² Kalitenin Saðlanmasý² AÝLE PLANLAMASI HÝZMETLERÝNDE KALÝTENÝN SAÐLANMASI GÝRÝÞ Kalitenin saðlanmasýna yönelik programlarýn saðlýk sektörü için önemi anlaþýlmýþtýr. Yöneticiler çeþitli programlarla klinik rehberler geliþtirilmesini, standart uygulama iþlemlerinin belirlenmesini, çalýþanlarýn performansýnýn bu þartlar doðrultusunda deðerlendirilmesini ve personelin performansýnýn geliþtirilmesini saðlamada somut adýmlar atabilir. Kalitenin saðlanmasýnýn bir maliyeti olsa da, kýsa, orta ve uzun vadede getireceði yararlarla karþýlaþtýrýldýðýnda bu maliyet göz ardý edilecek düzeydedir. Hizmet sunanla hizmet alan arasýnda iletiþim kurulmasý hizmette kaliteyi artýrýr, bu da ihtiyaca yönelik hizmet sunulmasýný saðlar. Kalitenin saðlanmasý için gereken kaynaklar, lojistik, malzeme ve insan gücü, mevcut sistem içinden de kolaylýkla bulunabilir. Kalitenin saðlanmasýna yönelik çabalar saðlýk personeline de iþ tatmini ve geliþme olanaðý verir. Saðlýk personeli kaliteli hizmet verebilmek için maaþlarýnýn artmasý ya da statülerinin yükseltilmesi gerektiðini düþünebilir. Ancak yalnýzca bunlar kalitenin saðlanmasý için yeterli deðildir. Kaliteye diðer bileþenler de ayný ölçüde katkýda bulunur. Hizmette kalitenin saðlanmasý tüm ekip için bir kazançtýr. Bu yolla bireysel ve ekip performansý ve performansýn sürekli geliþimi saðlanýr. Saðlýk kuruluþlarýnda kalitenin saðlanmasý yönetimin bu yaklaþýma tam katýlýmý ile baþlar, yönetim desteklediði ölçüde saðlýk personeli standartlarý uygulayabilir, yüksek performans gösterir, sorunlarý çözer ve hizmet alanýn ihtiyaçlarý doðrultusunda hizmet verir. Saðlýk hizmetlerinde kalite nedir? Kalite tanýmý hizmet sunanýn sahip olduðu teknik beceriler ve hizmet alanýn ihtiyaçlarý göz önüne alýnarak yapýlmalýdýr. Bu anlamda tek bir taným yoktur. Aþaðýdaki taným en klasik ve ilk tanýmlardan biridir. Hizmet verenin herhangi bir zarar vermeksizin, týbbi bilgisini kullanarak, belirlenmiþ standartlara göre, hizmet alanýn ihtiyaçlarýný doðru zamanda, doðru uygulamalarla ve doðru maliyetle karþýlamasýdýr. Hizmet sunumunda mevcut performansýn ölçülmesi ve hedeflenilen ya da standart performans ile karþýlaþtýrýlmasý, kalite güvencesi olarak tanýmlanýr. Kalitenin saðlanmasýna 55
² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² yönelik bu ve benzeri birçok yaklaþým olmasýna karþýn, Ulusal Rehberin bu bölümünde bunlardan yalnýzca Kalite Güvencesi yaklaþýmý üzerinde durulacaktýr. Kalitenin temel öðeleri Saðlýk hizmetlerinde kalitenin temel ilkeleri aþaðýda açýklanmýþtýr: Teknik yeterlilik Saðlýk kuruluþunun her basamaðýnda çalýþan idari, teknik, klinik ve hizmetli personelin, iþinin gerektirdiði bilgi ve beceriye sahip olmasý, bu bilgi ve beceriyi de önceden belirlenmiþ standartlara göre doðru, güvenilir biçimde ve sýrasý ile uygulamasýdýr. Bu yeterlilik tüm personel için geçerlidir. Hizmet