ZORLU DOĞAL ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş. İKİZDERE HES REHABİLİTASYON PROJESİ PAYDAŞ KATILIMI STRATEJİSİ VE UYGULAMA PLANI YÖNETİCİ ÖZETİ Ankara Mart 2012
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 6 GIRIŞ... 7 YÖNTEM... 9 ARKA PLAN... 10 PAYDAŞ ÇÖZÜMLEMESİ... 11 PAYDAŞ KATILIM STRATEJİSİ VE UYGULAMA PLANI... 16 İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 2
TABLOLAR DİZİNİ TABLO 1: PAYDAŞLARIN PROJEYE YÖNELIK DESTEK VE DIRENIŞ SÖYLEMLERI... 13 TABLO 2: ZORLU İKIZDERE HES KAPASITE ARTIRMA PROJESINI DESTEKLEYENLERIN, KARŞI ÇIKANLARA KIYASLA ÖZELLIKLERI... 13 TABLO 3: GÖRÜŞÜLEN PAYDAŞLARIN PROJEDEN RAHATSIZLIK DERECESI... 15 TABLO 4: DOĞA KORUMA... 22 TABLO 5: SÜRDÜRÜLEBILIRLIK... 24 TABLO 6: KATILIM VE SOSYAL ADALET... 25 TABLO 7: YÖNETSEL KONULAR... 27 İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 3
GRAFİKLER/ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİL 1: GÖRÜŞÜLEN PAYDAŞLARIN ORANLARI... 11 ŞEKİL 2: PAYDAŞLARIN PROJEDEN BEKLENTILERI VE SORUNLARA YÖNELIK ÇÖZÜM ÖNERILERI... 14 İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 4
KISALTMALAR ÇED DOKA DOKAP HES RG Çevresel Etki Değerlendirmesi Dğu Karadeniz Kalkınma Ajansı Dğu Karadeniz Bölgesi Bölgesel Gelişme Planı Hidr Elektrik Santrali Resmi Gazete İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 5
ÖNSÖZ Bu çalışma, Zrlu Enerji nin İkizdere de işletmede lan hidrelektrik santralinin rehabilitasynu ve kapasitesinin geliştirilmesi faaliyetlerine destek lmak amacıyla, yöre insanının ekljik duyarlılığının, eknmik beklentilerinin ve ssy-kültürel yapısının analizini yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Dört aylık bir süreyi kapsayan çalışma sürecinde; yöre halkı, sivil tplum kuruluşları, merkezi ve yerel yönetimler ve bilim insanları ile yğun bir görüş alışveriş sürecine girilerek, prje hakkında ilgi gruplarının yaklaşımı tespit edilmiştir. Türkiye de çevre yönetimi işleyişinin, su ve enerji plitikalarının ve halk katılım araçlarının İkizdere deki yansımalarını güncel uygulamalarla karşılaştırarak inceleyen bu çalışma, hidrelektrik santraller hakkında öne çıkan tartışmaları geniş bir perspektifte değerlendirmiş lup, kamuyunun dinamiklerini dikkate alan bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Çalışma ekibi, knunun ekljik, ssyal ve eknmik byutlarını bütüncül larak irdelemek amacıyla çevre, eknmi ve ssyal bilimler ağırlıklı uzmanlardan luşturulmuştur. Ekip, sürdürülebilir kalkınma plitikalarının Türkiye deki işleyişine sn derece vakıf ve çevre yönetimi uygulamalarında dnanımlı lan Çevre Bilimci Dr. Nuran Talu tarafından yönetilmiştir. Antrplg Murat Yağcı, Ssylglar Beste Yaşarlar, Zeliha Bzkurt ve Aslı Özaltan Genel, ssyal alanla ilgili larak ekipte yer almış lup, deneyimlerini dinamik ve mtive lmuş bir yaklaşımla çalışmaya katmışlardır. Bu çalışmada belirlenen stratejik adımların dikkate alınması halinde, Zrlu Enerji tarafından İkizdere de başlatılması öngörülen tplumsal diyalg sürecinin, bjektif bilgi ve karşılıklı güvene dayalı bir işbirliği rtamında gelişeceği öngörülmektedir. Çalışma süresince gerek masa başı çalışmalarında, gerekse saha çalışmalarında raprun içeriğine destek veren kişi ve kurumlara değerli katkıları için teşekkür ederiz. Bülent Özgün İcra Kurulu Başkanı PAR Danışmanlık A.Ş. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 6
GİRİŞ Hidrelektrik santrallerin (HES lerin) ciddi ölçüde çevresel bzulmaları ve tplumsal srunları beraberinde getireceğine dair tepkiler Türkiye de ülke kamuyunu yaklaşık beş yıldır meşgul etmeye devam etmektedir. Kamuyunun HES yatırımlarına karşı gösterdiği bu hassasiyet, yatırımcıları, prjelerinde çevresel ve ssyal etkileri daha ciddi bir yaklaşımla hesaba katacak tedbirler almaları için zrlamaktadır. HES lere karşı tplumda giderek artan bu duyarlılığı ve kuvvetlenen taraflaşmaları dikkate alan Zrlu Enerji; yatırımının çevre duyarlılığı yüksek bir prjeye dönüşmesi için, geleneksel sürecin yanı sıra yenilikçi bir bakış açısının gerekli lduğunu öngörmüştür. Bu nedenle Zrlu Enerji, İkizdere de yatırım kararının verilme sürecinde, özellikle tplumsal barışı lumsuz etkilememesi için farklı bir iş mdeli ile tüm ilgi gruplarının hassasiyetini büyük bir titizlikle irdelemeye başlamıştır. Bu çalışma ile Zrlu Enerji, İkizdere de kamuyunun dinamiklerini dikkate alan bir yaklaşımla; yöre halkı, sivil tplum kuruluşları, yerel yönetimler ve bilim insanları ile yğun bir görüş alışveriş sürecine girerek, başta halkın hidrelektrik santral yatırımlarına genel larak ve özelde Zrlu Dğal Elektrik Üretim A.Ş. nin kapasite arttırma prjesine yaklaşımını birebir değerlendirmeyi planlamıştır. Çalışmada, HES lerle ilgili tüm tarafların (yasama-yürütme-yargı rganları, medya, özel sektör, üniversite, sivil tplum kuruluşları ve sivil hareketler, yerel halk) yakından tanınması ve bu tarafların knuya ilişkin yaklaşımlarının rtaya kyularak katılımlarının sağlanması planlanmıştır. Çalışma sürecinde, yatırımcı ve ilgi grupları arasında karşılıklı bilgi alışverişine dayanan, yöre halkının taleplerinin daha ayrıntılı irdeleneceği ve henüz gündeme gelmemiş ya da öne çıkmamış ihtiyaçlar (kamuyunda argüman larak gelmemiş/öne çıkmamış önemli knular) bire bir tespit edilmiştir. Zrlu Enerji, bu çalışma ile Zrlu Dğal Elektrik Üretim A.Ş. İkizdere Hidrelektrik Santrali nin kapasite geliştirme yatırımının fizibilitesine, paydaşların istekleri ve tercihleri temelinde daklanmıştır. Zrlu Enerji yöre insanının ve diğer paydaşların isteklerine karşı ve dğa tahribatına rağmen tek taraflı bir karar almayacaktır. Amaç; yöredeki muhatap gruplarla yatırımın kabul edilebilirliğinin birlikte irdeleneceği bir tplumsal diyalg sürecini başlatmaktır. Çalışmanın ayrıca, ssyal ve çevresel faktör bağlamında prjenin yapılabilirliği knusunda yatırımcıya, bilimsel temellere dayalı uzman görüşü ile yl göstermesi öngörülmüştür. Burada nihai amaç; Zrlu Enerji nin yatırımının gerçekleşme sürecinde akarsular, dğal yaşlı rmanlar, yaban hayatı, endemik canlı türleri ve özgün yayla yaşamı gibi sn derece önemli dğal ve kültürel değerlere sahip lan yörenin, ssy-eknmik, kültürel ve ekljik İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 7
