağlayarak gelecekte Kıbrıs sorununa bulunacak bir çözümün daha kolay uygulanmasını getirecektir. Ayrıca, üretimden tüketime, tarımdan çevreye, eğitimden sağlığa, mali politikalardan sosyal politikalara, çok geniş bir yelpazeyi içine alan müktesebat kuralları, Kıbrıs Türk halkının yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve genel refah düzeyinin yükseltilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. Bu farkındalık ışığında, Avrupa Komisyonu Genişleme Genel Müdürlüğü aracılığıyla Mayıs 2004 ten itibaren Kıbrıs Türk tarafına sunulan teknik yardım, 27 Şubat 2006 tarihinde onaylanan ve beş temel hedefi arasında Kıbrıslı Türkleri Topluluk Müktesebatını üstlenmeye ve uygulamaya hazırlamak da yer alan Mali Yardım Tüzüğü nün bina edildiği orta vadeli uygulama planına uygun olarak daha yapısal bir zemine taşınmıştır. Avrupa Komisyonu tarafından Bakanlar Kurulu na sunulan ve gerek Avrupa Komisyonundan gerekse de üye devletlerden uzmanlar rehberliğinde bir Müktesebata Uyum Programı nın hazırlanmasını öngören Kılavuz Belge ile ilk kez resmilik kazanan bu yaklaşımın vücut bulması yönünde 2008 yılında çok önemli çalışmalara imza atılmıştır. Bakanlar Kurulunun Kılavuz Belge ye cevaben kabul ettiği ve Müktesebata Uyum Programı hazırlıklarının Başbakanlık Avrupa Birliği Koordinasyon Merkezi eşgüdümünde ivedilikle başlatılmasını onaylayan S (K-II) 492 2008 No lu Kararı (bknz EK I) ile meşrulaştırılan ve toplamda 300 e yakın kamu görevlisi ile sivil toplum temsilcisinin 9 Bakanlık müsteşarı başkanlığında görev aldığı bu çalışmalar sonucu, öncelikli kabul edilen 12 Fasıla ilişkin kamu kurum ve kurumlarımız tarafından önümüzdeki üç yıllık dönemde (2009 2011) izlenecek uyum stratejileri oluşturulmuştur. Bu stratejilerin hayata geçirilmesinde atılacak olan adımlar, halkımızın daha gelişmiş sosyal ve ekonomik şartlara sahip olması için geleceğe dönük yatırım niteliğindedir. Dinamik, azimli ve kararlı yürünmesi 1
gereken bu süreçte, devletin her düzeydeki temsilcisinin ve sivil toplum kuruluşlarının ortaya koyacağı destek, hedeflere ulaşılmasında belirleyici olacaktır. Bir toplumsal dönüşüm projesi olarak adlandırılan AB uyum süreci, halkımızın hak ettiği çalışma ve yaşam koşullarının yaratılmasında ve kamu kurumları tarafından sunulan hizmet kalitesinin iyileştirilmesinde büyük önem taşımaktadır. Ülkemiz için bir ilk özelliği taşıyan bu Program ın uygulanmasında ortaya koyulacak başarı, farklı sektörler üzerinde çarpan etkisi yaratacak ve önümüzdeki dönemde yeni müktesebat Fasılları için de uyum stratejilerinin hazırlanmasını beraberinde getirecektir. Önemli diğer bir nokta ise AB nin tüm bunların gerçekleştirilmesinde sunacağı destektir. Annan Planı referandumunun hemen ardından 26 Nisan 2004 tarihinde AB Genel İşler ve Dış İlişkiler Konseyince alınan Kıbrıslı Türklerin izolasyonunun kaldırılması kararının ve Mali Yardım Tüzüğü nün ruhuna uygun bir yaklaşımla tüm bu çalışmaların desteklenmesi etkili sonuçlar alınması için olmazsa olmaz bir koşuldur. 2