sunanlarýn koruyucu hekimlik, taný koyma, tedavi verme ve danýþmanlýk konularýnda bilgi ve becerileri olmalýdýr. Ýdarecilerin ise gözetim, denetim, izlem, eðitim ve problem çözme konularýnda bilgi ve becerileri olmalýdýr. Teknik yeterlilik uygulama standartlarýný gösteren kontrol listeleriyle deðerlendirilir. Hizmete kolay ulaþma Sunulan hizmete ulaþmada bireyin yaþadýðý yer, ekonomik, sosyal ve kültürel durumu, konuþtuðu dil veya saðlýk kuruluþunun koþullarý engel oluþturmamalýdýr. Yaþanýlan yer, ulaþým olanaklarý, uzaklýk, ulaþým süresi ve þekli gibi etkenler açýsýndan önemlidir. Verilen hizmet sosyal ve kültürel koþullarla çeliþmemelidir. Saðlýk kuruþulunun hizmet sunulan saatler, randevu sistemi, bekleme zamaný, hizmet sunum þekli gibi koþullarý, hizmete ulaþmayý etkiler. Etkililik Saðlýk hizmetinin kalitesi, kullanýlan hizmet standartlarý ve klinik rehberlerin doðruluðuna baðlýdýr. Etkililiði deðerlendirmek için sorulmasý gereken soru; Ýþlem ve tedavi doðru uygulandýðýnda istenen sonuç alýnýyor mu? olmalýdýr. Etkililik kalitenin önemli bir parçasýdýr. Yöneticilerden merkezde oluþturulan standartlarý periferde de uygulamalarý beklenir. Kiþilerarasý iliþkiler Hizmette kalitenin saðlanabilmesi için hizmet sunanla alan arasýndaki iliþkiler kadar, saðlýk kuruluþunda çalýþan klinisyenler, yöneticiler, hekim dýþý saðlýk personeli arasýndaki iliþkiler de önemlidir. Kiþilerarasý iyi iliþkilerde saygý, güven, nezaket, duyarlýlýk ve empati vardýr. Aktif dinleme ve iletiþim çok önemlidir. 56
² Kalitenin Saðlanmasý² Verimlilik Verim alma kalitenin önemli ilkelerinden biridir. Sýnýrlý kaynaklar hizmet sunumunu etkiler. Verimli bir programda hizmet alana ya da topluma eldeki olanaklarýn en iyisi sunulmaya çalýþýlýr. Saðlýkta hizmet sunumunda en önemli nokta etkisiz, yanlýþ uygulamalarýn en aza indirilmesi, hatta yok edilmesidir. Bu yolla kalite geliþtirilirken, maliyet azaltýlýr. Etkisiz, yanlýþ uygulamalarýn getireceði zararý karþýlamak için fazladan zaman ve enerji harcanýr, bu arada hizmet alan da gereksiz yere riske sokulmuþ ve rahatsýz edilmiþ olur. Bunun nedeni yanlýþ yönetim, yanlýþ yönlendirmeler olabilir; ancak kaliteyi geliþtirmek, ek kaynaklar gerektiði anlamýna gelmez. Saðlýk kuruluþunun verimlilik analizi, hizmetin çok daha ekonomik koþullarla saðlanmasýnda yöneticilere yol gösterici olabilir. Süreklilik Süreklilik, hizmet alanýn hizmetin tüm aþamalarýndan, kesintisiz olarak faydalanmasýdýr. Hizmet alan mümkün olduðunca kendisini tanýyan personelden hizmet almak ister. Bu mümkün olmadýðýnda iyi tutulmuþ kayýtlar hizmet sunan yeni personele yardýmcý olur. Süreklilik saðlanamazsa, verim azalýr, kiþilerarasý iliþkiler zedelenir. Güvenli hizmet Kalitenin bu ilkesi, zarar verme, yaralama, enfeksiyon, zararlý yan etkiler ve hizmet sunumu ile ilgili diðer tehlikelerin en aza indirilmesini içerir. Güvenli hizmet