sürdürülebilirliğini sağlamak ve çevre hakkı felsefesine uygun pratikler geliştirmek için, kullanan ve yöneten ilgi gruplarıyla birlikte güvenilir kararlar almak, paydaş katılımını luşturmaktır. Bu çalışma bir ÇED çalışması değildir. Ancak yaşanan süreçte kazanılanların, yatırımın Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raprunun hazırlık çalışmalarına ve özellikle ssyljik analizlerin kapsamlı bir şekilde yapılmasına katkı sağlayacağı öngörülmektedir. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 8
YÖNTEM Bu çalışma Kasım 2011 de başlatılmış lup, Mart 2012 de tamamlanmak üzere 5 aylık bir süreyi içermektedir. Çalışmanın amacı, Zrlu Dğal ın kapasite artırımı ile ilgili yatırımının ekljik, ssyal ve eknmik byutlarını bütüncül larak irdelemek ve yöre insanının taleplerini ve kaygılarını sağlıklı analiz ederek sürece yansıtmaktır. Çalışma ekibi çevre ve ssyal bilimler ağırlıklı uzmanlardan luşturulmuştur. Çalışma 4 aşamada planlanmıştır. Bunlar: 1. Aşama: Literatür çalışması ve paydaşların belirlenmesi. 2. Aşama: Temel ve stratejik paydaşların belirlenmesi ve haritalandırma. 3. Aşama: Saha çalışması (temel ve stratejik paydaşlarla yüz yüze görüşmeler). 4. Aşama: Paydaş Katılım Stratejisi ve Uygulama Planı nın hazırlanması. Esasen bu çalışma, HES prjesi ile ilgili paydaşlarla yapıcı diyalgu amaçlayan, paydaş katılımının ve sürecin şeffaf yönetiminin ön planda lduğu bir iletişim aracıdır. Bu sürecin, Zrlu Enerji nin prjesinin yapılandırılmasına yl gösterici lacağı öngörülmiştür. Prjenin kamuyuna duyurulmasından, prjenin yapım, işletim ve izleme aşamalarına kadar geçen süreçte bilgilendirme, danışma, katılım, işbirliği, eşgüdüm ve geri bildirimleri düzenleyen bir kılavuz niteliğindedir. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 9
ARKA PLAN Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ile Zrlu Enerji A.Ş arasında Eylül 2008 de yapılan Devir Sözleşmesi çerçevesinde, Zrlu Enerji, 1961 den bu yana faaliyette lan ve kurulu gücü 18,6 MW lan İkizdere deki (Zrlu Dğal Elektrik Üretim A.Ş. İkizdere HES) hidrelektrik santralinin 30 yıllık işletme hakkını almıştır. Bu sözleşme kapsamında Zrlu Enerji, ayrıca santral tesislerinin bakımı ve geliştirilmesini sağlamakla, kapasite artırımı gibi iyileştirmeler yapmakla görevlendirilmiştir. Zrlu Dğal, bugün itibariyle, teknljik ömrünü iki kere bitirmiştir. Dlayısıyla bu santrali verimlilik açısından takviye etmek ve kapasitesini arttırmak gerekmiştir. Yarım asırlık bu mevcut santralin her kşulda yenilenmesi lazımdır. Yeni yatırım kararının alınmasındaki esas amaç, elektrmekanik aksamlarında yenilenme ve verimin arttırılmasıdır. Türkiye de 26 hidrljik havzaya, yılda yaklaşık 501 milyn metreküp su düşmekte lup, bu suyun 40 milyn metreküpünden Türkiye deki enerji üretiminin % 21 ranında hidrelektrik enerji elde etmektedir. Dğu Karadeniz Havzasında işletilen, inşa ve prje aşamasında lan veya yapılması planlanan 700 e yakın HES vardır 1. Zrlu Dğal ın kapasite artırımı prjesi, ülkenin ve bu Havzanın hidrelektrik enerji üretiminin bir parçasıdır. Her ne kadar Zrlu Dğal, artacak kapasitesi ile ülke çapındaki hidr enerji üretimine sınırlı bir katkı sağlayacak lsa da, hidrlik enerjinin Türkiye de yenilenebilir enerji yatırımlarının içindeki önemine binaen, bu yatırım, hem Türkiye genelinde hem de Dğu Karadeniz Bölgesindeki enerji ve su yönetimi plitikaları ile ilişkilidir. Türkiye de HES ptansiyelinin % 30 unu içeren Dğu Karadeniz Bölgesindeki her bir HES in yerel yatırım lduğu kadar, aynı zamanda milli yatırım lduğu, dlayısıyla Zrlu yatırımının da Türkiye nin enerji ihtiyacına ve enerjide dışa bağımlılığının azaltılmasına katkı sağlayacağı açıktır. Bu yatırımın Türkiye deki iklim değişikliği plitikalarıyla da ilişkilendirilmesi önemli bir nktadır. Zrlu Dğal ın; gerek sera gazı emisynlarının kntrlü açısından yenilenebilir bir enerji yatırımı lması, gerekse Havzada su kaynaklarının yönetiminin iklim değişikliğinin etkilerine uyum plitikaları açısından önemi dikkate alındığında yatırımın iklim değişikliği ile bağı bu değerlendirmeyi dğrulamaktadır. Dğu Karadeniz Bölgesi için tasarlanan bütün kalkınma plitikaları çerçevesinde özellikle enerji ve su plitikaları ile ilgili hemen tüm bölgesel uygulamaların (DOKAP, DOKA, Dğu Karadeniz Turizm Master Planı vb.) Zrlu Enerji nin yatırımına dair kararlarını dğrudan etkileyeceği unutulmamalıdır. 1 Dğu Karadeniz de Enerji-Çevre Etkileşiminde Kararlara Katılımda STK ların Rlü (2). Derelerin Kardeşliği Platfrmu, Türkiye 11.Enerji Kngresi, İzmir, 2009. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 10