FASIL 4: SERMAYENİN SERBEST DOLAŞIMI 4.A. Avrupa Birliğindeki Genel Sektörel Durum Analizi Sermayenin serbest dolaşımı üzerine oluşturulan Topluluk müktesebatı hem AB içinde ve hem de üye devletler ile üçüncü ülkeler arasındaki sermaye hareketleri üzerindeki kısıtlamaların kaldırılmasını düzenler. Aynı zamanda, güvenlik bakımından havale emirlerinin gerçekleştirilmesi ve sınırlar arası ödemelere dair kuralları da içerir. AB nin kara para aklamaya ve terörizmin finansmanına karşı mücadele mevzuatı, bankaların ve diğer ekonomik birimlerin, özellikle yüksek değerde kıymetli kağıtlar ve para işlemlerinde bulunurken, müşterilerin esas kimliklerinin ortaya çıkarılmasını ve belirli bazı işlemlerin gerekli mercilere rapor edilmesini öngörmektedir. Mali suçlar ile mücadelede anahtar gereksinimlerden bir tanesi, denetim, icra ve adalet kurumları arasında işbirliği dahil, etkin bir idari ve icra yapısının tesisidir. 4.A.1. Uyum Sağlanacak AB Mevzuatı Sermaye Hareketleri Doğrudan yatırımlar, gayrimenkul yatırımları, sermaye piyasasında işlem gören menkul kıymetler, kolektif yatırım kuruluşlarının payları üzerindeki işlemler, normalde para piyasasında işlem gören menkuller, ödünç ve krediler, kefaletler, diğer garantiler ve ipotekler, sigorta sözleşmelerinin ifasındaki devirler v.s. gibi konular sermayenin serbest dolaşımı kapsamındadır. Avrupa Birliği, malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımına dayalı bir entegrasyon hareketi olarak başlamıştır. Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşmanın 3(c) maddesi, ortak bir pazar kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla üye devletler arasında malların, işgücünün, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının önündeki engellerin kaldırılmasını hükme bağlamaktadır. Antlaşmada sermayenin serbest dolaşımına ilişkin hükümler 67 73 maddeleri ile düzenlenmiştir. Bu maddeler, Maastricht Antlaşması ile değişikliğe uğramış ve Amsterdam Antlaşması ile 56 60 olarak değiştirilmiştir. Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşma nın 67(1). maddesinde sermayenin serbest dolaşımına ilişkin temel hedef şöyle ifade edilmiştir: Geçiş sürecinde ve ortak pazarın düzgün işlemesi için gerektiği ölçüde, üye devletler aralarındaki, üye devletlerde ikamet eden kişilere ait sermayenin hareketi ile ilgili tüm kısıtlamaları ve uyruğa, tarafların ikametgahlarına ya da bu sermayenin yatırıldığı yere dayanan tüm ayırımcılıkları tedricen kaldıracaklardır. Antlaşma nın 67. maddesinin uygulanması hakkındaki 24 Haziran 1988 tarih ve 88/361/AET sayılı Konsey Direktifi ise kısa süreli sermaye hareketleri de dahil olmak üzere, Topluluk içi sınırların kaldırılması amacına yönelik, tüm sermaye hareketlerinde tam ve koşulsuz serbestlik sağlanmasını öngörmektedir. Amsterdam Antlaşması nın 56. maddenin 1. paragrafında Bu Kısım da yer alan hükümler çerçevesinde, üye devletlerin kendi aralarındaki ve üye devletler ile üçüncü ülkeler arasındaki sermaye hareketlerindeki bütün kısıtlamalar yasaktır hükmü öngörülürken, aynı maddenin 2. paragrafında ise Bu Kısım da yer alan hükümler çerçevesinde, üye devletlerin kendi aralarındaki ve üye devletler ile üçüncü ülkeler arasındaki ödemelerdeki bütün kısıtlamalar yasaktır ifadesi yer almıştır. 3