hem hizmet alaný hem de hizmet vereni kapsar. Buna en iyi örnek her iki tarafýn da AIDS den korunmasý için hizmet sunumu sýrasýnda alýnmasý gereken önlemlerdir. Memnuniyet Memnuniyet, klinik yeterlilik ya da uygulamalarýn teknik yönüyle doðrudan ilgili olmamakla birlikte, hizmet alanýn hizmetleri doyurucu bulmasý ve o kliniðe tekrar gelmeye istekli olmasýdýr. Memnuniyeti saðlayan koþullar kiþiden kiþiye deðiþmekle birlikte, genellikle hizmet alanýn beklentileri karþýlýðýnda düþük de olsa bir ücret ödemesi, kurumun düzgün görünümü, güleryüzlü ve nazik personel, kullanýlan malzeme, sunulan rahatlýk, temizlik ve mahremiyettir. Müzik, eðitici, eðlendirici video programlarý, okunacak broþürler, kitapçýklar ve dergiler kuruluþu daha çekici hale getirir. Temiz tuvalet ve muayene odasýnda mahremiyeti saðlayan perdelerin olmasý hizmette kalitenin vazgeçilmez koþullarýndandýr. Hizmet alan, kiþilerarasý iliþkiler, hizmetin sürekliliði, temizlik, hizmete ulaþabilme gibi koþullarý deðerlendirebilirse de, teknik yeterliliði, uygulanan iþlemin ve tedavinin doðruluðunu saptayamaz. Bu konularda hizmet sunan tarafýndan bilgilendirilmesi gerekir. Bu nedenle, hizmet sunanýn, görevini en iyi þekilde ve baþarýyla yapabilmesi için teknik olarak yeterli, belirlenen standartlara uygun ve güvenilir hizmet vermesi gerekir. Hizmette kalite idari düzeyden baþlar. Yöneticinin kurumun önceliklerini saptayarak, hem hizmet alana hem de hizmet sunana en iyi koþullarý saðlamasý gerekir. 57
² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² Kalite güvencesi Bir tanýma göre, kalite güvencesi mevcut performans ile istenen sonuca ulaþma arasýndaki açýðý kapatan sistematik bir yaklaþým, bir yöntemdir. Diðer bir tanýma göre, kaliteyi ölçme yöntemi, eksiklerin ve problemlerin saptanmasý ve kalitenin geliþtirilmesi için alýnan önlemler, çözümler, öneriler ve bu çözümlerin uygulamaya konulduktan sonra izlenerek yararlarýnýn deðerlendirilmesi iþlemi dir (Bkz. Þekil.1). Kalitenin saðlanmasý yeni bir yaklaþým deðildir. Ýlk kez Florence Nightingale adlý bir Ýngiliz hemþire tarafýndan Kýrým savaþýnda askeri hastanelerde hizmet kalitesinin deðerlendirilmesi ile baþlayan bu yaklaþým son 100 yýldýr modern týpta kullanýlmaktadýr. Hemþirelik hizmetleri için geliþtirilen bu ilk standartlarla hastane mortalite oranlarýnda düþüþ gözlenmiþtir. Bu tarihten itibaren týbbýn çeþitli alanlarýnda kalitenin saðlanmasýyla ilgili programlar geliþtirilmiþtir. Diyare, akut üst solunum yolu enfeksiyonlarýndaki yaklaþým gibi Dünya Saðlýk Örgütü nün (DSÖ) geliþtirdiði birkaç program buna örnektir. Ayný þekilde aile planlamasý programlarýna da entegre edilmiþtir. Þekil.1 Kalite güvencesi döngüsü 58