PAYDAŞ ÇÖZÜMLEMESİ Çalışmada 250 nin üzerinde prjeden etkilenmesi ve prjeyi etkilemesi lası paydaşlar tespit edilmiş lup, belirlenen kategrilerde paydaş analizleri yapılmıştır. Bu çerçevede ana paydaş kategrisi aşağıda verilmiştir: Plitikaları ve kanunları uygulayan merkezi idare. Plitikaları ve kanunları uygulayan yerel/bölgesel idare. Yöre halkı ve halkı temsil eden örgütlü kesim (dernek, vakıf, birlik, kent knseyi platfrm, meslek dası, medya yazarları). İlköğretim ve rtaöğretim kurumları ile üniversiteler. İş tplumu (esnaf, ticaret ve sanayi dası, brsa vb.). Çalışma sahası larak tespit edilen İkizdere, Rize, Trabzn, İstanbul ve Ankara da, knuyla dğrudan ilgili lan, etkilenen, knuya etki yapma kapasitesine sahip ve görüşme istekliliği gösteren içinde kurumların da lduğu 76 paydaşla yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşülen Paydaşların Oranları Görüşmeyi reddedenler 8% Plitikaları ve kanunları uygulayan merkezi idare 8% İş tplumu (esnaf, ticaret ve sanayi dası, brsa vb.) 11% Yöre halkı ve halkı temsil eden örgütlü kesim (dernek, vakıf, birlik, kent knseyi platfrm, meslek dası, medya yazarları) 30% Plitikaları ve kanunları uygulayan yerel/bölgesel idare 21% İlköğretim ve rtaöğretim kurumları ile üniversiteler 22% ŞEKİL 1: Görüşülen Paydaşların Oranları İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 11
Bu paydaş analizi, prjenin ilişki içinde lduğu tüm tarafların görüşlerinin alınmasına ve belirli stratejilerin geliştirilerek uygulamaya yansımasına fırsat sağlamıştır. Bu çerçevede paydaşların neden paydaş ldukları srusu cevaplanarak, yapılan bir değerlendirme ile çalışmanın hedefleri dğrultusunda bir paydaş sınıflandırması yapılmıştır. Bu sınıflandırma; belirli öncelikler dikkate alınarak, ilgi gruplarının srumluluklarının, faaliyetlerinin ve görüşlerinin çalışma ile ilgisi kurularak gerçekleştirilmiştir. Paydaşlarla yapılan görüşmelerin değerlendirilmesi aşağıdaki hususlar dikkate alınarak yapılmıştır; i. Paydaşların görüş ve beklentilerinin tespit edilmesi. ii. Paydaşların prje hakkındaki görüşlerinin alınmasıyla prjenin güçlü, zayıf yönleri ve fırsat ya da tehdit unsuru lacak knular hakkında fikir edinilmesi. iii. Paydaşlarla etkili bir iletişim kurularak bu kesimlerin ilgi ve katkısının sağlanması. iv. Prjenin faaliyetlerinin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesine engel luşturabilecek unsurların saptanması ve bunların giderilmesi için stratejiler luşturulması. v. Paydaşların birbirleriyle lan ilişkilerinin ve lası çıkar çatışmalarının tespit edilmesi. vi. Paydaşların hangi aşamada katkı sağlayacağının tespit edilmesi. vii. Paydaşların görüş, öneri ve beklentilerinin stratejik planlama sürecine dahil edilmesiyle planın bu kesimlerce sahiplenilmesi ve planın uygulanma şansının artması. Çalışma süresince genelde İkizdere de HES lere karşı öne çıkan tartışmalar ve özelde Zrlu enerji nin yatırımı için kamuyunda öne çıkan knular 4 kategride sınıflandırılmıştır. Birincisi yörede dğal değerlerin tahrip edilmesi, ikincisi ssy-kültürel baskılar ve üçüncüsü eknmi faaliyetlerinin tpluma ve yatırımcılara yansımasıdır. Ayrıca, İkizdere Havzasında kalkınmayı sürdürülebilir kılacak lan her üç alanı (eklji, eknmi, tplum) çapraz etkileyen tüm knular ve kamu yönetimindeki sıkıntılar ve dar bğazlar paydaşlarla değerlendirilmiştir. Burada paydaşlarca öne çıkarılan hassas knular; başta cansuyu tartışmaları lmak üzere bölgenin (Dğu Karadeniz) ve İkizdere eksisteminin uluslararası önemi, İkizdere nin krunma statüleri, çevresel altyapısı, derenin sucul yaşamı, rman ve su dinamiği, HES yatırımlarının teknik ve teknljik özellikleri, enerji iletim hatlarının etkileri, yerel geçim örüntüsü üzerindeki etkiler, yerel sahiplilik, İkizdere nin turizm ve tarım ptansiyeli, havza planlamalarında yaşanan srunlar, yöre halkının bölgedeki eknmik katma değerden faydalanma fırsatları, ÇED sürecindeki aksaklıklar/yetersizlikler, medyanın rlü, yöre halkının hukuk mücadelesi ve yargı kararlarının etkililiği lmuştur. Çalışmada paydaşların prje ile ilgili düşünceleri içerik çözümlemesi tekniği ile detaylandırılmış ve prjeden rahatsızlık dereceleri analiz edilmiştir. Aşağıdaki tabl ve grafiklerde söz knusu çözümleme frmları üç ana kategri altında nicel veriye dönüştürülmüştür: İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 12
TABLO 1: Paydaşların Prjeye Yönelik Destek ve Direniş Söylemleri Paydaşların Prjeye Yönelik Destek ve Direniş Söylemleri (%) Paydaşların Zrlu İkizdere HES Kapasite Artırma Prjesine Yönelik Pzisynları Paydaşların Prjeyi Destekleme Nedenleri Paydaşların Prjeyi Şartlı Destekleme Kşulları Paydaşların Prjeye Karşı Çıkma Nedenleri Destekleyen 19 Şartlı Destekleyen 64 Karşı Çıkan 17 Ulusal Kalkınma 48 Yerel Kalkınma 24 Yatırımın Ulusal Bir Şirket Tarafından Yapılıyr Olması Çevreye Duyarlı Olunursa 25 Yerel Halkın Hassasiyetleri Göz Önüne Alınırsa Havza Planlaması Yapılırsa 17 HES'ler Yerele Eknmik Katkı Sağlarsa 16 Yatırım ve İşletme Süreci İyi Denetlenirse 10 Çağdaş Teknlji Uygulanırsa 6 Yargı Kararlarına Uyulursa 5 Geçim Kaynağına Tehdit 24 Bölge ve Yerel Ekljik Değerlere Tehdit 24 Planlama ve Denetleme Eksiklikleri 22 Suyun Ticarileşmesi 16 Yaşam Biçimine Tehdit 14 28 21 TABLO 2: Zrlu İkizdere HES Kapasite Artırma Prjesini Destekleyenlerin, Karşı Çıkanlara Kıyasla Özellikleri Zrlu İkizdere HES Kapasite Artırma Prjesini Destekleyenlerin, Karşı Çıkanlara Kıyasla Özellikleri Çıkar Sağlayanlar ve Çıkarları Değerler Algılar Kırsal alanda yaşayan erkekler Bölge dışındaki hemşerilerine nazaran daha düşük maddi gelir Bölgede tarım ve hayvancılık beklentisi lmayan Bölgede turizm beklentisi lmayan Kamulaştırma ve arazi satımından gelir Prjede iş bulma lanakları Daha düşük aidiyet duygusu Yerelde daha düşük siyasete katılım Yerel ve ulusal düzeydeki çevre srunlarına daha ilgisiz Devlet kurumlarına daha yüksek güven Çevresel risklerle daha az ilgili Çevresel risklerin yönetiminde HES teknljisine daha yüksek güven İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 13