Mevcut olan bazı kısıtlamaların korunmasına hususu, Amsterdam Antlaşması nın 57. maddesinde yer alan Konsey, üye devletler ile Topluluk arasında sermayenin serbest dolaşımı hedefini mümkün olan en geniş ölçüde ve bu Antlaşma nın diğer Kısımları na halel getirmeksizin gerçekleştirmeye gayret göstererek, üçüncü ülke menşeli sermayenin serbest dolaşımı ile ilgili önlemleri Komisyonun önerisi üzerine nitelikli çoğunlukla alabilir hükmü ile düzenlenmiştir. Amsterdam Antlaşması nın 58. maddesi, ikametgah ve/veya sermaye yatırım yerleri farklılık gösteren yatırımcılar arasında ayırım yapan mali mevzuatların ilgili hükümlerini uygulama, özellikle vergilendirme ya da mali kurumların denetimi alanında ulusal yasaların ya da tüzüklerin ihlalini önlemek için gerekli bütün önlemleri alma, kamu düzeni veya kamu güvenliği nedeniyle önlem alma imkanı tanımaktadır. Amsterdam Antlaşması nın 59. maddesine göre istisnai hallerde, üçüncü ülke menşeli ya da üçüncü ülkelere yönelik sermaye hareketleri özellikle Ekonomik ve Parasal Birliğin işleyişini korumak üzere üçüncü ülkelere karşı 6 ayı aşmayacak bir süre için koruma önlemleri alabilir. Amsterdam Antlaşması nın 119 120 maddelerine göre bu çerçevede ciddi bir ödemeler dengesi krizi ile karşı karşıya olan bir üye devlet üçüncü ülkelere yönelik kota kısıtlamalarını tekrar koyabilir veya koruyucu önlem alabilir. Amsterdam Antlaşması nın 60. maddesine göre üçüncü ülke menşeli veya üçüncü ülkelere yönelik sermaye hareketlerinin güvenlik veya dış politika gerekçesiyle Topluluk veya bir üye devlet tarafından kısıtlanmasına imkan tanınmaktadır. Ödeme Sistemleri İç Piyasada Ödeme Hizmetleri konulu 13 Kasım 2007 tarih ve 2007/64/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi, ödeme hizmetleri için koşulların ve bilgi ihtiyaçlarının şeffaflığı, ödeme hizmeti kullanıcılarının ve ödeme hizmeti sağlayıcılarının karşılıklı hakları ve sorumluluklarıyla ilgili kuralları koyar ve üye devletlerin ödeme hizmet sağlayıcılarını 6 kategoride belirler. Kredi kuruluşları Elektronik para kuruluşları Posta ve havale kuruluşları Direktif kapsamında tanımlanan ödeme kuruluşları Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve ulusal merkez bankaları Üye devletler veya onların bölgesel ve yerel otoriteleri Bu Direktif ayrıca, Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements - BIS) nın ödeme sistemleri ile ilgili olarak belirlemiş olduğu on temel ilke ile merkez bankalarının bu temel ilkelerin uygulanmasındaki sorumluluklarını da kapsamaktadır. Bu temel ilkeler ve merkez bankalarının sorumlulukları aşağıda listelenmiştir: 1. Ödeme sisteminin sağlam bir hukuksal temeli olmalıdır; 2. Sistemin kuralları ve işleyiş prosedürleri, katılımcıların sisteme üye olmaları nedeniyle maruz kalacakları finansal risklerin farkında olmalarını sağlamalıdır; 3. Sistemin, kredi ve likidite risklerinin yönetiminde izlenecek açıkça tanımlanmış yol ve yöntemleri olmalıdır. Bu yol ve yöntemler, risklerin yönetilmesini ve kontrol edilmesini teşvik edici, sistemin işleticisi ile katılımcıların sorumluluklarını belirleyici nitelikte olmalıdır; 4. Sistem, işlem günü içerisinde mutabakatı hızla kesinleştirebilmeli, en azından gün sonunda kesin mutabakatı sağlamalıdır; 5. Çok taraflı netleşme tekniği ile çalışan bir sistem, en azından, en büyük mutabakat yükümlülüğü olan katılımcının yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda dahi günlük mutabakatın zamanında tamamlanmasını sağlayacak önlemleri almalıdır; 4
