İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... v 1. Bölüm... 1 SOSYAL BİLİMLER VE SOSYAL BİLGİLER... 1 Giriş... 1 Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler... 3 Sosyal Bilgiler ve İlişkili Disiplinler... 7 Sosyal Bilgiler Yaklaşımları... 11 Vatandaşlık Aktarımı Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi... 11 Sosyal Bilim Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi... 12 Yansıtıcı İnceleme Olarak Sosyal Bilgiler... 12 Dünya da Sosyal Bilgiler Dersinin Tarihsel Gelişimi... 13 Türkiye de Sosyal Bilgiler Dersinin Tarihsel Gelişimi... 16 Başlangıçtan Cumhuriyete Sosyal Bilgiler... 20 Cumhuriyet Döneminden Günümüze Sosyal Bilgiler... 22 Sonuç... 26 Değerlendirme Soruları... 28 Kaynakça... 30
2. Bölüm... 35 İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI... 35 Giriş... 35 Sosyal Bilgiler Nedir?... 39 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Vizyonu... 41 Sosyal Bilgiler Dersinin Genel Amaçları... 42 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Temel Yaklaşımı... 43 Öğrenme Alanları... 45 Beceriler... 47 Değerler... 49 Kavramlar... 49 İlişkilendirmeler... 50 Ölçme ve Değerlendirme... 52 Genel Açıklamalar... 52 Sonuç... 52 Değerlendirme Soruları... 53 Kaynakça... 57 3. Bölüm... 59 SOSYAL BİLGİLER VE FELSEFE... 59 GİRİŞ... 59 Felsefe Nedir?... 61 Felsefe Bilim İlişkisi... 65 Sosyal Bilgiler Felsefe İlişkisi... 69 Sonuç... 79 Değerlendirme Soruları... 81 Kaynakça... 83 vi
4. Bölüm... 87 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE TARİH... 87 Giriş... 88 Geçmişin Bilimi: Tarih... 89 Tarihin Tanımı ve Konusu... 89 Tarihe Yardımcı Bilim Dalları... 92 Tarih Yazıcılığının Tarihsel Gelişimi... 95 Osmanlı Devleti nde Tarih Yazıcılığı... 100 Tarih Öğretimi... 102 Dünyada Tarih Öğretimi... 102 Türkiye de Tarih Öğretimi... 103 Tarih Öğretiminin Amaçları... 105 Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Tarih Öğretimi... 107 Genel Amaçlar... 108 Beceriler... 110 Değerler... 113 Öğrenme alanları... 114 Zaman, Süreklilik ve Değişim... 114 Kültür ve Miras... 115 İnsanlar, Yerler ve Çevreler... 116 Üretim, Dağıtım ve Tüketim... 117 Bilim, Teknoloji ve Toplum... 117 Güç, Yönetim ve Toplum... 118 Küresel Bağlantılar... 118 Sonuç... 119 Değerlendirme Soruları... 121 Kaynakça... 123 vii
5. Bölüm... 127 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE COĞRAFYA... 127 Giriş... 127 Coğrafyanın Tanımı ve Konusu... 128 Coğrafya Öğretimi... 130 Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Coğrafya... 131 İnsanlar, Yerler ve Çevreler Öğrenme Alanı... 133 Üretim, Tüketim ve Dağıtım Öğrenme Alanı... 135 Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı... 136 Sonuç... 137 Değerlendirme Soruları... 139 Kaynakça... 141 6. Bölüm... 143 SOSYAL BİLGİLER DERSİ VE VATANDAŞLIK EĞİTİMİ... 143 Giriş... 143 Vatandaşlık Kavramının Tarihsel Gelişimi... 144 Antik dönem ve Roma dönemi yurttaşlığı... 144 Ortaçağda yurttaşlık... 145 Ulus devlet ve sonrasında yurttaşlık... 145 Vatandaşlık Yeterlikleri... 146 Vatandaşlık Bilgisi... 147 Vatandaşlık Becerileri... 149 Vatandaşlık Değer ve Tutumları... 150 Vatandaşlık Eğitiminin Amacı, Kapsamı ve Özellikleri... 150 Sosyal Bilgiler Dersinde Vatandaşlık Eğitiminin Rolü... 151 Sosyal Bilgiler Dersi Öğrenme Alanlarında Vatandaşlık Eğitimi... 152 Birey ve Toplum... 153 Kültür ve Miras... 154 İnsanlar, Yerler ve Çevreler... 154 viii
Üretim, Dağıtım ve Tüketim... 155 Bilim, Teknoloji ve Toplum... 156 Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler... 157 Güç, Yönetim ve Toplum... 157 Küresel Bağlantılar... 158 Vatandaşlık Eğitiminde Öğretmenin Rolü... 159 Sonuç... 160 Değerlendirme Soruları... 161 Kaynakça... 163 7. Bölüm... 165 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE SOSYOLOJİ... 165 Giriş... 165 Sosyoloji... 166 Sosyal Bilgiler ve Sosyoloji İlişkisi... 168 Sosyal Bilgiler eğitiminde yararlanılabilecek toplumsal kaynaklar... 173 Sosyal Bilgiler Dersinde Okul Dışı Mekânlardan Yararlanma... 175 Sosyal Bilgiler Dersinde Kaynak Kişiden Yararlanma... 176 Sosyal Bilgiler Dersinde Sözlü Tarih Yönteminden Yararlanma... 177 Sonuç... 179 Değerlendirme Soruları... 180 Kaynakça... 182 8. Bölüm... 185 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE PSİKOLOJİ... 185 Giriş... 185 Psikolojinin Tarihsel Serüveni ve Seyir İçindeki Ekolleri... 187 Psikolojinin Alt Dalları/Alanları... 190 Psikolojinin Diğer Bilim Dalları İle Olan İlişkisi... 192 ix