Paydaşların Prjeden Beklentileri ve Srunlara Yönelik Çözüm Önerileri 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ŞEKİL 2: Paydaşların Prjeden Beklentileri ve Srunlara Yönelik Çözüm Önerileri İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 14
Paydaş analizinin aşamalarından biri de paydaşların prjeye karşı tutumlarının rahatsızlık derecelerine göre belirlenmesidir. 2 Bu çalışmada rahatsızlık derecelerinin analizi için nitel içerik çözümlemesi tekniğinden yararlanılmıştır 3. Burada cevabı aranan temel srun Zrlu Dğal Elektrik Üretim A.Ş. nin prjesinden rahatsızlık duyulup duyulmadığı ve şayet duyuluyrsa bunun hangi düzeyde lduğudur. Aşağıda, nitel içerik çözümlemesi tekniğinin aşamalarına uygun bir şekilde paydaşların sruna yaklaşımları tabllaştırılmıştır. Prjeden Rahatsızlık Derecesi Seçenekleri ve İlişkili Paydaşlar RAHATSIZ DEĞİL (% 19) AZ RAHATSIZ (% 64) ÇOK RAHATSIZ (% 17) TABLO 3: Görüşülen Paydaşların Prjeden Rahatsızlık Derecesi GÖRÜŞÜLEN PAYDAŞLARIN PROJEDEN RAHATSIZLIK DERECESİ Durumun Tanımlanması Rahatsızlığın Nedeni / Paydaşın Kendi Çözüm Önerileri Örnek Açıklaması Sıkıntı, mağduriyet, maddi ve/veya manevi kayıp larak değerlendirmiyr. Sadece belirli durumlar rahatsızlık vericidir. Prje alt düzeyde rahatsız edicidir ve bu rahatsızlıklara çözümler geliştirilerek önlemler alınabilir, rahatsızlıklar giderilebilir. Bu çalışma da bu bölümdeki paydaşların memnun edilmesi için yapılmaktadır. Beklentiler karşılanmadığı takdirde burada yer alan paydaşların bir kısmının kaybedileceği ve prjeden çk rahatız lma kategrisine geçeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Prjedeki belirli faktörlerin rahatsız edici görülmesi, dezavantajlara sahip lması durumu söz knusudur. Prje yüksek randa rahatsız edicidir ve sıkıntıların aşılıp aşılamayacağı belirsizdir. Bu kümedeki paydaşların bir kısmı knu hakkında net bir tavra sahiptir ve bu tavırlarını çeşitli platfrmlarda da dillendirmektedir. Bazı önemsiz/çözülebilir rahatsızlıklar labilir ama sürece yönelik güven duyuluyr ve tplamda prjeler lumlu karşılanıyr. Çevreye Duyarlı Olunmalı Yerel Halkın Hassasiyetleri Göz Önüne Alınmalı Planlama Yapılmalı HES'ler Yerele Eknmik Katkı Sağlamalı Kamu İyi Denetlemeli Çağdaş Teknlji Uygulanmalı Yargı Kararlarına Uyulmalı HES ler çevreye ve ssyal yaşama telafi edilemeyecek byutlarda zararlar veriyr. Bölgenin eknmik ve ssyal açıdan kazanç sağlayacağı tek yl lan turizm faaliyetlerini engelliyr. Bu çalışmanın buraya lumsuz herhangi bir etkisi lmayacaktır. Kayıp değil kazanç sağlarız. Prje çevreye ve buradaki halka çeşitli rahatsızlıklar verecektir ancak bunlar geçici bir durumdur ve çeşitli önlemlerle çözülebilecek srunlardır. Bu HES ler öyle bir hal aldı ki bölgeye bütünüyle zarar veriyr. Kdlama Çözülebilir, önemsiz rahatsızlıklar. Rahatsızlığın üstesinden gelinebilir lması lasılığı yüksek. Rahatsızlığın üstesinden gelinebilir lması lasılığı zayıf. 2 Mayring, Philipp. 2011. Nitel Ssyal Araştırmaya Giriş. Çev. A. Gümüş, M. S. Durgun, Bilgesu Yayınları, Ankara. 3 Nitel içerik çözümlemesinin temel yaklaşımı, bu sistematik tekniğin avantajlarını hızlı bir sayılaştırma eğilimine girmeden kullanmaktır. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 15
PAYDAŞ KATILIM STRATEJİSİ VE UYGULAMA PLANI Paydaşların görüşlerinin değerlendirilmesi snucu Zrlu Enerjinin yatırımını gerçekleştirmesi halinde karşılaşabileceği riskler rtaya çıkmış lup, aşağıdaki önemli hususların yatırımcıya yl gösterici lacağı düşünülmektedir. Zrlu nun Prjesi yeni bir yatırım değildir. Prjenin yeni bir yatırım lmadığı mevcut HES in rehabilitasynu lduğu öne çıkarılmalıdır. Çünkü Prjeye yeni bir yatırım larak yaklaşıldığında, İkizdere üst havzasında henüz planlama aşamasında lan çk sayıda HES in gerçekleşmesinin önünün açılacağı endişesi söz knusudur. Zrlu nun, bu açıdan, üst havzadaki yatırımların başlamasına, fırsat yaratmayacağı taraflar tarafından iyi algılanmalıdır. 4 Zrlu tarafından yapılan bu çalışma dâhil çevresel ve ssyal etkileri dikkate alacak lası benzer çalışmaların ÇED Raprunun bir parçası lmadığı özellikle belirtilmelidir. Aksi halde bütün bu yenilikçi çalışmalar en baştan kabul görmeyecektir. İlgi gruplarının ve paydaşların rtak nktası şudur: HES lere değil HES lerin prjelendirilmesindeki yanlışlara karşı lmak. Esasen Türkiye de sürdürülebilir kalkınma dinamikleri çerçevesinde, su kaynaklarından enerji üretilmesine itiraz yktur. Bu tespit, Zrlu nun HES yatırımlarında lumlu bir başlangıç nktasına işaret etmekteir. Zrlu başlattığı bu çalışma ile paydaşları şeffaf bir anlayışla prjesi hakkında bilgilendirmeye başlamıştır. Bu yaklaşımını tüm süreçte sistemli bir süreklilikte devam ettirmelidir. Zrlu Enerji bu çalışmayla başlattığı paydaş diyalg sürecini, yatırım gerçekleşecekse prjenin her aşamasında birlikte karar vermek yaklaşımıyla sürdürmelidir. Raprun ilgili bölümlerinde açıklandığı üzere muhataplarının Çevre Hakkı nı bütün unsurlarıyla teslim etmek getirdiği yenilik lacaktır. Çünkü ilgi grupları artık bilgi edinme hakkı ya da idari makamlara başvuru hakkı süreçlerini tüketmiş ve bu süreçlerde yaşanan, gerek kamu idaresini gerekse şirketlere lan güvensizlik tepkilerinı haklı çıkarmıştır. Zrlu, paydaşların karar süreçlerine katılma hakkı nı prjesiyle, özellikle HES ler için ilk kez dikkate alan ve bu hakkı teslim eden ilk yatırımcı lacaktır. Türkiye de nehir tipi hidrelektrik santral prjelerinin planlama ve gerçekleşme sürecinde, sürdürülebilirlik kriterlerinin yetersiz ve belirsiz lduğu bilinmektedir. Halkın HES lere yönelik tepkileri ve bu tepkilere dair kamuyunun algısı ile 4 Yörede aktivist sivil tplum kuruluşlarından bazıları bu çalışma ile yapılan bu ssyal etki analizini aslında üst havzanın önünü açmak için yapıldığı şüphesini aktarmışlardır. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 16