6. Sistemde mutabakat unsuru olarak, merkez bankasında kayıtlı varlıklar kullanılmalı, aksi takdirde kullanılan varlıkların mutabakat riski ya hiç olmamalı ya da düşük olmalıdır; 7. Sistem, üst düzeyde güvenlik ve operasyonel güvenirliliği sağlamalı; ayrıca beklenmedik durumlarda iş gününün tamamlanmasını sağlayacak olağanüstü durum prosedürlerine sahip olmalıdır; 8. Sistem, kullanışlı ve ekonomik olarak verimli bir ödeme kanalı oluşturmalıdır; 9. Sistemin nesnel ve kamuya açıklanmış üyelik ölçütleri olmalı, adil ve kısıtsız bir katılıma izin vermelidir; 10. Sistemin yönetsel düzenlemeleri etkin, açıklanabilir ve şeffaf olmalıdır. Ulusal merkez bankalarının temel ilkelerin uygulanmasındaki sorumlulukları aşağıdakilerdir: Sorumluluk A: Merkez bankası, ödeme sistemlerindeki hedeflerini açıkça tanımlamalı; bu konudaki rolünü ve temel politikalarını kamuoyunun bilgisine sunmalıdır. Sorumluluk B: Merkez bankası, işletimini yaptığı ödeme sistemlerinin temel ilkelere uygunluğunu sağlamalıdır. Sorumluluk C: Merkez bankası işletimini yapmadığı ödeme sistemlerinin temel ilkelere uygunluğunu denetlemeli ve bu sistemler üzerinde gözetim yetkisine sahip bulunmalıdır. Sorumluluk D: Merkez bankası, temel ilkeler aracılığıyla ödeme sistemlerinin güvenliğini ve etkinliğini artırırken, gerek diğer merkez bankaları gerekse ilgili diğer yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği yapmalıdır. Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesi 2005//60/AT sayılı Konsey Direktifi, kara paranın mali sistem aracılığıyla aklanmasının önlenmesi için kredi kurumlarına ve mali kurumlara, müşteri kimliğinin belirlenmesi, işlemlere ilişkin kayıtların en az beş yıl süreyle saklanması, kara paranın aklanması ile ilgili olabilecek her türlü işlemin özenle ve dikkatle incelenmesi, mali istihbarat birimlerinin kurulması, şüphelenilen işlemlerin derhal yetkili makamlara bildirilmesi ve yetkili makamlara yardımcı olunması, kara paranın aklanması eyleminin ortaya çıkarılması ve önlenmesi için iç denetimin sağlanması ve eğitim programlarının gerçekleştirilmesi yükümlülüklerini getirmektedir. Ayrıca bütün kredi kurumları ve mali kurumların yanı sıra sigorta şirketlerinin de direktifte öngörülen önlemlerle kara paranın aklanmasında aracı olarak kullanılmalarının engellenmesine çalışılmıştır. Direktif ile üye devletlere uyuşturucu suçları da dahil olmak üzere tüm organize suçlar, kaçakçılıktan elde edilen gelirlerin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadele hükmü getirilmektedir. Kapsam, kara para aklayıcılar tarafından kötüye kullanılan mali sektör dışındaki belirli faaliyetler ve meslek gruplarını da içine alacak şekilde düzenlenmiştir. Böylece muhasebeci ve denetçiler, emlak komisyoncuları, noterler, mali işlemlerle uğraşan avukatlar, kıymetli taş ve maden satıcıları, para transfer edenler ve kumarhanelere de müşteri kimlik tespiti, kayıtların saklanması ve şüpheli işlem bildirim yükümlülükleri getirilmiştir. Kumarhanelerin ruhsata bağlanması zorunlu kılınmıştır. Yetkili makamların direktif kapsamındaki yükümlülerin direktifle belirlenen yükümlülüklere uyum göstermesini sağlamak amacıyla etkin denetim yapması ve gerekli tedbirleri alması yükümlü kılınmıştır. Müşterini Tanı (Customer Due Dilligence-CDD) ilkesi düzenlenmiştir. Müşteri özen ilkesi; müşterinin kimlik tespiti ve kimlik teyidi, müşterinin iş bilgilerinin temini, müşterinin risk bakımından sürekli bir şekilde takip edilmesi hususlarını kapsamalıdır. Ayrıca, kara para aklama ve terörizmin finansmanı riski durumuna göre genişletilmiş veya basitleştirilmiş CDD önlemlerin uygulanabileceği düzenlenmiştir. 5