² Kalitenin Saðlanmasý² AÝLE PLANLAMASI HÝZMETLERÝNDE KALÝTENÝN TANIMI Taným Aile planlamasý hizmetlerinde kaliteli hizmet, kolayca ulaþýlabilen ve iyi yönetilen saðlýk kuruluþlarýnda, iyi eðitilmiþ personelin sunduðu hizmettir. Kaliteli hizmette tüm kontraseptif yöntemler konusunda bilgi verilir, yöntem seçiminin bilgiye ve isteðe dayalý olmasý amaçlanýr. Hizmet, kiþilerin gereksinimlerine ve isteklerine göre düzenlenir ve sunulur. Bir hizmet sektörü olan saðlýkta kalite genel olarak kullanýcýya dönük hizmet olarak özetlenir. Burada kullanýcý sözcüðünün hasta sözcüðünden farklý ve daha geniþ bir anlamý vardýr. Örneðin, bir toplumun doðurgan yaþtaki tüm bireyleri, aile planlamasý hizmetleri açýsýndan kullanýcý adayý olarak kabul edilir. Aile planlamasý hizmeti sunulan merkezlerde aþaðýdaki koþullara uyulmasý kalitenin saðlanmasýna yardýmcý olur (Tablo.1). Tablo.1 Aile planlamasýnda kalitenin temel öðeleri Program Hizmetin Ýlkeleri Beklenen Etkiler Politik destek Yöntem seçenekleri Bilgilenme Kaynaklar Bilgilendirme Hizmetten memnun olma Programýn yapýsý ve Teknik beceri Saðlýðýn olumsuz yönetimi Kiþilerarasý iliþkiler etkilenmemesi Ýzleme/süreklilik Yöntem kullanýmý Hizmet çeþitliliði Baþlama Kullanýmý sürdürme Program Politik destek: Nasýl bir hizmetin verileceði öncelikle belirlenen politikalara baðlýdýr. Politikalarýn belirlenmesinde kültür, toplum katýlýmý, planlamacýlarýn bilgi ve tutumlarý önemli öðelerdir. Kaliteli hizmet sunumu için doðru politika, yeterli kaynak, uygun program yapýsý ve yönetim becerileri, birbirini olumlu etkileyen ön koþullardýr. Kaynaklar: Aile planlamasý hizmetlerinde uygun politikanýn yaný sýra, kaynaklarýn yeterli olmasý da çok önemlidir. Ancak, yanlýþ programlar ve hatalý yönetim ayrýlan kaynaklarýn boþa gitmesine neden olabilir. Yanlýþ politikalar ya da kaynaklarýn sýnýrlý olmasý da, yönetim ne kadar iyi olursa olsun, programý olumsuz etkiler. Planlama: Aile planlamasý hizmetleri, sunulan hizmetin türüne göre sýnýflandýrýlýr: A Grubu: Hap, kondom, diyafram ve spermisit B Grubu: RÝA, enjekte edilen kontraseptifler ve implantlar (± A grubu hizmetler) C Grubu: Gönüllü cerrahi sterilizasyon (± A ve B grubu hizmetler) 59
² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² Hizmet türüne göre sýnýflandýrma, aþaðýdaki konularý belirlemeye yardýmcý olur: Týbbi ve teknik gereksinim düzeyi Kalitenin saðlanmasý için gerekli denetim türü ve sýklýðý Yerinde deðerlendirme ve denetim yapacak týbbi personelin niteliði Ýzlem Bu sýnýflandýrma sistemi ile gerekli týbbi/teknik katkýnýn düzeyi ve türü kolaylýkla belirlenir. Örneðin yalnýzca A grubu hizmetleri saðlayan birimlerin yalnýzca aþaðýdaki gereksinimleri vardýr: Hekim dýþý saðlýk personeli (aile planlamasý konusunda eðitilmiþ ebe-hemþire gibi danýþmanlar yeterlidir) Sýnýrlý araç-gereç Basit lojistik, malzeme sipariþ, daðýtým ve depolama sistemi, veri kayýt sistemi Kalite saðlamada özdenetim Ýzlem ve bildirim Buna karþýlýk B grubu ya da C grubu hizmet veren birimlerde þu gereksinimler vardýr: Hekim ve hekim