yargıdan ardı ardına gelen HES iptalleri, İdareye de sıkıntı yaratmıştır. Ancak, kamu yönetiminin HES ler için çevreye ve tplumsal knulara daha duyarlı yeni bir yl çizme çabalarının, gelinen nktada işe yarayıp yaramayacağı endişesi vardır. Bunun birinci nedeni İdarenin bugüne kadarki tutumu ile yarattığı güvensizlik rtamının bertaraf edilmesinin zrluğudur. İkinci nedeni ise, çevresel kaygılara bu yeni çabalarla da çözüm bulunamayacağıdır. ÇED e ek şartların gelmesi, can suyuna bilimsel takip, ağaçlara kruma, halkla iyi geçim şartı gibi knuların dikkate alınması için yeni çalışmalar gündemdedir. 5 Ancak, su havzalarının bir bütün larak ele alınmamasından dğan telafisi lmayan çevre hasarları yaşanmıştır ve yaşanmaktadır. Aralık 2011 itibariyle, kamunun bu yeni önlemleri arasında HES şirketlerine yl gösterecek, ya da haklı mağduriyetleri bertaraf edecek hususların yer almadığı görülmüştür. Ulusal mevzuatın yetersiz kaldığı nktalarda bu gibi yatırımların çevresel ve ssyal etkilerinin değerlendirilmesi için uluslararası standartların (Ekvatr Prensipleri ve IFC Perfrmans Standartları EHS ilkeleri gibi ) Türk özel sektörüne yl gösterdiği bilinmektedir. Enerji alanında özellikle büyük HES (barajlı) prjeleri için, yabancı kredi kuruluşlarının şart kşması nedeniyle, çevre ssyljisi alanında çalışmalar yapılmakta ve bu prjelerin lası çevre tahribatlarının ssyeknmik yapıya etkileri uluslararası nrmlar dğrultusunda ele alınmaktadır. Ancak, bu standartlar daha çk genel geçer ilkeleri içermekte lup, ülkelere özgü hatta bölge ve havzalara özgü kriterlere ihtiyaç lduğu HES ler için yaşanan tüm süreçlerde rtaya çıkmıştır. Bu durumda, şirketlerin yatırımlarını sürdürülebilirlik anlayışıyla gerçekleştirmek için, kendi kriterlerini, uluslararası nrmlar da dikkate alınarak kendilerinin belirlemesinde yarar görülmektedir. Zrlu HES kriterleri başlığı ile hazırlanacak bir çalışma bu alanda yatırım yapanlar dâhil İdarenin çalışmalarına da destek labilir. Böylece, Zrlu nun HES yatırımları için çevre ssyljisi alanında haklı larak kazanacağı lumlu imaj, aynı zamanda Zrlu Grubunun diğer faaliyetlerine katkı sağlayacak ve ulusal ve hatta uluslararası düzeyde itibarını yükseltecektir. Zrlu tpluma ve dğaya rağmen tek taraflı kararlar almayacağını bu çalışma ile başlatarak kamuyuna beyan etmiştir. Yatırımının (çevresel ve ssyal) etki alanını sadece teknik bir mühendislik prjesinin etkileri larak değil, ulusal plitikalardan başlayarak yerelde yaşayan insanın kaygılarına kadar geniş bir perspektifte belirleme isteğini bu çalışma ile başlatarak göstermiştir. Hesaba kattığı bileşenler mevcut durumun yanı sıra ptansiyel çevresel ve tplumsal riskler ve etkilerdir. Zrlu, Bu bileşenlerin dğru değerlendirilebilmesi için önündeki temel srunların/engellerin farkındadır. Esasen bu srunların çözülmesinde srumluluk ağırlıkla kamu tritelerindedir. Bütüncül planlama eksikliği ve denetimsizlik larak bu çalışmada defalarca dile getirilen ana srunlar çözümlenmediği takdirde, tüm ilgili taraflar zarar görmüştür ve görecektir. Kamu yönetiminden dğan hatalar, bşluklar ve hatta 5 HES lerde yeni bir sayfa açılıyr, Radikal Gazetesi, 30.12.2011 İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 17
iyi niyetsizlikleri fırsat bilerek salt kâr amacıyla uygulama yapan şirketlerin de snunda mağdur lduğu da bir gerçektir. Yatırımcılar yargı süreçleri yatırımlarını geciktirmekte, itibarlarını zayıflatmakta ve hiçbir eknmik kayba uğramamaları gereken bir süreçte mali larak zrlanmaktadırlar. 6 Yasalar ve kurumsal düzenlemelerle hüküm altında alınması gereken ve temelde planlama ve denetim alanlarında lmak üzere iki knuya daklanan HES srununun çözümü dğaldır ki, şirketlerin birincil derecede srumluluğu değildir. Ancak, raprda da defalarca dile getirildiği üzere rtaya çıkan snuçlar her kesimi bağlamaktadır. Hemen tüm planlama süreçlerine ve uygulamalara baz lacağı bilinen Dğu Karadeniz Havzası bütününde bir havza planlaması henüz İdare tarafından yapılmamıştır. İkizdere alt havzasının planı da yktur. Mahkemeler havza planlaması lmadığı için şirketlerin ÇED lumlu kararını en önemli gerekçelerden biri larak iptal etmektedir. Zrlu (İkizdere havzasındaki yatırımını planlarken ssyal ve çevresel etkileri tüm tarafların istediği düzeye getirse dahi, yasal süreçte hazırlamak zrunda lduğu ÇED i için lumludur kararı alması halinde, bu kararın yargıda iptaline gidebilecek bir sürecin de içerisindedir. İkizdere vadisinde 2013 yılının snunda biteceği belirtilen ve DSİ tarafından yaptırılan kümülatif etki değerlendirmesi başlığı ile bir prje gündemdedir. Havzada, derenin hidrljik özellikleri nedeniyle kaç adet HES i kaldırabileceğine dair cevapların arandığı, can suyu miktarı, kadim su hakları gibi knuların belirleneceği ifade edilen bu çalışmanın snuçlarının Zrlu ya yl göstermesi beklenebilir. Kümülâtif etki derken, dere üzerindeki HES prjelerinin (planlanmış, inşaat halinde ya da gerçekleşmiş) çevresel etkileri değerlendirilirken aynı akarsu üstündeki bu HES lerin bütüncül etkileri anlaşılmaktadır. Söz knusu Kümülâtif Etki Değerlendirmesinin HES lerin akarsudan su aldıkları nkta ile suyu yeniden verdikleri nkta arasında bırakılacak su miktarı ve zamanlarına bağlı larak akarsu eksistemine etkisinin irdeleneceği düşünülmektedir. Umulan dur ki, bu etki değerlendirmesi çalışması hidrljik sınırlara dayalı (İkizdere Su havzası) bütüncül bir havza planlaması ile yapılır. Havzadaki değişik eksistem değerleri, eksistem hizmetleri ve bunlar arasındaki karşılıklı dinamik etkileşimler bu çalışmada dikkate alınır. Çünkü ne kadar su bırakılmalı srusunun temelinde alt ve üst tüm İkizdere havzasındaki eksistem servislerinin sağlıklı kalması yatmaktadır. Nitekim eclgical - flw çalışmaları dünyada bu nedenle yapılmaktadır. Halen Zrlu nun kararını etkilemesi söz knusu labilecek dğrudan ya da dlaylı çalışmalar/prjeler İkizdere havzasında sürmektedir. Bunlardan İkizdere de DSİ tarafından yönetilen Kümülatif Etki Değerlendirmesinin beklenmesi durumunda Zrlu nun yatırımı gecikecektir. Bu süreçte Zrlu nun mali açıdan zarara uğrayacağı açıktır. 6 Fahrettin Amir Arman ile söyleşi ntlarından, hepimiz yargıdayız, lisans sürem bitti ama, yargı süreci devam ediyr. DSİ ye haksız yere para ödüyrum, devlet bu kaybı karşılamıyr, HESİAD Başkanı, 24 Ocak 2012, Ankara. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 18