8.A.2. Avrupa Birliği Müktesebatının Uygulanması İçin Gerekli İdari Yapılanma Sermayenin Serbest Dolaşımı hususunda AB müktesebatının uygulanması adına sermaye hareketlerinin önündeki engelin kaldırılması için yeni yasal düzenlemelerin ve idari bir altyapının varlığı gereklidir. Kara paranın aklanması ile mücadele etmek amacıyla bir Mali Bilgi Edinme Biriminin kurulması ve bu birimde güçlü bir bilgi işlem merkezinin oluşturulması gerekmektedir. 6
4.B. İç Hukuka Yansıtma Öncelikleri 4.B.1. Öncelikler Listesi Öncelik 4.1 Yabancı sermaye önündeki kısıtlamaların kaldırılması Öncelik 4.2 Gerçek Zamanlı Toptan Mutabakat (Real Time Gross Settlement - RTGS) sistemine dayalı öncelikle yurt içi olmak üzere ödeme sistemlerinin kurulması ve AB direktiflerine uygun mevzuatla çalıştırılması Öncelik 4.3 AB deki kara para mevzuatının iç hukuka yansıtılması Ana Unsur 4.3.1 Şans oyunları mevzuatının suç gelirlerinin aklanmasının ve terörizmin finansmanının önlenmesi mevzuatı bağlamında AB mevzuatına uyumlaştırılması Ana Unsur 4.3.2 Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi mevzuatının gözden geçirilerek uygulamada karşılaşılabilecek eksiklik ve zorlukların tespit edilerek süreç içerisinde giderilmesi 7
4.B.2. Önceliklerin Tanımları ve Öncelikler Çerçevesinde AB Mevzuatına Uyum, Uygulamaya Yönelik İdari Yapılanma ve Finansman Tabloları Öncelik 4.1 Yabancı sermaye önündeki kısıtlamaların kaldırılması a) Mevcut Durum ile AB deki Durum Hakkında Kısa Bilgi Sermayenin serbest dolaşımı kapsamında KKTC deki mevzuat ile AB mevzuatı karşılaştırılmış ve farklılıklar tespit edilmiştir. Bazı istisnalar dışında KKTC deki mevzuatın AB mevzuatına uyumlu durumda olduğu tespit edilmiştir. Öncelikle yabancılar açısından şirket kurma ve/veya şirket tescil işlemlerinin kolaylaştırılması hedef alınmıştır. Bilahare, Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşmanın 56-60 maddeleri ve 88/361/AET sayılı Direktif çerçevesinde diğer mevzuatın uyumu ele alınacaktır. KKTC de yabancı sermaye, 20 Kasım 2002 tarihli ve 112 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 69/2002 Sayılı Yabancı Sermaye Yasası ile yürütülmektedir. Söz konusu yasa ile yabancı sermayeli şirketler yerel sermayeli şirketlere tanınan haklardan ve muafiyetlerden aynen yararlandırılmaktadır. Yabancı sermayeli şirketler KKTC de sahip oldukları nakdi ve ayni sermayeyi ve bu sermayeye ait gelirleri dış ülkelere transfer edebilmektedir. Ayrıca KKTC de yabancı gerçek veya tüzel kişilerin sahip olduğu yabancı sermaye nitelikli varlıklar, kamu yararı dışında kamulaştırılamamaktadır. Ancak, yabancı sermayenin KKTC deki faaliyetleri hakkında Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi nezdinde işlem yapılmadan önce; yabancı gerçek veya tüzel kişilerin, KKTC de şirket kurmasında, ortaklığa katılmasında, ortaklık oranlarını %49 un üstüne çıkarmasında, şube ve temsilci büroları açmasında; yeni yatırım, sermaye artırımı, kapasite artışı, tasfiye, birleşme, iştirak, değer ve faaliyet alanı değişiklikleri yapmasında Ekonomi ve Turizm Bakanlığının olumlu görüşü aranmaktadır. Yabancıların şirket kurmalarını kolaylaştırmak amacıyla, Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi nezdinde işlem yapılmadan önce Ekonomi ve Turizm Bakanlığının olumlu görüşünün alınması hususundaki gerekliliğin kaldırılması ile ilgili Yabancı Sermaye Yasası nda yapılacak değişiklikle yabancı yatırımlar önündeki kısıtlamaların kaldırılması ve 88/361/AET sayılı Direktif e uyum hedeflenmektedir. 