Tarımsal Pazarlama Konya İli Merkez İlçelerde Açık Süt Tüketimi Üzerine Yapılan Eğitim Çalışmasının Değerlendirilmesi M. Direk 1, İ. Gemiz 1 Yrd.Doç.Dr., S.Ü.Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü-Konya E-posta: mdirek@selcuk.edu.tr ÖZET Süt, insan beslenmesi için gerekli bütün besin unsurlarını yeterli miktarda içeren temel bir besindir. İnsanların günlük tüketmesi gerekli olan süt miktarı, kişinin içinde bulunduğu duruma göre değişmektedir. Türkiye de kişi başına yıllık süt tüketimi 111 litre ile Dünya ve Avrupa Birliği ortalama tüketiminden fazladır. Ancak Türkiye de kişi basına düşen işlenmiş ve ambalajlanmış süt tüketimi diğer Avrupa ülkelerinin gerisindedir. Türkiye de açık süt tüketim oranları ise diğer ülkelere oranla oldukça yüksek bulunmasının nedeni açık sütün doğal ve saf olduğuna inanılması, kapıya kadar gelmesinden dolayı satın almaya elverişli bulunması, açık sütün paketli süte oranla daha lezzetli bulunması, paketli sütün güvenilir bulunmaması şeklinde sıralanabilir. Bu çalışmanın materyalini Kony a ili merkez ilçelerde (Meram, Karatay ve Selçuklu) yaşayan hane halkları ile yüz yüze görüşme yöntemiyle yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmaktadır. Anket yapılacak mahalleler ise sosyo-kültürel faktörler dikkate alınarak gayeli olarak belirlenmiştir. Eğitim çalışması Tetra-pak tarafından düzenlenmiş olup, projenin paydaşları Konya Belediyesi, Konya Valiliği, Tarım İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü dür. Türkiye de hijyenik olmayan açık sütün tüketim oranlarının diğer ülkelere kıyasla yüksek olması ve tüketicilerin sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt tüketimi hakkında bilgi düzeylerinin düşük olması, projenin yapılması yönünde temel bir etki yapmıştır. Proje sayesinde açık süt tüketilen bölgelerde açık sütün zararları sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda bilgilendirme çalışması yapılmış ve tüketicilerin bu konuda bilinç düzeylerinin arttırılması sağlanmıştır. Ayrıca bu eğitim çalışması ile kayıt dışı süt tüketiminin de önüne geçilerek Türkiye ekonomisine katkı sağlanılması amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Açık süt tüketimi, süt tüketimi, süt tüketim eğitim çalışması Evaluation of Extension Education of Raw Milk Consumption in Central Konya Province ABS TRACT Milk, having number of nutrients, is one of the most important food supplies for human and consumption of such element depends upon the age of people and their social environment. It is about over 111 L/person /year in Turkey and higher than averages of EU and World. Processed and packed milk consumption in Turkey is lower even far from EU countries. The reasons of higher raw milk consumptions are that preference of customers that such milk is more delicious than processed milk, or there is a belief that packed milk is not safer than raw milk. Study data were collected by face to face survey technique from residents or consumers of central towns (Meram, Karatay and Selçuklu) of Konya city. The study region was selected by regarding to socio-economical factors. Training course was organized by a local company namely Tetra-Pak and also supported by Konya Municipality, Konya City Governor, Agricultural City Directorate, Health City Directorate and National Education Directorate. The main reasons in selection of such study are higher preference of raw milk consumption by comparison to other countries, poor education level of customers about the importance of processed milk. Customers were highly informed about the advantages of p acked milk by this project. In addition, the aim of the research was to control unregistered milk consumption and supply extra income for government. Keywords: Raw milk consumption, milk consumption, milk consumption education activity. 