Planlama başlığı çerçevesinde havza planlamasının tek yl gösterici lmadığını da bilmek gerekir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın srumluluğunda lan ve bölge ölçeğindeki çevre düzeni planının da dikkate alınması gerekir. Bugün itibariyle planın bazı bölümlerine sivil tplum kuruluşları tarafından itiraz edilmiş lup, plan yargı sürecindedir. Ancak, bu planın öngörüleri de Zrlu Enerjinin yatırımı için dikkate alınmak durumundadır. Dğal değerlerin krunması ve ssyal hakların dikkate alınması için gösterilen tplumsal tepkilerin bu denli derin lduğu bir meselede, HES lerin kuruluş maliyetlerinin diğer elektrik üretim santrallerine göre daha düşük lması ya da rtalama kullanım ömürlerinin daha uzun lması gibi nedenlerle bu santralin daha eknmik lduğunu, kârının daha yüksek lduğunu düşünmek bu aşamada sığ bir değerlendirme lacaktır. Zrlu Enerji yatırımını gerçek manada çevreci ve ssyal adalete dayalı bir bakış açısıyla yapacaksa belki de maliyet yükselecek ve santral eknmik lmaktan çıkacaktır. Çünkü bugüne kadar yaşanan tüm süreçler HES lerin özellikle Dğu Karadeniz bölgesinde daha çevreci lduğu savını ne yazık ki çürütmüştür. Neticede, Zrlu ya; prjesini bilimsel, teknik ve tplumsal kaygıların bu süreçte bertaraf edilmesine destek lması ve rtaya çıkacak dğruları dikkate alarak yatırımını gerekirse revizyna (kapasitesinin düşürülmesi, tünel inşaatı) götürmesi kalmaktadır. İkizdere Havzası özelinde, Zrlu Enerjinin ÇED çalışmasına dayanak luşturacak kapsamlı bilimsel çalışmaların lmadığı tespit edilmiştir. Bilimsel çalışmaların yapılması Zrlu Enerjinin srumluluğu lmamakla beraber, Zrlu, santrali çevresel eknmik ve ssyal tüm etkileri dikkate alarak gerçekleştirmek istiyrsa, bilimsel yetersizliklerin hangi nktalarda süreci tıkadığına dair değerlendirmesini iyi yapmalı ve tutumunu na göre belirlemelidir. Prjenin başlangıcından, fizibilite rapru, lisans, prje tanıtım dsyası, inşaat aşaması ve işletme döneminin snuna kadar geçen sürede yetersiz lan denetim faaliyetleri Zrlu Enerjinin yatırımının güvenilir kılınmasını lumsuz etkileyecektir. Söz knusu denetimlerin sağlıklı labilmesi için ilgili kamu kuruluşlarınca gerekli düzenlemeler yapılmadıkça/geciktikçe, bu genel srun temelde, Zrlu nun srunu gibi algılanmasa da tıpkı havza planlaması için lduğu gibi dğrudan prje kararlarını etkileyecektir. Bu değerlendirmeler ışığında, Zrlu Enerji için bu aşamada faydalı lacağı düşünülen stratejik yaklaşımlar aşağıda verilmiştir: İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 19
PAYDAŞ KATILIMI STRATEJİLERİ 1 Sürdürülebilir Kalkınmanın; Zrlu nun, Hükümetin ve Yöre İnsanının Ortak Srumluluğu Olması 2 Zrlu Yatırımının Sürdürülebilir Olması 3 Zrlu nun Mevcut Yatırımının, Sadece Su Enerjisini Arttırmak için Değil, Çevresel ve Tplumsal Değerleri Dikkate Alınarak Rehabilite Edilmesi 4 Herkesin Suya Erişim Hakkının Esas Olması 5 Yöre İnsanının Zrlu nun Attığı Her Adımdan Şeffaf bir Anlayışla Bilgilendirilmesi ve Etkilenenlerin Katılımı ile Yatırımın Her Aşamasında Şeffaf Bir Yönetim Sağlanması 6 Hassas Ekljik Dengenin Krunması 7 Santralde Gelişmiş ve Çevreyle Uyumlu Teknlji Kullanılması 8 Bu Sürecin İlgili Kamu Kuruluşlarına Destek Olması 9 Zrlu nun Önceliklerinde Uluslararası Standartların Gözardı Edilmemesi ve Bilimsel Esasların Yatırım Sürecinde Temel Alınması 10 Zrlu nun Sivil Tplum Kuruluşlarına İyi Uygulama Yaptığına Dair Güven Vermesi 11 Prje ile Ek Tplumsal Fayda Yaratılması 12 Mahalli Eknmiye Akılcı Yatırımlarla Katkı Sağlanması 13 Prjeyle Yöreye, Çklu Faydalar Sağlanması 14 Hepimiz Suyun Hissedarıyız, Gelişmişliğin Birlikte Paylaşılması 15 Zrlu nun, Yargının Çevre Alanındaki İş Yükünü Artırmaması 16 Süreçte Tüm Yönetsel ve Fiziksel Planlama Çalışmalarının Dikkate Alınması 17 Yatırımın İzlenme ve Denetlenme Süreçlerinin Sivil Tplum Kuruluşlarının Katılımı ile Şeffaf Olması 18 Benzer Alandaki Özel Sektör Kuruluşlarıyla, Sektörün Srunlarının Çözümüne Yönelik Ortaklık Zemini Oluşturulması 19 Zrlu nun Çevre Knusundaki Çalışmaları ve Duyarlılığı Hakkında Kamuyunu Sürekli Bilgilendirmesi 20 Zrlu nun Tüm Yatırımlarında Dikkate Alacağı Zrlu Kriterleri nin Oluşturulması ve Kamuyu İle Paylaşılması İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 20
İlerleyen sayfalarda tabllaştırılmış lan Paydaş Katılımı Uygulama Planı nda Zrlu ya önerilen faaliyetler (eylemler) yer almaktadır. Bu eylemlerin gerçekleşmesi halinde, ilgili taraflar arasında sürekli bir diyalg zemini sağlanabilecektir. Bu süreçte elde edilen tüm kazanımların, Zrlu Enerji nin İkizdere de karşılaşabileceği ssyal, eknmik ve ekljik risk unsurlarının minimize edilmesine ışık tutacağı düşünülmektedir. Bu faaliyetlerden bazıları (kurumsal larak Zrlu nun faaliyetlerinin dışında lanlar) bölge eknmisine ve ssyal yaşama katkı sunulması için, uluslararası standartlara göre yapılacak bir ssyal etki analizi snrasında halkın beklentileri ve bölgenin kalkınma dinamikleri dikkate alınarak seçilebilir. Eşzamanlı larak bu faaliyetlerin daha rafine maliyet rakamlarına ulaşılabilir. İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 21