1951 yılında yürürlüğe giren Fasıl 113 Şirketler Yasası nda 16 Mayıs 1983 tarihli 36 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan (30/1983 sayılı) değişiklikle tescili gereken yabancı şirketlerin, KKTC de işyeri veya iş kurmak için Bakanlar Kurulundan önceden izin almış olmaları zorunluluğu getirilmiştir. Yabancı şirketler, böyle bir izin almadıkça KKTC de iş veya işyeri kuramaz ve şirketleri tescil edilemez. Tescili gereken yabancı şirketlerin KKTC de işyeri veya iş kurma önündeki engellerin kaldırılmasıyla ilgili, Şirketler Yasasında yapılacak değişiklikle yabancı yatırımlar önündeki kısıtlamaların kaldırılması ve 88/361/AET sayılı Direktif e uyum hedeflenmektedir. 8
b) Mevzuata Uyum Takvimi Tablosu Tablo 4.1.1 Sıra No Değiştirilecek / Yeni Çıkarılacak Yasal Düzenlemenin Adı 1 Yabancı Sermaye (Değişiklik) Yasa Tasarısı Amaç / Kapsam Sermaye hareketleri önündeki kısıtlamaların kaldırılması Uyum Sağlanması Öngörülen AB Mevzuatı Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşma nın 67. Maddesinin Uygulanması Hakkındaki 24 Haziran 1988 tarih ve 88/361/AET sayılı Direktif Meclise / Bakanlar Kuruluna Sevk Tarihi Düzenlemenin Hazırlanmasından Sorumlu Kurum/lar 2009, 2. Çeyrek Ekonomi ve Turizm Bakanlığı 2 Şirketler (Değişiklik) Yasa Tasarısı Sermaye hareketleri önündeki kısıtlamaların kaldırılması Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşma nın 67. Maddesinin Uygulanması Hakkındaki 24 Haziran 1988 tarih ve 88/361/AET sayılı Direktif 2009, 2. Çeyrek Ekonomi ve Turizm Bakanlığı c) Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması İçin İdari Yapılanma Takvimi Tablosu Tablo 4.1.2 Sıra No Yapılması Gerekenler Ekonomi ve Turizm Bakanlığı Uygulama Tarihi 1 Ulusal mevzuatın uyumlaştırılması amacıyla eğitim ve danışmanlık hizmeti alınması 2009 9
d) 2009 Mali Yılı İçin Mevzuatın Uyumu ve Uygulanmasında Planlanan Finansman İhtiyacı Tablosu Tablo 4.1.3 İhtiyaçlar Yerel Bütçe AB Kaynakları Diğer Toplam I. Yatırım Bilgisayar (Donanım) (Euro) Bilgisayar (Yazılım) Mefruşat Laboratuvar / Makine Teçhizat Fiziki Altyapı II. Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması Personel Eğitim Farklı birimler içerisinde yapılacak mevzuat değişikliğinin uygulanmasından sorumlu olacak ve / veya doğrudan etkilenecek personele yönelik kapsamlı eğitim verilmesi 25,000 25,000 Danışman İhtiyacı Yabancı Sermaye Yasası ve Şirketler Yasası nda yapılacak değişiklikler ve bu değişikliklerin uygulanmasına yönelik orta vadeli danışmanlık hizmeti alınması 50,000 50,000 Tercüme 10
Tablo 4.1.3 (Devamı) İhtiyaçlar Yerel Bütçe AB Kaynakları Diğer Toplam Enformasyon ve Raporlama Gerek potansiyel dış yatırımcıların, gerekse yerel yatırımcıların mevzuat değişikliği hakkında bilgilendirilmelerine yönelik faaliyetler 10,000 5,000 15,000 Toplam 10,000 80,000 90,000 (Euro) 11