1.GİRİŞ İnsan beslenmesinde sütün oldukça önemli bir yeri vardır. Süt, insan beslenmesi için gerekli bütün besin unsurlarını yeterli miktarda içeren önemli bir besin kaynağıdır. Sütün bu niteliği, özellikle vücudu enerjisi, yapısı ve biyokimyasal işlemler için gerekli belli başlı besin unsurlarını, diğer besin maddelerine göre daha yeterli ve dengeli bir şekilde içermesinden ileri gelir (Tekinşen, 1997). Ayrıca süt, her yaşta alınması gereken bir gıda maddesidir. Çünkü insan vücudunun her yaşta sütün içerisinde bulunan besin öğelerine ihtiyacı vardır. Günlük olarak tüketilmesi önerilen ortalama süt miktarı bebekler için 700 g, çocuklar için 400 g, gençler için 350 g. yetişkinler için 250 g, hamile ve bebek emziren kadınlar için 500 g, ve yaşlılar için 350 g, olarak tavsiye edilmişt ir (Ayar ve Demirulus, 2000). Dünyada 2009 yılında en fazla süt tüketilen ülkeler arasında kişi başına yılda ortalama 200 kg ın üzerinde süt tüketimi ile Romanya, Kazakistan, Arnavutluk, Lüksemburg ve Kırgızistan gelmektedir. Aynı yıl kişi başına düşen yıllık süt tüketimi Dünya ortalamasında 50,7, Avrupa Birliği (AB) ortalamasında 76,2, ABD de 113,3, Türkiye de ise 110,8 kg dır (FAO,2014). Süt tüketimi konusunda yapılan bir araştırmada, kişi başına yıllık süt tüketiminin 95 kg ve bu miktarın sadece 23-25 litrelik kısmının içme sütü, geri kalanının ise süt ürünleri olduğu belirlenmiştir (Anonim, 2000). Ülkemizde yıllık süt tüketim miktarı, doğru beslenme açısından yeterli olmamakla birlikte tüketilmekte olan sütün %49 u sokak sütçülerinden, %42 si günlük pastörize sütlerden, %8 i UHT sterilize sütlerden karşılanmaktadır kg dır (Anonim 2007). AB ülkelerinde ise sterilize sütlerin tüketim oranı %96 dır (Anonim, 2005). Süt kompleks bir gıda maddesi olup, bir çok besin elementleri içermektedir. Ancak, bu besin elementleri insan sağlığı açısından yararlı olabileceği gibi, açık süt olarak tüketildiği zaman (ısıl işlemden geçirilmediğinde) pek çok mikroorganizma için iyi bir besi ve üreme ortamı oluşturacağından dolayı insan 1386
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun sağlığını tehdit de edebilmektedir (Wham ve Worsley, 2003). Sütün çiğ ya da açık süt olarak tüketimi hem sağlığımız açısından zararlı olmakta hem de kayıt dışını arttırarak ülke ekonomisine zarar vermektedir. Sütün besleyiciliği ve insan sağlığındaki önemi tüketicilerin bilinçli olması gereken konular arasında yer almalıdır. Oysaki konuyla ilgili yapılan çalışmalarda tüketicilerin bu konu hakkında bilinçli olmadığı ve yeterli bilgiye sahip olmadığı görülmüştür. Ayrıca, yine konu ile ilgili yapılan çalışmalarda açık süt tüketim oranlarının da oldukça yüksek olduğu belirlenmiştir (Akbay ve Tiryaki (2007), Andiç ve ark. (2007), Anonim (2007), Çelik ve ark. (2005), Şimşek ve ark. (2005), Oğuz, Küçükçongar (2002), Şahin ve ark. (2001)). Türkiye de kişi basına düşen işlenmiş ve ambalajlanmış süt tüketimi diğer birçok ülkenin