TABLO 4: Dğa Kruma Zrlu nun Mevcut Yatırımının, Sadece Su Enerjisini Arttırmak için Değil, Çevresel ve Tplumsal Değerleri Dikkate Alınarak Rehabilite Edilmesi. Zrlu nun Çevre Knusundaki Çalışmaları ve Duyarlılığı Hakkında Kamuyunu Sürekli Bilgilendirmesi. Hassas Ekljik Dengenin Krunması. Eylemler Can suyu miktarının belirlenmesi için tüm eksistem değerlerini dikkate alan bir çalışma yapılması Uygulama takvimi 7 Orta Vade Çıktılar ve başarı göstergeleri Dereye yüklenen manalar krundu Derede sucul eksistem krundu Bilime ve bilgiye dayalı kararlar alındı Cansuyu Bilim Çalıştayı düzenlenmesi Orta Vade Derenin cansuyu kntrlü sağlandı HES yatırımcıları için dğa krumada farkındalık yaratıldı. İkizdere Arbretum unun kurulması (canlı bitki müzesi) 9 Uzun Vade Dğayı tanımaya ve anlamaya yönelik her düzeyde eğitim verildi (sergiler, knferanslar, seminerler, belgesel film gösterimleri gibi) Bölgede bitkilerin, ağaçların yaşam değerleri ile birlikte öğretici değerleri de krundu Yörenin turizm gelirlerine katkı sağlandı Dğu Karadeniz de kurulacak Yenilenebilir Enerji için Uygulamalı Araştırma Merkezi nin kuruluşuna öncülük Uzun Vade Bölgede çevreci enerji yatırımları arttı Bölge üniversitelerinde yenilenebilir enerji İşbirliği yapılacak kuruluşlar DSİ 22. Bölge Orman ve Su İşleri İşletme Şefliği Yerel STK lar STK lar Ulusal ve yerel bilim insanları TÜBİTAK Bilim insanları İkizdere Belediyesi Ulusal ve yerel STK lar Kalkınma Bakanlığı Maliyet 8 30.000 TL 200.000 TL 150.000 TL 7 Eylemlerin uygulama takvimi; 6 ay (kısa), 1 yıl (rta) ve 2 yıl (uzun) vade larak sınıflandırılmıştır. Uygulama takvimine göre eylemlerin belirlenen vadeler içinde başlaması esastır, ancak bitmesi zrunlu değildir. 8 Maliyet tahminleri uzman tahmini larak, mertebe düzeyinde belirlenmiş lup, hangi eylemin gerçekleşmesine karar verilirse, knuda ayrıntılı bir prjelendirme yapılması gerekmektedir 9 Arbterum kurulduktan snra, işletilmesini Rize Orman ve Su İşleri Bölge Müdürlüğü tarafından yapılması öngörülmüştür. Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 22
etmek, mini-hidr yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili uygulamalı desteklemek Üniversiteli genç araştırmacılara yenilenebilir enerji sektöründe tez/ araştırma knusunda destek lmak Orta Vade alanında çalışan bilim insan kaynağı arttı Yenilenebilir enerji alanında bilimsel araştırmalar arttı Zrlu faaliyetlerini şeffaf larak araştırmalara sundu İkizdere de (dere) çevresel akış 10 çalışmasının yapılması Uzun Vade Dere akışının dğal değişkenliği krundu Suyun akılcı kullanımı sağlandı Mevcut bilimsel veriler güncellendi İkizdere kulları öğrencileri ile çevre duyarlılık kampanyaları, yarışmalar vb. Düzenlenmesi Çevre kruma faaliyetlerinin ve cansuyu miktarının kntrlünün STK denetimine açılması 11 İkizdere ilçesinin kanalizasyn ve atık su yatırımının mühendislik prjesinin yapılması İkizdere ilçesi entegre atık yönetimi prjesinin ve yatırımının belli bir ranının karşılanması Yörede eksistem ekljisi bilim çalışmalarına destek verilmesi Kısa vade Kısa Vade Uzun Vade Uzun Vade Uzun Vade Öğrencilerin farkındalığı arttı Zrlu Dğal yerelde görünür ldu Diğer HES yatırımları lan yörelere örnek teşkil etti Daimi gönüllü bir denetim kmisynu kuruldu STK lar karar verici sürece girdi İkizdere nin (dere) kirlilik yükü kalktı Belediyenin hizmetine destek sağladı. Katı atıkların tprağı, suyu kirletmesi önlendi Görüntü kirliliği yk ldu İkizdere de eksistemin özellikleri ve hizmetleri netleşti. DOKAP Rize Valiliği Üniversiteler Bilim insanları STK lar Okul Yönetimleri İkizdere Belediyesi Yerel STK lar, platfrmlar İkizdere Belediyesi Köyler İkizdere Belediyesi Köyler Üniversiteler? 30.000 TL? 10.000 TL/yıl 7500 TL/yıl 200.000 TL 50.000 TL 10 Çevresel akış (ec-flw): Bir eksistemde istenilen eksistem durumu ve diğer ssyal ve eknmik su kullanımları arasında kabul edilebilir bir denge sağlanabilmesi için çevresel, ssyal ve eknmik değerlendirme sürecinden snra, sistemin dengede kalabilmesi için gerekli suyun sağlanması. 11 Örneğin, Şirket, Atıklarımızı ruhsatlık atık firmasına veriyruz, belgelerimizi görebilirler ; Cansuyu ölçüm cihazını vermeye ve bu cihazın kullanımı knusundan da eğitim vermeye hazırız gibi beyanlarda bulunur. Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 23
TABLO 5: Sürdürülebilirlik Sürdürülebilir Kalkınmanın; Zrlu nun, Hükümetin ve Yöre İnsanının Ortak Srumluluğu Olması. Zrlu Yatırımının Sürdürülebilir Olması. Santralde Gelişmiş ve Çevreyle Uyumlu Teknlji Kullanılması. Zrlu nun Tüm Yatırımlarında Dikkate Alacağı Zrlu Kriterleri nin Oluşturulması ve Kamuyu İle Paylaşılması. Eylemler Uygulama takvimi Çıktılar ve başarı göstergeleri Dğa dstu tünel teknljilerinin araştırılması Kısa Vade İkizdere gibi hassas eksisteme sahip kırılgan bir havza krundu Uluslararası çalışmalar incelendi Havza Planlama çalışmalarının yakından takip edilmesi ve değerlendirilmesi Uzun Vade Prje dğa dstu uygulamaları dikkate alarak gerçekleşti Alt Yüklenicilerin Zrlu Kriterlerine uyması Sürekli Yüklenici ve Alt Yüklenicilerin Farkındalığı arttı Zrlu prjesine lası tepkiler azaldı Enerji verimliliği ve tasarrufu knusunda yörede eğitim vermek, seminerler vermek, yarışmalar düzenlemek ve örnek uygulama yapmak Kısa ve Orta Vade Yörede farkındalık yaratıldı Zrlu nun görünürlüğü arttı İklim değişikliği ile mücadele edildi 1 kamu binasında enerji verimliliği ve tasarrufu uyugulaması yapıldı Zrlu nun çevre duyarlılığının kamuyu ile paylaşılması Sürekli Zrlu nun tüm faaliyet alanlarında (jetermal, rüzgar, karbn ayak izi vb.) duyarlılığı görünür kılındı İşbirliği yapılacak kuruluşlar Üniversiteler TÜBİTAK Uluslararası malzeme üreticileri DSİ Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (OSB) TÜBİTAK-MAM Türkiye Su Enstitüsü Yüklenici ve Alt Yükleniciler İkizderliler Yerel STK lar İkizdere Belediyesi İkizdere Okulları Medya kuruluşları -? -- - Yaklaşık Maliyet 30.000 TL 70.000 TL Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 24