Öncelik 4.2 Gerçek Zamanlı Toptan Mutabakat (Real Time Gross Settlement - RTGS) sistemine dayalı öncelikle yurt içi olmak üzere ödeme sistemlerinin kurulması ve AB direktiflerine uygun mevzuatla çalıştırılması a) Mevcut Durum ile AB deki Durum Hakkında Kısa Bilgi Gerçek Zamanlı Toptan Mutabakat (RTGS) sistemine dayalı ödeme sistemleri oluşturulması kararlaştırılmış olup bu yöndeki çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çalışmalar, bankalar ve KKTC Merkez Bankasının takibinde olup ihale aşamasına gelinmiştir. KKTC Merkez Bankasının görev ve yetkileri, 41/2001 Sayılı Merkez Bankası Yasası nın 5 (1) (E) maddesi uyarınca, ödeme mutabakat sistemleri kurmak, kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, kullanılacak yöntem ve araçları belirlemek şeklinde düzenlenmiştir. Buna bağlı olarak kurulacak sistemin mülkiyeti, işletimi ve denetimi KKTC Merkez Bankasında olacaktır. Bu amaçla, 41/2001 sayılı Yasa altında çıkarılacak elektronik ortamda ödeme ve mutabakat sisteminin kurulmasını, işlemesini ve denetimini kapsayacak Tebliğle, öngörülen sistemin 2007/64/AT sayılı Direktif e uyumu sağlanacaktır. Kredi kuruluşları, posta ve havale kuruluşları gibi kuruluşlar ödeme hizmetleri vermediğinden, elektronik para kuruluşları ise halihazırda mevcut olmadığından oluşturulacak sisteme katılımcı olarak sadece bankalar katılacaktır. 12
b) Mevzuata Uyum Takvimi Tablosu Tablo 4.2.1 Sıra No Değiştirilecek / Yeni Çıkarılacak Yasal Düzenlemenin Adı 1 Ödeme ve Mutabakat Sistemleri Hakkında Tebliğ Amaç / Kapsam Ülkedeki dahili ve harici elektronik ödeme mekanizmalarını geliştirmek ve bu düzenlemeler bakımından uluslararası uyumun sağlanması amacıyla 41/2001 sayılı Merkez Bankası Yasası nın 5 (1) (E) maddesi altında çıkarılacak yeni tebliğ 2 Kredi Kartları Hakkında Tebliğ Elektronik ödeme sistemlerinin düzenlenmesi amacıyla 41/2001 sayılı Merkez Bankası Yasası altında çıkarılacak yeni tebliğ Uyum Sağlanması Öngörülen AB Mevzuatı İç Piyasada Ödeme Hizmetlerine İlişkin 13 Kasım 2007 tarih ve 2007/64/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi 46/2000/AT sayılı Elektronik Para Kuruluşları Direktifi Meclise / Bakanlar Kuruluna Sevk Tarihi Düzenlemenin Hazırlanmasından Sorumlu Kurum/lar 2010, 1.Çeyrek KKTC Merkez Bankası 2011, 1. Çeyrek KKTC Merkez Bankası c) Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması İçin İdari Yapılanma Takvimi Tablosu Tablo 4.2.2 Sıra No Yapılması Gerekenler Kuzey Kıbrıs Bankalar Birliği 1 KKTC Merkez Bankasının sistemin kurulmasındaki teknik ve hukuki çalışmalarına katkıda bulunmak ve bankalarla gerekli koordinasyonu sağlamak amacıyla teknik destek alınması Uygulama Tarihi 2010, 1. Çeyrek KKTC Merkez Bankası 1 2007/64/AT sayılı Direktif e uygun olarak, sistemin kurulması, işletimi ve denetimi için gerekli teknik ve hukuki altyapıyı hazırlayıp uygulamak amacıyla teknik destek alınması 2009 2010 13
d) 2009 Mali Yılı İçin Mevzuatın Uyumu ve Uygulanmasında Planlanan Finansman İhtiyacı Tablosu Tablo 4.2.3 İhtiyaçlar Yerel Bütçe AB Kaynakları Diğer Toplam I. Yatırım Bilgisayar (Donanım) (Euro) Bilgisayar (Yazılım) RTGS sistemi ile ilgili yazılım ihtiyacı 600,000 600,000 Mefruşat Laboratuvar / Makine Teçhizat Fiziki Altyapı II. Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması Personel Eğitim RTGS sistemin kurulmasındaki teknik ve hukuki çalışmalara yönelik Merkez Bankası personelinin eğitilmesi 25,000 25,000 Danışman İhtiyacı RTGS sistemin kurulmasındaki teknik ve hukuki çalışmalara yönelik orta vadeli danışmanlık hizmeti 50,000 50,000 Tercüme 14