gerisinde bulunmaktadır. Örneğin, kişi başına tüketilen ambalajlanmış süt miktarı ülkemizde yıllık ortalama yaklaşık 6 litre iken, bu miktar Finlandiya da 139 litre, İspanya da 108 litre, İngiltere de 100 litre ve Yunanistan da ise 65 litredir (Anonim, 2005). Türkiye de süt tüketiminin düşük olmasının yanı sıra açık süt tüketimi de oldukça yüksektir. Açık süt tüketiminde, tüketim oranını bu denli yüksek tutan etkenler, açık sütün doğal ve saf olduğuna inanılması, kapıya kadar gelmesinden dolayı satın almaya elverişli bulunması, açık sütün paketli süte oranla daha lezzetli bulunması, paketli sütün güvenilir bulunmaması şeklinde sıralanabilir. Türkiye de süt tüketimi konusunda yapılan çalışmalarda tüketicilerin sağlıklı ve steril süt konusunda bilinçli olmadığının belirlenmesi, açık süt tüketim oranlarının diğer ülkelere oranla yüksek olması ve dünya ülkelerinde yapılan sağlıklı sütle ilgili programların olumlu sonuç vermesi bu çalışmanın önemini arttırmaktadır. Çalışmad a açık süt tüketilen bölgeler belirlenip, bu bölgelerde sütün insan beslenmesindeki önemi, açık sütün zararları ve paketli sütlerin güvenilirliği konusunda bilinçlendirme yapılıp, bilgilendirme sonrası tüketicilerden olumlu görüşlerin alındığı görülmüştür. 2.MATERYAL ve METOT Bu çalışmanın materyalini Konya ili merkez ilçelerde yaşayan hane halkları ile yüz yüze görüşme yöntemiyle yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmuştur. Ayrıca, konu ile ilgili yapılmış benzer çalışmalardan ve istatistiksel verilerden de yararlanılmıştır. Çalışmada kullanılan verilerin elde edilmesinde anket yöntemi kullanılmıştır. Uygulanacak anket sayısının belirlenmesinde basit tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Anket yapılacak mahalleler ise sosyo -kültürel faktörler dikkate alınarak gayeli olarak belirlenmiş olup, merkez ilçeyi oluşturan 3 ilçeden anketler 8 Temmuz-8 Ağustos 2010 tarihleri arasında yapılmıştır. Anket sayısı Anakitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmemiş Tek Aşamalı Tesadüfî Olasılık Örneklemesi yöntemiyle belirlenmiştir (Collins, 1986) ve örnekleme dışı hatalar ve kayıp değerler de göz önüne alınarak 2600 adet anket yapılarak değerlendirmeye alınmıştır. Elde edilen veriler Excel programında değerlendirilmiş olup, oranlar ve basit ortalamalar şeklinde analizler yapılmıştır. 3.SÜT ÜRETİ Mİ ve TÜKETİM DURUMU Dünya toplam süt üretimi incelendiğinde 2008 yılında 701 milyon tondan, 2012 yılına 753 milyon tona yükseldiği görülür. Dünyada son 5 yılda başlıca süt üreticisi ülkeler incelendiğinde ilk sırada %16,6 oranında süt üretimi ile Hindistan ın olduğunu bunu ABD, Çin, Pakistan, Brezilya ve Rusya nın izlediği görülmektedir. Türkiye 2008 yılında 12,2 milyon ton üretimi ile 11. sırada yer almakta iken 2012 yılında 17,4 milyon tonluk üretimi ile 10. sıraya yükselmiştir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1 den izlenebileceği gibi bu ülkelerin dünya toplam süt üretiminin %65,1 ini sağladığı görülmektedir. Türkiye süt üretimini en hızlı artıran ülkeler içinde yer almıştır. Çizelge 3.1. Dünya da başlıca ülkelerin süt üretim miktarları (ton) Kaynak: FAO, 2014 Ülkeler 2008 2009 2010 2011 2012 Payları Hindistan 111.420.000 115.868.000 121.847.000 123.400.000 124.850.000 16,6 ABD 86.177.410 85.880.482 87.474.381 89.015.235 90.865.000 12,1 Çin 40.199.937 40.385.387 41.100.091 41.802.711 42.733.311 