TABLO 6: Katılım ve Ssyal Adalet Herkesin Suya Erişim Hakkının Esas Olması. Yöre İnsanının Zrlu nun Attığı Her Adımdan Şeffaf bir Anlayışla Bilgilendirilmesi ve Etkilenenlerin Katılımı ile Yatırımın Her Aşamasında Şeffaf Bir Yönetim Sağlanması. Zrlu nun Sivil Tplum Kuruluşlarına İyi Uygulama Yaptığına Dair Güven Vermesi. Prje ile Ek Tplumsal Fayda Yaratılması. Mahalli Eknmiye Akılcı Yatırımlarla Katkı Sağlanması. Prjeyle Yöreye, Çklu Faydalar Sağlanması. Hepimiz Suyun Hissedarıyız, Gelişmişliğin Birlikte Paylaşılması. Eylemler Yatırımın tüm süreçlerinde katılımcı ve şeffaf bir mekanizmanın luşturulması İkizdere de ve İstanbul da bu Çalışmanın çıktılarının sunulacağı/tartışılacağı bir çalıştay düzenlenmesi Zrlu web sayfasına İkizdere HES Şeffaf Kürsü prtalı açılması Nehir tipi HES ler için Ssyal Etki Değerlendirme Frmatı hazırlanması Santralde Zrlu HES Halkla İlişkiler Bürsu nun kurulması Uygulama takvimi Kısa Vade Kısa Vade Kısa Vade Orta Vade Kısa Vade Çıktılar ve başarı göstergeleri İşbirliği yapılacak kuruluşlar Yaklaşık Maliyet Yöre halkının Zrlu ya güveni arttı Kamuyu ve ilgili paydaşlar Zrlu nun katılımcı ve şeffaf tutumuna şahit lduy Şeffaflı sağlandı Olası dezenfrmasyn önlendi Yöre halkı ve STK ların tplumsal talepleri karşılandı Yatırımcılar için tekrar edilebilecek bir mdel kazanıldı İlgili mevzuatın gelişmesine katkı ldu Dezenfrmasyn bilgi bertaraf edildi Zrlu persnelinin farkındalığı arttı Yöre halkı ile sağlıklı iletişim kuruldu Yerel halk STK (ulusal/yerel) Yerel ilgi grupları Yerel halk; STK (ulusal/yerel); Yerel ilgi grupları ve diğer paydaşlar Zrlu bilişim birimi - Üniversite ssylji bölümleri STK lar Danışmanlık Firmaları Yöre insanı - 20.000 TL 10.000 TL 36.000 TL yıl Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 25
İkizdere de Turizm Meslek Y Okulu + Uygulama Otelinin Yapılması 12 İkizdere Turizm Master Planı nın katılımcı yöntemle yapılması Yeşil çeşitlerin dğa dstu ürünlerin tespiti ve pazarlama araştırması Yörede Yaban Hayatı Gözlem Turizminin geliştirilmesi (kuş turizmi vb.) yönünde eğitimler, rehberlik Yörede taş pilekilerin 13 yapımının yeniden canlandırılması Uzun Vade Orta Vade Orta Vade Orta Vade Orta vade Bölge (Dğu Karadeniz) eknmisine katma değer ldu Bölgedeki turizm hedefleri belirlend Turizm yatırım alanları netleşti Turizm altyapı alanları tespit edildi İkizdere eknmisine ek gelir sağlandı Geçimlik eknmi alternatifleri geliştirildi Dğa bilinci arttı Göç etmiş İkizdereliler pazarlama alanına girdi. Geçimlik eknmi alternatifleri geliştirildi Dğa bilinci arttı Bilimsel çalışmalara katkı ldu Geçimlik eknmi alternatifleri geliştirildi Yöre gelenekleri ile turizm bağı kuruldu RTE Üniversitesi; DOKA; Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı; Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Diğer ilgili yerel kamu kuruluşları; DOKA; DOKAP; RTE Üniversitesi; Sivil paydaşlar Yöre halkı ve esnafı Pazarlama şirketleri Yöre halkı ve esnafı İlgli yerel kamu kuruluşları STK lar Yöre Halkı 1.000.000.000 TL (Zrlu nun katkısı belli bir randa labilir) 200.000 TL 25.000 TL 30.000 TL 15.000 TL Medyaya düzenli aralıklarla bilgilendirme yapılması Sürekli Dezenfrmasyn önlendi Medyanın farkındalığı arttı Basın kuruluşları - 12 İşletmesi kamu tritesi tarafından yapılacaktır. 13 Taş Pilekiler: Karadeniz kıyı bölgesinde ve özellikle Rize çevresinde çıkarılan pileki taşları, yakın geçmişte (70 li yıllara kadar) kırsal meskenlerde mısır ekmeği pişirilmesinde yaygın larak kullanılmakta idi. Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 26
TABLO 7: Yönetsel Knular Bu Sürecin İlgili Kamu Kuruluşlarına Destek Olması. Zrlu nun Önceliklerinde Uluslararası Standartların Gözardı Edilmemesi ve Bilimsel Esasların Yatırım Sürecinde Temel Alınması. Zrlu nun, Yargının Çevre Alanındaki İş Yükünü Artırmaması. Süreçte Tüm Yönetsel ve Fiziksel Planlama Çalışmalarının Dikkate Alınması. Yatırımın İzlenme ve Denetlenme Süreçlerinin Sivil Tplum Kuruluşlarının Katılımı ile Şeffaf Olması. Benzer Alandaki Özel Sektör Kuruluşlarıyla, Sektörün Srunlarının Çözümüne Yönelik Ortaklık Zemini Oluşturulması. Eylemler Uygulama takvimi Çıktılar ve başarı göstergeleri İşbirliği yapılacak kuruluşlar Yaklaşık Maliyet Yatırım sürecinde (Etki Değerlendirme, İzin Ruhsat İnşaat ve Yapım Süresi vb) Yargıya gitmesini önleyici önlemlerin alınması 14 Sürekli Olası maddi kayıplar önlendi Olası itibar kayıbı önlendi HES yatırımcılarının davet edileceği bir çalıştay düzenlenmesi Orta Vade Yatırımcının mağdur lan nktaları belirginleşti Kamu yönetimi işleyişine lumlu katkıda bulunuldu İlgili kamu kuruluşları hukuk birimleri İlgili kamu kuruluşları hukuk birimleri EPDK - 14 Sürecin Yargı Nedeniyle Kesintiye Uğramaması için azami dikkatin gösterilmesi gerkmektedir. Yargı süreçleri incelendiğinde; mahkemelerin snuçlanma süresi, bölge idare mahkemesine (Rize İdare Mahkemesi) yapılan başvurular, kamu tarafından Danıştay a yapılan yürütmeyi durdurmaya itirazlar gibi yaşanan sürenin rtalama 1.5 yıl aldığı unutulmamalıdır. Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 27
Zrlu Dğal İkizdere HES Rehabilitasyn Prjesi Mart, 2012 28