Psikoloji ve Eğitim... 192 Psikoloji ve Tarih... 193 Psikoloji ve Coğrafya... 193 Psikoloji ve Sosyoloji... 194 Psikoloji ve Antropoloji... 194 Psikoloji ve Siyasal/Siyaset Bilimi... 195 Psikoloji ve Hukuk... 195 Psikoloji ve Matematik... 195 Psikoloji ve Genel Anlamda Tıp Bilimi İçeresinde Yer Alan Diğer Disiplinler... 195 Sosyal Bilgiler Çalışma Alanı ile Psikoloji İlişkisi... 196 Sonuç... 203 Değerlendirme Soruları... 204 Kaynakça... 206 9. Bölüm... 209 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER... 209 Giriş... 209 Uluslararası İlişkilerin Tanımı... 210 Uluslararası İlişkiler Teorileri... 211 İdealizm... 212 Realizm (Gerçekçilik) (Geleneksel Paradigma)... 213 Çoğulculuk (Pluralizm)... 215 Konsrüktivizm / İnşacılık... 215 İngiliz Okulu... 216 Uluslararası İlişkilerin Tarihsel Gelişimi... 217 Küreselleşme... 220 Günümüz Dünya Sorunları... 221 Çevre Kirliliği... 222 Küresel Isınma (İklim Değişikliği)... 224 x
Hava Kirliliği... 226 Su Kirliliği... 227 Toprak Kirliliği... 228 Görüntü ve Ses Kirliliği... 230 Işık Kirliliği... 232 Sağlık... 233 Hastalıklar... 234 Obezite... 234 Uyuşturucu Kullanımı... 235 Şiddet ve Taciz... 235 Nüfus Artışı... 237 Su... 238 Güvenlik... 240 Doğal Afetler... 241 Mülteci Sorunu... 242 Enerji... 243 Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Uluslararası İlişkiler... 245 Sosyal Bilgiler Dersi (4-7. Sınıflar) Öğretim Programı nda Uluslararası İlişkiler... 247 Sonuç... 253 Değerlendirme Soruları... 255 Kaynakça... 257 10. Bölüm... 265 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE İLETİŞİM... 265 Giriş... 265 İletişim... 268 İletişimin Boyutları... 273 Etkili İletişim... 277 İletişim Tarihi... 283 xi
Eğitimde İletişim... 288 Sosyal Bilgiler Eğitimi ve İletişim İlişkisi... 293 Sosyal Bilgiler Dersinde İletişim İle İlgili Kazanımlar... 293 Sosyal Bilgiler Dersinde İletişim ile İlgili Beceriler... 298 Sonuç... 301 Değerlendirme Soruları... 303 Kaynakça... 304 11. Bölüm... 307 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE EKONOMİ... 307 Giriş... 307 Ekonominin Tanımı ve Konusu... 308 Ekonomide Temel Kavramlar... 309 Ekonominin Önemi... 311 Ekonomik Sistemler... 314 Ekonomi ile İlgili Kurumlar... 315 Ekonomik Yaşama Fikri ile Toplumsal Gelişme Arasındaki İlişkiler... 317 Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Ekonomi İlişkisi... 317 Sonuç... 320 Değerlendirme Soruları... 322 Kaynakça... 323 12. Bölüm... 325 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE ANTROPOLOJİ... 325 Giriş... 325 Antropoloji... 326 Bir Bilim Olarak Antropolojinin Tanımı... 326 Antropoloji Biliminin Tarihçesi... 328 Dünya Tarihi Açısından... 328 xii
Türkiye Tarihi Açısından... 334 Antropoloji Biliminin Kapsamı... 338 Antropoloji Bilimiyle İlgili Temel Kavramlar... 340 Etnik (Etnisite)... 340 Değer... 340 Etnoğrafya... 340 Etnoloji... 341 Etnotarih... 341 Etnopedagoji... 341 Evrim... 341 Kültür ve Kültürel Yaşam... 342 Kültürleme ve Kültürlenme... 342 Sömürge... 342 Toplum... 342 Akültürasyon (Acculturation)... 342 Halk... 343 Millet... 343 Örf ve Adet... 343 Gelenek... 343 Tarihsel Özgücülük... 343 Difüzyonizm... 344 Yapısalcılık... 344 Kültürel Bütünleşme (Integration)... 344 Kültürel Özümseme (Assimilation)... 344 Primat ve Plasenta... 344 Prosimiyen ve Anatomi... 345 Medeniyet... 345 Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Antropoloji... 345 xiii
Sonuç... 350 Değerlendirme Soruları... 352 Kaynakça... 354 13. Bölüm... 359 SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE SANAT... 359 Giriş... 359 Sanat ve Sanat Eğitimi... 360 Sosyal Bilgiler Eğitimi ve Sanat... 363 Sonuç... 369 Değerlendirme Soruları... 373 Kaynakça... 374 xiv