5,7 Pakistan 33.257.000 34.362.000 35.491.000 36.656.000 37.861.000 5,0 Brezilya 28.580.077 29.229.263 30.863.609 32.245.524 32.454.421 4,3 Rusya 32.357.492 32.565.283 31.841.363 31.639.542 31.824.849 4,2 Almanya 28.676.256 29.178.675 29.628.878 30.336.360 30.519.896 4,0 Fransa 24.376.342 23.520.051 24.245.601 25.289.897 24.881.899 3,3 Yeni Zelanda 15.216.840 16.483.000 17.010.456 17.893.848 20.053.000 2,7 Türkiye 12.243.064 12.542.185 13.543.674 15.056.210 17.404.262 2,3 İngiltere 13.719.000 13.852.000 14.071.000 13.849.000 13.884.000 1,8 Hollanda 11.459.910 11.655.570 11.805.073 11.835.428 11.892.778 1,6 Arjantin 10.320.318 10.366.290 10.501.854 11.206.000 11.815.000 1,6 Dünya 701.062.544 708.700.913 724.801.806 738.991.340 753.924.958 1387
Tarımsal Pazarlama Dünyada süt tüketimi incelendiğinde en fazla süt tüketiminin 238 litre/yıl ile Kazakistan ve Romanya ilk sırada yer alırken, Türkiye 111 litre süt tüketimi ile Avrupa Birliği ve Dünya ortalamasından yüksek bir tüketim oranına sahiptir (Çizelge 3.2). Türkiye de süt tüketimi konusunda yapılan bir araştırmada, kişi basına yıllık ortalama 146 litre süt tüketildiği saptanmıştır. Araştırmada bu miktarın 23-25 litrelik kısmının içme sütü, geri kalanının ise süt ürünleri olduğu belirlenmiştir (Anonim 2000). Ayrıca yapılan bir başka araştırmaya göre ise 2005 yılında Türkiye de, yıllık kişi başına içme sütü tüketimi 30 kilogram, tereyağı tüketimi 1,3 kilogram, peynir tüketimi 12,5 kilogram, yoğurt ve ayran tüketimi 335 kilogram civarında seyrettiği belirlenmiştir (Çapraz ve Yılmaz 2005). Çizelge 3.2. Dünya da başlıca ülkelerin kişi başına yıllık süt tüketim miktarları (kg) Ülkeler 2005 2006 2007 2008 2009 Kazakistan 229 228 226 237 238 Romanya 228 236 238 239 238 Arnavutluk 250 250 213 230 227 Lüksemburg 241 227 160 175 223 Kırgızistan 202 174 179 176 193 Litvanya 194 166 151 168 187 Bosna-Hersek 154 158 160 159 157 Karadağ 166 164 156 157 Kosta Rica 141 145 146 153 151 Hollanda 123 122 120 146 140 Gürcistan 168 151 146 146 138 İngiltere 120 120 119 115 113 ABD 117 116 131 115 113 Türkiye 105 112 113 110 111 Avrupa Birliği 81 78 78 79 76 Dünya 48 49 51 50 51 Kaynak: FAO,2014 Türkiye de yıllık süt ve ürünleri tüketim miktarı, doğru beslenme açısından yeterli olmamakla birlikte tüketilmekte olan sütün % 49 u sokak sütçülerinden, %42 si günlük pastörize sütlerden, %8 i UHT sterilize sütlerden karşılanmaktadır (Anonim 2007). Yapılan başka bir çalışmada da araştırma yapılan bölgelerde kişi başı yıllık süt, peynir, yoğurt tüketimleri Türkiye ortalamasından düşük, tereyağı tüketimi ise Türkiye ortalamasından yüksek bulunmuştur. Bu durum sadece yetersiz süt tüketimi gerçeğini yansıtmakla kalmayıp, tüketicilerin yanlış beslendiğini de açıkça göstermektedir (Oğuz ve Küçükçongar 2002). Konuyla diğer ilgili çalışmalarda da, Türkiye de süt tüketim verileri düşük, süt tercihleri açısından ise açık süt tüketim oranları yüksek çıkmakta, doğru beslenme ve süt tüketimi ile ilgili bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları yapılması gerektiği sonucuna varılmaktadır. 