dýþý saðlýk personeli (personel kadrosu sunulan hizmet türüne baðlýdýr) Daha kapsamlý ve daha pahalý araç-gereçler Geliþmiþ lojistik, malzeme sipariþ, daðýtým ve depolama sistemleri, veri kayýt sistemi Araçlarýn ve diðer malzemenin dekontaminasyonu, temizlenmesi ve sterilizasyonu ya da yüksek düzeyde dezenfeksiyonu için yer ve araç-gereç Çalýþma raporlarý ve düzenli ziyaretlerle izlem Aile planlamasý hizmetlerini sunan tüm klinik ve hastaneler, hizmetin baþlatýlmasýndan sonra ilk 3-9 ay içinde bir kez ve daha sonralarý yýlda bir kez olmak üzere ziyaret edilmelidir. Ziyaret sýrasýnda, karþýlaþýlan problemlerin yerel veya merkezi düzeyde çözümü, iþ baþýnda eðitim, motivasyon ve destek saðlanmalýdýr. Yönetim: Aile planlamasý hizmetlerinin yönetiminde aþaðýdaki basamaklara önem verilmesi gerekir: Bilgi toplama sistemleri Denetim sistemleri Deðerlendirme Personel eðitim gereksinimleri Ýzlem Bilgi toplama ve izlem ziyaretleri, hizmet kalitesinin ölçülmesini ve geliþtirilmesini kolaylaþtýrýr. Bu nedenle saðlýk planlamacýlarý ve üst düzey yöneticiler için temel istatistik verilerinin toplanmasý þarttýr. Ayrýca aþaðýdaki konularýn da belirlenip belgelenmesi gereklidir: 60
² Kalitenin Saðlanmasý² Önerilen kadro, personelin özellikleri, deneyimi (özgeçmiþ vb.) ve iþ tanýmlarý Eðitim gereksinimleri (klinik/klinik olmayan), eðitimin yapýlacaðý yer, mümkünse eðitim programý Merkezin yeterlilik düzeyi Sunulan aile planlamasý yöntemlerinin türleri; hizmetin kapsamý; hizmetin sunumuna yaklaþým; entegre, tek amaçlý, gezici hizmetler; topluma dayalý daðýtým vb. Araç ve gereç listesi Týbbi kayýt sistemi Ýzlem ziyaretlerinin planý Diðer aile planlamasý yöntemleri, komplikasyonlar ve merkezin kapasitesini aþan durumlar için sevk sistemi, sevk kuruluþu Rapor sistemi Kontraseptif malzeme kaynaðý, lojistik sistem Merkezde sunulacak hizmetlere iliþkin yönetmelikler, iþlemler ve protokoller Deðerlendirme: Hizmet sunumunun yerinde deðerlendirilmesi ve týbbi/teknik izlem: hizmet standartlarýna uyulmasýna, hizmet alanlarýn güvenliðinin saðlanmasýna, hizmet düzeyinin deðerlendirilmesine, sorunlarýn ve nedenlerinin tanýmlanmasýna, hizmet sunanlarýn kendilerini geliþtirmesine, eksikliklerin giderilmesine katkýda bulunur. Týbbi izlem, kalite saðlama çabalarýnýn en önemli öðesidir. Bununla birlikte, týbbi izlem tek baþýna, hizmet birimlerinin, araç-gereçlerin, ilaçlarýn ve malzemenin uygun, yeterli olmasýný ve saðlýk personelinin kabul edilebilir performans düzeyinde görev yapmasýný saðlayamaz. Aile planlamasý hizmetlerinde kaliteyi yükseltmek için personel, her aile planlamasý biriminden gelen verilerin toplanmasý, rapor edilmesi ve deðerlendirilmesinde aktif olarak yer almalýdýr. Bu süreci kolaylaþtýrmak için: Hizmet verilmeye baþlandýktan sonra bakýmýn kalitesini deðerlendirecek, Yöneticilere gerektiðinde hizmetleri geliþtirmek ve hizmet sunumunda deðiþiklik yapmak için bilgi saðlayacak bir sistem oluþturulmalýdýr. Hizmetlerin týbbi/teknik deðerlendirmesi ve izlemi, verilen hizmetin türüne göre belirlenir. Ýzlem: Sorunlar belirlendikten sonra giderilmesi için bazý önlemler alýnmalýdýr. Alýnan bu önlemlerin sonuçlarýnýn izlenmesi kalitenin saðlanmasý açýsýndan önemlidir. 61
² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² Hizmet ilkeleri Yöntem seçenekleri: Ne kadar deðiþik seçenek sunulursa o kadar çok kiþinin gereksinimi karþýlanabilir. Çeþitlilik, ayný kiþinin deðiþik zamanlardaki gereksinimini karþýlamak için de gereklidir. Deðiþik yöntemlerin bir arada bulunmasý bireylerin kontraseptif kullanma sürekliliðini artýrýr. Yeni bir kontraseptifin kullanýma girmesi toplam yöntem kullanýmýný artýrýr. Kaliteli aile planlamasý programlarýnda, hizmet sunan herkes, kiþinin yöntem seçmesi ya da deðiþtirmesi için gerekli bilgiyi ve malzemeyi saðlamakla yükümlüdür. Bilgilendirme: Yöntem seçiminde kullanýcýlarýn yöntemle ilgili bilgilerinin tam olmasý, yöntemi bilinçli olarak seçmelerini saðlar. Bu durum yöntemin daha sonraki kullanýmýný da olumlu yönde etkiler. Bilgilendirme sýrasýnda dikkat edilmesi gereken noktalar Danýþmanlýk bölümünde (Bkz. Bölüm 3) ayrýntýlarýyla anlatýlmýþtýr. Teknik Beceri: Teknik beceri, hizmet alan kiþiler tarafýndan en zor deðerlendirilen kalite öðesidir. Her programda kötü performansla karþýlaþýlabilir. Kalitenin deðerlendirilmesi sýrasýnda teorik bilgilerle, bu bilgilerin uygulanmasý arasýndaki uyumsuzluklar ortaya çýkarýlmalýdýr. Standartlarýn gerçekçi olup olmadýðý, doðru uygulanýp uygulanmadýðý deðerlendirilmelidir. Kiþilerarasý iliþkiler: Hizmette kalitenin saðlanmasýnda kiþilerarasý iliþkilerin özel bir önemi vardýr. Ýyi yönetilen ve her yöntem konusunda tam ve doðru teknik bilgisi ve becerisi olan personelin sunduðu bir hizmette bile kiþilerarasý iliþkilere önem verilmemiþse, beklenen sonuçlar elde edilemez. Hizmet sunanlarla alanlar arasýndaki iliþkiler, hizmet için ayrýlan kaynaklar, hizmet birimindeki yönetim biçimi gibi faktörlerden etkilenir. Ancak koþullar ne olursa olsun hizmet alanlarý anlama ve saygý gösterme; soru sormalarýna izin vererek, dinlemeyi bilerek karþýlýklý iletiþim kurulmasýný saðlama, hizmet sunanýn temel nitelikleri arasýnda olmalýdýr. Kiþiler ancak bu þekilde hizmet sunanlara güven duyar, böyle hizmet veren kuruma yeniden gelmek ister ve baþkalarýna önerir. Ýzleme/süreklilik: Çoðu program, baþvuru olduðunda hizmet verecek þekilde düzenlenmiþtir. Oysa kaliteli hizmet süreklilik ister. Kiþiler gelmediðinde onlara ulaþýlabilmelidir. Yan etkilerin deðerlendirilmesi, baþka yöntemlere geçiþ, programlardaki öncelikli konulardan olmalýdýr. Hizmette kalitenin sürekliliði, izleme programlarýyla saðlanýr. Topluma dayalý hizmetler yöntem kullanýmýnýn sürekli olmasý bakýmýndan yararlýdýr. Deðiþik