4.BULGULAR ve TARTIŞMA Eğitim çalışması Tetra-pak tarafından düzenlenmiş olup, projenin paydaşları Konya Belediyesi, Konya Valiliği, Tarım İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü dür. Türkiye de hijyenik olmayan açık sütün tüketim oranlarının diğer ülkelere kıyasla yüksek olması ve tüketicilerin sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt tüketimi hakkında bilgi düzeylerinin düşük olması projenin yapılması yönünde temel bir etki oluşturmaktadır. Proje sayesinde açık süt tüketilen bölgelerde açık sütün zararları sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda bilgilendirme çalışması yapılmış ve tüketicilerin bu konuda bilinç düzeylerinin arttırılması sağlanmıştır. Ayrıca bu eğitim çalışması ile kayıt dışı süt tüketiminin de önüne geçilerek Türkiye ekonomisine katkı sağ lanılmas ı amaçlanmıştır. Eğitim çalışmasında sütün faydaları, açık sütün zararları, açık ve paketli süt kıyaslaması gibi bilgiler verilmiştir. Araştırma yapılan bölgelerde tüketicilerin demografik durumları, sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt ile ilgili bilgiler verilmeden önceki süt tüketim durumları, bilgi verildikten sonraki süt tüketimi ile ilgili görüşleri ve eğitim çalışmasının etki değerlemesi şu şekilde belirlenmiştir: 1388
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 4.1. Demografik Durum İncelenen bölgelerde tüketicilerin demografik özellikleri Çizelge 4.1 de belirtilmiştir. Çizelge 4.1. Hane halklarının demografik durumu Medeni Durum (%) Yaş Dağılımı (%) Çocuk Sayısı Dağılımı (%) Ev Halkı Nüfus Dağılımı (%) Evli Bekâr 20 yaş ve altı 21-30 yaş 31-40 Yaş 41 yaş üstü 2 ve altı 3-4 Çocuk 5 ve üstü 3 ve altı 4-5 kişi 6 ve üstü 84,77 15,23 3,57 19,64 22,62 54,17 67,87 29,70 2,43 53,76 43,72 2,52 Araştırma yapılan bölgelerde görüşülen kişilerin medeni durumları incelendiğinde kişilerin %84,77 si evli, %15,23 ü bekâr olduğu görülür. Yapılan eğitim çalışmasının önceliği ev hanımlarına ulaşarak, onları sağlıklı süt konusunda bilinçlendirmektir. Görüşülen kişilerde evli olanların oranının yüksek olması bu sebeptendir. Araştırma yapılan bölgede görüşülen kişilerin yaş durumları Çizelge 4.1 de görülmektedir. Görüşülen kişilerin %3,57 si 20 yaş ve altı, %19,64 ü 21-30 yaş arasında, %22,62 si 31-40 yaş arası ve %54,17 si 41 yaş ve üstü grubunu oluşturmaktadır. Araştırma bölgesinde görüşülen ailelerin çocuk sayısı dağılımına baktığımızda ise %67,87 si 2 ve altı, %29,70 i 3-4 çocuğa, %2,43 ü 5 ve üstü çocuğa sahiptir. İncelenen ailelerin ev halkı nüfusu Çizelge 4.1 d e görülmektedir. Çizelgede de görüldüğü gibi ailelerin %53,76 sı 3 ve altı kişiden, %43,72 si 4 ya da 5 kişiden, %2,52 si 6 ve üstü kişiden oluşmaktadır. 4.2. Bilgilendirme Öncesi Süt Tüketim Tercihleri İncelenen bölgelerde sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt hakkında bilgilendirme yapılmadan önce, tüketicilerin açık ya da paketli süt tercih oranları, bu sütleri haftalık kullanım miktarları, tercih nedenleri ve kullanım amaçları belirlenmiştir. 4.3. Süt Tüketim Tercihleri Türkiye de konu ile yapılan benzer çalışmalarda, hanelerin süt ve ürünleri tüketimleri incelendiğinde, süt tüketimlerinde çoğunlukla hijyenik olmayan sütleri tercih ettikleri görülür (Akbay, Tiryaki 2007, Andiç ve ark. 2007, Anonim 2007, Çelik ve ark. 2005, Şimşek ve ark. 2005, Oğuz, Küçükçongar 2002, Şahin ve ark. 2001). Araştırmanın yapıldığı bölgelerde ailelerin süt tüketimi çoğunlukla açık süt şeklindedir. Ailelerin %35,71 i sadece açık süt tükettiklerini, %29,52 si sadece paketli süt tükettiklerini, %34,75 i ise hem açık süt hem de paketli süt tükettiklerini belirtmişlerdir. Türkiye de ise ortalama olarak %49 oranında açık süt tüketilmektedir (Anonim 2007). Görüldüğü gibi Türkiye de açık süt tüketimi oldukça yüksek olmakla birlikte, yapılan çalışmada bu oran Türkiye ortalamasına oldukça yakındır. Bu nedenle sağlıklı süt tüketimi ile ilgili yapılacak olan çalışmaların önemi açıkça görülmektedir. Araştırma yapılan bölgede tüketicilerin haftalık süt tüketim miktarları incelendiğinde, açık süt tüketen tüketicilerin 1/3 ünün 2 litre ve daha azını, paketli süt tüketen tüketicilerin ise %45 inin 2 litre ve daha azını tükettiği, her iki gruptaki tüketicilerin %90 ının ise 5 litre ve daha az süt tükettikleri tespit edilmiştir (Çizelge 4.2). Tüketiciler açık sütü en fazla oranda (%27,03) ekonomik olduğu için tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Tüketicilerin %22,97 si sütün kapılarına kadar geldiği için, %16,22 si doğal buldukları için, %15,54 ü lezzetli buldukları için, %8,78 i sağlıklı buldukları için ve %1,35 i de çevrelerinde paketli süt bulamadıkları için açık sütü tercih ettiklerin i belirtmişlerdir. Ayrıca tüketicilerin %8,11 ı açık süt aldıkları yere güvendikleri için (köyden geldiği, tanıdıklarından aldığı) tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Araştırma yapılan bölgelerde açık sütü te rcih edenler arasında açık sütü doğal ve sağlıklı olarak görenler de bulunmaktadır. Konu ile ilgili yapılan benzer bir çalışmada tüketicilerin açık ve paketli süt tercihlerinin karşılaştırılmış ve tüketicilerin %50 ye yakını açık sütü sağlıklı bulduklarını belirtmişlerdir (Akbay ve Tiryaki 2007). Bu oranlara bakıldığında tüketicilerin çoğunun açık süt ile görüşlerinin yanlış olduğu görülmektedir. Bu durumda sağlıklı süt konusunda eğitim çalışmaları yapılmasının önemi ve gerekliliği açıkça görülmektedir. Açık süt tüketen hanehalklarının haftalık en fazla 4 ya da 5 lt süt tüketmelerinin nedeni, sütü fazla miktarda alıp yoğurt yapmak istemelerinden kaynaklanmaktadır. Evde yoğurt yapmak isteyen tüketiciler ise hazır yoğurtlara güvenmediklerinden ve hazır yoğurtların tadını beğenmediklerinden dolayı yoğurtlarını kendilerini yapmak istemektedirler. Paketli sütlerin, açık sütlerde olduğu gibi topluca alınma durumu bulunmamaktadır. Çünkü paketli sütün topluca alınarak yoğurt yapımı oranı oldukça düşüktür. Bu nedenle açık süt ve paketli sütün kullanım amaçları arasında ciddi farklılıklar görülmektedir. Tüketicilerin %57,85 i paketli sütü içmek için, %27,08 i sütlü tatlılarda, %9,23 ü yemeklerde ve %5,85 i yoğurt yapımında kullandıklarını belirtmişlerdir. Paketli süt en fazla içmek için kullanılmaktadır. Oysaki açık sütün kullanım amaçları içinde doğrudan içme amacı da bulunmaktadır. Açık sütün tüketim oranlarını arttıran en büyük nedenin tüketicilerin yoğurt yapma istekleri olduğu söylenebilir. Diğer taraftan tüketicilerin paketli sütten yoğurt yapma oranları oldukça düşüktür. Bu nedenle paketli sütten evde yoğurt yapılamadığını belirten deneklere, eğitim çalışmasında paketli sütten de yoğurt yapılabileceği ve açık sütten yapılan yoğurdun sağlık açısından bir yararının olmadığı belirtilmiş ve paketli sütten yoğurt yapma tarifi, özel hazırlanmış bir magnet şeklinde hediye verilmiştir. 1389