yerlerden kontraseptif saðlanabilmesi de yöntem kullanýmýnýn sürekliliðini destekler. Basýnyayýn organlarý sürekli bilgilendirme için kullanýlmalýdýr. Hizmet çeþitliliði: Aile planlamasý hizmeti, doðurganlýkla ilgili tüm hizmetleri kapsamalý ve bu geniþ yelpaze içinde aþaðýdaki hizmetler de verilmelidir: cinsel yolla bulaþan hastalýklarýn taný ve tedavi hizmetleri doðum öncesi bakým doðum sonrasý bakým gebelik sonlandýrma hizmetleri saðlam çocuk izlemleri 6
² Kalitenin Saðlanmasý² Beklenen etkiler Deðerlendirme çalýþmalarýnda kaliteye bütüncül olarak yaklaþýlmaktadýr. Ancak hedeflerden yalnýz birinin deðerlendirmesi de yapýlabilir. Kaliteli hizmetin ilkeleri aþaðýdaki sorularýn yanýtlanmasýyla kýsaca deðerlendirilebilir: 1. Herkese tüm yöntemler tanýtýlýyor mu?. Hizmet verenler belli bir yöntem için destek ya da engel oluþturuyor mu? 3. Yöntemler için kontrendikasyon olup olmadýðý deðerlendiriliyor mu? 4. Hizmet verenler asepsi, doðru uygulama ve yöntem vermede yeterli mi? 5. Seçenekler, yan etkiler, kontrendikasyonlar, izleme kurallarý ve kullaným süreleri ile ilgili bilgi veriliyor mu? 6. Öykü alýnýrken eski deneyimler, davranýþlar, gelecekle ilgili beklentiler ve tercihler öðreniliyor mu? 7. Yöntem deðiþiklikleri için olanak sunuluyor mu? 8. Ýzlem ya da yöntem saðlama için belli bir tarih ve yer gösteriliyor mu? 9. Görüþme ve muayenede mahremiyet saðlanýyor mu? 10. Saygýlý davranýlýyor mu? KAYNAKLAR Bruce J. Fundamental elements of the quality of care: a simple framework. Stud Fam Plann 1990 March-April; 1 (): 61-91 Huezo CM, Briggs C. Medical and service delivery guidelines for family planning. International Planned Parenthood Federation (IPPF). Hertford: Stephen Austin and Ltd.,199 McIntosh N, Riseborough P (eds). Family planning service guidelines. Baltimore: JHPIEGO Corporation, 199 ULUSAL REHBERÝN GÜNCELLEÞTÝRÝLMESÝNDE KULLANILAN KAYNAKLAR Bulut A. Aile Planlamasý Hizmetlerinin Kalitesi. Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler, Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla Matbaasý, 1997 Brown Diprete L., et al Quality Assurance of Health Care in Developing Countries, Quality Assurance project, Center for Human Services, 1998 The EVALUATION Project. Quality Subcommittee of Service Delivery Working Group. Indicators of Quality in Family Planning Programs. Sept.10, 199 COPE: Client-Oriented, Provider-Efficient Services: a process and tools for quality improvement in family planning and other reproductive health services. AVSC International, New York, 1994 63
² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² Loegering I, Reiter CR, Gambone JC. Measuring the quality of health care. Clinical Obstetrics and Gynecology 1994;37(1):1-136 Uz MH. Hastanelerde Kalite Yönetimi (içinde) Hayran O, Sur H (ed). Hastane Yöneticiliði. Nobel Týp Kitapevleri, Ýstanbul 1997, 115-131. 64