Tarımsal Pazarlama Böylece açık sütün yoğurt amaçlı kullanımının azaltılması, dolayısıyla da açık sütün tüketim oranlarının düşürülmesi amaçlanmıştır. Çizelge 4.2. Hane Halklarının Haftalık Süt Tüketimleri Bilgilendirme Öncesi Haftalık Süt Tüketimi (Lt/hafta) Açık Süt (% ) Paketli Süt (% ) 1 lt den az 4,65 10,37 1 lt 12,8 18,52 2 lt 17,44 16,29 3 lt 15,12 17,78 4 lt 23,25 14,81 5 lt 24,42 11,85 6 lt 1,00 3,71 7 lt 0,48 2,97 8 lt. 0,46 0,74 9 lt. 0,16 0,74 10 lt ve üzeri 0,22 2,22 Genel Toplam 100,00 100,00 4.4. Bilgilendirme Sonrası Süt Tüketim Tercihleri Araştırma yapılan bölgelerde sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda bilgilendirme yapıldıktan sonra tüketicilerin sağlıklı süt konusunda düşünceleri ve süt tüketim tercihleri belirlenmiştir. Sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda kısa bir bilgilendirme yapıldıktan sonra, deneklere sağlıklı süt hakkındaki görüşleri sorulmuştur. Araştırmaya göre tüketicilerin %93,59 u paketli sütte katkı maddesi olmadığına, %96,78 i paketli sütün sağlıklı olduğuna, %96,22 si uzun süre kaynatmanın sütün besin değerini öldürdüğüne ve %97,82 si de paketli sütün açık süte göre daha avantajlı olduğuna inandıklarını belirtmişlerdir. Görüldüğü gibi, eğitim çalışmas ı sonucunda tüketicilerin paketli süt konusunda önyargıları azalmış olup, bu konuda olumlu görüşlerin oranı artmıştır. Açık süt ile ilgili önyargıların olduğu ve tüketicilerin sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda yeterli bilgilerinin olmadığı, konu ile ilgili yapılmış benzer bir çalışmada da belirtilmiştir. Araştırmada tüketicilerin %12 si sütün insan beslenmesindeki en önemli gıda maddelerinden olduğu yargısına kesinlikle katılmadığını, %16 sı sütün şişmanlık yaptığını belirtmiş, ayrıca %41 i ambalajlı sütün herhangi bir koruyucu madde içermediği yargısına kesinlikle inanmadığını ve %36 sı açık sütün insan sağlığı açısından sağlıklı olmadığı yargısına kesinlikle katılmadığını belirtmişlerdir (Akbay ve Tiryaki 2007). Bu gibi görüşlerin olumsuz yönde olması, sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda bilgilendirme yapılmasının önemi ve gerekliliğini bir kez daha göstermektedir. Yapılan eğitim çalışmasının sonuçlarına bakıldığında da bu gibi eğitimlerin olumlu sonuçları ve bu gibi çalışmaların önemi açıkça görülmektedir. Araştırma yapılan bölgede tüketicilerin bilgilendirme sonrası paketli süt tercih edip etmeyecekleri sorulduğunda %98,10 u paketli sütü tercih edeceklerini, %1.90 ı ise tercih etmeyeceklerini belirtmişlerdir. Tercih etmeyeceklerini belirtenler ise, açık sütü aldıkları yere güvenmelerinden, paketli süte kesinlikle güvenmediklerinden ve açık sütü köyden-tanıdıklarından aldıklarından dolayı tüketmeyeceklerini bildirmişlerdir. Hem açık süt hem de paketli süt tüketenlerin ise hepsi (%100), artık sadece paketli sütü tercih edeceklerini bildirmişlerdir. Çünkü her ikisini de tercih edenler, açık sütü yoğurt ya da sütlü tatlı yapmak amaçlı kullandıklarını belirtmişlerdir. Daha önce de belirtildiği gibi paketli sütten yoğurt ve tatlı yapılabildiği, açık sütten yapılan yoğurdun ve tatlının sağlık açısından yararı olmadığı eğitim çalışmasında anlatıldıktan sonra tüketiciler, paketli sütten yoğurt ve tatlı yapmayı deneyeceklerini belirttikleri için bu oran %100 olarak belirlenmiştir. Görüldüğü gibi eğitim çalışmasının sonunda açık süt tüketenlerin neredeyse tamamı paketli süt kullanacaklarını belirtmişlerdir. Bu çalışma sayesinde tüketicilerin sütün besleyiciliği ve sağlıklı süt konusunda bilinçlendirilmesi sağlanmıştır. Böylece tüketicilerin bilgilendirilmesi ile sağlıklı süt tüketim oranlarının artması, sağlıklı nesillerin yetişmesi ve kayıt dışı süt tüketiminin önüne geçilmesi ile Türkiye ekonomisine katkı yapması sağlanacaktır. 1390
XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 5.SONUÇLAR Konya ili merkez ilçelerinde açık süt tüketilen bölgelerde yapılan eğitim çalışmasında sağlıklı süt hakkındaki görüşleri değişmiştir. Açık süt tüketen deneklerin paketli süt konusunda önyargıları azalmış olup, sağlıklı süt hakkında olumlu görüşlerin oranı artmıştır. Araştırmanın en önemli sonuçlarından biri ise bilgilendirme sonrası tüketicilerin süt tüketim tercihleri sorulduğunda ortaya çıkmıştır. Tüketiciler bilgilendirme sonrasında çok büyük bir oranla (% 98,10) paketli süt tercih edeceklerini belirtmişlerdir. Bu oranın yüksek çıkması sebebiyle konu ile ilgili eğitim çalışmalarının başarısı açıkça görülmektedir. Bu gibi eğitim kampanyaları ile tüketicilerin bilinçlendirilmesi, sağlıklı nesillerin yetiştirilmesi, üreticilerin ve tüketicilerin kazanç elde etmesi sağlanabilir. Buna benzer şekilde sağlıklı süt ile ilgili olarak eğitim çalışmalarının yapılması gerektiği sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerin yaptığı araştırmalar tarafından da belirtilmiştir. Türkiye de de son yıllarda Mili Eğit im Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı uzlaşarak okul sütü programları, halk eğitim seminerleri yapılmakta ve yoksul ailelere bedava paketli süt dağıtılmaktadır. 6.KAYNAKLAR Akbay, C., Tiryaki, G., 2007. Tüketicilerin Ambalajı Süt ve Açık Süt Alışkanlılarının Karşılaştırılmalı Olarak Belirlenmesi: Kahramanmaraş Örneği, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, Yayın no: 10 (1), sf: 89-96. Andiç, S., Şahin, K., Koç, Ş., 2002, Van Merkez İlçe Kentsel Alanda Süt Tüketimi, Tarım Bilimleri Dergisi, Yayın no: 12(2), sf: 33-38. Anonim 2005, www.afiyetle.com, (Sağlıklı Süt Ve Yoğurt Tüketimi). Anonim 2007, www.gidabilimi.com, (Süt Tüketimi ve Sokak Sütçülüğü). Anonim 2014, www.fao.org Collins, M., 1986. Sampling (Editör: R. Worcester ve ark. 1986), Consumer Market Research Handbook. Elsevier Sci. Pub. Company Inc. Çapraz ve Yılmaz 2005, Süt ve Süt Ürünleri Sektör Profili, İTO Yayınları, Ekim, İstanbul. Çelik, Y., Karlı, B., Bilgiç, A., Çelik, Ş., 2005, Şanlıurfa İli Kentsel Alanda Tüketicilerin Süt tüketim Düzeyleri ve Süt Tüketim Alışkanlıkları, Tarım Ekonomisi Dergisi, Yayın no: 11(1) sf: 5-12. Oğuz, C., Küçükçongar, M., 2002, Konya İli Selçuklu İlçesi Hane halkının Süt ve Süt Ürünleri Tüketim ve Satın alma Davranışları, Türkiye 5. Tarım Ekonomisi Kongresi, Erzurum. Şahin, K., Andiç, S., Şule, K., 2001, Van İli Kentsel Alanda Ailelerin Otlu Peynir ve Süt Ürünleri Alım ve Tüketim Davranışları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, Yayın no: 11(2) sf: 67-73, Van. Şimşek, O., Çetin, C., Bilgin, B., 2005, İstanbul İlinde İçme Sütü Tüketim Alışkanlıkları ve Bu Alışkanlıkları Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, sf: 23-35, Tekirdağ. Tekinşen, C., 1997, Süt Ürünleri Teknolojisi, Ders Kitabı, S.Ü. Veteriner Fakültesi, Konya. Wham, C.A., Worsley, A. 2003. New Zealanders Attitudes To Milk: Implications For Public Health. Public Health Nutrition, 6(2): 73-78. Yılmaz, E., Özkan, S., 2007, Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarının İncelenmesi, 5.Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu, Manisa. 1391